Bujar Bukoshi: “Mbështetja nga Shqipëria e fuqishme, por me referenca”

Ish-kryeministri i Kosovës, Bujar Bukoshi

Shqipëria e ka mbështetur fuqimisht Kosovën në luftën e saj për pavarësi, edhe pse preferencat partiake të forcave në Tiranë për ato në Prishtinë ka patur e mund të ketë gjithnjë. Ish-kryeministri i Kosovës, Bujar Bukoshi, nuk heziton ta thotë këtë. Ai vetë ka patur marrëdhënie shumë të mira me liderin e PD-së, Sali Berisha, si në kohën kur ai ishte në pozitë ashtu edhe vitet e opozitës. Por, pohon se marrëdhenie të mira ka pasur edhe me politikanë të krahëve të tjerë politikë, ndërsa vë në dukje se Tirana zyrtare ka ditur të pozicionohet në mënyrë korrekte dhe të ndihmojë kosovën me të gjitha burimet e saj gjatë viteve ‘90 si edhe gjatë kohës së luftës. “Preferencat janë farë subjektive, por shteti shqiptar në përgjithësi i vendosi në dispozivion Kosovës të gjitha burimet e tij për të mbështetur përpjekjen e pavarësisë”, deklaron Bukoshi në një intervistë ekskluzive dhënë “Gazetës Shqiptare”. “Shkelja e embargos së naftës për Serbinë? Po, e kemi ditur gjithnjë që kontrabanda bëhej në kufi. Nuk dua ta minimozoj dëmin, por dua të them se mbështetja shqiptare ishte më e madhe se ky dëm që iu shkaktua në një farë mënyre Kosovës”. Bukoshi rrëfen historinë e hidhur të përçarjes mes forcave kosovare para luftës si dhe të vërtetën për akuzat që u ngritën ndaj tij për përvetësim të fondeve të qeverisë në azil në Prishtinës, pas luftës së UÇKsë. Sa i përket p o l i t i k ë s aktuale në Ko s o v ë , ai pohon se është në vështirësi të mëdha dhe se gara e vërtetë do të jenë zgjedhjet e ardhshme parlamentare në vend. Keni qenë Kryeministër i Kosovës në një moment shumë delikat, para luftës së vitit 1998-1999.

Çfarë kujtoni nga ajo kohë, si ishte situata?

Mendimi i parë që më vjen tani nga kjo perspektive, nga kjo distancë kohore, është se ajo ishte një kohë shumë sfiduese, kohë e rëndë për Kosovën, njerëzit, por edhe udhëheqjen e atëhershme, ku gjërat nisën gati-gati nga zeroja. Puna nisi me një konstelacion plotësisht tjetër, para shpartallimit të Jugosllavisë dhe në atë kohë arriti që atë luftë politike ta zhvillojë, ta avancojë deri në masën kur ajo u ezaurua dhe më pas doli në plan të parë komponenti ushtarak. Edhe ajo, përkundër tentative dhe telasheve që kishte për të arritur një simbiozë mes politikës dhe komponentit ushtarak. Por, udhëheqja përgatiti shtratin dhe kushtet për pavarësinë e Kosovës, por lufta politike u ezaurua dhe UÇK-ja, forca që doli në pah, ishte shumë legjitime, duhej pra që populli i Kosovës të jepte një përgjigje tjetër.

Cili ishte roli i Shqipërisë në ndihmë të luftës për pavarësinë e Kosovës në atë…?
 
Unë pa asnjë hezitim konfirmoj se shteti shqiptar, që nga momenti i parë, pra që nga ai moment kur nisëm të komunikojmë me Shqipërinë post-komuniste, ka dhënë një mbështetje pa rezervë, mbështetje totale për Kosovën. Ne kemi pasur në dispozicion të gjitha burimet e atëhershme të shtetit shqiptar dhe të lidershipit të atëhershëm. Kjo ka vazhduar, ka pasur një vazhdimësi, edhe pse qeveritë ndryshoheshin. Por, duhet të them se ka pasur një konsensus mes forcave politike të Shqipërisë, që për sa i përket Kosovës të jenë në unison.

