Fatos Daci: Dibrani Gjergj Kastrioti nuk mund të jetë një serb

Dibrani Gjergj Kastrioti nuk mund të jetë një serb
Simbioza e shoqërisë pa standarde

-Autori i këtij shkrimi është autor i “Enciklopedisë së Dibrës”

Nga Fatos Daci

Kam ndjekur me trishtim e keqardhje të gjitha debatet dhe baltën e hedhur mbi të vetmin Hero Kombëtar të shqiptarëve, Skënderbeun, ashtu si kam konstatuar dhe më parë dhe shumë baltë të hedhur nga individë e qarqe të përveçëm mbi të tjera simbole kombëtare. Të gjitha këto më kanë bërë të djehem keq.
Të gjithë kombet kanë heronjtë e tyre. Të gjithë këto heronj të kombeve të tjerë janë mbuluar me lavdinë e merituar, por dhe me fetishizëm. Por askund dhe askujt nuk i shkon ndërmend që të revizionojnë figurat e tyre kombëtare, të cilat i pranojnë, i duan, i nderojnë dhe i çmojnë ashtu si i kanë; me realitetin dhe me glorifikimin e më vonshme.
Pse vetëm ne, shqiptarët, duhet të revizionojmë çdo gjë, deri dhe tek Heroi Kombëtar?
Tashmë, shumë shqiptarë, për fatin e mirë dhe të keq njëkohësisht, kanë shëtitur dhe njohur tërë botën. Të gjithë këta e dinë se sa të shenjta janë simbolet kombëtare të atyre vendeve, si flamuri, himni, heronjtë kombëtarë dhe se të gjitha këto simbole, në ato vende, mbrohen me një kuadër ligjor nga më të rreptit. Të gjithë e duan dhe e mbrojnë kulturën e tyre. Vetëm ne, shqiptarët, e shajmë dhe e pështyjmë kulturën tonë. Dhe si e argumentojnë gjithë këtë poshtërsi: Të bëhemi si Evropa, që Evropa të na pranojë! Po cili shtet, nga të 26 vendet anëtare të Bashkimit Evropian, në këtë organizim ka shkuar i tjetërsuar në atë bashkim? Askush! Të gjithë kanë shkuar në BE me identitetet e tyre kombëtare - flamur, himn, këngë, valle, doke, zakone; me të gjithë pasurinë shpirtërore që kanë akumuluar nga ardhja e tyre në këtë botë e deri më sot. Vetëm ne, shqiptarët, duam “të shkojmë” në Evropë, si italian, si gjerman, si francez, si italian, si grekë etj, etj., qoftë dhe si majmunë, vetëm si shqiptar jo. Po nuk e dinë këta të shitur e të shtirur, se as bota e as Evropa nuk të duan dhe nuk të qasin kur shpërfytyrohesh kaq keq, si ne? Kush e mbolli këtë farë të keqe ndër trojet tona arbërore?

Edhe pse këto janë të rëndësishme, le të kthemi në temë. Kush janë këta që tani revizionojnë e riformatojnë dhe Skënderbeun? Dy të rritur në oborrin e sulltan Enverit, që të dy komunistë e bij komunistësh; që të dy të rritur me pekule oborrtari. Edhe atë që bëri burg “qeni i vet e hëngri”, se atë sistem e kishte sjell edhe babai i tij. Dhe, për çudi, këtyre tipave shtirakë ua paska prishur humorin busti i Skënderbeut që na qenka kaq i “ftohtë” e “i egër” dhe ndaj na dashkan një Skënderbe të rraskapitur, në pleqëri të thellë, “të urtë” e “të butë”, se po paska busti i tij imazhin e një plaku të urtë na pranuakan në Evropë ! dhe “harrojnë” se Skënderbeu është memoria historike e shqiptarëve dhe se ai i përket asaj kohe, jo kësaj kohe, dhe nuk ka asnjë mundësi që atë ta përshtatim me këtë kohë dhe ta lidhim problemin me marrëveshjet për asocim-stabilizim e anëtarësim në BE.

Mbase shtirakëve ua do puna të thonë se armiqtë e Shqipërisë kanë qenë armiq imagjinarë, por armiqtë e Shqipërisë asnjëherë s’kanë qenë armiq imagjinarë. Armiqtë e Shqipërisë kurdoherë kanë qenë kombe e shtete me emra konkrete, të Përendimit dhe të Lindjes, me ushtri konkrete, me armë konkrete, me komandantë e gjeneralë konkret, që vrarë konkretisht, që plaçkitën e shkatërruan konkretisht ç’mundën në këtë Shqipëri të mjerë. ... Mbase shtirakët i ha meraku se pamja madhështore e Skënderbeut tonë trembën miqtë e tyre ...por, s’kemi ç’u bëjmë!

