Zemra Shqiptare

  https://www.zemrashqiptare.net/


Sami Repishti: Nën hijen e Rozafës (XXX)

| E diele, 04.01.2009, 12:24 AM |


SAMI REPISHTI
Nën hijen e Rozafës
Narrativë e jetueme

XXX

Pranvera e vitit 1959 erdhi ma herët se zakonisht. Gjithkah shihej blerimi, e puhia e freskët kishte zëvendësue murlanin dimnor. Për ne, punëtorët e krahut që kishim punën në ambiente të hapuna, kalimi i dimnit ishte i mirëpritun. Të lodhun prej të ftohtit, e të lodhun nga pagesat gjysëmditore që jepeshin për çdo ditë shiu, bore ose mungesë fronti pune, pritshim me padurim ardhjen e stinës së re. Në themelet e ndërtesave, ose në ngritjen e mureve e të çative, nuk do të mshiheshim përsëri nga era e të ftohtit, e në fund të dyjavorit, pagesa do të ishte e plotë, tue sigurue copën e bukës mbi tryezë. Korrieri i ndërmarrjes më njoftoi të paraqitesha në drejtori. Lashë veglat e punës në vend e, i ndjekun nga shikimet plot frikë të shokëve të “brigadës”, që njihshin të kaluemen time, u largova i mbushun me dyshime. Në zyrë, përgjegjsi për kuadrot e punës më njoftoi se duhet të shkojsha në nji kantier të ri, ku fillonte puna për ndërtimin e nji fabrike tullash të kuqe. “Po”, i thashë me gjysëm zani e dola. Kantieri i ri gjindej pranë bregut të Liqenit të Shkodrës, jo larg nga shtëpia ime, e në nji zonë që unë e njihsha mirë. Nga ana tjetër e Liqenit, gjindet mali Tarabosh që bashkohet me malin Rumia e Krajës, krahinë e bauneme me shqiptarë në Jugosllavi. Pamja e këtij vargmali asht madhështore, e bashkë me Liqenin, kujton bukuritë e panoramave alpine që shohim në fotografitë e reklamat turistike, kryesisht të Europës Qendrore. Por bregu i Liqenit ishte “zonë e ndalueme”, për arsye të afërsisë me Jugosllavinë. Çdo lëvizje kontrollohej nga Sigurimi. Caktimi i punës sime në nji kantier aq afër “zonës së ndalueme”, krijoi menjiherë dyshimin. Kisha të baj me nji provokim? Çdo lëvizje e imja mund të interpretohej si “tentativë për arratisje” e justifikim për arrestim. Në fillim, u trondita. Ky akt provokues më nxiti me marrë vendimin përfundimtar për arratisje. Koha e debateve të brendshme kishte kalue. Tashti, duhej vendosmëni, guxim e kujdes, sidomos kujdes, që të mos krijoheshin dyshime. Nuk kisha ma rrugë kthimi! Pjesa ma e vështirë ishin orët e mbramjes në shtëpi me familjen. Para së gjithash, ata nuk duhet të dijshin për gjendjen time. U tregova se do të fillojsha punën me kantierin e ri, e u gëzuen. “Asht afër shtëpisë”, më thanë. Por në brendinë time ndihesha se po i gënjejsha tmerrsisht. Ishte e detyrueshme me krijue distancën emocionale prej tyne, krijesat ma të dashtuna për mue. Të nesërmen, u paraqita në kantierin e ri. Tekniku ishte nji plak, usta e shumë njeri i mirë. Normisti ishte nji i ri komunist. “Brigada” ime kishte vetëm tre karpentierë; të tjerët ishin punëtorë krahu. Megjithëse qëndrimi i tyne ndaj meje ishte korrekt, isha i sigurtë se në mesin e “kolektivit” të ri, kishte agjentë informatorë që i paraqitshin raporte të rregullta Sigurimit, mbi punën e punëtorit në kantierin e ri. Punojsha me kujdes të madh, me evitue çdo gabim që mund të merrej si “akt sabotimi”. Në mëngjes, isha në punë disa minuta para orës tetë dhe në mbramje, mbarojsha disa minuta mbas orarit. Isha i qetë, gjithëherë i gatshëm me ndihmue të tjerët, i qeshun, e sidomos evitojsha mosmarrëveshjet që mund të paguheshin me nji “raport” flas në Sigurim... Drekën e hajshim së bashku. Asnji fjalë, asnji gjest i imi nuk tregonte as edhe shenjën ma të vogël