Burime, në çfarë kuptimi?

Në atë kohë bëhej fjalë për resurset e politikës së jashtme, diplomacisë. Ju kujtoj se Kosova nuk kishte në atë kohe as ambasada, dhe as zyra të jashtme dhe trokisnim në zyrat e huaja, pothuajse si të panjohur, por kishim mundësi të përdornim të gjithë logjistikën e ambasadave shqiptare në botë dhe e shfrytëzonim këtë. Nga ana tjetër, kishte një vullnet të fortë politik nga ana e Shqipërisë për të këshilluar udhëheqësit kosovarë, liderët e qeverisë së atëhershme, edhe kur kriza arriti në fazën më të nxehtë, Kosova pa përkrahjen e shtetit shqiptar nuk do ja dilte, po them ai shtet që ishte. Ne do të donim që ai të ishte si shteti izraelit, por nuk ishte kështu. Por, me ato çfarë kishte në dispozicion, i vendosi në dispozicion për Kosovën.

A pati ndryshime në qëndrimet e qeverive të ndryshme...?

Ato janë variante të ndryshme, por kur flas për shtetin shtetin, theksoj se nuk kemi pasur probleme me shtetin shqiptar, natyrisht preferencë kishte, por shteti ishte një. Forcat shqiptare u renditën dhe nuk u renditën në anë të ndryshme, por shteti shqiptar ka ditur ta vendosë veten në vendin e duhur. Ju e dini se pati krisje në Kosovë në atë kohë, kishim krahun e luftës dhe krahun paqësor, ku nisën edhe konfliktet, stigmatizimet, që më pas u zbutën. Sot kemi një histori tjetër, ky ishte një kapitull jo fort i famshëm. Por, më pas klasa politike kosovare nisi të maturohej dhe sot kemi një koalicion të madh, një koalicion mes dy partive që dikur kanë qenë, rivale dhe ky është lajm i mirë. Por, duke u kthyer te çështja shqiptare, është vënë re një maturim i politikës në lidhje me momente të rëndësishme, kështu interesi i vendit është në plan të parë. Por, preferenca ka pasur, natyrisht.

Cilat ishin këto preferenca?

Nuk bën t’i ngatërrojmë preferencat me shtetin shqiptar, sidoqoftë. Nëse më pyesni mua se me kë më shkon më shumë muhabeti, nuk është aspak sekret se unë kam pasur marrëdhëniet shumë të mira me zotin Berisha, kur ishte në pozitë dhe kur nuk ishte më në pozitë. Por, kam pasur kontakte dhe marrëdhënie shumë të mira edhe me partitë e tjera. Nga Partia Socialiste kam pasur kontakte me Pandeli Majkon si dhe zyrtarë të tjerë e politikanë të tjerë shqiptarë. Por, duhet të theksoj se shteti shqiptar ka bërë shumë për Kosovën, pa diskutim.

Por, zoti Berisha ka pranuar se ka thyer embargon e naftës për Jugosllavinë, gjë që u komentua shumë në shtypin shqiptar dhe shkaktoi reagime. A i ka shkaktuar kjo dëm Kosovës dhe çështjes së saj në atë kohë?

Po, kam qenë në dijeni të të gjithë kësaj. Kemi pasur informata se bëhej një gjë e tillë në kufi, edhe për arsye përfitimi. Në momente të tilla, ka gjithnjë mundësi për përfitime. Por, reagimi ynë ishte shumë i hapur dhe i qartë, jo nga ndonjë idiotizëm, në fakt. Unë dua të përkujtoj se edhe ajo naftë që u kontrabandua ka qenë afër 4 për qind e furnizimit të Serbisë në atë kohë. Por, benefitet më të mëdha kanë qenë për banorët e zonave ku është kryer kontrabanda, ku shitej nafta. Ai vend është ngjallur pak ekonomikisht nga kjo. Me këtë unë nuk dua ta minimizoj, sepse kjo ka ndodhur dhe është regjistruar, por unë nuk di të them se a ka shkuar kjo naftë nga Shqipëria për ndonjë tank a helikopter të Serbisë.

