Zemra Shqiptare

  https://www.zemrashqiptare.net/


Xhevdet Ferri: Filmi është një biznes jofitimprurës, mendoj dhe për fakt të mungesës së infrastrukturës

| E shtune, 24.01.2009, 03:12 PM |


Xhevdet Ferri
Xhevdet Ferri
Politika nuk është e interesuar për propagandë nëpërmjet artit dhe kinematografisë

Nga Albert Zholi
 
Nëse ju ndodh të bëni një xhiro nga ish -Kinostudioja “Shqipëria e Re” do shihni ngrehinat e një industrie gjigande në fundet e shkëlqimit të saj. Drejtoria me kollonat e saja të gjera, aparatura që thinjen nën harresën e një kohe të vrazhdë. Kohë lirie, kohë demokracie. Kohë kur ish kombinatet e dikurshme të prodhimit kinematografik nuk janë më në modë dhe i janë lënë harresës dhe historisë. Gjithsesi në gjithë ambientet e mbushura me gjelbërim gëlon jeta. Në kënd është ngritur një shkollë kinematografike.

Le të flasim paksa për Kinostudion “Shqipëria e Re”. Sot si mund ta analizoni veprimtarinë e këtij institucioni?

-Përgjithësisht të gjitha institucionet gjatë kohës së komunizmit kanë pasur mision të përcaktuar. Arti dhe kultura kanë qenë jo vetëm nën patronazhin, por dhe nën kontrollin e rreptë të politikës sepse politika duke qenë se ishte financuese e këtij institucioni, nëpërmjet tij bënte propagandë. Misioni i artit dhe kulturës ka qenë edukimi dhe propagandimi politik i masave. Kinostudioja ishte një makinë gjigande dhe duke qenë se jetonim në izolim kishte pak thithje të kinematografisë së huaj. Ndaj iu kushtua një rëndësi e veçantë prodhimit në shumë zhanre të saj. Në atë kohë rekordet flasin për 14 filma artistikë në vit, mbi 40 dokumentarë, filma të animuar, kronika, gjë që e shdërroi Kinostudion gati gati në metalurgji kulturore. Bashkangjitur kësaj funksionoi në mënyrë të mirëfinancuar dhe distribucioni i filmit, që e shpërndante filmin në çdo skaj të Shqipërisë. Kishte një makinë
projeksioni që shkonte në çdo skaj. Çfarë ndodhi më pas? Sigurisht që profilet që dolën nga gjithë ky instrument gjigand janë të karakterit profesional dhe pse prodhimi i asaj kohe ishte shumë i doktrinuar. Mendoj se duke pasur një gjigand të tillë prodhimi dhe zhvillimi u krijua dhe një klasë profesioniste kineastësh në Shqipëri, shumë të talentuar.

Çfarë ndodhi më pas?

-Me ndryshimin e sistemit politika nuk ishte më e interesuar për të bërë propagandë nëpërmjet artit dhe kinematografisë, e para se është shumë e kushtueshme dhe e dyta sepse cikli është shumë i gjatë. Propaganda u përqëndrua kryesisht në linjën e shtypit që ishte konsum i ditës, konsumi utilitar, i shpejtë. Kështu që duke mbetur jashtë atij kujdesi, Kinostudioja u shndërrua në këtë që është. U la mënjanë.
Ministri i parë i Kulturës Dh. Anagnosti, një nga regjizorët e njohur shqiptarë u përqëndrua tek reforma në kinematografi. Reformë që u shndërrua në një ligj në ‘97-ën, ku formuam Qendrën Ndërkombëtare të Kinematografisë.

Cili ishte thelbi i reformës?

Në këtë periudhë Kinostudioja nuk kishte më fonde publike për të prodhuar, teknologjinë e kishte të amortizuar dhe kërkonte fonde shumë të mëdha për t’a rinovuar. Nga pikëpamja ekonomike ajo ishte një ndërmarrje e falimentuar totalisht. Por megjithatë harxhonte rreth 1 miliard lekë të vjetra që në atë kohë ishte mbi 1 milion dollarë për rroga, sigurime shoqërore, mirëmbajtje dhe prodhonte ndonjë film që zgjaste 3 vjet dhe më pas bllokohej për shumë arsye. Çdo gjë u degjenerua. 
 
