E premte, 29.03.2024, 09:06 AM (GMT)

Shtesë » Lajme

Dukuria El Nino dhe ngrohja globale

E shtune, 28.02.2009, 09:39 AM


Në teori, dukuria El Niño ndryshon temperaturën dhe modelin e reshjeve, në pjesën më të madhe të globit. Por a kanë këto ndryshime lidhje me ngrohjen e ajrit dhe ndryshimin e reshjeve, shkaktuar nga njerëzit?

Kush është lidhja midis tyre?

Në teori, dukuria El Niño ndryshon temperaturën dhe modelin e reshjeve, në pjesën më të madhe të globit, na vjen natyrshëm të pyesim, nëse këto ndryshime kanë ndonjë lidhje me ngrohjen e ajrit dhe ndryshimin e reshjeve, shkaktuar nga njerëzit. Sipas Kevin Trenberth (NCAR Ndarja e Dinamikave Globale dhe Klimës, apo NDGK), përgjigjja është e ngjashme me një po - duke theksuar "e ngjashme". Por lidhja është disi e komplikuar dhe disa pyetje mbeten akoma pa përgjigje.

Temperaturat dhe reshjet ndryshojnë nga stina në stinë, por gjithashtu ndryshojnë në periudha kohe më të gjata, në radhën e viteve apo të dekadava. El Niño është një dukuri e natyrshme, periudha më të gjata lëvizmërish apo ndryshimesh. Kur shkencëtarët shikojnë regjistrimet e klimës, lëmizmëria natyrore e bën të vështirë të zgjedhësh ndonjë ndryshim që mund të ketë ardhur nga veprimtaria njerëzore. Akoma më e vështirë është të dallosh se si vetë kjo lëvizmëri natyrore mund të ketë ndryshuar.

El Niño: Energji të ftohta nga tropikët?

Gjatë historisë, Oqeani Paqësor ka lëvizur mbrapsht dhe i katërti midis El Niño dhe La Niña, me periudha normalizimi të shpeshta. Por ka dominuar këtë veprim më vonë. Në 20 vitet e fundit, janë parë shtatë El Niños dhe vetëm tre La Niñas, ndonëse historikisht numri i shfaqjes së tyre ka qenë gjithmonë i njëjtë. Ngjarja më e fortë e regjistruar ka qenë në vitin 1982-83, por ngjarja aktuale është një sfidues për këtë të drejtë. E njëjta periudhë 20-vjeçare përfshiu një veçanti tre në një El Niño që zgjati nga viti 1990 deri në vitin 1995, me tre periudha ngrohje, por asnjë rezultat real midis tyre.

Trenberth teorizon se një dukuri El Niño kryen një rol specifik në ngrohjen globale, të cilën ai dhe De-Zheng Sun (një student postdoktoraturë që është tani në NOAA) kanë përshkruar në një letër shfaqur natyrës. "Pikëpamja jonë është se El Niño është një mënyrë thelbësore në të cilën tropikët heqin qafe nxehtësinë. Nëse vazhdoni të zbrasni nxehtësi në tropikë - që është ajo që dielli bën gjithmonë - sistemi i motit dhe erërat oqeanike, nën ndryshimet e tyre gjatë një cikli vjetor, nuk janë të mjaftueshme për t`u çliruar nga nxehtësia. Dicka duhet të ndodhë, për të larguar nxehtësinë nga tropikët dhe ajo çka ndodh është El Niño". Autorët mbështesin teorinë e tyre me analiza të oqeaneve globale dhe ngrohjen atmosferike gjatë një ngjarje. El Niño dhe një La Niña, në vitet 80`. Nëse El Niño shërben si një valvul çlirimi për nxehtësinë tropikale, atëherë ngrohja globale mund të sjellë ngjarjë më të shpeshta, siç kemi parë në dy dekadat e fundit.

Një tjetër zonë ndërprerje midis fenomenit dhe ngrohjes globale është shpejtësia. ENSO është bashkuar me thatësirën dhe përmbytjen në shumë pjesë të globit. Ndikimi i njerëzve në ngrohje po përshpejton ciklin hidrologjik; në një atmosferë më të ngrohtë, lagështia e sipërfaqes avullon më shpejtë. Lagështia e atmosferës rreth e përqark globit është rritur me 10% që nga vitet 1970. Për shkak se kjo lagështi është në dispozicion të sistemeve meteorologjike, rrëmbimi rritet, duke rritur kështu mundësinë për përmbytje në zona në të cilat bie shi apo borë. Nëse ajri i lagësht që El Niño nxjerr nga tropikët, takohet me ajrin që është, pothuajse në mënyrë të pazakontë, i lagësht, shiu apo stuhitë e dëborës që vijnë si rezultat, do të jenë akoma më të mëdha.

