Resmi Osmani: Saga e mbretit Lir të Solovës

SAGA E MBRETIT LIR  TË SULOVËS

Tregim nga Resmi Osmani

Gjon Elezi, gazetar i ri,  ishte ylli në ngjitje në redaksinë e gazetës  ”Agimi”. Gjithnjë në kërkim të temave të veçanta e të bujshme, rubrika e tij ishte më e lexuara dhe qe një nga arsyet e rritjes së tirazhit të gazetës dhe shtimit të lexuesve. Shefi i redaksisë, duke ndjekur të thënën se “Kali i mirë i shton tagjinë vetes”, ja rriti rrogën dhe i kishte besuar daljet në terren, në vendet ku ndodhnin ngjarjet. I papërtuar, sillte në gazetë helm e mjaltë, dashuri dhe urrejtje, krime dhe ndëshkime rrënqethëse, gatuar me fantazi, gjuhë të pasur e të figurshme, por pa e bërë mizën buall.Gjella me kripë dhe kripa me karar!

Një ditë pazari, tek pinte kafen e mëngjesit te Rrapi i Bezistanit,nga disa katundarë sulovarë, dëgjoi një histori që,rrallë i kish qëlluar ta dëgjonte. Më shumë i ngjante një legjende apo përralle sesa të ishte e vërtetë, por, ata bënin be e rrufe që ishte e vërtetë.Si i thonë gazetarët, ngjarja e ngacmoi dhe intrigoi. Mbajti shënime për emrin e katundit dhe të njerëzve që ishin përfshirë në atë rrëfim dhe, e vendosi: do të shkonte në vënd.Ashtu edhe bëri.

Kodrasi,fshat i Sulovs së Elbsanit, ashtu siç kishte dhe emrin, me ca shtëpi të pakta, e kasolle me kashtë i zhytur mes ullinjve, ku shquhej Xhamia me minaren e lartë, ngrihej mbi kodrën e butë, rrëzë së cilës shtrihej fusha  e mes saj gjarpërimi i lumit. Në juglindje, kodra të gjelbëruara dhe në horizont çuka e Tomorit ku ende zbrdhte bora. Sulova ishte e bukur. E kishte parë edhe herë tjetër, por sa herë e shihte, e tillë i dukej. Gjoni, parjen e parë e bëri në varrezën e fshatit që ishte në oborrin e prasëm të xhamisë. Kërkoi me sy varrin e atij që do të ishte personazhi i reportazhit. Qivuri, me mermer të bardhë, i thurur me kangjella hekuri, binte në sy ndërmjet varreve të tjerë të rrënuar e gurvidhisur nga koha. U afrua. Mbi mermerin e pluhurosur ishte shkruar emri: Ibrahim Ademi, 1873-1934.Vetëm kaq. Qetësi varreze, qetësi mistike - mendoi Gjoni, këtu i gjalli do – s’do mendon për vdekjen. Gjallojmë mbi tokë , toka na ushqen dhe na jep strehën e fundit. Kalbemi nën dhe! Po shpirti? Ky është një nga mistertet, që nuk do të zgjidhet kurrë. Nga lindja në vdekje, një jetë në rrugëtim, e mbushur me gjithëçka është njerëzore….Dhe, fundi. Asaj heshtjeje ia shtonin zymtinw  edhe siluetat e trishtuara e të përzishme të selvive. Çfarë misteresh ndrynte ai qivur i ftohtë mermeri, të fshehta dhe bëma, brenga dhe gëzime, dëshira të paarrira që i vdekuri i kish marrë me vete për t’ia dorzuar dheut të ftohtë. Varret dhe të vdekurit nuk flasin - mendoi ai- por njerëzit po dhe, ato që thonë, bëhen pjesë e gojëdhënave dhe historisë.

E fotografoi varrin në disa pamje.