Këta arrijnë e thonë me plotë gojën se figura historike e Skënderbeut duhet rikrijuar a rishkruar. Skënderbeu në memorien historike të shqiptarëve dhe të botës është komandant dhe burrë i madh shteti, është i lavdishëm e madhështor. Të pretendosh për rikrijim dhe riformatim të kësaj figure me kaq shumë vlera jo vetëm shqiptare, do të thotë të thuash se ai nuk ishte komandant dhe burrë i madh, se nuk ishte i lavdishëm dhe se nuk ishte madhështor. Sa turp! Madje “riformatimin”, ose Skënderbeun ndryshe, siç thonë këta, kërkojnë t’u mësojnë dhe nxënësve! Sa të “mençur” që janë?! Por, lind një pyetje: Ky Skënderbe kaq i madh kujt ia errëson sytë dhe ia turbullon mendjen?! Sigurisht të gjithë atyre që nuk u pëlqejnë vlerat kombëtare shqiptare, të gjithë atyre që jo vetëm duan, por dhe përpiqen të zhvarrosin krenarinë kombëtare- me realitete historike, mite dhe legjenda; të gjithë atyre që duan të ç’burrërojnë Shqipërinë dhe shqiptarët....

Dhe këta shtirakë na thonë se figurën e Skënderbeut na e paska stërmadhuar nacional-komunizmi, edhe pse këta shtirakë na hiqen më katolik se Papa, edhe pse me ta ka ndodhur tamam si me atë burrin që u nda me Krishtin dhe s’u takua dot as me Muhamedin! Por, të mos harrojnë, se në memorien e nacionalistëve të vërtetë dibranë babai i njërit prej tyre nuk do të harrohet për masakrat, vrasjet e torturat që ai ka bërë mbi këtë shtresë, kur ishte në krye të Forcave të Ndjekjes, në vitet 1945-48.

Që nga viti 1500 me Barletin e deri më sot vetëm lavde i janë thurur Heroit tonë të madh. Këto lavde nuk kanë qenë vetëm libra, piktura e skulptura, por kanë qenë dhe buste që janë vënë në sheshe të qyteteve të mëdha të disa shteteve. Atëherë, kur këto ndodhnin nuk kishte lindur ende komunizmi. Madje dhe në Shqipëri, në kohën e Zogut, u vunë buste të Skënderbeut në Kukës e në Dibër. Dhe Zogu komunist qe?! Në vitin 2006 qytetarët e Dibrës së Madhe e vunë shtatoren e Skënderbeut në qytetin e tyre me mjetet e tyre financiare. Dhe këta komunistët ishin, kur në Maqedoni s’kishte më komunistë? Këto ditë u përurua edhe një bust tjetër në Itali, ku ishte i pranishëm dhe presidenti i Shqipërisë, z.Bamir Topi. Dhe këtë bust e vunë nacional-komunistët? Në pranverë të këtij viti edhe në Qytetin e Peshkopisë do të vihet një shtatore e madhe e Skënderbeut prej rreth 4.8 metrash e lartë. Këtë shtatore po e bën me mjetet e tij financiare, të fituara me punë të ndershme në ekonominë e tregut të viteve të demokracisë, një djalë i nderuar i Dibrës me emrin Zaim Korsi, të cilin me komunizmin nuk e ka lidhur as në të shkuarën e as në të sotmen asgjë. Dhe këtij dibrani të mençur nacional-komunizmi i tha ta bënte këtë gjë! Në vitet 2005-2006 shqiptarët e Maqedonisë e vunë bustin e Heroit tonë në Shkup. Dhe këta komunistë qenë! Në vitin 2007 busti i Skënderbeut u vu dhe në qendër të Prishtinës. Dhe këtë komunistët e vunë, o shtirak, që donë të na shesësh tigrin për lepur?!

Skënderbeu realitet historik

Skënderbeu, ky Hero Kombëtar i shqiptarëve dhe ky burri i madh shteti, ka nderuar e shpëtuar jo vetëm Shqipërinë, por dhe Evropën.

Është thënë e stërthënë se për këtë gjeneral e burrë shteti të madh janë shkruar përgjatë 500 viteve, nga viti 1500 e deri më sot, mbi 1500 libra në gjini të ndryshme, sa me një llogaritje të thjeshtë del se për të janë shkruar e botuar 3 libra në vit në prozë e në poezi, pa llogaritur dhe filmat, pikturat e skulpturat e pafundme. Këta autorë janë shqiptarë e të huaj. Nga i pari deri më i mbrami shkruajnë e thonë se Skënderbeu (Gjergj Kastrioti) ishte një komandant legjendar, se ishte një nga gjeneralët dhe nga burrat e shtetit më të mëdhenj që njerëzimi ka njohur që nga shoqëria primitive.

E gjithë kjo prurje e bollshme dokumentare në themel ka të vërtetën

Pastaj përgjatë 25 viteve Skënderbeu luftoi me heroizëm në krye të ushtrisë shqiptare kundër hordhive të panumërta turke dhe shumicën e herëve doli fitimtar mbi ta. Me turqit Skënderbeut zhvilloj 29 beteja luftarake të organizuara mirë. Prej këtyre 29 betejave, plot 17 të tilla, më të rëndësishmet dhe më të përgjakshmet i zhvilloi në territorin e Dibrës. Betejat e Skënderbeut të zhvilluara në Dibër janë:

1. Beteja e Torviollit (qershor 1444), 2. beteja e Grykës së Radikës (tetor 1445), 3. beteja e Otonetës ( shtator 1446), 4. beteja e Oranikut (gusht 1448), 5. lufta e Mireshit (maj 1449), 6. rrethimi i Sfetigradit ( maj-korrik 1449), 7. beteja e dytë e Sfetigradit ( shtator 1449), 8. beteja e Modriçit (korrik 1452), 9. beteja e Moçadit (korrik 1452), 10. beteja e dytë e Oranikut (maj 1456), 11. beteja e Mokrës së Dibrës (gusht 1462), 12. beteja e Vajkalit ( prill 1465), 13. beteja e dytë e Meçadit ( qershor 1465), 14. beteja në fushën e Sfetigradit ( korrik 1465), 15. beteja e dytë e Vajkalit (gusht 1465), 16. Masakra e Çidhnës (gusht 1466), 17. lufta për rimarrjen e Çidhnës (prill 1467).

