E premte, 29.03.2024, 12:38 PM (GMT)

Speciale » Namani

Qazim Namani: Ndryshimi i veshjes brenda një fisi dhe familje shqiptare pas krizës lindore 1879/1880

E diele, 24.04.2022, 06:00 PM


Ndryshimi i veshjes brenda një fisi dhe familje shqiptare pas krizës lindore 1879/1880

Nga Qazim Namani

Rusia e kishte fituar përkrahjen nga të krishterët që jetonin në P. Osmane, kurse në anën tjetër e kishte bërë për veti edhe opinionin politik të Evropës, kështu që në muajin prill të vitit 1877 i shpalli luftë P. Osmane.

Serbia e nxitur nga Rusia e filloi luftën me 2 dhjetor 1877. Ushtria serbe e ndihmuar nga vullnetarët rusë arriti me shpejtësi të pushtojë trevat shqiptare të Sanxhakut të Nishit që nga Krusheci,  Piroti, Nishi, Aleksinci, Prokupla, Kushumlia e Leskoci, duke depërtuar në drejtim të Jabllanicës së Epërme.

Në vijim ofrojmë disa nga burimet e shkruara në literaturën serbe, ku përshkruhet përpjekja për ta përvetësuar popullatën e mbetur, pas spastrimit të trojeve shqiptare, gjatë pushtimit të Sanxhakut të Nishit 1878. Nga burimet e kohës, është e ditur se deri në këtë periudhë, edhe Terni në Bullgarinë e sotme ishte i banuar me popullatë shqiptare.

Në burimet serbe shkruan se: Për gatishmërinë e banorëve të rajonit juglindor, për të mbetur pjesë e Serbisë flet edhe telegrami i dërguar nga princi serb prej Nishit më 15 qershor. Ne ende nuk kemi më shumë se dy njësi ushtarake në Pirot dhe Tern. Njerëzit, sidomos në fshatarët, janë të kënaqur me ne, sidomos për shkak të taksave të ulëta, dhe faktit që rusët po i rekrutojnë deri sa ta bëjmë këtë punë ne. Në këto rrethana jemi optimist, se fshatarët do të votojë me shumicë të kufizuar për ne, pa asnjë agjitacion nga ana jonë deklaronin serbët. Nga kjo shihet qartë, ndërhyrja e rusëve në shpërnguljen e shqiptarëve.

Dëshmi nga literatura serbe, për ndërhyrjen e rusëve për ta vendosur pushtetin serb në Pirot dhe Tërn, pas pushtimit të tokave shqiptare 1878

Gjatë kësaj ekspedite ushtria serbe, së bashku me aleatët e saj, bëri shumë vrasje therje, djegieje dhe shpërngulje masive të popullatës së pambrojtur autoktone shqiptare.

Qeveria turke u detyrua të nënshkruaj traktatin e Shën Stefanit me Rusinë, ku Turqia duhej të hiqte dorë nga Rumelia.

Në mbledhjen e këshillit të mbajtur me 25 mars, nën kryesin e knaj Mihajlit, është lexuar telegrami i shtabit të përgjithshëm të ushtrisë prej qytetit të Nishit. Në këtë telegram thuhet se një njësit i ushtrisë ruse, ka kaluar nëpër Kullë për të shkuar në Belograçnik, dhe tre batalione ruse kanë ardhur në Budim. Me qenë se këta mund të vendosen në Kullë, Pirot , Tërn dhe Vrajë, shtabi i ushtrisë serbe i priste urdhëratë, që të qëndroj në vijën e demarkacionit, dhe kërkohej që konfliktet me rusët duhet të shmangen, ndërsa kërkesat e tyre të këtij lloji duhet të zbatohen.

Dëshmi nga literatura serbe për operacionet e ushtrisë ruse në kullë, Pirot, Tërn, Vrajë

Pas fitimit të pavarësisë së Malit të Zi dhe Serbisë 1878, ndaj territoreve të pushtuara arbërore, që më parë ishin të banuara me popullatë shqiptare, u hartuan programe për kolonizimin e tyre me popullatë sllave. Shumë toka shqiptare ju dhuruan ushtarakëve serbë e malazez që kishin marrë pjesë në vrasjen dhe shpërnguljen e shqiptarëve.