të pakënaqësisë. Pak ditë ma vonë, mora kontakt me nji shok, ish-i burgosun, shtëpia e të cilit gjindej pranë kufinit në zonën e Anës së Malit, në jugperëndim të qytetit. Dy javë ma vonë, nji ditë tregu, nuk dola në punë “për arsye shëndetsore”. Në treg, gjeta shokun që, së bashku me gruen, qarkullonte ngadalë e me kujdes. U afrova, e përshëndeta, e tue ecë përkrah tij, i tregova se litari po ngushtohej rreth meje e se, koha me u arratisë, kishte ardhë. Ai u tregue i gatshëm, por më këshilloi me pritë muejin e gushtit, “kur Buna ka pak ujë”, me tha, “e lumi kalohet me vështirësi.” Vendosëm gjithashtu, edhe që dita e largimit të ishte e shtunë, dite pazari për atë, e ditë pune me orar unik për mue, si dhe nji takim paraprak në parkun e vogël pranë stadiumit, në orën katër mbasdreke. Ai do të sugjeronte datën. Unë pranova. U ndamë pa i dhanë dorën njeni-tjetrit. Gjesti suprem i shokut që pranoi me rrezikue jetën e vet me shpëtue timen, më preku thellë. Ishte akoma i ri, i martuem, me dy fëmijë akoma foshnje. Bante nji jetë të vështirë bujqsore, në nji katund malor, por nuk ankohej. Stoik, kundërshtar i tiranisë komuniste, ai justifikonte qëndrimin e tij, me “prishjen e zakoneve që kanë mbajtë të gjallë shoqninë tonë” e sidomos, me ndërhymjen e qeverisë në jetën e përditshme të katundit, me anë të spiunve, policve dhe anëtarve të Partisë. “Jetojmë me frikë çdo ditë...”, më tha. Gjate takimit tonë, grueja ecte mbas nesh, e heshtun, pa dijtë përmbajtjen e bisedës sonë, megjithëse aty vendosej edhe fati i saj. Nji tragjedi për burrin ishte nji tragjedi për të gjithë familjen, sidomos për nanën e dy foshnjeve. Ata mund te internoheshin pa dijtë arsyen, të dënoheshin si “familje armiqsore”, pa qenë armik i askujt. Grueja e shokut ishte simbol i grues shqiptare gjatë historisë, simbol i pafajnisë së kryqëzueme, i sakrificës ma fisnike në altar të traditës shekullore shqiptare, që kërkonte nga ajo nënshtrimin e zëvendsimin e burrit, në mbajtjen së bashku të familjes në trojet stërgjyshore. Bletë punëtore, gjithëherë e heshtun, kjo krijesë stoike jetonte e mbyllte jetën pa za, pa ankim...!

Gjendja ime mori nji karakter tragjik! Çdo ditë e ma shumë isha i ndërgjegjshëm për frikën e arrestimit, burgosjes ose ekzekutimit. Sa ma shumë rritej ky ndërgjegjshim, aq ma i madh ishte shpirti i revoltës, urgjenca me shpërthye, e pasioni me thye muret e trasha të “burgut” që më rrethonte. Fryma që më shtyu për veprim, kërkonte shfrytëzimin në themel të çdo mundësie, e krijimin e konditave të reja, të përshtatshme për aktin heroik, përtej së zakonshmes, në zonën e privilegjueme të atyne që përbuzin vdekjen, tue njohë mirë paevitueshmëninë e saj. Kujtimet e së kaluemes ishin të pashlyeshme e të padurueshme. Pamjet e përditshme ishin të papranueshme. Kudo mbretnonte dhuna. Vrejsha me kujdes çdo gja, si nji “i jashtëm” që refuzon me hedhë vallen e përgjithshme, nji “i jashtëm” që shikon e regjistron. Në mendje sjelleshin rrotull me nji saktësi të çuditshme, ngjarjet e së kaluemes. Dënimi i së tashmes ishte i plotë, absolut, i përhershëm, e mungesa e nji dileme ishte siguria ma e madhe për nji qetësi të brendshme, dhurata ma e madhe që mund të shpresojsha. Isha i lirë me veprue! Çdo ditë që kalonte rriste padurimin e, nji lloj nervozizmi i pakontrollueshëm filloi me mbizotnue vendosmëninë me qëndrue i qetë. Mbramja në familje u ba nji torturë. Në prani të nanës, motrës e vëllaut, çdo natë, gjatë dhe mbas darkës, këto krijesa të pafajshme