E premte, 29.03.2024, 12:28 PM (GMT)

Kulturë

Resmi Osmani: Me sytë e fëmijës (8)

E marte, 05.04.2022, 08:00 PM


Resmi Osmani

Roman-vazhdimi

ME SYTË E FËMIJËS

Tetë

Binte një shi i hollë që shushurinte lehtë, nga ata që myzeqarët thonë se lag të mençur e budallenj, por në perëndim qielli ishte hapur dhe dielli që po zbriste të flinte e kishte përflakur. Mbi kodra, tej në horizont u shfaq harku i ylberit.

Kur hyra brënda, nëna ishte ulur galuc në një qoshe, kishte kapur gjunjët me të dy duart, ulur kokën dhe qante.Në të dy anët ishin ulur në gjunjë motrat Gjylua dhs Sanua. Edhe ato qanin, por me lot pa zë. Nëna qnte me zë të ulët që përzihej me shushurimat e shiut dhe mërmërinte fjalë si: shakrie tat Tete dhe fjalë të tjera që që unë nuk arrija t’i kuptoja.

-Nënë, pse qani? Të kam xhan, mos qaj më se nuk duroj dot.Kush të ka mërzitur?”

- Ka vdekur hallë Teteja me të tre fëmijët.U është djegur edhe kasollja. U shua edhe njeriu i vetëm që kishim nga babai. I shkreti Shefki që mbeti qyq i vetëm.

- Ah,mos! E kush ta tha?- e pyeta, se atëhere lajmet përhapeshin nga goja në gojë, si të ishim në fund të botës. As letra as telegrame.

- Aliu i dajo Nuhut. Erdhi sot paradite. Më tha se Teteja kishte vdekur nga marazi i të vëllait dhe të tre fëmijëve. Kohët e fundit as hante as pinte,  u tha e u bë shkarpë, deri sa u shua.  Kurse fëmijët para saj, i mori tifua dhe malarja. Po bën muajin.

Nëna fliste me ndërprerje se s’e linin psherëtimat dhe gulçi e lotët i shkonin çurk.

E njihja Aliun, ishte kushëri i parë me babanë tonë dhe punonte gjeometër në kntierin e Hoxharës, për tharjen e kënetës së Myzeqesë  dhe vinte e na shihte sa herë i jepej rasti ,se nuk ishte larg fshatit tonë.

Mu fanepsën fëmijët e hallë Tetesë, dy djemtë Merkua me Skëndon si yje dhe Nazua vajza  e bukur. Luanim bashkë. Ata s’ishin më në jetë. Kishin ikur, ishin shuar si të mos kishin qënë kurrë. Thonë që kur vdesin fëmijët, kthehen në ëngjëj. Ata do të ishin ëngjëj të bukur që, do të fluturonin drejt qiellit për tu bashkuar me Yjet! Nuk u përmbajta, nga hidhërimi i papritur  u shkreha në lot, por pa zë. Iu afrova nënës dhe e rroka në qafë e putha në faqet e lagura me lot, lotët tanë u përzjenë.- “Mos, mos qaj, mos qaj se nuk të duroj dot”- Ajo ngriti kokën dhe më pa me sytë e përlotur. Kishte në atë shikim vuajtje por edhe dhimbsuri,mëshirë e dashuri nëne. Fshiu lotët me shami dhe u tha edhe motrave të pushonin.

Nëna ime!

Nëna ime e mirë. Nëna ime e dashur. Nëna ime e dhimbsur.

Ty flokët të janë zbardhur, thinja që s’janë të moshës,  por lloha mizore e kohës ka hedhur mbi kryet e tu bardhësinë e borës së vuajtjeve, nga prapësitë e jetës e të fatit;

Rrebeshi dhe shqotat që të kanë goditur, me rrëketë e tyre, kanë

gërryer e hapur rrudhat e shumta që të brazdojnë ballin, cepat e syve dhe faqet, shenjë e  pleërisë së parakohshme. Acari i tyre ta ka ashpërsuar lëkurën e fytyrës dhe të duarve; por fytyra jote për sytë tanë, është pamja më e dashur dhe, ledhatimi i duarve të ashpra ka butësi mëndafshi