Lidhja me ENSO-n verior

ENSO ka një shoqërues në anën tjetër të globit: Lëkundjet e Atlantikut Verior. NAO kalon në dy faza - el Niño dhe La Niña. Njera fazë e NAO-s i sjellë dimra të ngrohtë Europës dhe Azisë dhe dimra të ftohtë disa vendbanimeve të Grownlandës dhe Atlantikut Veripërendimor; faza tjetër bën të kundërtën. Njësoj si ENSO, NAO po ndryshon në frekuencë, për arsye që janë akoma të panjohura.

Në fillim të këtij shekulli, NAO ka ndryshuar fazë, afërsisht çdo 2 vjet. Për shumicën e shekullit, e ka bërë këtë ndryshim çdo 10-12 vjet. Gjithsesi, duke filluar nga viti 1970, faza nuk ndryshoi për afro 20 vjet. Kjo i dha Europës dy dekada dimra të ngrohtë, duke i kthyer ata në "disa nga besimtarët më të mëdhenj të botës, në ngrohjen botërore", bën shaka Trenberth. "Por patën një zgjim në dimrin e kaluar, për shkak se Lëkundjet Veriore u kthyen dhe si rezultat patën një dimër shumë të ftohtë." (Dimrin e kaluar NAO ishte neutral .)

Si rezultat i ndryshimeve në NAO dhe ENSO, thotë Trenberth, toka në Hemisferën e Veriut "përgjithësisht është e ngrohur, ndërsa i ftohti i trazuar i veriut, përsëritet sidomos mbi oqeanë dhe në këtë mënyrë Atlantiku i Veriut dhe pjesë të Paqësorit të veriut janë ftohur, sidomos në dimër. Kjo ndikon në mënyrën se si duken regjistrimet e temperaturës për Hemisferën e Veriut". Jamës Hurrell, Ka përllogaritur që 47% i mospërputhjeve në temperaturat e Hemisferës së Veriut, për periudhat dhjetor-mars, mund të jenë si rezulatat i kombinimit të NAO-s, ENSO-s dhe i telekoneksjonit Amerikan Veri-Paqësor, siç shkencëtarët quajnë ndikimin e Oqeanit Paqësor mbi klimën e Amërikës së Veriut.

Roli i ngrohjes globale është akoma më pak i përcaktuar në Atlantik se në Paqësor. "Por është intrigues fakti se pjesa më e madhe e ngrohjes ka ndodhur në mbarë botën, çka është ajo që modelet sugjeronin se duhet të bënte - por për arsyen e gabuar". Modelet treguan se toka ngrohet më shpejt, për arsyen e thjeshtë se duhet më pak nxehtësi për të ngrohur tokën se ujin.

Gjetja e lidhjes

Si mundet shkencëtarët të zgjidhin marrëdhënien e ngatërruar midis ENSO-s, NAO-s dhe ngrohjes globale? "Normalisht, duhet të përdorim modele për të kutpuar së cilat mund të jenë pasojat," thotë Trenberth. Sidoqoftë, "modelet që kemi nuk janë të mjaftueshme për t`iu përgjigjur, për momentin, pyetjeve tona". Modelet e përgjithshme të qarkullimit global global (MPQG) dhe modelet me të cilat, si oqeani si atmosfera janë në gjendje të paraqesin dukurinë El Niño, por dukuritë e modeluara kanë pothuajse gjysmën e amplitudës së atyre në botën reale. Në mënyrë të ngjashme, modelet prodhojnë një NAO, por në shumicën e rasteve kjo tregon lëkundje", nuk janë shqyrtuar me kujdes në mënyrë të tillë që të shihët se sa reale është kjo". Ato që janë studiuar nuk kanë atë shkallë intensiteti dhe ndryshueshmërie që Nëna Natyra ka.

Një karakteristikë që e bën El Niño-n të vështirë për t`u paraqitur, është se ai përfshin lëvizjen e nxehtësisë rreth e përqark Oqeanit. Për ta riprodhuar në mënyrë korrekte, modelet duhet të jenë në gjendje të paraqesin globalisht, si atë që po ndodh në sipërfaqen e Oqeanit, si të ashtuquajturën qarkullim shirit-transportieri, në të cilin uji lëviz ngadalë, nga sipërfaqja drejt termociklinës (zona me shpejtësinë më të madhe të ndryshimit të temperaturës) në thellësi të Oqeanit dhe e kundërta. "Njëra duhet të jetë në gjendje të arrijë shkallën më të lartë të qarkullimit brenda Oqeanit dhe të ketë shpërbërjen e përbërësve të këtyre temperaturave. Brenda modeleve, në mënyrë që të bëhet siç duhet", thotë Trenberth. "Ndoshta mund të kuptoni, se përse është një detyrë kaq e vështirë".