e fisnike, që kishin ba aq shumë për mue, ballafaqoheshin me idenë e arratisjes sime të mundshme. Sikur i shihsha përsëri, ashtu si dhjetë vjet ma parë, të ngarkuem në kamionet e Sigurimit, me nji strajcë rrobash në kurriz, të hedhun me forcë jashtë shtëpisë stërgjyshore, e të drejtuem kah kampet e dëbimit, ku fati i keq kishte mbledhë mijra shqiptarë të pafajshëm, për dekada të gjata. Tre fatzezët do të paguejshin randë aktin e vëllaut që rrezikonte jetën për liri. Ky ballafaqim më lodhte shumë, orët e natës kalojshin pa gjumë, ndërsa lodhja nga puna e përditshme, m’i dobësonte fuqitë. Vendimi me u arratisë krijoi gjithashtu, edhe nji gjendje euforie të papërmbajtshme, që më transformoi në nji gjykatës të qëndrimit të shokëve që pranojshin nënshtrimin e jetën nën komunizëm, si fati i tyne i pandryshueshëm. Nuk kisha guxim me folë, me i kapë për xhaketë, me i shkundë nga letargjia që i kishte molisë e frika që i kishte zvetënue. Padrejtësisht i dënojsha këta shokë, vuejtja e të cilëve ishte në vetvete, njena nga arsyet e revoltimit tim të paqetësueshëm. Pa pushim, ndiejsha nji nxitje të brendshme me sfidue frikën mbytëse e indiferencën masive të shokëve të punës.
Nji trokitje në derë. Ishte mbramje, e i lodhun nga puna e ditës, punojsha i patrazuem mbi nji kanape të vjetrueme. Trokitja me ndërpreu mendimet. U ngrita me përtesë e u drejtova kah dera, me njifarë shqetësimi të kuptueshëm. Ishte nji shok i vjetër burgu, i afërt me shoqnuesin tim. Nuk pranoi me hy. I nervozuem e me gjysëm zani, më tha: “Sot kam takue M. Në treg...Më tha që nji javë si sot, me 22 gusht, në orën katër mbasdreke, të pret në lulishten para stadiumit.” Para se të përgjigjesha, ai shtoi: “Kam armë për ty”, e zgjati dorën. Mandej m’u hodh në qafë e më përqafoi me lotë në sy. “Me fat të mirë”, më tha. Nuk fola asnji fjalë. Ai u largue pa ndigjue falenderimin tim. E shikova derisa u zhduk në errësinë. Përsëri, edhe nji shok që rrezikonte jetën me ndihmue nji tjetër. Solidariteti burrnor i të shtypunve! Kjo frymë vllaznimi ishte e pashpjegueshme me fjalë, por padyshim, ishte lidhja ma e ngushtë, ma fisnike, e ma kuptimplotë në mes dy qeniesh njerëzore. Ajo mund vetminë, shëron dëshprimin, përballon rrezikun, edhe atë të vdekjes, me kryenaltësinë që kanë vetëm qeniet njerëzore. “Fat të mirë, edhe për ty, o vëlla, që mbetesh mbrapa e përballon nji jetë plot të paprituna! ... E falemnderit për dhuratën e shoqnisë së pakushtëzueme, që me falë sot!” pëshpërita me vete. Por ai ishte largue. Kisha në dorë nji revolver të mbushun, e dy bomba dore. Metali i ftohtë më pruni të dridhunat në trup. E shikova! “Kjo armë”, thashë me vete, “mund të jetë instrumenti i vdekjes sime.” Isha i ri, e dojsha jetën. Isha i ri e friksohesha nga vdekja. Por isha i vendosun me kërkue jetën e lirë, mos me pranue vite të gjata poshtnimi, skllavënimi e torture, në burg e kampe pune të detyrueshme...! Edhe nji hap tjetër vendimtar në rrugën time. Vuna në xhep “materialin” e, pa u diktue nga familja, i msheha ne nji vrimë të sigurt. Nuk më zente vendi. Mandej, gëzimi i papërshkrueshëm që më sollën armët e marruna, më mbuloi. Nuk guxojsha me e shfaqë. Pa shkaktue dyshime, u ula përsëri në kanape, por mendja më mbeti tek armët e mshehuna. Ata ishin mburoja ime e, sikur më garantojshin kalimin e kufinit, pa rrezik. Atëherë, më erdhi nji ide e çuditshme! Në rast rreziku, a do të isha në gjendje me u mbrojtë me armë që nuk kisha përdorë asnjiherë? E sikur prania e rojeve të kufinit