U nis për në qëndër të katundit. Ndoca të moshuar,të rrëgjuar e mpakur nga pleqëria, ulur nën hijen e një ulliri të moçëm, tymosnin çibukët dhe tirrnin llafet. I njatjetoi, u tha kush ishte dhe u kërkoi leje të ulej midis tyre. Siç e kanë zakon në katund, ata e pyetën gjerë e gjatë: nga ishte, bir i kujt ati,cilin kishte  fis e farë, me ç’punë merrej dhe, pse në këtë pisk vape kishte marrë udhën e katundit të tyre që, e kishte harruar edhe perëndia! U dha përgjigjet që i kërkuan dhe ata u dukën të kënaqur. I pyeti nëse e kishin njohur Ibrahim Ademin. Po. E kishin bashkfshatar. Lumëmadhi, punëmadhi dhe hallemadhi, që dha shpirt tre vite të shkuar. Deshi për vete tërë Sulovën, por në fund mori tre pash dhe aty prapa Xhamisë!Eh,na e kanë lënë vasiet pleqtë: tahmaja e madhe të lë pa gjë! Axheba, në donte të dinte gjë për  merhumin Ibrahim, se ata nuk dinin gjë të saktë për të, duhet të takonte dhe pyeste Hasanin djalin e Meleq Xhakës, që e kishte shtëpinë në të dalë të fshatit. Ai kishte qënë seiz i të ndjerit për shumë vite. E di se çfrë është seizi? Po. E dinte. Ata  thirrën një djalë që shkonte udhës aty pari që ta përcillte kasaballiun e veshur allafranga, te Hasani i Meleq Xhakës.

Rrëfimtari i parë.

-Nga t’ia nis,ç’të rrëfej më parë?-E nisi muhabetin Hasani.

-Gjithë sa di për Ibrahim Ademin, ato që i ke jetuar me ‘të apo me të dëgjuar nga goja e tij.

-Mirë. Ahere,kur ai u bë burrë, kam qënë i vogël dhe ca gjëra i kam me të dëgjuar. Ibrahimi mbeti bonjak që i vogël. Nga i ati trashëgoi një copë arë që s’bënte as gjashtë muaj bukë. E rriti halla, xhiko Selimeja, një lëneshë që kishte mbetur pa martuar se çalonte nga të dy ngofet. Ajo shtyri te djali i të vëllait tërë dhimbsurinë e një nëne të pafëmijë. Herë ngrënë e herë pa ngrënë, herë veshur e herë xhveshur, e rriti të nipin. Që katërmbëdhjetë vjeç, u pajtua hysmeqar  për një copë bukë. Kur hyri në të tetëmbëdhjetat, ishte  djalë bojalli, i pashëm dhe i fortë si buall. Që të kishin një gëzim, e martoi të nipin. Nusja, nga fshati fqinj i Luzajt, vajzë e pashme po fukareshë, pajë i pruri vetëm rrobat e trupit. Në gjashtë vjet, u fali Zoti  tre fëmijë,se varfanjakët, të vetmen pasuri kanë fëmijët. Të trija vajza, gojë për t’u ushqyer. E vogla, ngjau nga halla, e shkreta, çalonte nga njera këmbë. Kjo e mërziti shumë, priste një djalë, prapë vajzë dhe sakate. Ai e neveriti dhe s’desh ta shihte me sy. Pas dy vitesh nga lindja e vajzës së tretë, Merushja, se ashtu e quanin të shoqen, u shua nga veremi. Se filli o mik, vete e këputet atje ku është më i hollë. Mbeti fillikat me tri jetimet dhe hallën sakate.

Në kurriz. Ibrahimit iu err bota dhe iu ngrit mëndja, s’e mbante më vendi. Nga sytë këmbët! Po ku të shkonte, ku të gremisej?Në ato vite, ky vendi ynë, ishte si han pa porta, hynin e dilnin ushtritë  e huaja,nemcja, frëngjtë, italianët, grekët.Çe pyet, luftë hesapi! Pa kishte dhe zi buke. Njerëzia vdisnin si mizat. Tw gjallët s’kishin fuqi as t’i varrosnin. Ato vakte ishte hapur rruga për Amerikë. Vërtet larg, po Amerikë ama! Shiti atë copën e arës, i la ca para hallës, me të tjerat pagoi navllon.Nga Durrësi në Bari, i hipi pamporit ,çau detin dhe për tre muaj sosi në Amerikë.

Hasani I Maliq Xhakës, e ndali rrëfimin si të donte të ndillte kujtimet. Ishin ulur në oborr, nën hije të manit. E zonja e shtëpisë u pruri nga një bardhak dhallë. Gjoni, me bllokun e shënimeve në dorë priste vijimin e rrëfimit.

-Po më tej?