Por edhe atëherë nuk mund të zbulojmë lidhjen ndërmjet ndryshimeve të ENSO-s, NAO-s dhe ngrohjes globale. Trenberth beson se, "Duhet të ketë një lidhje. Natyra e pazakontë e asaj ç`ka po ndodh tani, është një tregues për këtë. Dykuptimësia shtohet sepse ne nuk mund të ndajmë kush është pjesa natyrale dhe kush është pjesa e ngrohjes botërore. Nëse vazhdojmë ta bëjmë këtë eksperiment me klimën tonë, për 20-30 vitet e ardhshme, gjë që do e bëjmë, ndoshta sinjali i ngrohjes globale, do të jetë ajo çfarë do të shohim".

Një ndezës në lëkundje

Një ngjarje El Niño ndryshon rrymat e erës dhe të ujit mbi Oqeanin Paqësor. Erërat ekuatoriale zakonisht fryjnë nga lindja në perëndim, përqark ekuatorit. Në Paqësor, ato fryjnë ujërat sipërfaqësore përqark gjirit të Paqësorit, duke i ngrohur ato. Si rezultat, Paqësori i perëndimit ka ujin më të ngrohtë në tokë, ndërsa Paqësori i lindjes është relativisht i ftohtë për tropikët - përafërsisht 8 gradë më i ftohtë. Ngrohja, ujërat perëndimore sjellin ajër të lagësht dhe në këtë mënyrë reshje në fund të Oqeanit. Gjatë një ngjarje El Niño, ky model thyhet. Lagështia e erërave ekuatoriale dhe uji i ngrohtë fillojnë të punojnë rrugën e tij drejt lindjes. Reshjet ndjekin ujin e ngrohtë duke u kthyer në thatësirë në Australi, Indonezi dhe fqinjët dhë stuhi të forta në bregun perëndimor të Amerikës së Jugut. Rrymat Oqeanike dhe qarkullimi i atmosferës, shpërndan efektet rreth e qark globit.

Faza e kundërt e El Niño-s është e njohur si La Niña (vajza e vogël). Në këtë fazë, ujërat e Paqësorit fitojnë nxehtësi. Ujërat në Paqësorin e lindjes janë më shumë se zakonisht të ftohta dhe reshjet janë të pakta në bregun perëndimor të Amerikës së Jugut, ndërsa Australia është e bekuar me reshjet mesatare të lartpërmendura.

El Niño zakonisht shoqërohet me një ndryshim në qarkullimin atmosferik, i njohur si Lëkundja Jugore (LJ), e matur nga diferenca e presionit të ajrit midis ishullit të Tahitit dhe ishullit Daruin, Australia (indeksi i lëkundjes jugore). Tahiti ka një presion ajri më të madh se Daruin; gjatë një dukurie El Niño, presioni i ajrit është më i lartë se zakonisht mbi Daruin dhe zakonisht më i ulët mbi Tahitin. El Niño dhe Lëkundja Jugore janë të lidhura kaq pranë sa shkencëtarët shpikën termin ENLJ për të përshkruar modelin e plotë.

Si LJ, Lëkundja e Atlantikut të Veriut është një luhatje në qarkullimin atmosferik mbi Atlantik, por nga veriu në jug: midis lartësive subtropikale (të përqendruara në ishujt Azore) dhe ultësirave islandeze. Luhajtja tregon ndryshime në erërat perëndimore mbi Oqeanin e Atlantikut të Veriut. Kur presioni është më i ulët se zakonisht në veri, dimrat priren të jenë të ftohtë në Groelandë dhe Labrador dhe Europa ka erëra detare të ngrohta; në kushtet e kundërta, Europa merr rryma ajri arktike. Megjithatë, NAO ka një efekt të veçuar mbi oqeanet, me pasoja në gjallesa, nuk është e qartë se si Oqeani Atlantik i kthen pasojat në atmosferën rreth tij.

Pedro A. Sanchez, drejtor i Programit të Ambientit Rural dhe Agrikulturës Tropikale në Institutin e Tokës në Universitetin e Kolumbias, ka bërë rrugë të gjatë që nga ferma kubaneze, ku u lind.

Përgatiti
KLARITA BAJRAKTARI - RD



(Vota: 0)

Komentoni
Komenti:


Gallery

Pëllumb Gorica: Magjia e bukurive të nëntokës sulovare
Fotaq Andrea: Një vështrim, një lot, një trishtim – o Zot sa pikëllim!
Pëllumb Gorica: Grimca kënaqësie në Liqenin e Komanit
Shkolla Shqipe “Alba Life” festoi 7 Marsin në Bronx
Kozeta Zylo: Manhattani ndizet flakë për Çamërinë Martire nga Rrënjët Shqiptare dhe Diaspora