Por, është komentuar si një furnizim i “makinerisë serbe” të luftës…
 
Nuk jam në pozicionin për të dhënë leksione për këtë. Por, unë e shoh edhe në një kontekst tjetër; që e gjithë kjo është politizuar për qëllime të ndryshme politike, për konjunktura të caktuara. S’mund të bëhem “avokat i djallit”, por po të krahasohet ndihma që Shqipëria i ka dhënë Kosovës në atë kohë me këtë moment të tregtisë së naftës, nuk ka asnjë përngjasim dhe kjo e fundit është e pallogaritshme. Nuk dua të jem amnistues, nuk dua ta minimizoj, por po ta peshojmë tani, mendoj se bilanci ka qenë pozitiv.

Si e gjykoni ju luftën e UÇK-së?

Lufta e UÇK-së e përshpejtoi pavarësinë e Kosovës. Lufta në vetvete ishte rezultat i faktit se politika paqësore u ezaurua. Ne nuk arritëm të bëjmë një pakt me komunitetin ndërkombëtar që ta ndalë Serbinë, dhe veprimet e saj erdhën në përshkallëzim ndaj një populli. Ndaj, për pasojë, nisi një reaksion shumë legjitim, kur politika paqësore u ezaurua. Pika kulminante ishte në Konferencën e Dejtonit, kur u vu re se Kosova ishte lënë mënjanë, u injorua si problem dhe pse fuqitë e mëdha ishin të vetëdijshme për ekzistencën e këtij problemi. Por për shkak të realpolitikës dhe llogarive jo fort të ndershme, ato e mënjanuan. Të gjitha resurset politike e diplomatike të popullit u ezauruan. Atëherë, ky reaksion legjitim ishte përgatitja apo dalja e UÇK-së në skenë. Komponentit politik iu shtua ai ushtarak.

Po, në këtë komponent kosovarët ishin të ndarë, veç FARK, veç UÇK. Pse nuk arritën dot të grupoheshin së bashku për të luftuar së bashku për të mirën e Kosovës?
 
Është e vërtetë. Kishte një solidarizim të madh mes njerëzve brenda Kosovës dhe në diasporë, por kur erdhi puna te konflikti, aty pati një plasje. Nuk u arriti një organizim dhe nuk mundëm të kemi një simbiozë mes politikës dhe faktorit që doli me të drejtë. Nuk duhet të harrojmë se vetë fenomeni i UÇK-së ishte për lirinë gjithëpopullore. Në këtë grupim ka pasur njerëz të LDK-së, por edhe formacioneve të tjera politike, se parti nuk ka pasur. Unë mund të them se këtu pati një përçarje, probleme ndërshqiptare. Përpjekja jone ishte të bashkojmë politikën me ushtrinë, por kjo nuk u arrit, se kishte pretendime që i paraprinin marrjes së pushtetit pas luftës. Nuk e kam pasur të lehtë si Kryeministër, të arrij këtë marrëveshje, duke ofruar të gjitha burimet e qeverisë, të gjitha mundësitë tona, kjo ishte një ofertë e ndershme, por nuk arritëm në një konsensus. Tani mendoj se ishte më pragmatike dhe më e nevojshme të arrihej një marrëveshje e tillë dhe në fillim të realizohej ëndrra jonë, të kryhej puna e më pas të ndahej pushteti, nëpërmjet garës politike. Ndarja e ka gjenezën në faktin se marrja e pushtetit u shtrua para kohe, para se të kryhej puna dhe kjo është e vërteta.

