Ahmet Mehmeti: Gjeografia e Çamërisë

A. GJEOGRAFIA

Shkenca qe merret me përfitimin e disproprocioneve hapësinore te dukurive dhe veprimtarive fizike apo humane dhe lidhjeve midis tyre.

Nuk mund te gjendet ne veprimtarinë njerëzore një fushe qe te mos jete e ndjeshme dhe e interesuar për konkluzionet / sugjerimet e vlefshme te gjeografëve .

Qe nga veprat letrare e deri, bujqësia e blegtoria, lundrimi, industria, biznesi i madh e i vogël etj. Janë te interesuar e te lidhur pazgjidhshmëritë me këndvështrimin rajonal te problemeve, me raportet hapësinore te dukurive.

Problemet komplekse te sigurimit te ushqimit , ato mjedisore, zgjidhja e konflikteve sociale e politike apo zhvillimi ekonomik lehtësohen ndjeshëm, përveç te tjerave nga zbatimi i parimeve, metodave e teknikave te gjeografisë rajonale .

Nënndarjet e Gjeografisë

Me kryesoret: 1. Gjeografia fizike - gjoemorfologet

- biogjeografët

- klimatologët

2.Gjeografia humane - gjeografia urbane

- gjeografia kulturore

- gjeografia ekonomike

3. Gjeografia sistematike - gjeografia historike

- gjeografia ekonomike

4. Gjeografia rajonale - analiza modelesh mjedisore-urbane ne

Një hapësire te vetme (rajoni funksional), si është formuar një rajon (një sere faktorësh) dhe si funksionon.

Gjeografia rajonale (e Çamërisë) vështrim krejt përmbledhës. huazon informacione nga shume burime për një imazh te plote për boten tone ten dare.

Burimet formojnë temat ose fushat sistematike te gjeografisë.

Gjeografia rajonale ushqehet nga një numër fushash gjeografike, secila ka një lidhje me disipline jashtë gjeografisë p.sh. disiplina e antropologjisë.

Zbulimet e kësaj disipline janë vendimtare për gjeografinë kulturore dhe kjo e fundit kontribuon ne gjeografinë rajonale.

Gjeografia rajonale huazon nga fusha sistematike e gjeografisë rajonale (procese mbare botërore) por ajo infekton edhe perspektiven rajonale [Detyra për temën e gjeografisë praktike] (qyteti japonez dhe afrikan ) (fusha sistematike: antropologjia , gjeografin urbane etj, etj ..)

Gjeografët zbatues:

gjeomorfologjistët

studiuesit e klimës dhe te motit

studiuesit e dherave dhe te bimësisë

studiuesit e ndikimit te njeriut mbi mjedisin natyror dhe anasjelltas (ndotja e ujit dhe ajrit mbi jetën e shoqërisë e te individit )

=== Specialiste rajonale:

për qeveritë (Arbër Xhaferi, Dardanus )

agjencitë planifikuese

korporatat shumëkombëshe

=== Nënfusha sistematike (të gjeografëve)

gjeografia urbane

gjeografia ekonomike

gjeografia kulturore etj., etj.

=== Gjeografë për zgjedhje teknike te çështjeve hapësinore

hartografia e kompjuterizuar ( sistemet GIS dhe Remote sensing )

inxhinieria mjedisore

Gjeografia dhe zhvillimi

Zhvillimi dhe përparimi i botës --- bota gjithnjë e më e vogël

Çdo ditë njerëzit bombardohen me lajme nga çdo pjesë e botës

(telekomunikacioni ) vendet e largëta na bëhen të afërta, lajmet bëhen pjesë e jetës tonë.

Çmimet e naftës - ndikimi i drejtpërdrejtë në ekonominë e vendit dhe personale.

Pabarazia e vendeve të ndryshme në zhvillim për arsye të trashëgimisë historike, kulturore, ekonomike e politike.

Studimet gjeografike kanë në bazë arsyet e pabarazive të ndryshme që janë

Objekti i gjeografisë rajonale.

Zhvillimi ekonomik bazohet kryesisht mbi konceptin perëndimore.