Financim që nuk e mbulon koston e realizimit të filmit?

-As mund të mendohet kjo gjë. Ndryshimi i sistemit, ekonomia e tregut nuk ka krijuar tregun në mënyrë të atillë që të funksionojë zinxhir i gjithë procesi. Filmi është një biznes jofitimprurës. Mendoj dhe për fakt të mungesës së infrastrukturës. I kemi kërkuar herë pas here gjithë atyre biznesmenëve që ndërtojnë komplekse pallatesh të ndërtojnë dhe ndonjë sallë kinemaje duke i ulur taksat në mënyrë që ato të motivohen dhe për financimin e filmit dhe kulturës shqiptare. Kjo do ndodhë gradualisht. Atëherë kur prodhimi shqiptar të riciklohet mirë në sallat e kinemasë dhe më pas në televizion dhe në DVD.

Ju përmendët kinematë. Shumë prej sallave nuk funksionojnë sot. Sa prej tyre janë në punë?

-Kur flasim për kinema flasin për ato që janë në gjendje të projektojnë filmin artistik. Ka vetëm 2 kompani që operojnë në pak qytete. Ndërkohë që ka disa qytete që janë katastrofë dhe nuk kanë asnjë sallë kinemaje. 
 
Ju thoni se ka dy shkolla kinematografie ku prodhohen gjenerata të reja. Por a ka treg pune për ta? Ku shkojnë aktorët që dalin nga universitetet?

-Nga pikëpamja sociologjike dhe psikologjike që të shkosh dhe të harxhosh paratë për t’u shkolluar në shkollat e kinematografisë, që janë shumë të shtrenjta, ndërkohë që nuk ka treg pune, është një aventurë që e bën vetë individi. Individ që sheh një lloj perspektive në punë. Edukimi kinematografik është një shkollim që shërben për ata njerëz që studiojnë për montazh, operatorë që gjejnë treg pune në televizion. Për këtë arsye Qendra Ndërkombëtare e Kinematografisë ka hapur seksionin e vet për regjizurën. Edhe sikur të dalin 2-3 regjizorë të mirë, mendoj se është arritje shumë e madhe. Edhe shoqëritë me elitë të konsoliduar nuk është se kanë prurje talentesh të mëdha në këtë fushë. Do ishte katastrofë nëse nuk do prodhohej Nëse do na shuhej zjarri do na duhej shumë kohë dhe energji për ta rindezur.

Më sipër folët për teatrin. Platforma juaj është pranuar dhe nga teatri?

-Unë kam punuar si drejtor i Teatrit Kombëtar dhe m’u propozua të reformonim teatrin dhe unë ofrova një projekt që në tërësi ishte i ngjashëm që teatri të bëhej kompetitiv. Sepse baza e gjithë kësaj ndërmarrjeje është kompeticioni: lënia e iniciativës së lirë dhe krijimi i kushteve të barabarta të vlerave. Pra vlerat të evidentohen në bazë të konkurrencës dhe jo npërmjet nepotizmit, monopolit. Në Tiranë ne kemi vetëm një teatër dhe ndonjë iniciativë të Akademisë së Arteve që ndodh më shumë prej sallës sesa për arsye tjetër. Çfarë ndodh? Është një institucion i garantuar, për rrogat, ka buxhetin për repertorin dhe çdo gjë bëhet me dyer të mbyllura, sepse nuk ka kush e konkuron teatrin. Nëse do i lësh të lirë ato elementë që vlejnë të krijojnë kompanitë e tyre teatrore, të ndahet buxheti dhe të konkurrojnë mes tyre do ketë rritje të prodhimit, duke qenë kompani private do
interesohen shumë për institucionin e veprës, por dhe publiku do ketë mundësi të krahasojë, kritika do krahasojë dhe do thotë që TK po harxhon paratë kot dhe ky me investime modeste po bën produkt më të mirë. Sigurisht që kjo duhet shoqëruar me organizimin e gjithë sistemit. Kam bërë 4-5 variante të ligjit, por asnjëri nuk është votuar sepse ka reaksion të brendshëm që është pengues. Kinematografia ka pasur fat. Ajo e merr buxhetin nga Parlamenti dhe nuk ka varësi nga të tjerët.