Shqiptarët e mbetur tërësisht u vunë në shërbim të kolonëve të ri. Familjet shqiptare për të mbijetuar ishin detyruar që të bëjnë kumari me familjet e kolonëve, ndërsa shumë të tjera u serbizuan.

Në brezin e ri kufitar në mes të Serbisë dhe P. Osmane, në Toplicë, Jabllanicë, Llap e Galab, ishin sjellë malazez me origjinë shqiptar gjysmë të sllavizuar, që kishin marrë pjesë në lufta të shumta për vrasjen dhe shpërnguljen e shqiptarëve.

Popullata shqiptare nga Toplica, tani më ishte vrarë dhe shpërngulur në shtete fqinjë, disa prej tyre kishin shkuar në Rumuni, Austro Hungari e shtete tjera evropiane, por pjesa dërmuese e tyre ishte koncentruar brenda kufijve të P. Osmane. Gjurmë të këtyre familjeve shqiptare të shpërngulura nga vatrat e tyre i gjemë edhe sot në Bosnjë, Austri, Hungari, Rumuni, Bullgari e vende tjera përmes mbiemrave që i ruajtën, duke marrë mbiemrat e tyre nga fshatrat që ishin shpërngulur. Për fat të keq këto familje me kohë u asimiluan në vendet e huaj ku u vendosen.

Siç dihet pikërisht në këtë kohë të vështirë  popullata shqiptare e cila  masakrohej në Toplicë, Pusta Rekë, Gërdelicë, Jabllanicë dhe vende tjera, dëbohej nga shtëpitë e tyre u detyrua të shpërngulet në Turqi, Bullgari, Rumuni, Greqi, Maqedoninë e sotme, Kosovë, Shqipëri  dhe vende tjera.

Shumë njerëz të shquar të popullit shqiptar të asaj kohe ishin mobilizuar në këto anë për ti ndihmuar të përndjekurit.

Për gjendjen e vështirë të shqiptarëve që vinin nga ajo an, thuhet se në disa fshatra ishin bërë edhe takime me veprimtar shqiptar të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit për të marr vendime të ndryshme, që të përballohet gjendja e vështirë e popullatës,  me plagë në trup që arrinin nga ajo trevë shqiptare.

Shqiptarët e shpërngulur u ndihmuan nga veprimtarët e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit si: Hysen Agë Gjilani, Hykë Kabashi nga Gjakova, Rrustem Gashi nga Prizreni. Veprimtarët shqiptar të lidhjes, i kishin mbajtur disa tubime me shqiptarët e brezit kufitar në livadhet e Prapashticës, Reçicë, Merdare, Pollatë, Sfircë, Kitkë dhe pika tjera strategjike.

Në këto tubime thuhet se u morën shumë masa për të përballuar gjendjen e krijuar, dhe një numër i madh i shqiptarëve të përndjekur u tërhoqën në qytete dhe fshatra tjera në thellësi të vendit.

Veprimtarët e lidhjes e kundërshtonin dërgimin e shqiptarëve në shkretëtirat e Anadollit dhe kërkonin që të shpërngulurit të ktheheshin në Vilajetin e Kosovës.

Pas vendosjes së kufijve të rinj, shteti i ri serbë zbatoj një politikë ofruese për shqiptarët që mbeten brenda kufijve të tij. Shqiptarëve atje ju lejua predikimi i lirë fetar në fenë islame, dhe u lejua që kleriku i fesë islame të mbajë mësimin fetar në xhami. Në parlamentin e Serbisë ishte zgjedhur një deputet që i përfaqësonte shqiptarët e fesë islame në ato fshatra.

Në dekadën e dytë të shekullit XIX, një nxënës i ri shqiptar ishte lejuar që të vijoj shkollimin për mësues, me qëllim që ai pastaj të ndikoj te popullata shqiptare që të lëvdoj pushtetin serbë te popullata shqiptare. Në këtë periudhë hapet edhe shkolla e ciklit të ulët në fshatin Siarinë, ku mësimi zhvillohej në gjuhën serbe për fëmijët e popullatës shqiptare dhe fëmijët e kolonëve të ri malazez që ishin sjellë në tokat e shqiptarëve.