Thoshte Fatimeja, se ti ke qënë nga vajzat më të bukura të kohës tënde. U martove dhe pate bark të mbarë, linde gjashtë fëmijë, nga ata pesë të gjallë, të gjashtën ta mori lufta të sapolindur.Ishe nënë e lumtur. Edhe tani për ne ti je e bukur, bukuri dhe fisnikëri e një gruaje - nënë në moshë që  rrit fëmijët e saj;

Ti nuk di të shkruash, nuk di të lexosh, por ke gjithë urtësinë, diturinë dhe mënçurinë e jetës, dallon të mirën e të keqen, të drejtën nga e shtrembëra, të vërtetën dhe gënjeshtrën, të ligjtë dhe hileqarët nga të mirët dhe të drejtët.Të tillë na do dhe na porosit që të bëhemi edhe ne.

E mbetur e ve trihjet e dy vjeçe, ti nuk u martove së dyti(mund edhe ta kishe bërë si shumë të tjera). Trimëresha ime, vetë burrë e vetë grua, na dole për zot. Ti si ajo klloçka,që mbron zogjtë e saj, na merr nën krahë, për të na mbrojtur e shpëtuar jetën nga skifterët e së keqes që na sulen nga se presim. Na ushqen si dallëndyshja zogjtë, duke e hequr edhe nga goja jote.

Nënë, të lutem, qeshu, se kur qesh ti,  e qeshura jote është si drita e diellit, fishekzar gjithëngjyrash në qiellin e mërzisë sonë.

Nëna ime, nëna jonë, të duam shumë”

***

- Gjë e gjëzë:”Ara e bardhë fara e zezë, mbillet me dorë, korret me gojë.”

Ç’farë është?-Pyeti Damani.

Ne u menduam gjatë, por nuk po e gjenim dot.

-Libri- pohoi si fitimtar Damani dhe hapi fletët e librit të këndimit që kishte  në dorë.

Në kasollen tonë të varfër e të mugët, kishte hyrë libri, ky send i çuditshëm, mrekullia që ndrynte brenda vetes shkëndijat e para të diturisë. E desha që në takimin e parë dhe nuk e ndava nga vetja tërë jetën. Dhe ja si kishte nisur:

Në dimër ditët u shkurtuan, dielli shkonte të flinte më heret, binte muzgu i përhinjtë dhe nata hidhte mbulesën e ftohtë të errësirës dhe shtrinte pushtetin e saj mbi dhe. Njerëzia, zgjidhnin qentë nga zinxhiri dhe mbylleshin brënda. Se ku ta dish, nata ka edhe të panjohura e pusira. Ngroheshin në zjarr,zjenin misra, piqnin kokoshka dhe tregonin përralla. Pleqtë dhe të vegjlit flinin me pulat.

Damani mbyllte dhe grazhdonte lopët e vinte më heret në shtëpi.

Mihali, nipi i subashit, që e ëma vejushe e kishte djalë të vetëm, dritën e syrit, ishte vërsnik me Damanin. Kishte mbaruar shkollën fillore dhe vendosi t’i mësonte shkrim e këndim edhe hysmeqar Damanit që t’i hapte sytë, e t’i dritësonte mëndjen, se s’kishte mundësi të shkonte në shkollë. Ato vite, ata, të prapambeturit nga lufta, që mbaronin filloren dhe ishin në moshë, i punësonin edhe si mësues. Mihali vendosi ta provonte.Damani do të ishte ishte nxënësii tij. Se ku gjetën një çantë disi të çuditshme, ishte çantë kundragazi nga të ushtrisë gjermane dhe futën në të abetaren , librin e këndimit të klasës së parë dhe, aritmetikën. Mjaftueshëm sa për të filluar.