Të kthehemi te historia e Kosovës dhe qeverisjes së saj, si do ta gjykojë historia figurën e Ibrahim Rugovës, udhëheqësit historik që në momente të caktuara u konsiderua si lider tepër i butë...?

Ka komponentë që nuk mund të mohohen, nuk duhet të habitemi të shohim një komponent e të mos shohim të tjerët. Lëvizja që pas viteve ‘90 e deri në ndërhyrjen e NATO-s ka qenë një lëvizje politike, paqësore, por një lëvizje shumë këmbëngulëse me kërkesat e veta legjitime të popullit shqiptar. Për shkak të përvojës dhe zhdërvjelltësisë, Rugova ka qenë një lider historik, madje shkon edhe më tej: Rugova ka qenë si një lider misionar. Ai nuk është treguar si një politikan pragmatist, ka qenë një lider me një vizion të qartë dhe shumë këmbëngulës, lider “kokëfortë”. Vlerësimi për të është çështje perceptimi, por të jemi të ndershme, duhet t’ia njohim atij të gjitha vlerat. Sa më shumë kohë të kalojë, do të kristalizohen gjërat. Nuk qëndron teza se lëvizja paqësore dështoi apo tradhtoi interesat e kombit, është e lehtë të flasësh pas 10 vitesh. Por, në atë kohë ajo lëvizje gjithëpopullore e kreu një mision për t’u vlerësuar dhe e përgatiti terrenin dhe sensibilizoi opinionin publik për të gjithë atë represion të Beogradit ndaj Kosovës.

Çfarë po ndodh tani në Kosovë?

Çdo veprim, kur nuk bëhet siç duhet, ke faturën pas për të paguar. Nëse bën një politikë të mirë, do të kesh rezultate të mira, por nëse bën politikë amatoreske, diletanteske, me motive të përziera, atëherë do të vijë patjetër çmimi për t’u paguar. Dhe, fatura Kosovës po i vjen pas dhjetë vitesh pezull. Këto do t’i menaxhojë klasa politike e Kosovës, lidershipi i saj, ai që është thirrur t’i menaxhojë këto punë. Ka shumë pika ku mund t’i hedhim fajin ndërkombëtareve, sepse ka pasur mjaft momente problematike edhe për ta. Por, pa dashur t’ia lëmë gjithë fajin atyre, duhet të mendojmë realisht dhe të kuptojmë se si mund të zgjidhet.

Si e gjykoni qeverisjen e kryeministrit Hashim Thaçi?

Kemi një koalicion të madh në Kosovë mes Partisë Demokratike dhe LDK-së. Është pragmatizëm edhe ky, të ndash pushtetin me partinë rivale për të treguar stabilitet për zhvillime të ardhshme në Kosovë. Tani zhvillimet janë më dinamike, bilanci i punës së UNMIK-ut në Kosovë është jo dhe aq pozitiv dhe kërkesa jonë tani është që misioni i BE-së të mos imitojë UNMIK-un, se do të dështonte. Në Kosovë ka ende shumë probleme, UNMIK-u po përton të largohet dhe ende është rezoluta 1244, që na e nxiu jetën. Kemi një gjendje të pazgjidhshme me faktin se Rusia u riaktivizua dhe e bllokoi në Këshillin e Sigurimit rezolutën e re, dhe Serbia u zgjua si lugat me reflekset e vjetra agresive, obstriktive dhe për momentin kemi dhe dy sisteme juridike. Po atëherë, kush e qeveris këtë vend, institucionet e Kosovës, apo EULEX, apo ICO? Kemi disa qeveri, është një lëmsh në Kosovë dhe kjo është tepër për një vend. Ne duhet të shohim nëse zoti Thaçi do të jetë një lider i fuqishëm për Kosovën. Thaçi ka fituar votat për të qeverisur, ne duhet të shohim se si do të qeverisë ai. Unë i respektoj institucionet, do të shohim, Thaçi duhet të provohet, më pas janë zgjedhjet e ardhshme. Një vend ku Thaçi s’mund të qeverisë një pjesë të territorit, është një problem i madh. Edhe vetë ai është në hall dhe s’mund të krenohet shumë se është Kryeministër i një vendi që mezi e qeveris.