Sa filma ka realizuar vitin e kaluar QNK-ja?

-Filmi ka një cikël tre vjeçar. Vjet kanë xhiruar Gjergj Xhuvani, Artan Minarolli. Janë bërë 8 filma me metrazh të shkurtër, disa dokumentarë, 3 festivale të filmit “Giffoni”, “Tirana International” dhe për herë të parë një film ndërkombëtar në Durrës. Këtë vit ka mbaruar Saimir Kumbaro “Ne dhe Lenini”. Brenda këtij viti janë 5 filma të sigurtë. Është një shifër e mirë dhe shumë kompetitive.

Kjo mbingarkesë si drejtues ju ka shkëputur paksa nga rolet tuaja si aktor në kinematografi?

-Natyrisht. Kjo është një zgjidhje e imja. Mua më ka zënë administrata me derë që kur kam qenë pedagog në Akademi. Nuk është ndonjë zgjedhje shumë e lumtur. Por kur i hyn një pune ajo të rrëmben. Unë jam munduar të mos e humb kondicionin duke pickuar ndonjë rol lart e poshtë, por sigurisht po të kisha qenë më i lirë do kisha qenë më aktiv dhe në teatër.

Ju keni qenë aktor në kinematografi, teatër, pedagog dhe drejtues në adminsitratë. Ku e keni gjetur veten më mirë?

-Nuk ka qenë zgjidhje e dëshiruar. Ishte kohë krize. Dëshira ime ishte që ndonjë nga aktorët të futej dhe të merrej me këtë punë në mënyrë që gjërat të mos bëheshin copash. Bile kemi pasur dëshirë që ndonjëri nga ne të futej dhe në politikë për të ndihmuar artin nëpërmjet vendimarrjeve. Dhe në administrim duhet të kyçemi ne, në mënyrë që ca ide të hedhura në tavolinë të mos ia kërkojmë të tjerëve, po t’i bëjmë vetë. Po të ishte fjala për një zgjedhje komode unë do kisha preferuar të jetoja në shesh xhirimi për 365 ditët e vitit dhe të rrija vetëm dy ditë prej tyre në zyrë.

Duke folur për sheshet e xhirimit a keni ndonjë peng në jetë?

-Në kuptimin dramatik të fjalës, jo. Nuk para më ka qëlluar që në karrierën time artistike apo administrative të marrë ndonjë goditje ose traumë. Pengjet janë të shumta dhe pse të vogla. Mendoj se nëse do kisha vazhduar karrierën si pedagog do kisha realizuar gjëra shumë të mira. Nëse do kisha vazhduar karrierën në teatër do isha aktor por mund të isha marrë dhe me regji. Nëse do isha vetëm aktor në kinematografi sot do kisha vazhduar të merresha me regjinë filmike.

Sa role keni interpretuar në kinematografi dhe teatër. Kush është roli që ju do veçoni për nga vështirësia dhe kulmi i arritjes skenike?

-Unë nuk kam ndonjë aktivitet voluminoz në teatër. Aktiviteti im më i madh ka qenë në kinematografi. Për 5 vjet kam punuar në teatër pas mbarimit të Akademisë. Role kam bërë 25 dhe disa më pak në tatër. Kudo më përkëdhelin, por mendoj se rolin më të mirë nuk e kam bërë akoma. Për moshën që kam maturimi professional dhe eksperiencat e jetës janë më të pasura dhe kur i kthehem të kaluarës më duket se disa role kanë naivitetet e moshës. Tani rolet kandidat që mund të ofrohen kanë një dimension tjetër dhe them se do kem mundësi të bëj n jë rol më të mirë se këto që kam bërë të fundit. Komod jam ndjerë me një film në Itali, ku personazhi ishte shqiptar, film që mori pjesë në festivalin e Venezias. U ndjeva mirë sepse në sheshin e xhirimit e ndieja veten shumë të vlerësuar në krahasim me kolegët e tjerë dhe gjatë festivalit pata sodisfaksione të shumta.