Raporti i forcave në betejat që Skënderbeu zhvilloi me ushtrinë osmane në Dibër është: Forca ushtarake turke që morën pjesë në luftime 315 mijë, forca luftarake shqiptare 143 mijë me një raport forcash prej 2.2 me 1 për turqit. Ndërkohë, bilanci i këtyre betejave është :Ushtria turke ka pasur 108 mijë të vrarë, veç të plagosurve dhe robërve, ndërsa ushtria e Skënderbeut ka pasur 15 të vrarë, me një raport : 7 osmanë kanë lënë kokën për 1 shqiptar. Komandant e gjeneral të kësaj ushtrie ka pasur plot gjeneralë dibranë si Pal Maneshin, Pal Kukën, Vladan Gjuricën, Hamza Kastriotin, Zaharia Gropa etj. Moisi Golemin si dibran (Moisi Komneni-Araniti), Pjetër Pelatin nga Perlati i Mirditës, Ballaban Pashë tradhtarin e Matit, Tanush Topinë, Vrano Kontin (të cilin dikush e nxjerr Kastriot e dikush jo) etj.

Rezultati i gjithë kësaj lufte të gjatë e heroike qe krijimi i shtetit shqiptar dhe shpëtimi i Shqipërisë nga pushtimi osman. Por, duke i ndalur ushtritë osmane për 25 vite në një territor të gjerë nga Dibra në Berat, për rrjedhojë, Skënderbeu qe dhe mbrojtës i Evropës e i krishterimit. Por asnjë logjikë normale nuk mund të pranojë se Skënderbeu dhe shqiptarët luftuan për të shpëtuar Evropën e krishterimin, siç duan t’i japim ngjyra prej absurdi disa. Skënderbeu dhe shqiptarët luftuan për të shpëtuar Shqipërinë, vendin e tyre. Gjithashtu, nuk mund të pranohet se luftërat e Skënderbeut ishin luftëra evropiane, sepse përveç rastit të Beratit, me një numër të papërfillshëm luftëtarësh napolitanë, askush tjetër, përveç ndonjë mercenari, nuk u rreshtua në front në krah të Skënderbeut. Të gjithë luftën, me humbjet dhe fitoret, meritat dhe dobësitë, e përballuan shqiptarët.

Pra, Skënderbeu qe një realitet historik, i pranuar ndërkombëtarisht. Vetëm pak kohë më parë dhe Kongresi i SHBA doli me një rezolutë përkatëse në mbrojtje të nderit dhe të krenarisë Skënderbejane. Ndërkohë, shqiptarët që nga vdekja e tij, deri më sot e kanë pranuar dhe e pranojnë me vetëdije si figurën më të madhe të historisë së tyre kombëtare. Kjo e vërtetë është sanksionuar dhe me mjete institucionale, siç qe dhe shpallja e tij si Heroi i vetëm Kombëtar.

E vërteta dhe të pavërtetat e Schmitt

E vërteta kryesore e Schmitt është se ai për origjinë të Skëndrebeut njeh vetëm Dibrën. Schmitt në një intervistë të tij, botuar në “Gazetën Shqiptare”, pas debateve dhe kundërshtive rreth librit të tij “Skënderbeu”, të botuar për herë të parë dhe vetëm në Shqipëri, mohon të ketë thënë e shkruar se Skënderbeu ishte serb, por vetëm pranon se ai ka cituar emrin e tij në version serb, por kjo, thotë ai, nuk do të thotë se ai ishte serb. Në fakt Schmitt përdor emrin Ivan ose në vend të emrit Gjon dhe për këtë ai pretendon se në këtë formë e ka gjetur në arkivat e një province italiane. Mirë se e ka gjetur, po përse e selekton nga qindra të tjera, të cilët Heroin nuk e japin në version serb, por në versionin shqip Gjon? Ndërkohë, po ai deklaron në intervistën e tij edhe se “ Një emër nuk është në gjendje të tregojë për përkatësinë gjuhësore ose etnike të një personi”. Po, një emër i dhënë në një gjuhë të huaj nuk do të thotë asgjë, sepse nga qindra alfabete që ka bota, asnjë nuk i ka shkronjat e thekset e njëjta, se nuk ka numër të barabartë zanoresh dhe bashkëtingëlloresh, si dhe nga gjuha në gjuhë nuk ka as numër të barabartë shkronjash. E rëndësishme është se Schmitt dhe shqipëruesi i tij pranojnë se Kastriotët dhe Skënderbeu ishin nga Dibra, ashtu siç janë deklaruar publikisht edhe Prof. Kristo Frashëri, që në maj 2008 është shpallur edhe “Qytetar Nderi” i komunës Arras (Çidhën), Gjon Muzaka, Volanterroni, Fermenxhini, Lukari, Frang Bardhi, Noli, Mustafa Kruja, Sabri Goda e plot autoritete të rëndësishme të botës së historiografisë.