Damani, me të ardhur, ulesh pranë vatrës që t’i bënte dritë flaka e druve që digjeshin, se drita e kandilit me vajguri ishte si xixëllonjë dhe mezi ndrinte gjithë hapësirën. Hapte abetaren dhe fillonte nga “A-ja”: “A e madhe e shtypit, “a” e vogël e shtypit.A e madhe e dorës, a e vogël e dorës. A: si ariu, si arra. “B” si bleta…. E kështu me radhë, të tridhjet e gjashtë shkronjat e alfabetit, pastaj nxirte pllakën e zezë dhe me një stilet që i thoshin moliv i shkruante në pllakë, shkronjat dilnin të bardha. I fshinte dhe shkruante të tjerat. Unë si ndahesha dhe pas disa muajve, për inat të Sofijes, fillova ti mësoj dhe ti njoh shkronjat nga “A-ja”te “Zh”ja. Me pak zor nisa të lexoj edhe librin e këndimit duke rrokëzuar fjalët. Mihali ishte mësuesi I Damanit, Damani u bë mësuesi im i parë! Damani ishte i zellshëm dhe i duruar në të mësuar. As u mërzit as iu nda librave. Kjo ishte shkolla e tij.Të tjerat  i mësoi gjatë viteve  të jetës. Me numrat e pata më të lehtë, ata ishin vetëm dhjetë, aq sa gishtat e të dy duarve.  Mësova të numuroj deri në njëqind.

I shihja me adhurim librat. Sa gjëra fshiheshin në fletët e tyre! Sa gjëra thoshin ato shkronja të renditura në fjalë e rreshta? Ishte si diçka e magjishme, mistere për botën dhe jetën, që shfaqej po të dije të lexoje dhe bëheshe më i ditur, njihje botë të panjohura, të tjera vende, tjetër natyrë, të tjera kafshë e bimë, dhe parafytyrimi t’i bënte si të gjalla dhe të prekshme në fletët e librave.

*  * *

Ndodhi ajo që s’e prisnim: bujaria e dajëve , tezes së nënës dhe e Dule Bacit, na dhuroi tufën e deleve, nga dy krerë secili, gjithsej tetë! Të gjitha barsa, që do pillnin në buzë pranvere! Ja që ka edhe njerëz që na duan.

“Gjëja e gjallë të mban gjall?,- tha dajë Rustemi.Oh sa u gëzuam! Do njomnim dhe ëmbëlsonim gojën edhe ne me qumësht, nëna do të zinte kos, do të pikste djathë, do të zjente hirrën e nxirte gjizë e do t’i mblidhnim vaktet tona të varfëra. Pa do të pillnin,e do të shtoheshin lere sikur të bënin nga dy qingja! Gjylua dhe nëna do të tirrnin leshin dhe do të thurnin për ne çorape dhe triko, me lesh do të mbusheshin dyshekët dhe jastëkët për të rehatuar gjumin. Mirë se erdhët dele!

Shabani dhe Hajriu, djemtë e Dules, ndërtuan vathën prapa kasolles.

Delet do t’i kullosnim dhe kujdesoheshim unë dhe nëna. Kur të pillnin, do kthehej Sadiu nga Kryegjata, që do ta linte hysmeqarllëkun te Longarët.

Bari me dele.Përveç shkollës, doli edhe një punë për mua. Desha të isha bari i vërtetë. Me krrabë, fyell, gunë dhe qen. Jo bari koti. Krrabën ma bëri dhuratë plaku Nexhip, i vjehrri i Shaban Bacit, ishte e gdhendur me dru bushi të verdhë. E vum në një shkop nga frashër, ca i gjatë, më dilte mbi trup, po krraba ashtu duhet se i ze delet nga këmba më kollaj. Fyellin e sajova nga kallam, i hapa gjashtë vrima dhe i fryva, binte për bukuri, paçka se nuk dija ndonjë avaz, do të mësoja. Sefte do t’I bija në një vrimë:ty,ty, ty…. Si gunë do të më shërbente një thes leshi, që fundin e qepur e futa përbrënda dhe u formua kapa, që do të më mbulonte kokën, dhe pjesa tjetër do të varej deri nën shpatulla.