-Këto, që do të dëgjosh nashti, po t’i them siç mi ka rrëfyer ai vetë. Kur, uleshim në ndonjë hije, pas gjuetisë së mbarë, ishte në qejf dhe donte të llafoste. Sefte kur sosi , s’dinte nga të shkonte dhe u ndje si i humbur në qytetin e madh. Hajde bir hajde, si thonë kot Amerikë! Pallatet ishin aq të lartë sa po të ngrije kokën për t’i parë, të rrëzohej kapelja. Nëpër rrugë njerëzia mizëri. Rrugët daha të gjera, nata bëhej ditë nga dritat. Desh i iku fiqiri nga sa shihte, si në një ëndërr me sy hapur. Le që me atë veshje që kishte dallohej si dhia mes deleve dhe njerëzia e shihnin me habi, sa bleu me të lirë në një dyqan vjetërsirash, veshje si ato të vëndit. Gjezdisi lart e poshtë për të kërkuar punë. Zor e kishte se nuk e dinte gjuhën e vëndit. Pas shumë varavingove, e punësuan në një gjelltore, lante pjata dhe enët e kuzhinës, pastronte tryezat, lante dyshemenë. Gjithë ditën e perëndisë, mëngjes darkë mes lëtyrave e ndyrësive. Po gjene mirë, i siguruan një dhomë për gjumë dhe ushqimin. Punë dhe gjumë, hiç tjetër. Në krye të dy  viteve, kurseu ca para dhe mësoi nga gjuha e vëndit, aq sa të merrej vesh. I dërgoi ca para edhe hallës që të mbanin frymën gjall dhe të rriste çupat.

-Sa kohë qëndroi në gjelltore?

-E bëri def atë punë. Sebep u bë një shqiptar kurbetçi nga Korça. Pasi u njoh me të, mori vesh se në atë kohë Amerika po ndërtonte një hekurudhë të madhe , nga lindja në perëndim dhe kërkoheshin punëtorë. Se bëri dy, drejt e në kantier. Puna ishte e rëndë, por paguheshin jo keq. Hera - herës, si turmë harixhinjsh, barakat e drunjta i shpërngulnin gjithnjë nga perëndimi, duke ndjekur trasenë. Në krye të dy viteve, sindikata plasi një grevë të madhe. Kërkonin tetë orë punë dhe rritje rroge. Kompania pushoi shumë punëtorë emigrantë. Edhe ai mbeti pa punë. Nisi të harxhonte ato që kish kursyer.

Harrova të ta them. Në Amerikë i ndrruan emrin. Atyre u erdhi më mbarë sipas gjuhës dhe emrave të tyre, ta quanin Abraham Adams. Dhe ai u mësua me atë emër. Kështu e kishte të shkruar edhe në pasaportën amerikane kur mori shtetësinë. Ja kam pare vetë.

-Si shkoi filli pasi mbeti pa punë?

-Hyri muço në një avullore që lundronte në lumë.Bënte punë të rëndë.Mbante ndezur ditë natë zjarrin e kazanëve të avullit që vinte në lëvizje motorrin. Më thoshte se ai ishte allosoj lumë, det e shkuar detit, i gjerë sa të hante syri, i thellë e ujëshumë,i  binte amerikës tej e tej. Në të vargani i avulloreve s’kish të sosur. Me ishuj të mbuluar me pyje dhe po ashtu brigje të pyllëzuar e qytete të vegjël nëpër ta. Hajde babam hajde, çudira që ka dynjaja, se edhe lumenjtë Amerika i ka ndryshe, jo si këta tanët që janë si prrenj. Ma tha edhe emrin e lumit, po e kam harruar.

-  Mos të tha Misisipi?

-Tamam, si e gjete? Ç’pyes dhe unë, helbete gjindje me shkollë,ke haber për të gjitha, jo si ne që jemi dru. Netëve bënte sehir qiellin, hënën dhe yjet e kur kishte ndrresën hidhte grepat dhe zinte peshk. Aty, një muço zezak, zemërbardhë që, e ndrronte në punë kur i vinte radha, aq pak sa dinte edhe vetë,  i mësoi shkrim e këndim dhe pak aritmetikë. Më pas, gjeti libra e mësoi vetë. Që ta ngas fjalën, në atë pamporin qëndroi tre vjet, po ama ju bë shpirti derr, ditë natë në zjarr e  mbi ujë. Një ditë nga të shumtat, i ra në dorë një gazetë. Në të ishte një lajmërim. Kërkoheshin puntorë në një sharrtore qeresteje.Qëlloi që vendi të ishte afër qytetit ku kishte qëndruar pampori. Ibrahimi vendosi të provojë fatin. Mblodhi ato pak plaçka e laçka në një valixhe druri. Pajtoi një karrocë dhe pas disa orësh sosi në sharrtore. Ajo gjendej në breg të një liqeni të madh, se Amerika, më thoshte, ka shumë të tillë, ca e veçuar nga qyteza, në mes të pyjeve pafund nga nxirrej lënda për qereste. I zoti i punës, që quhej Bos, e pëlqeu që në të parë.Se Ibrahami, ishte akoma i ri, bojalli, shpatullgjerë, dhe i hijshëm në të parë.