Kam patur rastin të ndjekë disa artistë shqiptarë në Greqi dhe nga regjizorët grekë ka pasur vlerësime maksimale. Mendimi juaj për aktorët shqiptarë në krahasim me ato ballkanikë pa diskutuar dhe më gjerë?

Kjo që thoni ju është e vërtetë. Në Greqi një grup kolegësh të mi dhe studentë po punojnë shumë mirë. Ato bëjnë shfaqje vetë, janë shumë kompetitivë, fitojnë çmime, kanë fituar simpatinë e shtypit, kanë fituar shumë role të mira. Kjo do të thotë se diçka në mekanizmin e formimit professional tonin vlen. Ka aktorë të suksesshëm jo vetëm në Greqi, por kam ish studentë që funksionojnë shumë mirë në Spanjë, Itali etj..

Nëse do shohim shtypin shihet që nuk ka mirëfilli kritikë ndaj kinematografisë. Bile ka klane simpatish. Kjo e dëmton kinematografinë?

-Sigurisht që e dëmton. Kritika është filtri i parë, ku duhet të kalojë një film. Ajo është një pasqyrë, ku shëmtimi apo bukuria duket. Kritika na mungon si kategori. Ajo mungon dhe në teatër apo letërsi. Ne kemi gazetarë të kulturës, por nuk më rezulton që kemi kritikë arti.

Mendimi juaj për politikën shqiptare postkomuniste?

-Unë kam qenë indiferent ndaj politikës. Kam qenë njëherë deputet në vitet ‘96-‘97, vite kur përdora gjithë fuqinë time politike që të merrnin Qendrën Ndërkombëtare të Kinematografisë sepse ligji po flinte në sirtar. Në atë zallamahi që e kapi Shqipërinë në ‘97-ën as i binte njeriu ndër mend të merrej me reformimin e kinematografisë. Unë me Petrit Becin ngritëm qendrën. Mendoj se politika shqiptare postkomuniste është reflektim i të gjitha problemeve postkomuniste. Normalisht entuziazmi i lirisë na ra shumë shpejt. Kujtuam se liria ishte një çelës magjik që funksionon më së miri. Shoqëria jonë ishte e doktrinuar ishte e mbushur me vrraga dhe politika në mënyrë të natyrshme do reflektonte këto plagë. Ajo që më trishton më shumë është kjo: unë do vdes i tillë, sepse jam produkt i dy kohëve, por ka të rinj që bien viktimë e dy kohëve në mënyrë të habitshme. Kjo më trishton.
Politikën e shoh pasqyrë të shoqërisë. Është një produkt i yni. Ne kemi pësuar ca drama. Por popuj rreth e qark nesh kanë pësuar tragjedi që neve shyqyr zotit nuk na kanë ndodhur. Unë nuk jam nga ata njerëz që rëndom thonë: Kjo është politikë e korruptuar, kjo është politikë e qelbur! Politikanët janë fatkeqësia e kombit! Politikanët i kemi votuar ne. Ato janë produkt i përzgjedhjes sonë dhe duhen lënë të punojnë. Nëse nuk vlejnë, hajde t’i ndërrojmë e të gjejmë më të mirët.