Gjuha në të cilën shkruhet një emër vërtetë nuk përcakton prejardhjen a përkatësinë atij personi. Puna do të ishte e ngatërruar nëse dokumenti i gjetur ishte i shkruar në shqip dhe aty të gjendej për emrin Gjon emri Ivan. Por nuk ka asnjë dokument të asaj kohe, as për Skënderbeun, që të jetë shkruar në shqip, sepse dhe dokumenti i parë i shkruar në shqip, “Meshari” i Gjon Buzukut, është shkruar 100 vite pasi Skënderbeu kishte vdekur, shumë më vonë edhe pasi është shkruar dokumenti që duan të na e tundin si kryefjala e dokumenteve të gjetura dhe të konsultuara për Skënderbeun. Ndërkohë për të bërë një citim luan rol jo vetëm personi që shprehet, por edhe gjuha në të cilën ai shprehet. Fare lehtë, personi që është marrë si burim për të ashtuquajturin dokument të Schmitt mund të kenë qenë serb, ose me origjinë serbe dhe është shprehur në serbisht, kur ka bërë konvertimin nga Gjon në Ivan. Për analogji le t’u referomi trajtave të emrit shqiptar: në italisht albanez, në anglisht albanian, në turqisht arnaut, te çifutët e Mesdheut Lindor (Levantesit) shqiptarët janë peleshtim (pellazg), ndërsa për gjermanët shqiptarët janë filistin, ose vetë Shqipërinë këta të huaj e citojnë në disa forma si Albani, Arnavultlluk, Filistinë, Peleshtimë etj. Prandaj nëse emrin Gjon e gjejmë në dokumente të shteteve e të kombeve të ndryshme në forma të ndryshme nuk duhet të habitemi aspak, se emrin Gjon ata e kanë përshtatur në të folmen e tyre. Ndërkohë, siç deklaron dhe Frang Bardhi, në librin e tij “Skënderbeu”, fq.92 , se Gjergj Kastrioti ka lindur nga prindër epirotë, se ka lindur në Epir” dhe se “ të gjithë ata që bëjnë fjalë për prindin e Skënderbeut, e quajnë atë Joan Kastrioti (pra Gjon Kastrioti) dhe kjo është e vërtetuar në të gjithë analet e turke, analet e Venedikut, të Raguzës, te Marin Becihemi etj. Shembuj të tjerë. Frang Bardhi, Jonosh Huniadin e quan Joan Huniadi, por hungarezët nuk dyshojnë se Janoshi qenka Joan. Ndërsa Joan Tomku e sqaron këtë problem edhe më mirë, kur në faqen 22 të librit të tij e në vazhdim përdor në vend të emrit Juanis e Juan përdor emrin Joan, duke thënë se bashkëkombësit e tij Joanin e quajnë Juan ose Juanis. Pra, ata Gjonin e kanë konvertuar në të folmen e tyre në Juanis dhe Juan e jo Juani a Juanisi të jenë konvertuar prej shqiptarëve në Joan (Gjon). Edhe një argument që kundërshton prejardhjen sllave të Kastriotëve. Akademia Sovjetike e viteve 50, kurrë nuk do të lejonte kinematografinë e saj të realizonte filmin për Skënderbeun shqiptar, nëse ajo mendonte për origjinën sllave të tij, kur dihet se as sovjetët e as rusët kurrë s’ia kanë pasur me hile Serbisë, si të një race e të një feje që janë, aq më shumë kur realizmi i këtij filmi bëhej mbi bazën e një marrëveshje shtetërore dhe jo privatisht, siç mund të bëhet sot. Për punën e shkëlqyer që bënë rusët, u dekoruan me dekretin 1824, datë 8 mars 1954, me Urdhrin e Lirisë të Klasit I : Mihail Grigoreviç Papava për skenarin më motivacion “Për kontributin e madh në përpilimin e skenarit të filmit artistik “Skënderbeu”, për punë të palodhur, cilësi të lartë krijuese, për shërbimin e madh që i ka bërë Atdheut dhe popullit”, Sergej Josifoviç për organizimin e punës në realizimin e filmit “me art e mjeshtri të lartë”, ku paraqitet e gjallë epoka liridashëse e popullit t’onë me Heroin Kombëtar; Akaki Eleksejeviç Horava për interpretimin “me cilësi të rralla krijonjëse” të rolit të Heroit; me Urdhrin e Lirisë të Klasit II: Evgjeni Nikollajeviç “për punë të palodhur e krijonjëse në realizimin e skenave të ndryshme të filmit”, Sviridov G.V. “për kompozimin e muzikës”; me Urdhrin e Punës të Klasit I: Simon Grigoreviç Sokollovski, George Tikhanoviç Cernovalenko, Vladimir Romanoviç Sollovjev dhe Nilaj Aleksandroviç Levkojev për interertim të roleve të tyre; me Urdhrin e Punës të Klasit II: Boriç Aleksejeviç Volksi (operator), Mihail Sergejeviç Çikirev (piktor grimues), Krucinina Ollga Simionovna (për kostumet), Breancef V.K. (për organizimni e punës administrative) dhe me Urdhrin e Punës Klasit III: Aleksej Ivanoviç Niakov (si brigadier ndriçimi). Pra u shpërblyen nga nomenklatura e kohës me dekorime plot 14 kineastë të ish Bashkimit Sovjetik, pothuajse të gjithë ata që realizmin filmin për Skënderbeun shqiptar.