Në Medvegjë ishte sjellë një bojaxhi, i cili e kryente ngjyrosjen e leshit. Në këto rrethana gratë shqiptare të atyre fshatrave arritën që ta ruajnë traditën e vjetër të punimit të leshit, artizanaleve dhe kostumeve popullore të traditës.

Lokalitetet arkeologjike shumë të pasura të rajonit të Sanxhakut të Nishit mbeten në mëshirën e kohës, ndërsa kishat e vjetra shqiptare, u përvetësuan, dhe duke sjellë konservator, specialist të fushave të ndryshme, klerikë dhe motra nderi nga Rusia, këto objekte u përvetësuan dhe u adaptuan, për ti kryer ritet fetare kolonët e ri sllav që ishin sjellë në pronat shqiptare.

Kjo e dhënë dëshmohet edhe nga vet literatura serbe, ku thuhet se të gjitha murgeshat, janë ruse dhe janë sjellë nga Rusia dhe rajone tjera. Sipas këtyre shënimeve thuhet se, të gjitha këto murgesha u vendosën në manastire, për shkak të dashurisë që e kishin për fenë dhe zotin. Në mesin e tyre thuhet se kishte edhe specialiste për punë të veçanta.

Motra Afanasija, e cila ishte 45 vjeçare dhje kishte përvojë 15 vite në detyrë për ti shërbyer zotit dhe fesë, e cila në Rusi e kishte udhëhequr shkollën për misionar, për kthimin e hebrenjve polak dhe katolikëve në fenë ortodokse. Ishte specialiste për punë bletarie e cila këtu i gjeti gjashtë koshere.

Dëshmi nga literatura serbe për aktivitetet dhe përvojën e motrave të nderit që u sollën nga Rusia për të shërbyer në kisha dhe manastire në trevat shqiptare të Sanxhakut të Nishit

Dëshmi tjera për motrat e nderit të cilat u sollën nga Rusia, në trevat shqiptare të Sanxhakut të Nishit

Nga këto burime të shkruara nga autorët serbë, mund të kuptojmë për gjendjen e vështirë të popullatës shqiptare që nuk arritën të largohen nga tokat e tyre. Sipas burimeve të shkruara, por edhe rrëfimeve të familjarëve të shumtë, pjesa dërmuese e shqiptarëve të Sanxhakut të Nishit, me ndihmën e klerit ortodoks dhe trusninë e ushtrisë serbe e ruse, u detyruan me dhunë që të asimilohen në serbë.

Kësaj vale të asimilimit, i mbijetuan vetëm dhjetëra fshatra shqiptare në rrethinën e Medvegjës. Këto fshatra shqiptare, në vitet 1843/44, nga fushata e ushtrisë osmane ishin detyruar që më dhunë të pranojnë fenë islame. Edhe pse ishin deklaruar si mysliman, fenë në fillim nuk e praktikonin, dhe gratë e tyre ende i festonin festat e besimit të krishterë. Këtë e dëshmon edhe Johann Georg von Hahn, i cili në vitin 1854 qëndroi në këto fshatra. Popullata shqiptare në fshatrat e Medvegjës, mbijetoi në kushte shumë të rënda të okupimit, por edhe ruajti me përkushtim të madh, vlerat e etnokulturës dardane të kësaj treve.

Në vijim ofrojmë dëshmi nga literatura serbe për sjelljen e personelit dhe ekspertëve rusë nëpër kishat e qyteteve dhe fshatrave shqiptare të asaj ane.

Dëshmi nga literatura serbe për sjelljen e personelit kishtar rusë nëpër manastiret shqiptare në sanxhakun e Nishit

Siç shihet të gjithë këta misionarë kishtar rusë, që u sollën në qytetet shqiptare prej vitit 1879/80 e deri në vitin 1941, ndikuan shumë në procesin e asimilimit të popullatës shqiptare në qytetet por edhe në fshatrat shqiptare në përjashtim të vendbanimeve për rreth Medvegjës dhe Bujanocit.

