Vasil Premçi: Magjia e pjergullës së rrushit...

Vasil  Premçi

MAGJIA E PJERGULLËS SË RRUSHIT…
-ese-

1

Subjekti i këtij shkrimi është mbledhur pikë e nga një pikë si  mjalti në hojet e kosheres së bletëve, me shqetësimin  se mos ndonjëherë, sëbashku me ujrat e legenit, mund të flakja jashtë edhe vetë foshnjen.
Ndikimi i fjalëvë të Homerit  të letërsisë së kohës moderne Jorge Luis Borges, në Universitetin e Belgranos  (një lagje në veri të Buenos Aires, Argjentinë)  më 1978-n, i cili pati kurajon të thoshte: “…edhe letërsia është një formë gëzimi. Nëse lexojmë diçka me vështirësi, autori s’ka qëlluar në shenjë. Kjo është arsyeja që konsideroj se edhe një shkrimtar si Joyce-i, në thelb nuk ka qëlluar në shenjë, sepse vepra e tij kërkon mundim të madh”,- më shtynë ta shoqëroj shkrimin e mëposhtëm me vargjet e Omer Kajamit, të përkthyera  nga H.A.Korça, për të ngjallur tek lexuesi një ndjenjë gëzimi për jetën. Një shkak tjetër është edhe fakti, se  në rininë time lexoja me zë të lartë poshtë katër pjergullave të oborrit të shtëpisë sime të vjetër, që janë dhe “personazhet” e këtij shkrimi, vargjet e Kajamit. Le  të shërbejnë  ato, si një melodi  e gëzueshme. Vërtet, po, cilat vargje,   më shumë se ato, përcjellin në zemrat e lexuesve gëzimin dhe pikëllimin e kësaj jete?  Shkrimi do të rrëshqasë mbi dy shina paralele, në njerën, që bën fjalë  për krasitjen e  pjergullës së rrushit dhe në tjetrën, gati të padukshme, por të nënkuptueshme, me simbolikën e ajsbergut, që bën fjalë për redaktimin e një vepre letrare…
Ashtu si çdo besimtar  që  kërkon  të mbajë gjallë besimin dhe ka nevojë për një objekt  kulti edhe  poetët  për  të ushqyer muzën poetike, kanë  zgjedhur hardhinë e rrushit nga e cila prej shekujsh prodhohet  ai lëngu i magjishëm që i shton rrahjet e zemrës dhe ua ushqen atë me  ëndrra djaloshare…
Ky lloj lëngu eksitues, vera dhe  rakia, me të drejtë ka zënë vendin e parë në morinë e pijeve të mrekullueshme, derisa kërkuesit e zellshëm  të na sjellin në tryezat tona, në ditë  gëzimesh apo hidhërimesh, një pije tjetër, qoftë edhe atë, eleksirin e premtuar për të na kthyer rininë e përjetshme…
            
1
Natën kur flija, më tha shpirti: "Pi!
Në gjumë dhe në Varr s'ka lumturi.
Ngreju! Sa rron, zbras Kupa dhe puth çupa;
se ke shekuj që të flesh në qetësi".
2
Në ëndërr, kur agimi zbardhëllonte,
Një zë që nga taverna po gjëmonte:
"Çohuni, djema, e verë sillnani,
Se fati na e tha lëngun sonte".
2