Çfarë mendoni për bashkëpunimin mes Prishtinës dhe Beogradit, dialogun e këshilluar mes tyre?
 
Mendoj se Serbia ende nuk ka shlyer fajet e luftës, përderisa ajo ende ka në qeverinë e saj, si ministër të Punëve të Brendshme, dorën e djathtë të Millosheviçit. Pikërisht në atë qeveri të Tadiçit, që po trumbeton se kabineti është i reformuar. Ende është një shtet që krijon probleme në rajon, që sillet si fëmijë tekanjoz, që krijon probleme ndaj Kosovës. Jam pro dialogut, por nuk duhet që Kosova të rrijë ta lusë këtë vend pafundësisht për bashkëpunim.

Nëse kthehemi në një moment delikat, atë të akuzave ndaj jush për përvetësim të fondeve të mbledhura për qeverinë e Kosovës, që më pas refuzuat t’ia dorëzonit liderëve të rinj të Kosovës, qeverisë së re… Çfarë ndodhi me fondin, të ashtuquajturin 3-përqindësh?

Po, ato të holla u mblodhën për të mbajtur qeverinë e Kosovës, për të mbijetuar, që strukturat tona paralele të mund të mbijetonin. Unë si Kryeministër që e kam udhëhequr atë fond, jam shumë krenar. Çdo gjë është e dokumentuar, të gjitha ato që janë shpenzuar janë të përllogaritura dhe të verifikueshme. Në momentin kur përpjekja paqësore u ezaurua, ne u përpoqëm për një simbiozë me faktorin ushtarak, por nuk e arritëm. Por, ne vazhduam nëpërmjet ministrit për Mbrojtje, z. Ahmet Krasniqi, të jepnim mbështetje për luftën. Janë të dokumentuara ndihmat që Krasniqi i ka dhënë Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Prej fillimit ka pasur akuza dhe dyshime për këto të holla, por unë jam përgjigjur me indiferencë, sepse e kam ditur që gjithçka ishte në rregull.

Pjesën që mbeti, e kthyet ndonjëherë?

Pas përfundimit të luftës, qeveria ime u kthye në Kosovë dhe na u kërkua që këto të holla të dorëzoheshin. Ne nuk mund të ushtronim më funksionet, por vendosëm që këto para të shërbejnë për rindërtimin e vendit, të shkojnë për ndihma humanitare, t’i shpërndajmë ato.

Por, mbi çfarë bazash i ndatë ato?

Mbi baza humanitare, rindërtimin e shkollave, ndihma për refugjatët, të gjithë këto janë të dokumentuara. Ne kemi pasur presione të ndryshme, na janë vënë ultimatume nga vetë ndërkombëtarët, nga Bernard Kushner. Vetë ai na kërkoi dorëzimin e fondeve. Unë me krenari kam thënë se nuk mund t’i dorëzoj, pasi këto janë fonde të shtëpisë sonë të përbashkët, nuk janë të ndërkombëtarëve. Të gjitha ato që janë përdorur janë të evidentuara, janë të dokumentuara. Nuk ka asnjë vend për dyshime.

Sa i pasur jeni ju tani z. Bukoshi?

Nuk jam i pasur. Nuk kam ndonjë pasuri, për fat të keq. S’kam qenë pragmatist në jetën time, s’kam bërë pazare. Kam bërë punën time si Kryeministër, kam shpenzuar normalisht. Llogaritë e mia janë të verifikueshme.