Pas pushtimit të Kosovës në luftërat ballkanike, këta misionarë rusë vepruan me të njëjtin program në të gjitha trevat shqiptarë të pushtuara.

Popullata shqiptare që ishte futur brenda kufijve të P. Osmane, për një kohë të shkurtë u varfërua tej mase, si pasoj e kon centrimit të popullatës së ardhur nga fshatrat e Sanxhakut të Nishit, me shpresë se do të ju krijoheshin mundësitë që të kthehen prapë në tokat e tyre.

P. Osmane nuk e ndihmojë popullatën e koncentruar rreth brezit kufitarë. Përfaqësuesit e popullit shqiptar të Kosovës bënë atë që ishte e mundur, por mundësitë e tyre ishin shumë të vogla për të ju dal në ndihmë tërë asaj mase të shpërngulur me dhunë.

Gjurmët e shprehura të artit në objekte arkeologjike, objekte te banimit e sakrale si dhe në kostumet e popullatës së kësaj ane, janë dëshmi e një qytetërimi të zhvilluar dardan shumë të hershëm në këto troje. Këto gjurmë të lashta dardane, ndryshuan dhe u përvetësuan pas ndarjes së sferave të interesit në mes të P. Osmane dhe shtetit të ri serbë, i cili u zgjerua shumë në tokat shqiptare. Në territoret shqiptare në rajonin e Medvegjës, të pushtua nga Serbia, këtyre ndryshimeve ju rezistuan kostumet e vjetra popullore shqiptare.

Popullata ortodokse shqiptare dhe vllahe, që mbeti brenda kufijve të P. Osmane, gëzonte të drejtat e arsimit në gjuhën serbe, dhe tani kishte hyrë në fazën e fundit të serbizimit. Kisha ortodokse ndikoj që kjo popullatë të krijoj stilin e veçantë të kostumet e grave duke përdorur më shumë monedha dhe dekorime metalike rreth kokës, qafës dhe gjoksit.

Për veshjen serbe, se si dukej ajo para gjysmës së shekullit XIX, nuk ka të dhëna burimore të sakta. Pas mesit të shekullit XIX, kur brenda kufijve të P. Osmane, popullata ortodokse shqiptare dhe ajo vllahe u ofruan rreth kishës ortodokse dhe shkollave që u hapën në gjuhën serbe, për ortodoksët u krijua edhe një veshje e veçantë, duke marrë elemente nga veshja shqiptare dhe ajo vllahe.

Edhe për kundër këtij fati veshja serbe, kurrë nuk i arriti vlerat  e artit të veshjes autentike shqiptare të Medvegjës dhe rajonit të Hasit, të cilat e ruajtën autenticitetin e pa ndryshuar me elemente burimore autentike ilire dhe kolorit të pasur të ngjyrave.

Familjet shqiptare vendore dhe ato që erdhën nga Sanxhaku i Nishit brenda kufijve të P. Osmane, nën ndikimin e klerikëve dhe pushtetit osman, u shtynë që të braktisin traditën e përdorimit të simboleve të kultit, dhe stolive të shumta gjatë punimit të kostumeve tradicionale shqiptare.

Me qëllim që të dallohen nga popullata tej kufirit të P. Osmane, në këto anë u ndryshua stili i veshjes së grave, ndërsa veshja e burrave mbeti e pa ndryshuar. Kjo dukuri ndodhi edhe për shkak të varfërisë së madhe dhe pa mundësisë për të siguruar lëndën e parë për përpunimin e kostumeve.

Siç shihet brenda një periudhe të shkurtë, te popullata autoktone shqiptare, në disa rajone u krijuan tre stile dhe modele të ndryshme të kostumeve popullore. Në këto rrethana kostumet e vjetra autentike popullore dardane i ruajti të pa ndryshuara vetëm popullata shqiptare e rajonit të Medvegjës dhe rajoni i Hasit. Në rajonet tjera të Kosovës së sotme me kohë kostumet pësuan ndryshime të pjesshme.