Mendimi më i përhapur për redaktorët e brezit tim ka qenë se ata janë: “Njerëz të dështuar në letërsi”. Sot vras mendjen dhe mendoj se, ky mendim duhet të ketë lindur me siguri në rastet e refuzimit nga ndërtesa e Ndërmarrjes së Botimeve “Naim Frashëri” ose redaksitë të tjera prestigjoze, si  ”Drita”, “Nëntori”, etj. Kur ndërmend punën e mjaft  redaktorëve të talentuar, i përfytyroj  ata si “heronj” të heshtur dhe të padukshëm, të cilëve  u mbaj mend vetëm emrat, ndonëse nuk i kam takuar asnjëherë fizikisht. I famshëm do të mbetet për mua, bie fjala, njëri prej anëtarëve të stafit të redaktorëve të  Ndërmarrjes  Botuese “Mihal Duri”, redaktori  teknik  Adem Lita. Nuk e di përse figura e redaktorit më shafqet si një zbulues thesaresh dhe bukurish të fshehta. Shpesh herë librin e përfytyroj si  një fytyrë  të  bukur, por të mbuluar nga flokët si driza apo ferra. Dhe ja, një redaktor i mirë, me “gërshërët e  tij të padukshëm, mund të nxjerrr në pah edhe sytë e jashtëzakonshme dhe vështrimin e tyre plot dritë e mister,  por edhe ballin e bukur të asaj fytyre… Por “gërsherët dhe “ bisturia” e redaktorit mund  të  shkojnë deri  në prerjen e pejzave dhe të indeve më të ndjeshëm … Kështu, një lëvizje e tij e gabuar mund të shkatojë prerjen e njërës prej enëve të gjakut dhe…  ta lërë çyryk ...veprën.  Po redaktori gjatë ndërhyrjeve të domosdoshme duhet të ruaj  veçanërisht  stilin e autorit, aq më tepër, po të njohim dhe vlerësimin e Tolstojit  për stilin: “Stili është vetë jeta e autorit”, apo atë të Suiftit: “Fjala e duhur në vendin e duhur”.

3

Pas përfundimit te studimeve ushtarake ndërtesa ku banoja në qytetin e Elbasanit  ishte një shtëpi njëkatëshe, me  aq të meta, sa po të nisja t’i numëroja, do të më duket  sikur  numëroj kokrrat e rërës, shkaqe këto të mjaftueshme që banorët e saj të rradhës ta braktisnin sa më  shpejt atë. Ajo kishte me tepricë  një lagështirë, që shfaqej në mure me ca njolla të murrëtyera inatçore, si  harta ushtarake, që të kujtonin transhetë e  ushtrive ndërluftuese, ndryshimi i frontit i të cilave varej nga shirat dhe Komanda e Përgjithshme e erërave me seli në luginën e Krastës,  në lindje të qyteti që, herë i  urdhëronte të ngjiteshin lart,  herë i shtrinte poshtë dhe  herë i tërhiqte në panik të plotë…
Më shumë se unë u trondit im shoqe kur zbuloi  se në atë shtëpi, pa dijeninë tonë, banonin edhe ca krijesa të shpifura; minjt e kudondodhur, për zhdukjen e të cilëve unë bleva katër çarqe, që i  ngrija pa u lodhur, gati çdo ditë…
Por, unë do të flas për të mirën  e vetme që kishte ajo shtëpi një katëshe, me mure të hollë, tek tullë, që  nuk të  mbronte as në vjeshtë dhe as në dimër nga era, shiu dhe në verë, nga temperaturat e nxehta, nga zvarranikët e shumtë  dhe  mizat përdhese, të cilët  ngrinin foletë e tyre nëpër qoshet e dhomave.  Apo  poshtë krevatëve e divanëve duke rendur si të ndërkryera  rrugëve të tyre të padukshme, në dysheme dhe  nëpër mure,  midis “vijave të frontit të luftës”. Ato miza më ngjasonin me  korierët e dy ushtrive armike, që përcillnin urdhërat e komandave  nga njëri shtab, në tjetrën, nga njëri front, në tjetrin…
E mira e vetme e asaj shtëpie ishin katër pjergullat  me rrënjët e futura  thellë në gropën septike dhe degëzat e harbuara që thurnin  një tavan të dendur prej gjethesh  e  veshulësh me kokrrat e ndezur e  plotë lëng. Në fillim të muajit shkurt, pasdite vonë, komshiu im, xha Bimi, i zoti i një kopshti me pemë frutore, një burrë  shtatshkurtër, rreth të gjashtëdhjetave, i  zbardhur mbi krye nga thinjat, më ofroi  shërbimin e tij për krasitjen e hardhive, sepse atyre, siç më sqaroi ai, -u kishte ardhur koha. Dhe, aty për aty, trupi i tij imcak, nuk priti më, por u ngjit si një ketër mbi shkallët prej druri. Ndërsa ndiqja  i  përqëndruar  tërë sy e veshë lëvizjet e shkathëta  të  gërsherëve të tij të mprehta, mjeshtëri i vjetër i krasitjes së rrushit, më ngjasonte herë me një kirurg të talentuar, që shëron një të sëmurë dhe  herë me një mami që pret të vijë në jetë një foshnje. Mbeturinat  e punës së tij, një mori lastarësh  parazitarë të flakur tej nga gërshera  shëronjëse, që  nisën të mbushin vendin rreth e qark, të kujtonin  qethjen e flokëve tek beriberi. Ndërsa vështroja degëzat e krasitura, sipas një rregulli të vjetër, por të panjohur më parë, të  gjatin me katër deri në gjashtë sythe dhe  të shkurtërin me dy sythe, më vërshuan në kokë një mori pyetjesh… Përse kishte pritur ai një ditë me henë të plotë dhe një qiell të mbushur me yje?  Mos ishte kjo vetëm një rastësi? Sipas kujt  rregulli  krasiteshin degëzat e pjergullës, njëra  me gjashtë dhe tjetra me dy sythe? Përse zgjidhet muaji  shkurt dhe jo ndonjë tjetër për krasitje? Sa shumë pyetje dhe mistere fshiheshin?! 
Pasi përfundimit të  punës, xha Bimi i hodhi një sy fushës fosforishente të  orës së dorës  dhe tundi kokën duke mbledhur buzët i pakënaqur:
-Jam vonë,-tha,- një herë tjetër do të bisedojmë këmbëkryq, or çun! Për  përgjigjet, pret puna!