- Depërtimi i teknologjive moderne

- Ndryshimi i mënyrës tradicionale ekonomike

- Mënyra të reja të marrëdhënieve midis njerëzve

=== Katër faktorët e zhvillimit ekonomik

Popullsia, Mjedisi, Kultura, Historia

Popullsia: kur ritmi i rritjes natyrore nuk kalon ritmin e vdekshmërisë avantazhet ekonomike dhe mirëqenia vështirësohen shume për t'u arritur.

Mjedisi: toke e pasur, ujë i bollshëm, stinë e gjatë ngrohtësie - mundësi ideale për zhvillimin e bujqësisë.

- hapësire me pasuri minerale te shumëllojshme e cilësore - mundësi shume te

mira për zhvillim industrial

Kultura; mënyra si organizohet një shoqëri ne kuptimin e besimeve , dokeve ,zakoneve dhe mënyrën e jetesës ndikon shume si ne drejtim edhe ne zhvillimin ekonomik .

Karakteristike e kulturës perëndimore është materializmi = kuptimi praktik .

Etika e punës tek protestantet , tregues i indetifikimit namerikan si shembulli suksesit.

Japonezet kane etike te ngjashme pune ( HongKongasit , Tajvanezet etj.)

Kultura te tjera nuk vendosin përparësi te larte ndaj avantazheve materiale.

struktura ekonomike qe lejojnë te pare dorën teknologji moderne efektivisht.

Sistem ekonomik -social te rrepte qe përmban zhvillim te bazave te burimeve njerëzore.

Sisteme me fleksibel qe adoptojnë me shpejt idetë e reja dhe pranojnë me lehte teknologjinë e re te përparuar.

Historia --- çelësi drejt te sotmes , treguesi për te ardhmen, është vërtetuar ne

veprimtarinë ekonomike .Zhvillimi ekonomik ---proces afatgjate. Kombet me

mirëqenie e nivel te larte ekonomik themelet e këtij procesi i kane vendosur me

dekada e shekuj me pare : Revolucioni Industrial Europian u duk nga shekulli

XVIII, për fillimet i pati ne periudhën greko-romake e me herët. Shembuj te

tjerë: Taivani e Kina, ku rimëkëmbja ekonomike u vendos para disa dekadash.

B.. Tipare te përgjithshme fiziko-gjeografike te Çamërisë

Kufijtë natyrore etnologjikike -gjeografike.

Emri i Krahinës

Kufijtë

. Etnologjike

. Gjeografike

Rjon shume i rëndësishëm nga pikëpamja ekonomike , gjeografike e strategjike

. Çamëria Antike, Pirroja (307-272 pk )

.Çamëria Mesjetare, Gjin Bne Shpata (1374-55 )

.Çamëria ne Kohen e Re, Ali P. Tepelena

Ndërtimi Gjeografike

Ndërtimi i ndërlikuar gjeografik qe njihet qe nga pazeoloiku .

Konturet e sotme: ne fund te pliocenit dhe ne kuaternar.

Në triaksikun e vonë janë grumbulluar 11 numrat karbonatike ( det I hapet ) gjë që shpjegon mbizotërimin e gëlqerorëve ne vargmalet malore.

Territori çam bën pjese ne rrudhosjen e degës dinariko-albanide-helenide.

Dallohet për larmi litologjike me diferencim te njësive tektonike.

Larmi shkëmbinjsh në ngjyra e konsistence .

Pak studime për zbulimin dhe vleresimin e resnesene ( nafte , minerale metalore e jometalore)

Peizazhe te larmishme (3 tipe)

Peizazhi I gelqeroreve ( 400-1900 m) te zhveshur malore.

Peizazhi I flishit kodrinor

Peizazhi I fushave alvionale

Relievi, si amfiteatër natyror .

Rajon kodrinor - malor qe ulet shkalle -shkalle me ndërprerje e depresione.

Dy zona arografike : perëndimore dhe lindore.

Zona perendimore ( 500-700 m) Butrint-Cuka e Ajtoit- fusha kurstike e Vardarit. Ne skajin perendimor nga Kepi I Stillos kurrizi kodrinor gëlqeror ( kufi me Gr. ) me lartësi 300-400 m .Ne JL te fushes se Vardarit - vargu malor iSaraqinit (1034 m ) , ne shpatet e tij Konispoli - ne jug te tij maja e Likojanit ( 864 m ) .