Por përgjegjësia e Schmitt rritet kur ai fantazon, ose deformon me dashje, karakterin e luftërave të Skënderbeut, kur shkruan se Skënderbeu ishte hakmarrës dhe se ai gjithë luftën që bëri kundër turqve e bëri për hakmarrje, se turqit na ia paskan vrarë babain, Gjonin. Ky konkluzioni i Schmitt nuk ka asgjë të vërtetë, se Gjon Kastrioti vdiq në kalanë e Gurit të Bardhë dhe nuk u vra nga turqit dhe nga askush tjetër.

Madje as nga e ëma e Skënderbeut, Vojsava Tribalda, bija e Pollogut, Skënderbeu nuk ka origjinë sllave se, edhe ajo rridhte nga një degëzim i familjes arbre të Muzakjave. Ja sa qartë e shpjegon Gjon Muzaka, në “Memorien’ e tij, të botuar më 1510, në fq, 51, të zbuluar nga Karl Hopfi që jetoi në vitet 1832-1873, të përkthyer nga Dhori Qiriazi : “prej Zot Muzakës u lind zot Andrea (Gjyshi i Gjon Muzakës) dhe zot Vlashi.. Prej të përmendurit Andrea u lind zot Gjini, im atë dhe zonja Maria, e cila është nëna e zonjës Skënderbe.... “ dhe më poshtë vazhdon se “ nga Vlashi u lind zonja Theodhora, nga e cila lindi Maria e ëma e Vojsavë Tribaladës....”

Një dibran kurrsesi nuk mund të jetë një serb

Lidhjet e Kastriotëve dhe të Skëndebreut me Dibrën dhe Çidhnën janë të pa diskutueshme, absolute. Në aspektin e origjinës Kastriotët dhe Skënderbeun gjithçka i lidh vetëm me Dibrën, aq sa bashkëkohësi i Heroit, R.Volaterrano, na dokumenton se i ati Skënderbeut quhej Gjon Dibra ose Gjon Dibrani .

E thamë më sipër se Kastriotët janë vendas në Çidhën (Kidën) të Dibrës në një hark kohor prej më shumë se 8 brezash njerëzorë, tre breza para Skënderbeut dhe 4 breza pas skëndrebeut. Dhe kjo është e dokumentuar. Si është e mundur që dhe pas tetë brezash të të mohohet origjina?!

Por, në mungesë të dokumenteve autentike, elementi më i fort që përcakton deri dhe origjinën është problemi i pronësisë. Kastriotët pronat fillestare i kanë vetëm në Dibër, në Sinë e Gardh të Çidhnës dhe prej këtu i zgjeruan në të gjithë Dibrën dhe pastaj në Mat e në të gjithë principatën e Kastriotëve. Në këtë vend ata kanë jo vetëm tokë e plis, por dhe themele, troje e kala, varre e murana. A mund të thotë ndokush se në cilin vend të globi, qoftë dhe në Serbi, Kastriotët kanë troje e tokë, pronë e pasuri?

Por disa studiues, që sillen si të ishin komisione ‘të kthimit dhe të kompesimit të pronave” a si të ishin pronarë që kanë humbur “pronën” Skënderbe, për t’i larguar Kastriotët nga Dibra, ku ata kanë vendin, rreken e miklohen me problemin e Mazrekëve, me që disa autorë shkruajnë e thonë se Kastriotët kishin dhe një mbiemër të dytë (pra, jo të parë) Mazreku. Këta studiues, Mazrekët i kërkojnë kudo, veç në Dibër, aty ku janë, jo.

Fakt është se edhe Mazrekët janë në Dibër, janë në Muhurr, në Gardhin e Poshtëm, në një ndër dy fshatrat që zotëronin fillimisht Kastriotët. Mazrekët ndodhen midis fshatrave Muhurr dhe Hurdhë-Muhurr. Këtë e dëshmon toponimi që jeton edhe sot Mazreka (ose Arat e Mazrekëve) që nuk është më larg se rreth 1.5 km nga rrjedhja e lumit Drin, në të majtë të rrjedhjes së tij; pikërisht në atë distancë që e përshkruajnë biografët që u janë kushtuar Kastriotëve dhe Skënderbeut. Ky vend ndodhet m’u mbi lagjen Mëziu. Mazrekat vendasit i thërrasin Mazreka e Poshtme, Mazreka e Mesit, Mazreka e Epër. Nga ana tjetër Mazrekat nuk janë më larg se 300-400 m nga Qyteti (Xhiteti, siç i thonë vendësit), që ndodhet në anën Perëndimore të tyre. Mazrekat dhe Qyteti lidhen në mes tyre me një rrugë të posaçme, forma dhe gjendja e të cilës edhe sot të krijon bindjen se ka qenë rrugë e rëndësishme dhe shumë e rrahur. Në të majtë të qytetit, reth 200 me në vijë ajrore , në majët të malit të Shën Mërisë gjendet dhe kisha. Në të majtë të Mazrekave ndodhet një tjetër vend me një toponim krejt interesant: Ara e Robit, gjë që tregon se banorët e këtij vendi kishin qenë edhe zotërues të robërve të luftës. Ndërsa, në anën jugore të Mazrekave është Ara e Kurtit (Oborrit), gjë që do të thotë se në Mazrekat e sotme dikur ka pasur jetë urbane; se aty, dikur, kanë banuar njerëz dhe ka pasur dhe banesa. Në mes të Mazrekave ka pasur dhe një burim të lirë uji, me të cilin sot furnizohet e gjithë lagjja e Mëziut.