-Jo Bos,-ndërhyri Gjoni,- bos i thonë pronarit në Amerikë.

- E po , nga ta di unë? Ashtu më tha,ashtu të them. Neise,e mori në punë. Punonte, bashkë me dy zezakë në stivosjen e lëndës së sharruar dhe ngarkonte avulloret që merrnin qerestenë për ta shpënë në bregun tjetër, në stacionin e hekurudhës. Pas ca kohësh, e bëri kryepuntor dhe i rriti rrogën. Mbikqyrte edhe sharrëxhinjtë që prisnin drutë në pyll.  I ndanin në kondure dhe me karroca që i tërhiqnin ca kuaj trupmëdhenj i çonin në sharrtore. Bosi kishte një shtëpi në qytezë, po vetë dhe vajza e tij, banonin më së shumti te shtëpia në sharrtore ku kishte edhe zyrat. Bosi, ishte i ve. Laj-thaj, kishte atë çupë  të vetme, në vërsë martese. Leshverdhë dhe ebukur, e shkathët dhe e hedhur si djalë. E quanin Meri. Ajo mbante defterët me të hyrat e me të dalat. Vajzës, që gjëndej midis zezakëve dhe ca burrave të rrëgjuar dhe alkolizuar, i pëlqeu Abrahami,Ju afrua, i bënte naze dhe ojna si i thonë fjalës, ra në sevda me të, ju poq ëngjëlli. Më thoshte se Bosit nuk i pëlqeu zgjedhja e saj, po në Amerikë, s’janë si ne, s’ua prishin qejfin fëmijëve. U martuan, edhe me letra. Kishin pesë vjet të martuar. E donin njeri-tjetrin dhe bënin jetë të qetë.Sa herë e zinte fill dhe I përmendëte emrin, Ibrahimi mallëngjehej.Duket që e kishte dashur me xhan. Si i thonë llafit,fatit, taksiratit, të mirës e të keqes, asaj që është shkruar si ruhesh e si shpëton dot. Kështu ngjau me Ibrahamin: Bosi kishte shkuar në pyll për të mbikqyrur punën. Kur u rrëzua një lis i madh, e zuri nën vete dhe vdiq në vënd. Pasuria dhe katandia, që s’ishin të pakta, i mbeti së bijës që ishte e vetmja trashëgimtare. Abrahami mori përsipër drejtimin e kantierit.  Punëtorët Abrahamin filluan ta thërrisnin Bos. Kësisoj,ke parë ti! Fati e deshi  që sulovari,nga fukara, të bëhej zengjin, nga hiçi, të bëhej zotëri!

E shoqja kishte mbetur shtatzënë. Kur i erdhi vakti për të lindur, ajo pati lindje të vështirë dhe vdiq me gjithë foshnjën. U hidhërua shumë, mbeti sërish fillikat. Pasuria i kaloi Abrahamit, si trashëgimtar i së shoqes, por i dolën kundra ca fis i largët i Merit. Pajtoi një avokat të zotin, që ia ngrohu xhepin mirë, gjyqet zgjatën me vite, por ai  i fitoi.  Ama, sherri mbeti i hapur. Ata e kërcënuan me jetë, bënë be që do ta qëronin.  Atë të huajin, që se dinin as nga cili vend ishte, s’do ta linin të gëzonte atë që u takonte atyre. Dhe amerikanët, më thoshte, me këto gjëra nuk bëjnë shaka.  Pa ç’pa, një të shitur i bëri sharrtores, dy avulloreve dhe vilës në qytezë,i mbylli paratë në bankë,dhe pa e ditur njeri, fryu! I hipi pamporit dhe u kthye në shtëpi.