18
Me ver' e vajza, me lahut e valle,
Me fyell e me këngë po s'u çmalle,
Jeta s'vlen hiç: Se pa këto nuk është
Veç pemë helmi, pus e tym vërdalle.
19
Nga njëra dorë trëndafil e grua,
Nga dora tjatër patsha Rrush e krua:
"Zotit - po thoni - i ardhtë keq për mua!"
Po as m'a fal pendimin, as ia dua.
20
Një engjëll më tërhiqte në xhami,
Një djall po më zvarrniste në dolli;
Po ver' e kuqe e fitoi davanë:
Gërshet këtej - edhe andej hardhi.

4

I shkova nëpër mend të gjitha këto pyetje që më mundonin në vitet e rinisë dhe veçanërisht, pasi u njoha me monografinë e mjekut Anton Masmer, të Cvajgut.
“…E kush nga ne sot ve në dyshim faktin që nervat, ndjenjat tona i nënshtrohen ndikimeve misterioze lidhëse, që ne jemi “lodër  e çdo presioni atmosferik”, se ne provojmë ndikimin magnetik përmes impulsesh të panumërt, si të jashtëm, ashtu edhe të brendshëm?”
Kishte ndonjë ndikim hëna dhe yjet në procesin e krasitjes së pjegullave të rrushit? Apo, thjeshtë xha Bimi kërkonte të shfrytëzonte faktin se pas ekuinoksit  të pranverës, dita i kishte marrë natës dhe  ishte më e gjatë?
Hëna ka qenë tempulli më i lashtë i frymëzimit të poetëve, ndaj dëshiroj të vë në dukje faktin “poetik” se, përpara astronautëve amerikanë të “ Apollo 11”, Nil Armstrongut, Mikail Kollinsit dhe Edvin Aldrinit, në henë ka qenë vemendja dhe muza e tyre. Në se ka dyshime, po sjell në kujtesën tuaj poezitë e Alfred Dysnjesë, i cili e krahason hënën që rri mbi qiparis, me një pikë mbi i. Por, edhe unë kam shkruar diku, në esenë “Dritë hijet e Tolstoit”  se, ”…Dielli dhe hëna janë dashnorë të përjetshëm që flenë të kapërthyer në pasqyrat ujore dhe pastaj herët në menëgjes, secili ia mbath në rrethin e vet hapsinor, në pritje të takimit të fshehtë dhe përvëlues…”
  
         22
…Te Shpell' e Verës kemi hedhur mendjen,
Dehemi, puthim për të mbledhur mendjen:
Ç'pyet? Gjykim e tru na kanë rrjedhur,
Se vajzat na e kanë vjedhur mendjen.
23
"Pse s'pi më pak?" -më thonë njerëzia,
"Për ç'arësye s'ka kufi dollia?"
Një: Faq'e vajzës; dy: Rubin'i verës,
Ja shkaqe si kristal nga qartësia.
24
Si mjer' ay që dashuri s'ka ndjerë
Dhe zemra s'i ka ndritur në prënverë:
Pa ver' e dashuri çdo dit' e shkuar
Prej meje s'nëmërohet asnjëherë.