Politika dhe kinematografia

Po të shohësh gjithë programet politike nuk ka asnjë të përcaktuar për kulturën. Mendoj se nga njëra anë kultura duhet lënë e lirë. Por për shkak se produkti nuk shitet dhe kjo liri nuk riciklohet nga ana financiare është e nevojshme të ndërhyjë shteti, të subevencionojë. Format e ndërhyrjes janë të shumta. Ka vende ku shteti ndërhyn në mënyrë të drejtëpërsëdrejtë nëpërmjet fondeve të ministrisë, ka vende që marrin nga fondacionet, nga lojërat e fatit, llotaritë nacionale që i kalojnë në buxhete. Unë kam punuar shpesh për reforma në Shqipëri, por nuk kanë funksionuar. Po të shohim sistemin teatror tek ne është krejtësisht i pareformuar. Ndërkohë që kineastët i kanë bërë një nder vetes dhe kombit që mbështetën reformën, e sfiduan, e përballuan. Kjo ka bërë që kinematografia shqiptare të jetë gjallë. Po shtohen hallkat e zinxhirit të tij falë kësaj besueshmërie, këtij “entuziazmi” sepse filloi të reagojë vetë individi dhe sot ka dy shkolla kinematografike në Shqipëri. Ne po na vijnë në derë më shumë aspirantë të kinematografisë. Për këtë arsye qendra i përshtat politikat e veta duke u bazuar tek realiteti.

Mendimi juaj për femrën shqiptare

Unë femrat i kam në shtëpi:time shoqe dhe time bijë. Kam time shoqe me të cilën prej një çerek shekulli kemi ndërtuar familje.. Nuk shoh që ka probleme si në shtëpi dhe në shoqëri. Dhe kemi një fëmijë që ka një integritet shumë më të lartë se yni sepse është edukuar mirë, ka studiuar për drejtësi në Angli, është futur në tregun e punës në Shqipëri dhe nuk ka ndjerë probleme integriteti. Nuk është ndjerë kurrë e fyer dhe bën një punë shumë të mirë, me tituj. Kjo do të thotë se situata dramatike rreth e përqark meje nuk ka. Por unë jetoj në Tiranë dhe nuk jam në gjendje të them se ç’bëhet në periferi, çfarë ndodh matanë. Është vendosur një kuotë 30 % e grave në parlament. Më duket sikur po i detyrojnë gratë të bëjnë sforco të madhe. Sepse kush prej tyre e ka merituar e ka patur rrugën të hapur për të bërë karrierë në politikë. Nuk do më pëlqente që vetëm për hir të kuotës gratë që nuk vlejnë të zënë nga një kolltuk në parlament, të marrin një rrogë të majme dhe të ngrenë vetëm kartonin.

Koncepti i reformës në kinematografi

-Në vend të financimit të institucionit u mendua të financohej produkti. Pronësia e produktit do i kalohej producentit. Pra QNK-ja u kthye në një mbështetës financiar i fillimit të filmit dhe më pas ai bashkëprodhohej me kompani të tjera filmike.. Kinostudioja e cila nuk ofronte më shërbime kinematografike u shdërrua në një ndërmarrje që menaxhonte rinovimin e aseteve që i kishin mbetur. Në territorin e saj janë vendosur rreth 7-8 televizione. Një sasi parash në qera që investohet në projektet filmike. Nga 250 veta ose 300 veta që punonin atëherë në Kinostudio u krijua Qendra Ndërkombëtare e Kinematografisë, e cila që nga krijimi i saj e deri më sot ka gjithsej 10 punonjës. Ftuam komunitetin të riorganizohet, të rikonceptojë krijimtarinë si një kombinacion i domosdoshëm, dhe t’i drejtohet Qendrës Ndërkombëtare të Kinematografisë për të përfituar një fond inicial për projektin e tij. Një pjesë e komunitetit nuk arriti të orientohej me këtë mënyrë, dikush prej kineastëve u largua jashtë, dikush e gjeti të vështirë, kurse pjesa më e mirë arriti ta gjenerojë këtë sistem juridik dhe sot ne jemi në një situatë që prodhojmë 3-4 filma në vit. Përveç programeve që kemi me kineastët e rinj, konkurset, dokumentarët, aktivitetet e promocionit, botimet etj.. Një buxhet që vitet e fundit shkon mbi një miliardë e gjysmë. Kjo jo për meritë të dikujt, por të funksionimit të sistemit.