Disa nga familjet e rralla e ruajtën traditën e mëhershme deri në fillim të shekullit XX, periudhë kjo kur filluan të përdoren dimitë si kostume popullore te grave shqiptare.

Pas hyrjes në përdorim të tekstilit, dimitë si kostume te gratë shqiptare së pari filluan të përdoren në dekadat e fundit të shekullit XIX në qytete, ndërsa pas Luftës së Parë Botërorë, dimitë filluan të përdoren edhe nëpër fshatra e thella të viseve rurale.

Si shembull konkret për të parë ndryshimin e kostumeve gjatë kësaj periudhe, po ofrojmë disa burime dhe dëshmi për ndryshimin e pështjellakut të grave, brenda një fisi, apo edhe një familje shqiptare në brezin kufitar veri-lindor të Kosovës së sotme, me familjet tjera shqiptare të një gjaku në fshatrat e Medvegjës.

Ndryshimet te pështjellaku i grave në një familje, fshat dhe rajon etnografik

Në vitet e para të vendosjes së kufirit të ri në mes të fshatrave të Malësisë së Galabit, kishte filluar ndryshimet te pështjellaku i grave shqiptare brenda kufijve të shtetit osman.

Pështjellaku i grave të trevës së Llapit dhe Galabit dallon nga lagjeje e fshatit jashtë kufijve të ri të P. Osmane, me lagjet  tjera që kishin mbetur brenda kufijve të shteti të ri serbë, fjala është për fshatrat të cilat i ndau kufiri gjatë krizës lindorë 1879/80.

Në këtë kohë filloi ndarja më mes familjes, dhe traditës etnografike te veshja e grave shqiptare, për kah stili i veshjes, përbërja e ngjyrave të zgjedhura, dhe simboleve të kultit.

Për fat të mirë përveç kostumeve, gjuha shqipe, doket dhe traditat tjera mbeten të pa ndryshuara deri në ditët e sotme.

Pështjellakët e grave shqiptare në trevën e Medvegjës, që mbeten jashtë kufijve të P. Osmane, i ruajtën format e vjetra dalluese të traditës, ku sipas stilit të punimit të tyre përcaktohej edhe statusi i grave shqiptare të asaj ane.

Ngjyrat e përdorura dhe simbolet (elementet) e qëndisura në pështjellak, i identifikonin vajzat e reja, nuset e posa martuara, gratë e martuara të moshës së mesme, gratë e veja dhe gratë e moshuara.

Vajzat deri në moshën e pubertetit mbanin veshje të veçantë dhe sipas elementeve të qëndisura mund të kuptojmë se vajza është e fejuar apo jo.

Pështjellaku i vajzave deri në këtë moshë, më shumë e ka të qëndisur yllin gjashtë cepësh një ngjyrësh, dhe pas moshës së pubertetit kur vajza fillon jetën bashkëshortore fillon ta bartë pështjellakun me yll gjashtcepesh dy ngjyrësh.

Përveç këtij lloji të pështjellakut për vajza punoheshin edhe lloje tjera me motive florale, dhe simbole tjera që nuk e ngarkonin me simbole të shumta të kultit. Këta pështjellakë punoheshin me figura të imëta dhe me ngjyra të ndryshme.

Te pështjellaku i nuseve të reja si motive dominuese në të shumën e rasteve na paraqitet syri mbrojtës, që nënkupton ruajtjen e nuses së re nga të këqijat (Syri i keq), andaj edhe në traditën tonë popullore ruhet edhe thënia syri i keq mos e paftë. Në të shumtën e rasteve, në këto lloje të pështjellakëve përdoret simboli i kryqit, që në të dy anët mbyllet me nga dy apo tre ngjyra, në formë të germës V, që e formojnë formën e syrit mbrojtës.

Pështjellaku i gruas së re pas fillimit të lindjeve e deri në përfundimin e këtij procesi në të shumtën e rasteve si motive të qëndisura mbi fushën e kuqe paraqiten sëpatat si simbol i plleshmërisë dhe kryqi.