Këto të dhëna na bëjnë të besojmë se në këtë vend, në Qytetin e Muhurrit, kanë banuar Mazrekët e Dibrës. Vetë Qyteti dhe mazrekasit furnizoheshin me ujë nga burimi i Arave të Mazrekëve. Fakti se këtu kemi Qytetin dhe Arën e Robit, vendin ku mbaheshin robërit, na bën të besojmë se fisi i Mazrekëve ishte fis i fortë, i organizuar e luftarak. Pra, edhe nëse Kastriotët kanë pasur një lidhje më të hershme me emërtimin Mazrek, kjo lidhje u takon Mazrekëve të Dibrës, që gjenden pikërisht në Muhurr.

Lukari thotë se Kastriotët ishin nga krahina Az, që ishte pak larg nga lumi Drin. Fermenxhini thotë se Kastriotët ishin nga krahina As ( de Kastriotin in province Az in Epiro) . Ndërkohë Fermenxhini thotë shqip se Kastriotët ishin nga fshati Kastriot. As a Az ishte një krahinë e Epirit, pikë për pikë krahina verilindore e Epirit, siç definojnë studiuesit. Edhe fshati Kastrioti, përsëri siç përcaktojnë ata, është afër nga lumi Drin. Fshati Kastriot, që figuron si i tillë që në shekullin 13-të, dhe fshati Kuke ( fshati i trimave besnikë të Gjonit e të Gjergjit, që nxori gjeneralin Pal Kuka) ndodhen ngjitur me Çelias (Çeli + As=Çelia e As-it). Ngjitur me Çeliasin janë Rrethas (Rreth + As= Rrethi i As-it), Fushas (Fushë + As= Fusha e As-it), Arras (Arrë + As=Arra e As-it), Pratas (Prat +As=Prati i As-it). Të gjitha këto emërvendesh që ruajnë rrënjën As janë karakteristike vetëm në këtë krahinë, në Çidhën dhe askund tjetër në Dibër e jashtë saj. Pra, Az dhe As është krahina e Çidhnës në Dibër të Poshtme.

Ex Aemathia është forma origjinale e emërvendit të origjinës së Kastriotëve që shkruhet në librin e Barletit, të cilën disa e ngatërrojnë me formën greqisht Emathia. Dhe Ex Aemathia nuk është Mati. Forma Mati është dhënë nga shqipëruesi i këtij libri. Ex Aemathia, sipas Edith Durham, që i referohet Strabonit, do të thotë “E Madhja”. Si Durham janë shprehur edhe disa autorë të tjerë antikë , si Homeri, Plini, etj. Pra, Emathia nuk është Mati, por krahina e madhe e Maqedonisë së asaj kohe ku futeshin dhe krahinat shqiptare të Maqedonisë së sotme perëndimore dhe Dibra me vise të tjera të Shqipërisë së sotme lindore. Se kush është Emathja (Ematja) është shpjeguar shumë qartë nga vetë Barleti, në librin e tij “Rrethimi i Shkodrës”, botuar në Venedik më 1504, katër vite para se të botohej libri i dytë i tij “Historia e jetës dhe e veprave të Skënderbeut” që u botua në Romë, më 1508-1510. Tek “Rrethimi Shkodrës” Barleti e thotë shqip e qartë se Emathja (Emathja) quhej Maqedonia e hershme (ku në kohën e romakëve përfshihej i gjithë territori i Shqipërisë së sotme, dhe Dibra) dhe se territori i e cila e fillonte në perëmdim nga Lezha e në lindje shkonte deri në Thesali. Prandaj tek libri i dytë nuk e ka pa të arsyeshme të shpjegojë se kush është Emathja. (Shih faksimilen e faqes 24 të librit “Rrethimi i Shkodrës” të Marin Barletit, botim i vitit 1504)