Kaqë e dita, kaq e thashë.

Të tjerat do ti rrëfejë Myrtua i Seit Muços që, qe qehajai i tij. Zahmet e ke, po gjer atje do të përcjell vetë. Besoj ta gjejmë në shtëpi.

Rrëfimtari i dytë.

Myrtua i ftoi të hynin brënda, por Hasani, ia tha pse kishin shkuar dhe u kthye në shtëpi të tij. Gjoni pa që Myrtua kishte ndërtuar shtëpi të re, me tulla dhe qeramidhe të kuqe.Oborrin rrethuar me pahi druri. Ishte , po ta gjykoje nga pamja rreth të pesëdhjetave, i mbajtur mirë, me mustaqe të spërdredhura dhe me ca sy të vegjël hileqarë. E gostiti mikun me një kupë raki dhe, i mësuar me hiletë e jetës, deshi të dinte pse xhanëm gazetari  qe munduar gjer këtu, për të mësuar ndodhitë e jetës së Ibrahim Ademit, që rahmet pastë atje ku prehet. Gjoni i tha atë që deshi të dinte i zoti i shtëpisë. Kur u bind se s’ishte me zarar, dhe ai vetë nuk do të përmëndej në atë histori ,  u kandis të rrëfente:

-Lajmi I ardhjes së Ibrahimit, mbërriti para se të vinte ai vetë. U dërgoi telegram dhëndurrëve. Në ato vite që ai qe në Amerikë, vajzat, që arritën moshën u martuan, se si I thonë, s’mbetet laraskë pa bisht dhe, rrokulliset tenxherja dhe gjen kapakun. Halla, xhiko Selimeja vdiq. Dy gocat e mëdhaja Erveheja dhe Fatimeja u martuan këtu në fshat, e vogla, sakatja, në Vidhishtë, nja një orë larg që këtu, e mori si për sevap një lopçar hallexhi. Dy dhëndurrë dolën dhe e pritën në Durrës dhe erdhën tok në fshat. Me një pajton dhe një karro të ngarkuar dinga me valixhe e baule.U mblodhëm te sheshi i fshatit. S’u besuam syve kur e pam. Para nesh qëndronte një zotni shtatlartë, i veshur amerikançe, me kostum të bukur, të zi me vija të holla të bardha që i rrinte mirë pas trupit, me jelek e sahat me qostek floriri, në gisht një unazë flori me gur të kuq sa një bajame, këpucë telatina, këmishë të bardhë dhe kollare kërmëz me pika të zea. Në kokë një kapele nga ato që u thonë republikë me strehë të gjera dhe në xhepin e vogël të setrës një shamiçkë mëndafshi. Fytyrë mbushur e të shëndetshme, të rruar taze, me mustaqe të plota. Vetulla të kërleshura , sy të përhinjtë dhe një vështrim  që, të mbërthente në vend si gozhdë. Ishte aq ndryshe nga ne, sa druheshim t’i  afroheshim. Besuam në çast se Amerika ishte vend’ i pasur dhe i çudirave. Na përshëndeti të gjithëve, po në të folur, në shqiptim, seç kishte një dallim nga ne, zëri i dilte më i thellë dhe dukej sikur i mbllaçiste fjalët. Mbase, që qe mësuar të fliste amerikançe për shumë vite.

-I thonë anglisht- e koregjoi Gjoni.

-Eh ç’bëri ashtu e ç’bëri kështu.Jo Ali hoxha po hoxhë Aliu!