Qafa q Likojanit lidh me fushën e Lopesit dhe Filatin . Ne drejtim te Jonit - Qafa e

Botes qe e lidh me Camerine e pushtuar.

Ne lindje te Saraqinit -lugina e Pavlles gjate te cilës janë vendosur fshatrat Shales,

Janines, Ninat , Markut, Dishat, Verve etj.

Zona perendimore vazhdon ne jug me pellgun e Filialit dhe Kalamait te Poshtëm.

Ne detin e Kalamait : fushat alnuionale te Rait, Lopesit e Shqefarit . Ato nderpriten nga

disa massive kodrinore e malore si Mali I Shendellise (1079 m) ne Koske, mali I Hiles

(860 m ) ne Filiat , Kodrat e Dulges ( 487 m ) ne Varfanj.

Ne jug te Kalamait te Poshtëm, zona kodrinore perëndimore zgjerohet nga bregdeti ne

luginën e Korkites ( Vuvos) , dege e Akesonit. Nderpritet nga lugina me toka te kuqe

me kenglemerate dhe me busen te mbyllura karstike , me I madh ai I Margellecit ( 12

km) . Ne juglindje nje kenete me burime te shumta . Relievi : ketu me kontraste :

kurrize kodrinore me lugina te thella erosive. Ne kete zone mallet: I Trimit ne

Globocar, Verdhela ne Grikohor, Mali I Bardhe ne Sharat, e Malshinjit ne Karbunare e

Mali I Kladhit prane Mushatit, Mali Bozhur ne Margellec me majat Fllamur I Madh e

Flamuri I Vogel ne emrin e perbashket Dimal. Ne jug te lumenjeve Akeron e Gliqi

Relievi ulet uniformisht shkalle-shkalle ne drejtim te fushes se Llurit ( Filipiadhes ),

me e madhja ne Cameri .

Zona Lindore

Reliev malor qe fillon me Malet e Stugares ( 1759 m ) e Murganes ( 1806 m ) ku ka gjurme te shkallzimit kuatesnar - ne juglindje kodrat ranore te lugines se Longavices, dege e djathte e Kalamait. Ne jug te Kalamait , nje kreshte me dy der gezime. Vargu perendimor ne luginen e Vuvos ( Karkites) ngrihet ne lartesi 1658 m mali I Kurilles ne lindje te Paramethise. Vargu lindor : Malesia e Sulit ( 600 m ) Nenkrahina e Sulit shtrihet ne luginen e Lumit te Zi ( Akeron) midis maleve Murgo, Zeruhe , Dhembas , Malit te Flamurit etj. Ne faqet e thepisura te Murgos jane fshatrat Suli,Sameniva, Qafa dhe Avorsiku ku shikohej ne nje rruge te ngushte e te veshtire midis humaneren e Lumit te Zi dhe fshatit Giliqi. Vargu malor ne veri te Lumite te Zi me I larte I Camerise , Tomaro ( 1974 m) Fushat me te medha te Camerise : F.e Llunit ( Filipjadhes) ( 30 km l x 18km ), F. e Frarit ( miser) F. e Rait dhe Kucit ne Gumenice F.Llakave te sulit (18 km ) , F. e Gurdhiqit prane Paramethise , dhe fushat e Lopesit e Shqefarit prane Filialit.

Tri pranvera e vera bashke /Oaz klimatik tipik mesdhetar.

Klime tipike subtropikale mesdhetare me dimmer te bute e te lagesht dhe vere te nxehte dhe te thate.

Dillzim I madh ( ne fushen e Konipolit 343 dite ose 2700 ore ne vit me diell)

Temp. mest. Vj. 13-15 0C

Temp. e muajit me te ftohte ne Preveze 9.5 0C ( ne janar ) , ne Sarnde 100C, ne Janine 5.4 0C.

. Ne zonat e ulta nuk ka nderprererje vegjet .

Tem.Mesat e muajit me te ngrohte 240C. Ne Preveze 25.4 0C ne gusht , ne Arte 26.5 0C , ne Sarande 22.7 , ne Janine 25.8 0C.