Kur mungojnë burimet dokumentare e arkivore, “vulën” e vë toponomastika.. Ja ç’thotë toponomastika : Fshati Kastriot ndodhet 8 km në verilindje të qytetit të Peshkopisë. Ndërsa qytetkalaja e Kastriotit ndodhet në verilindje të Fushës së Kastriotit, në dy anët e përroit e deri ku mbaron lugina, te mëhalla e Përgjegjit të sotëm dhe kishte dy mëhallë: Çeliasë në të djathtë e tjetra në të majtë ku edhe sot ka themele muresh që quhen “Nures e Troja”. Këtu gjendet edhe vendi qe vendasit e thërrasin asaj dite e sot “Kulla e Gjonit”. Rreth 20 metra më larg gjendet një arë rreth tre dynym tokë që quhet “Ograja e Gjonit”. Ngjitur me kullën, në anën veriperëndimore është “Kopshti i Gjonit”. Në mes të tij është “Pusi i Gjonit”. Sipas tyre kemi “Zabelin e Gjonit”. Ndërsa rreth 400 metra më larg është kisha e Kastriotit. Po këtu, në Çelias, anës së djathtë të rrjedhjes së përroit të Kuke, kemi edhe toponime të tjera shumë domethënëse si “Gjuri i Hajatit”, “Gjuri i Luftës”, “Gjuri i Kazanave”, ndërsa në anën e majtë të rrjedhjes së përroit të Kuke kemi toponimin “Kodra e Shamatës”. Për të gjitha këto toponime askush nuk mund të thotë se janë më të reja në kohë se sa mesjeta. Këto toponime nuk kanë nevojë për deshifrim. “Gjuri i Hajatit” na thotë se aty kemi pasur një fortesë, apo thjeshtë një qendër banimi. Por dy toponimet e tjera si “Gjuri i Luftës” dhe “Gjuri i Kazanave” na dëftojnë drejtpërdrejt se në këtë vend kemi pasur një vendqëndrim ushtarak. “Gjuri i Kazanave” na dëfton se aty janë ushqyer shumë njerëz’ sepse dhe emri kazan është trashëguar në shumës “Kazanave” dhe jo “Kazanit” në njëjës. Gjithashtu toponimi tjetër “Gjuri i Luftës” na dëfton se në këtë vend është zhvilluar luftë. Ndërkohë toponimi “Kodra e Shamatës” tregon dhe vendin ku është bërë lufta.

Skënderbeu dhe Kastriotët janë prej krahinës Az a As të Epirit dhe këtë na e vërtetojnë Lukari dhe Fermenxhini. Ky Az a As në folmen e përditshme, dalëngadalë, u transformua në Has , se As,... As,... As ... një ditë mori trajtën Has. Po ky Has ku është?

Mosnjohja e gjeografisë së sotme (pa lë të hershme) të Dibrës dhe të Shqipërisë ka sjell pështjellime edhe në historianë shqiptarë të kohëve moderne. Kastriotët ishin nga Kastrioti! Në asnjë kohë e rrethanë, në Has e ndokund tjetër, nuk ka pasur dhe nuk ka fshat Kastriot. Kastriot ka pasur dhe ka vetëm në Dibër. Hasi i sotëm i Krumës, rrethi për të cilin dikush mvesh origjinën e Heroit nuk është krahinë verilindore e Shqipërisë, por është krahinë veriore e saj. Gjithashtu, Hasi i Krumës dhe i Prizrenit nuk kanë ekzistuar të paktën deri më 1691. E gjithë kjo krahinë, për të cilën askush nuk thotë se kur dhe se si u bë Has, dihet botërisht se, të paktën, deri më 1691 quhej Domeshtiç (Pashtrik) dhe jo Has. Kur historianët dhe kronistët shkruan historinë e Gjergj Kastriotit ( në periudhën 1490-1510 janë shkruar librat që konsiderohen si “themele” të historisë së Skënderbeut) se Kastrioti ishte në Has, ata, kurrsesi nuk e kishin fjalë për Hasin e sotëm me qendër Krumën pse ai, atëherë dhe më pas, nuk ekzistonte. Pra, as rreth 250 vite pas vdekjes së Skënderbeut Hasi nuk ekzistonte si emërtim i krahinës në mes të Lumës, Pukës, Tropojës dhe Prizrenit, e cila nuk është krahine verilindore e Shqipërisë, siç e përcaktojnë historianët e Skënderbeut, por është krahina veriore e Shqipërisë. Ata shkruan dhe thanë për Hasin e Dibrës, për atë krahinë vërtetë verilindore të Shqipërisë, të cilën e citojnë dhe historianët e sotëm. Ky Has i Dibrës, ku ishte Kastrioti i asaj kohe dhe ku ndodhet dhe Kastrioti i sotëm, është territori që shtrihet midis përrenjve të Terzishtes dhe të Kuke dhe mbërrin deri në Dri të Zi. Më pas kjo fushë mori emrin Fusha e Thatë. Madje në fshatin Kukej të Kastriotit, që nga ajo kohë, kemi edhe fisin Hasi ( fis e mbiemër të cilin rrethi i Hasit të sotëm nuk e ka), si vijim i emërtimit Has, të fushës së Thatë të Kastriotit.

Se ku ndodhet ky Hasi për të cilën bëhet fjalë lidhur me prejardhjen e Kastriotëve na qartësojnë tri harta : 1. Carte de la Turqie d.Europe” të H.Konradit, Vjenë, më 1916; 2.Carte de Turqie d’Europë (Partie Septentrionale, Paris, më 1927; 3.Felice Cuniberti, “L’ Albaniam ed il principe Skanderbeg”, Torino, më 1898. Në të tri këto harta të shekullit XIX përcaktohet qartë se ku ndodhet Hassi (Hasi) Të tria këto harta Hasin e vendosin afërsisht në mes të fshatit Sllatinë (Salatina) dhe të derdhjes së lumit Seta, brenda trekëndëshit Sinë, Kastriot dhe Sllatinë. Asnjëra prej hartave nuk e vendos Hasin e atëhershëm në Hasin e sotëm me qendër Krumën. (Shih hartën e Konradit, të vitit 1916). Tjetër. Fakti që në Hasin me qendër Krumën zbatohet Kanuni i Lekë Dukagjinit dhe jo i Skënderbeut, si ç zbatohet në Dibër, tregon qartë se Kastriotët nuk kanë asnjë lidhje me atë Has.