të ishte aq kërcënuese, sa të mos më lejonte kohë për përdorimin e armës, a do të kisha guximin, në momentin e fundit, me va vetëvrasje, që të mos përfundojsha në burgje e kampe përqendrimi, përjetë? Çuditërisht, pyetja e dytë gjente përgjegjen pa hezitim: Po! Kuptova se isha plotësisht i vendosun mos me u dorëzue i gjallë. Vdekja në përpjekje, ose edhe vetëvrasja, ishte ma e pranueshme, e kjo ndjenjë më siguronte se, nji jetë në konditat e krijueme në vendin tim, ishte e papranueshme, e pakuptim si vdekja, e nji akt çlirimtar. Rreziku i arratisjes ishte shumë serioz, e viktimat e vrame, ose të zanuna nga policia, ishin të shumta. Të vdekunit tërhiqeshin zvarrë, ose silleshin në qytet me karroca e kufomat, vendoseshin në trotuaret e qendresës e, ashtu të pergjakuna, shikoheshin nga masat e tmerrueme. Ishte nji taktikë terrori e Sigurimit. Nganjiherë, rojet ose komunistët fanatike, i shkelmojshin ose i pështyjshin, si provë e urrejtjes së tyne për “armikun” që ngrinte kokë kundër “pushtetit popullor”. Ishte dëshmia e nënçmimit të jetës njerëzore!

Asgja nuk më friksonte ma! Ishte e dielë. Vendosa të shëtis nëpër rrugët e qytetit, me mendimin se ky ishte rasti i fundit për mue. Njihsha pak banorë, e të paktën ishin ata që më njihshin. Dhjetë vjetë në burg e, vetizolimi mbas daljes nga burgu, kishin pasë efektin e vet. Më dukej vetja si i shpërngulun, “jabanxhi” në qytetin tim të lindjes. Por për mue, kjo gjendje ishte e mirëpritun. Largimi im do të ishte ma pak i dhimbshëm. Në mes të këtij konfuzioni emocional ku kisha ra, pamja e kështjellit Rozafat filloi të imponohet, e nji dëshirë e papërmbajtun më shtynte drejt kësaj fortese, që kishte ndezë gjithëherë imagjinatën time rinore. Muret e kalasë qëndrojshin të patunduna, simbol i kufinit që armiku nuk mund të kalojë, mbrojtje e pathyeshme e origjinalitetit shqiptar, si muri i nji qelie të vetme, ku vetëm shqiptari qëndron pa frikë e i lirë. Nga jashtë, më ngjallej dëshira me kalue orë të tana në atë fortesë mijëvjeçare, që sifdonte edhe të tashmen çnjerëzuese, me imagjinue veten të lirë nga bota tjetër, si nji qenie që instinktivisht ndjen nevojën me ripërtri çastet e lirise së të parëve...! Nga brenda, vrejsha me dhimbje në zemër se, nuk ndryshonte gja në botën e ledheve iliriane. Kjo permanencë e kështjellit, ishte në të vërtetë, jetë e shueme. Aty, asgja nuk lëvizte, nuk jetonte asgja në atë hapsinë që mbështjellte si gjanësia imponuese e nji katedraleje, gjatë nji meshë përshpirtjeje. Kjo mungesë jete e kështjellit, në nji çast kur përgatitesha për ndryshimin e plotë të jetës sime, më friksoi në fillim. Ma vonë, filloi me më nervozue e me më neveritë pak nga pak, derisa më pruni në pikën e shpërthimit të pakontrolluem. Pa mendue ma gjatë, rroka me inat nji gur të madh, të ramë nga muret përqark, e me të gjithë fuqinë e krahëve, e përplasa kundër nji grumbulli gurësh të rrëzuem ku kisha ndejë disa herë ma parë, tue lëshue bashkë, edhe të gjithë mëninë time. Atëherë, shijova deri në fund shkoklimin e grumbullit e gëzimin e madh të çlirimit që më krijonte zhurma e rrokullisjes së gurëve poshtë. Prishja e pamjes së maparshme, e ndryshimit të saj në nji të re, që mbante vulën e punës sime, më kënaqi edhe ma shumë. Shpresa se ndryshimi mbante në vetvete bërthamën e krijimit, e së resë që e zëvendsonte, më mbushi me nji galdim që ndryshoi, si për mrekulli, predispozicionin tim shpirtnor pesimist! Rreth e rrotull meje, përsëri qetësi. Asgja nuk lëvizte. Këtu nuk kishte