Pështjellaku i grave të moshuara pas përfundimit të lindjes së fëmijëve kryesisht ka ngjyre kafe ose të zezë, ndërsa mbi fushën me ngjyrë të mbyllët janë të qëndisura motivet e vijave vertikale shumë ngjyrëshe, pika të bardha që nënkupton mundësinë e lindjes të pa planifikuar, dhe në të dy anën zakonisht përfundon me nga një shokë vertikale shumë ngjyrëshe, me simbolin e vulvës (trekëndëshit), që simbolizon shtimin e familjes me shumë mbesa dhe nipa. Pështjellaku u grave të veja, punohej me vija vertikale me ngjyra më të mbyllëta, por pa ndonjë motiv tjetër në skajet e pështjellakut.

b) Pështjellaku i grave shqiptare në fshatrat e mbetura brenda kufijve të P. Osmane.

Gjatë bisedave të zhvilluara me shumë të vjetër të kësaj ane më në fund arrita të kuptoi më shumë për këtë dallim. Disa gra të moshuara  kishin ruajtur shumë rrëfime për pështjellakët e përgjakur të gjysheve të tyre. Nga këto të dhëna kuptuam se pikërisht pas shpërnguljes masive të popullatës shqiptare nga Sanxhaku i Nishit ka ndodhur edhe ky fenomen te veshja e grave të kësaj ane.

Pjesa dërmuese e grave, që kishin arritur që ta kalojnë të gjalla kufirin, vinin me pështjellakë të përgjakur, duke bartur në prehër fëmijë, pleq dhe familjar të plagosur. Njëri nga vendimet e grave të kësaj ane ishte edhe heqja e koloritit të ngjyrave në veshje dhe pështjellakun e tyre, për ti lehtësuar dhimbjet e tyre shpirtërore dhe  solidarizuar me përjetimet dhe vuajtjet e popullatës së përgjakur.

Ky tip i pështjellakut shumë shpejt u përhap në fshatrat e Kosovës, dhe rajone tjera shqiptare, që mbetën brenda territorit të P. Osmane. Te kjo veshje mbizotëron ngjyra e kuqe (e njohur te popullata si ngjyrë gjaku), por është prezentë edhe ngjyra e zezë. Për gra më të moshuara përdoreshin nuancat e ngjyrave më të mbylltë. Zakonisht në pështjellakun e kuqe janë punuar vija të zeza vertikale dhe  distanca mes tyre sillet prej 5-10 cm. Pështjellaku në shumicën e rasteve në të dy anët përfundon me nga tri shoka të punuara me vija të zeza afër njëra tjetrës, e që mendoj se e kanë domethënien e tyre simbolike. Sipas të dhënave nga terreni kuptuam se pikërisht këto dy ngjyra të zgjedhura kanë një shpjegim jo shumë të largët te popullata shqiptare e brezit kufitar në anën veri-lindore të Kosovës së sotme.

Është e ditur se trashëgimia shpirtërore e një komuniteti lëviz varësisht nga rrethanat kulturore dhe historike që imponohen në një hapësirë kohore të caktuar. Për mua si hulumtues terreni në këtë rajon etnografik dhe kulturor, më ishte zgjuar kureshtja të kuptoj dallimin e ngjyrave te veshja e grave shqiptare brenda kufirit të Kosovës së sotme dhe popullatës shqiptare të Galabit në komunën e Medvegjës dhe Bujanocit.

Mund të pohojmë se pështjellaku i kësaj ane, mori edhe dy ngjyrat e flamurit kombëtar, si duket nga ndikimi i veprimtarëve të L. SH. P.  dhe krerëve tjerë të ngritur të kombit tonë që qëndruan në mesin e kësaj popullate. Tri shokat e zeza që përfundojnë në të dy anët e pështjellakut të kësaj ane na shtyjnë të mendojmë për simbolikën e numrit tre si numër i flijimit dhe mbijetesës. Elementet e përdorimit të flamurit kombëtar gjatë sundimit osman dhe serb te popullata shqiptare e Kosovës janë shprehur edhe te përgatitja e qerres për marrjen e nuses.