Mbetej puna e qenit.Në fshat kishte shumë qen, çdo shtëpi kishte të sajin. Më të dëgjuar ishin Buzua i subashit, i zi, trupmadh, roje e shtëpisë, i egër, që ditën e mbanin lidhur se të shqyente, edhe kur e shihje, skërmitej e të kallte datën! Çapi i dajës, kështu e thërrisnin bariun e dhënve, nipin e subashit Lonin, Çapi ishte qen-bari,miqësor e i dashur, i mësuar që të kryente porositë e të zot.Kur donte të bënte shaka, Daja bënte sikur zihej me dikënd, dhe Çapi i tuurrej që t’i hidhej atij tjetrit që t’i ndihte të zotit, po Daja e qetsonte dhe Çapi sprapsej. Tjetri ishte Foksi i Kostë Tushes, qen i llastuar, i bukur, me lara të bardha dhe përhinjta, me kërcinj të gjatë dhe bark të mbledhur,  që kur e përgëzoje, dinte të “qeshte”. Djali i Kostës, kur dilte, e merrte me vete. Kur donin të talleshin me dikënd i thoshin:”Pse qesh si qeni i Kostës”.

Ne nuk kishim marrë ndonjë klysh për ta rritur. E me se ta ushqenim? Mezi mbanim shpirtin për vete. Kishim një kotele  që e quajtëm Shon. U rrit e u bë goxha maçok, gjysmën e fytyrës dhe rreth syve e kishte të bardhë, pjesën tjetër dhe trupin të zi.  Ishte lidhur fort pas meje, se unë e ushqeja. Shkrihej i tëri nga kënaqësia kur e fërkoja dhe ledhatoja, gërrhinte,bënte sikur më kafshonte dhe me gjuhën e ashpër e të ngrohtë më lëpinte dorën. Ditën gjuante jashtë shtëpisë. Kur zinte ndonjë mi, e sillte para derës si për tu mburrur, pastaj e kullufiste dhe lëpinte buzët gjith lezet. Natën flinte posht këmbëve të mija. Ishte shumë i dashur.

Edhe pse doja ta kisha, do bëja si të bëja edhe pa qen.

Delet tona, delet e mia, bukuroshe, shtatë bardhoshe dhe një e zezë(llajë). I desha që me shikimin e parë.Vura re se ashtu si njerëzit, çdonjera, ishte e ndryshme nga tjetra: nga madhësia, por edhe nga fytyra(Nuk më pëlqen të them turi se më duket se i prozval). Njera kishte rrathë të zez rreth syve, tjetra  e kuqërremtë, tjetra krrutë, llapushe buzëzezë tjetra, dhe nga pamja,  u vura dhe emrat: Bejkë, Llajë, Syskë, Kocenë, Çukë, Krrutë….. Nuk e di, pse thonë që delet janë budallaqe, për mua ato janë të dashura se bëhen manare-ogiçe e të ndjekin pas,i kuptojnë dhe u binden urdhërave, edhe  në sjellje janë të ndryshme: ca të qeta por të tjera xanxare e të pabindura. Llaja dhe të tjerat janë të urta e shkojnë nga ti drejtosh, kurse Çuka nervoze, shkëputet nga shoqet dhe drejtohet në zarar,kërkon të hajë majën e gjërit, më duhet të mos ia ndaj sytë e t’i rri me shkop në hundë. Ah moj Çukë, që s’të gjëndet karari e më hap telashe! Kam vënë re se sefte, kur i bija fyellit kotnasikoti, ngrinin kokën nga bari dhe më shihnin me ca sy të shqyer dhe blegërinin, si të më përqeshnin. Pushoja, ato ulnin kokën dhe nisnin e kullosnin.Thuaj po deshe që janë budallaqe!

Vijon…..

Prill 2022.



(Vota: 3 . Mesatare: 5/5)

Komentoni
Komenti:


Gallery

Pëllumb Gorica: Magjia e bukurive të nëntokës sulovare
Fotaq Andrea: Një vështrim, një lot, një trishtim – o Zot sa pikëllim!
Pëllumb Gorica: Grimca kënaqësie në Liqenin e Komanit
Shkolla Shqipe “Alba Life” festoi 7 Marsin në Bronx
Kozeta Zylo: Manhattani ndizet flakë për Çamërinë Martire nga Rrënjët Shqiptare dhe Diaspora