sy të më shikojshin, as veshë të më ndigjojshin. Isha unë, i ndamë nga të tjerët, nga masa e gjanë e bashkudhëtarëve që shkojshin e vijshin në rrugën buzë kështjellit, pa ngritë kokën nalt, kah ledhët që zotnojnë vendin me pamjen e tyne mretnore, të nji të kaluemet tremijëvjeçare. Atëherë, ndjenja e shkëputjes, edhe nga kështjelli, edhe nga masa, arrijti pikën e pjekunisë së plotë. Përsëri u ndjeva i huej në vendin tim. Shpirtnisht, isha i përgatitun për arratisje! Tue zbritë nga ky tempull që nuk do të shihsha përsëri, fillova monologun e përshëndetjes së fundit. “Do të ruej kujtimin e së kaluemes”, thashë, “pa i imponue vetes kufizimet që Rozafa më sugjeron. Le të soditet kështjelli si mendim e punë e kohës, që e sajoi e që e ndërtoi. Atëherë, unë do të gjej arsyen e qënies së tij, të dhana të mjaftueshme me e shkallëzue në raftet e landës historike, si hije ende e fortë e nji kohe të perëndueme kah moti. Por vullnetshëm, me u ba robi i tij? Ah, jo! Atë, as që e mendoj! Të mbaj mbi shpatullat e mia nji peshë që më ndrydh, nuk më duket e drejtë. Kokën nalt, gjoksin hapet, me kambë e krahë të lehtë, unë due të jem njeri i lirë i ditëve që jetoj. Kam nji rol me luejtë, nji detyrë me krye: farkëtimin e fatit tim me duert e mia, në nji botë çdo ditë e ma shumë, të lirë...!” O kështjelli shekullor i Rozafës! Të falem për madhështinë e vendit ku gjindesh, sepse mbi gërmadhat tueja, ti më lejon me shikue ma mirë rreth e rrotull meje, më pa ma qartë rrugën time, me vrejtë ma me kujdes fatin e qenies sime të përkoshme!

Të nesërmen, dola në punë si zakonisht. Asgja nuk kishte ndryshue, gjatë këtyne dy ditëve, në botën rreth meje. Por në botën time të brendshme, nji bombë kishte shpërthye e rrjedhimet e saj, më kishin transformue rranjësisht. Me gjithë përpjekjet me kontrollue çdo fjalë e çdo lëvizje që mund të shkaktonte edhe dyshimin ma të vogël, nuk isha në gjendje me pengue tundimet emocionale që, herë mbas here, delshin në shesh me vrull. Në punë u aktivizova me nji entuziazëm që nuk përmbahej. Fillova me folë ma shumë se zakonisht, me ba shaka me shokë, fishkllye edhe me këndue me za të ulët, kangët që më kujtoheshin. Shokët qeshnin, e unë bashkë me ata. Ishte nji atmosferë e mbarsun me pritjen e lajmeve të mira. Diçka e madhe, e mrekullueshme, e jashtëzakonshme, dukej në horizont. Larg, shihej mali i Rumies së Krajes. Atje, përtej horizontit ishte bota tjetër, jashtë burgut që më ndrydhte, ishte premtimi i nji jetë ma të mirë, ishte liria që kërkojsha që në ditët e shkollës, kur luftohej okupatori e ushqehej shpresa e lirisë. Atje, përtej horizontit, ishte e ardhmja ime e ndritun, që më priste me krahë hapët. Të paktën, ashtu mendojsha unë, ato ditë të mbarsuna me pritjen e lajmit të mirë. Mbramjet në shtëpi u banë çdo ditë e ma të dhimbshme. Porsa kthehesha, kontrollojsha me kujdes armët e mshehuna, e sigurohesha që ishin të paprekuna, ose rastësisht, të zbulueme nga nana. Mandej, mbas përqafimeve të zakonshme e pastrimit, shtrohej darka. Me qëllim që të mos shqetësojsha të tjerët me heshtjen e zakonshme, fillova të flas pothuejse pa pushim për punën e ditës. Nana u kënaqte, e dukej qartë se ishte e gëzueme që unë hapesha në bisedë. Gjithçka dukej e qetë, e rregullt, e bile edhe e kënaqshme, në këtë familje të përndjekun ditë e natë. Mbas darke, përpiqesha me kalue kohën me lexime, që në të vërtetë, ishin pre të gjata mendimi për aventurën e re që përgatitej e të ardhmen time e të familjes, derisa më kapte gjumi.