Qerret e nuseve zakonisht mbuloheshin me qylyma të kuq që përmbanin elemente dekorues që në një far mënyre pasqyronin shqiponjën, dhe jo rastësisht për tërheqje të qerres në shumicën e rasteve kërkohej një ka i kuq dhe një ka i zi.

Ndryshimet e tilla janë të lidhura ngushtë me emocionet shpirtërore që lindin dhe fillojnë me një ngjarje historike, të një kohe të caktuar dhe kjo dëshmon për kodin etik të zhvilluar me ndjenja të pasura humane dhe shpirtërore të popullit tonë. Këto raste të ndryshimit të ngjyrave kur mbisundon ngjyra e kuqe, e cila në mitologji shpjegohet si ngjyrë me fuqi për të parandaluar dhe dëbuar të këqijat, tregon më së miri për vuajtjet dhe përjetimet e kësaj popullate në atë kohë.

Është me rëndësi për tu theksuar se të shqiptarët ngjyra e bardhë në veshje ka dominuar më shumë se sa ngjyrat tjera. Këtë dukuri e kanë vërejtur edhe udhëpërshkruesit e huaj që kaluan nëpër këto treva. Hani e kishte vërejtur këtë dukuri edhe te shqiptarët dhe ka shkruar se: Te asnjë popull tjetër nuk shprehet në veshje ngjyra e bardhë dhe ajo e zezë si te shqiptarët. Ngjyra e bardhë te veshja e shqiptarëve shprehte pastërtinë, shkëlqimin, autoritetin shpirtëror dhe çdo gjëje tjetër që simbolizon çështje pozitive. Përmes ngjyrës së zezë tregohej e kundërta. Këto treva shqiptare duke qenë më parë të pa ndara kishin marrëdhënie reciproke në shumë pikëpamje me trevat tjera shqiptare e sidomos tipare të përbashkëta kishin me trevën e Llapit dhe Galabit. Veshja e shqiptarëve të Toplicës kishte pak ndryshime me veshjen e shqiptarëve në rrethinën e Vranjës.

Përparësja  apo Pështjellaku që bartej mbi këmisha-fustanella të gjata që punoheshin prej konopi, liri dhe dimi që punoheshin prej leshi e më vonë dhe pambuku lidhej për beli me një tojë (uçkur). Është me rëndësi të dihet se dimitë prej pambuku ne fshatrat shqiptare të kësaj ane kanë hyrë në përdorim diku kah fillimi i shekullit XX.

Pështjellaku i grave të Toplicës ishte i bardhë dhe kishte një shokë të zezë në mes, ndërsa ajo e rrethit të Vrajës kishte kolorit më të pasur të ngjyrave.

Si pasoj e kësaj ngjarje një numër i madh i shqiptarëve  të cilët mbetën me thellë brenda kufijve të Serbisë shumë shpejt u asimiluan duke ndërruar gjuhën dhe kulturën e një numër i tyre edhe fenë.

Disa fshatra shqiptare në komunën e Medvegjës dhe Bujanocit arritën që të ruajnë identitetin e tyre fetar dhe kombëtar deri në ditët e sotme, por pjesa dërmuese u detyruan  nga presioni ti braktisin ato vise. Në rrugën e tyre jetësore këta shqiptarë brenda kufijve serb përjetuan lloj-lloj torturash dhe vuajtjesh të planifikuara sipas platformave politike serbe për spastrim etnik të asaj treve. Këta shqiptarë në shumë raste nuk ju shpëtuan as ofendimeve dhe nënçmimeve nga vetë shqiptarët e Kosovës së sotme, për shkak se pa dëshirën e tyre, ishin pajtuar me Sahit Pashën dhe shqiptarët tjerë që e përkrahën Serbinë në Kongresin e Berlinit.

Fshatrat shqiptare që mbetën brenda kufijve të Serbisë pas përcaktimit të kufijve serbo-osman në kongresin e Berlinit, arritën të ruajnë koloritin e ngjyrave në pështjellakun e grave të asaj ane që edhe sot haset te popullata shqiptare e komunës së Medvegjës. Me përcaktimin e kufijve dhe ndarjen e fshatrave përgjysmë siç është p.sh. fshati Sfircë u shprehen edhe tiparet dalluese te koloriti i ngjyrave të pështjellakut dhe veshjes së grave në përgjithësi.