Temperatura max. absolute 42.4 0C ( ne Ciflik me 14.08.1987)

Rreshjet masatare vjetore 1100-1200 mm ( me e madhe se ne Myzeqe)

Sasia vjetore e rreshjeve nga lindja ne perndim shkon ne renie : ne mallet e Pindit 2000 mm , ne Janine 1153 mm dhe ne fushen e Konispolit 1100 mm , . Muaji me I lagesht : nentori 106 mm

. Muaji me I thate : korriku 37 mm

Ne zonen malore bora shkrin ne fund te pranveres. Stina turistike : fundi I prillit - fillimi I shtatorit.

Lumenjte Te shkuter , me regjim te paqendrueshem, me drejtim lindje - perendim

Lumi Kalama ( 115 km ) ; Lumi I Artes ( 110 km ) ne rrjedhjen e poshtme I lundrueshem; Lumi I Llurit ( 80 km 0 ; Lumi I Zi (53 km) ; deget Giliqi dhe Vuvo; Lumi Pavall 9 50 km )

Ekosistem me gjelberim te perhershme

Formuar pas akullzimit te Kuaternarit

Formacionet bimesi mesdhetare ; pyje mesdhetare 2350 km 2 ( 23% te te riterit te Egjiptit) dhe shkuarisht tip makje ( 700-800 m ) e shibljak.

. Ne male mbi 800 rriten pishat he bredha

. Ne zonën kodrinore : dushqet me gjelbërim te përhershëm valanidhi dhe ilqja.

Nga gjethengerensit : trasheri,, shkoza, biliri , panja.

. Nga makjet mesdhetare (1.5-4 m ) me gjelb. Te përhershëm mbretja , xina/ sqindja, mareja , oleandri,shqopa, pralli, konopica.

. Ne vende gurore te thata ku tormacioni garrige ( kacube,deri 1 m me gjelbërim te përhershëm ) nje faze e degradimit te makjeve me lloje si gjineshtra, rezmarina, temjani

. Formacioni i firganave, shkurreza me gjelberim te perhershem me gjemba si sferike permbrotje nga nxehtesia .

Formaciononeve shibljak , drure e shkurre me gjemba gjetherenese si dushku i shkurtër me push , gorica, driza , melqinja, trandafili I eger , etj.

Kullota natyrore te pasura ku mund te dimërojmë mbi 1 milion bagëti.

Tokat e hijrat kafe, tokat e murrme pyjore dhe nëntipi i tokave te kuqe mbi formacione gëlqerore .

Bota shtatezore: zvarranike dhe amfibet shume lloje hardhucash, breshka, gjarpërinj . Insektet : gjinkallat, brumbujt , fluturat etj. Shpendët: skifteri, thëllëza e malit , lejleku, qyqja, gjoni, laraska, e kaltër. Gjitarët: arinj, ujqit, çakejtë, derrat e egër, kaprojtë, lepujt , dhelpra,kunadhja, ketri.

Në Artë veçanërisht ka një koloni të madhe polikanesh.

Popullsia sot rreth 300.000 shqiptare autoktone

Ekonomia sot

Proceset natyrore te ekonomisë janë paralizuar.

Politika e spastrimit etnik dhe helenizimit me ndryshimin e strukturës demografike vepruan negativisht mbi rimëkëmbjen ekonomike

Kolone te pamotivuar për zhvillimin ekonomik .

Infrastrukture e pazhvilluar

Ekonomia bujqësore dhe zejtaria ne degradim e zhdukje

Rajon i prapambetur dhe izoluar

Bujqësia: 135719 ha toke te kultivuar dhe te papërdorur, me drithëra 74194 ha , foragjere 39027 ha, vreshta 1045 ha , agrume 27235 ha, pemëtaria 29691 ha , kopshtaria 3554 ha .

Kulturat: gruri, duhani, pambuku, perimet, patatja. Druthutoret; ulliri, mollët, dardhat, portokallat, qershitë, bajamjamet, kumbullat, arrat.

Blegtoria : Ne kullotat dimërore e verore dhen 1027000 krerë, dhi 353300 krerë, gjedh 29950 krerë, derra 88500 krerë, kuaj 3300, mushke 5100, gomare 9000.