Nji ditë ma vonë, ndjeva nji nevojë të fortë me vizitue vorrin e babës, në vorrezat jo larg nga vendi i punës. Baba im, si fetar i bindun, kishte pranue pa kundërshtim “kismetin” që e mundonte, si “vullneti i të Madhit Zot!” Me dukej sikur, në brendinë e tij, nuk kishte dilema. Paqsor për natyrë, ai jetonte nji jetë të mbështetun në parimet fetare e traditat shekullore të qytetit tonë; ishte nji tradicionalist i përkryem! Kur u gjinda para vorrit të tij, i gjunjëzuem nga malli e respekti për kujtimin e tij, nuk munda me kuptue, si ai nuk u revoltue kundër vuejtjes e vorfnisë që e munduen aq shumë, sidomos vitet e fundit të jetës, si i qëndroi besnik fatalizmit nënshtrues të islamizmit! Vuejtje e qetësi e brendshme: nuk kishte vend për revoltë. E tashti, djali i tij gjunjëzohej para vorrit, por me frymën e revoltës që e ushqeu gjatë rezistencës kundër të huejit, gjatë burgimit të gjatë, e që tashti e shtynte me abandonue familjen e me rrezikue jetën, me arratisje në nji vend të huej, me të paprituna e plot të panjohuna...si aventurier! “Kështu më deshe, besnik i vetvetes,” thashë me za të ulët. “Sot, jam këtu para vorrit tand, me të tregue se po nisem për aventurën e dytë...Nga ti mësova të luftoj për parime të drejta, që kërkojnë vuejtje e sakrificë. Nana do të vuejë e do të vdesë e vetmueme! A do të ma falë ajo, shkelmin e dhanun? Kam ndërgjegjen e randë... Të lutem babë, lutu për mue! E kur e vetmuemja nanë do të vijë këtu, me vue lulet në përvjetorin e vdekjes sate, do të pastrojë barnat e këqia, ashtu si çdo vit e, mandej do të mbështetë njenën dorë mbi këtë vorr tandin, e ulun, e heshtun, e tue fshi lotët që nuk pushojnë, do të përsërisë si gjithëherë: “Pse më le vetëm, o burrë...kur fëmijt po rriten e unë kisha ma shumë nevojë se kurrë për ty?” Ajo do të fillojë mandej të ankohet për largimin tim e vuejtjet e reja që largimi do të sjellë...Atë çast, të lutem babë, ngrejë zanin ma nalt se i vdekuni, aq sa ajo të ndigjoje e thuej se, ti je i kënaqun që unë jam ashtu si më deshte, i ndershëm me veten time. Vetëm atëherë, në dheun e largët ku do të kaloj unë ditët e vjetët pa numrim, do të qetsohet zemra ime e trazueme...Lamtumirë babë, e pushofsh në paqe!” Kontrasti i filozofisë së jetës, mes babës e djalit, ishte i plotë! Sikur të mos kishte ra kataklizma mbi vendin tonë, a do të kisha qenë edhe unë si ai? I nënshtruem fatit, pa pyetë, i qetë, me jetue e me vdekë, njilloj si ditën që lindëm? Nëqoftëse përgjegja asht “po”, atëherë, si duhet të kuptojsha kataklizmën që ra mbi kokë? Bekim apo mallkim i fatit? Në atë gjendje mobilizimi të plotë të gjithanshëm e të pakompromis që gjindesha, katalizma ishte aleati im ma i mirë, ishte shoku i rrugës ma besnik, ishte stuhia e parezistueshme që më shtynte kah horizontet e reja, ku liria e pacënueme ushqente shpirtin e individit te lirë. Kataklizma që më ra mbi kokë, ashtu si frika e vdekjes së harrueme, më kishte gjallnue!