Pushtetarët serb në fillim  arritën që përmes propagandës të përhapin epitete nënçmuese në ato anë për shqiptarët brenda kufirit të P. Osmane në brezin kufitar me Serbinë. Nga kjo propagandë e zhvilluar serbe doli edhe thënia për shqiptarët që jetojnë në këto an se ata jetojnë keq, ata janë “rjepëca”, pra shqiptarët që kishin mbetur në Serbi i quanin “rjepëca” vëllezërit e tyre që kishin mbetur në anën tjetër të kufirit dhe kjo ndodhte edhe për popullatën e një fshati siç ishte fshati Sfircë dhe fshatra tjera të cilat i kishte ndarë kufiri në mes! Ndërsa shqiptarët që kishin mbetur brenda kufijve osman të ndikuar nga propaganda fetare dhe politikat asimiluese shpesh herë  i quanin vëllezërit e tyre andej kufirit me epitet nënçmues se ata janë “shkie”- “Shkina”!

Këto epitete nënçmuese ndër shqiptare të ndikuara nga pushtuesit e huaj mendoj se janë mesazh për vetëdijesim kombëtar për të mos u përsëritur ma kurrë te shqiptarët.



(Vota: 10 . Mesatare: 5/5)

Komentoni
Komenti:

Artikuj te tjere

Qazim Namani: Veshja kombëtare e popullit tonë dëshmi e vlerave më të larta të artit evropian Qazim Namani: Gjurmët historike dhe ruajtja e traditës së krishterë në veshjen e Medvegjës Qazim Namani: Dëshmi e artit tradicional parahistorik dhe atij dardan Qazim Namani: Simbolet e kultit te veshja e grave shqiptare në rajonin e Medvegjës Qazim Namani: Hebrenjtë në Kosovë mes dy luftërave botërore 1918-1941 Qazim Namani: Çetnikët serbë, ndjekës të popullatës hebraike në Serbi dhe Kosovë, shqiptarët rrezikuan për mbrojtjen e tyre Qazim Namani: Shpëtimi i hebrenjve nga popullata shqiptare gjatë Luftës së Dytë Botërore në Malësinë e Galabit Qazim Namani: Kisha e familjes Boletini nuk është serbe Qazim Namani: Historia e qytetit të Prishtinës dhe kultura materiale Qazim Namani: Serbizimi i familjes Gjaka në fshatin Shillovë të Gjilanit Qazim Namani: Raportet e Mustafa Pashë Bushatliut me Rusinë sipas historiografisë serbe Qazim Namani & Emin Sallahu: Oxhaku në shtëpinë e fortifikuar të Fazli Bllatës Qazim Namani: Falsifikimet e hartës së atlasit të V. M. Coronelli-t të botuar më 1689 në Venedik Qazim Namani: Gjurmë të mbishkrimeve në gurë në territorin e Dardanisë Qëndrore Qazim Namani: Rrënimi i kishës katolike në fshatin Keqekollë Qazim Namani: Falsifikimet dhe gënjeshtrat serbe për veshjet popullore! Qazim Namani: Gjurmët historike dhe arkeologjike në qytetin mesjetar të Bërvenikut Namani & Sallahu: Fortifikimet në anën e majtë të Lumit Llap - gjurmët arkeologjike në fshatin Majac Qazim Namani: Trashëgimia e jonë kulturore në rrezik Qazim Namani: Lotë dhe kujtime te varri i babës

Gallery

Pëllumb Gorica: Magjia e bukurive të nëntokës sulovare
Fotaq Andrea: Një vështrim, një lot, një trishtim – o Zot sa pikëllim!
Pëllumb Gorica: Grimca kënaqësie në Liqenin e Komanit
Shkolla Shqipe “Alba Life” festoi 7 Marsin në Bronx
Kozeta Zylo: Manhattani ndizet flakë për Çamërinë Martire nga Rrënjët Shqiptare dhe Diaspora