Në të gjithë Dibrën, këtej e andej kufirit të sotëm shtetëror, si: Gollobordë, Dibër të Madhe, Rekë, Radoshtushë, Gollobordë, Zerqan, Bulqizë, Katër-Grykë (Selishtë), Luzni, Muhurr, Sinë, Zall-Dardhë, Fushë-Alie, Lurë, Kastriot, Sllovë etj ka me qindra legjenda e tregime popullore kushtuar Kastriotëve dhe Skënderbeut. Këto legjenda a tregime të moçme janë transmetuar nga brezi në brez, nga goja më gojë dhe kanë ardhur deri në ditët tona.

Për Haziz Ndreun Skënderbeu ka le në Çelias të Kastriotit, aty ku është dhe kulla e Gjonit: “ Emrin Çeliase, tregonte në vitin 1973, 84 vjeçari Sulë Brunga nga Gurë-Lura e kam dëgjuar për herë të parë në vitin 1906 në Stamboll, nga goja e mësuesit të historisë, kur unë isha nxënës në shkollën mekanike. Kur e pyetshin nxanësit e kombësive të ndryshme se ku ka le Skënderbeu, ai gjegjej shkurt: “Skënderbeu ka le në nji vend që quhet Çelias” . “Unë-thoshte Sula, -jo atëherë, por edhe sot e asaj dite nuk e di se në ç’vend janë Çeliasit”.

Origjina e Kastriotëve është zyrtarizuar nga Akademia e Shkencave e Shqipërisë, në vitin 1985

…Si për t’u vënë vulën hulumtimeve shkencore rreth origjinës dhe prejardhjes së KASTRIOTEVE, më datën 2 nëntor 1985, me rastin e 580 vjetorit të lindjes së Heroit Kombëtar, Skënderbeut, në qytetin e Peshkopisë është zhvilluar një sesion shkencor “Për origjinën e Kastriotëve” me rastin i inaugurimit të Muzeut të Kastriotëve në Sinë. Në këtë sesion morën pjesë edhe autoritete të larta shkencore të Akademisë së Shkencave dhe të Institutit të Historisë, si Prof. Stefanaq Pollo, ish drejtor i Institutit të Historisë (i cili bëri dhe konkluzionet e sesionit shkencor), Kristo Frashëri, Luan Malltezi, Selami Pulaha, Maliq Horshorva etj.

Muzeu i Kastriotëve u ngrit në Sinë nga Akademia e Shkencave të Shqipërisë, titullarët e së cilës nuk ishin asnjë nga Dibra. Politizimi i këtij vendimi nuk i shërben të vërtetës dhe nuk i sjell dobi askujt. Po të ishte se origjina e Kastriotëve ishte, apo është, në dorën e qeveritarëve dhe jo të shkencëtarëve e historianëve, Zogu do ta kishte mbajtur për vete, sepse për 15 vitet e qeverisjes dhe të mbretërimit të vet, ai qe vërtet Zog. Në fakt, ai, kurrë nuk bëri asnjë përpjekje për t’ia “dhënë “ Matit, se e dinte se nuk i takonte Matit. Të ishte për të fort, o ishte E.Hoxha për 40 vitet e qeverisjes së vet, o nuk kishte njeri tjetër. Por as ai nuk bëri asnjëherë përpjekjen më të vogël për t’ia “dhënë” Gjirokastrës së tij. I tillë qe edhe Ramiz Alia, por as ai nuk bëri përçapjen më të vogël për t’ia dhënë Shkodrës së vet. As Sali Berisha e as Fatos Nano me të tjerë nuk kanë bërë ndërhyrjen më të vogël për origjinën e Kastriotëve dhe të Skënderbeut. Prandaj aludime a hamendësime të tilla janë veçse përpjekje mjerane, në kushtet kur mungojnë argumentet shkencore.

__________

Dibra (gazetë)
Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë

“Gazeta Dibra” është një gazetë e pavarur botues i së cilës është Fatos Daci, anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Shqipërisë, autor i veprës "Enciklopedia e Dibrës", si dhe shumë veprave të tjera historike dhe letrare. Është e pranishme në disa qytete të Shqipërisë dhe ka mbuluar vazhdimisht si Rrethin e Dibrës në Republikën e Shqipërisë ashtu edhe Dibrën në Maqedoni, apo Dibrën e Madhe, siç njihet ndryshe.
Kjo gazetë ka luajtur një rol shumë të rëndësishëm për historinë e Dibrës, për përurimin e vlerave të padiskutueshme të kësaj krahine bujare dhe heroike të trojeve shqiptare. Po ashtu në Gazetë janë përuruar gjithmonë talentë dhe vlera të reja nga çdo fushë. Është ndër Gazetat shumë të rralla që ka qenë gjithnjë asnjanëse dhe e pavarur nga rrymat politike, shpesh të karakterizuara nga mosrespekti reciprokt, qoftë edhe në momente kritike për fatet e kombit dhe shtetit. Ka pasqyruar me shumë profesionalizëm mendimin e lirë, duke mos përdorur censurë, mbi shkrime dhe pikëpamje të ndryshme kritike, shpesh duke botuar në të njëjtin numër si shkrimet ashtu edhe replikat ndaj tyre. 
www.gazetadibra.com