Dy të bijat ju turrën përsipër, e puth e bot, e qaj me lotët çurk e belbëzo fjalë malli e dashurie. E treta, sakatja, nuk kishte ardhur. I uruan mirëseardhjen kryeplaku dhe Hoxhë Efendiu. Fëmijëve që kishin dalë për sehir, u shpërndau karamele. Së andejmi shkoi në vendin ku kishte qënë kasollja e tij. Pas vdekjes së hallës dhe martesës së çupave, kasollja ishte vidhisur e rrënuar. Qëndroi aty një tropar pastaj u kthye. Shkarkoi plaçkat te njera nga të bijat, u ndau peshqeshet që u kishte sjellë dhe me nja dy valixhe iku në Elbasan. Na thanë se kishte zënë vend në një hotel. Për një muaj s’u bë i gjallë. Në krye të muajit poftisën një mjeshtër dhe ca argatë që hapën dhe hodhën themelet te trualli i vjetër. Nuk kaluan dit aq sa kishin zënë vend themelet, erdhi një kamjon i ngarlkuar dëng me qereste. Ibrahimi ishte me ta. Në krye të tre ditëve si të kishte mbirë nga dheu apo rënë nga qielli u lartësua shtëpia me dy kate, me hajat e me ballkon. Ishte e tëra nga dru, porosia i kishte ardhur nga Italia. Ustallarët vetëm sa e mbërthyen dhe ngritën më këmbë. E lyer me jeshile të çelur. Çatia llamarinë, që ndrinte në diell, e mbi të një këndez llamarine që rrëfente drejtimin nga frynte era. Ne, të paparë e të pa gjezdisur lam mëndjen. Në oborr ngjitur me shtëpinë, ndërtoi plevicën për kuajt dhe zagarët e gjahut. Ditët e tjera, erdhën orenditë dhe ca pemë të mëdha, shkulur me shumë dhe, thanë se vinin nga Ohri, zbukuruan oborrin. Kështu o mik, Ibrahimi u kthye te rrënjët e tij, për të mos u shkulur më.

Thoshin që ishte i pasur dhe zengjin i madh, po se sa, s’dinte ta thoshte njeri, as guxonte ta pyeste, se si i thonë, burri për paratë dhe gratë për moshën, s’pyeten asnjëherë.

-Po ty kur të mori në shërbim si qehaja?

-Kur iku Hasani ushtar. Në atë kohë, të dy vajzave u ndërtoi shtëpi të reja, me tulla e çati me qeramidhe flakë të kuqe.Ngriti një mulli bloje me motorr dhe një fabrikë vaj ulliri. Për t’i punuar vuri dy dhëndurrët. Kur më pajtoi mua, nisi të blinte toka. Qëlloi që vdiq Myfit agai, që kishte tokat posht në fushë. Djali që i trashëgoi, lozte kumar dhe shkonte në kuplara në Elbasan, i duheshin para dhe Ibrahimi, si i thonë fjalës, i bleu për një copë bukë. I hipi tahma e madhe, makutëri dhe grykësi. S’kishte të ngopur me mall e gjë. Bleu një tufë dele dhe pajtoi një çoban. Vuri argatë dhe mbolli atë vreshtin që beqim e pe në kodër, matanë prroit dhe tej në fushë, seliti yrtin ku mbëltoi  soj e soj pemësh që fidanat i pruri nga Italia. Në arat që bleu në Vidhishtë, ngriti stallën e lopëve të qumshtit, ca lopë të përhinjta, trup vogla po që e kishin qumshtin të yndyrshëm. Ca më vonë, bleu një traktor, bina me rrota të  mëdhaja, që bënte zhurmë e villte tym si lugat.  Pajtoi një djalë nga Elbasani dhe nisi me të të lërojë arat e shumta. Në kohën e të korrave bleu një makinë shirëse që e vinte në punë traktori me një rrip të gjatë, dhe një korrëse që tërhiqej me kuaj për jonxhishtet e fermës së lopëve në Vidhishtë. Punë sa të duash, s’kisha kohë as të merrja frymë! Të tilla thagma, s’kishte parë as Kodrasi as Sulova.

-Nuk u martua?

- Jo. Për të mbajtur shtëpinë dhe për të gatuar, pajtoi një grua këtu nga fshati që ishte pastërtore dhe akçeshë e mirë. Thoshin se në Elbasan, kishte një kopile të re, që e quanin Dafina. I kishte blerë  shtëpi dhe e mbante me harxhet e tij. shkonte te ajo për prehje çdo fundjave apo sa herë i shkrepej apo kishte ndonjë mërzi. Dafinën unë se pata parë, po thoshin që ishte perri e bukur që t’i merrje kokën.

E që ta ngas llafin, malli e gjëja shtoheshin, paratë po lumë. Yshyret vinin për ti blerë tyxharët nga Elbasani po edhe Durrësi e Tirana. Për qejf të tij, bleu pyllin e zonjës Zenepe. Çiften në krah, gjerdanin në brez, kapelen strehëgjerë në kokë, çismet me mamuze, kaluar mbi kalë, yrrja-byrrja, dilnim për të gjuajtur. E ndiqja pas, hipur në pelën balashe, bashkë me zogorinë e langonjve, që ishin të stërvitur për gjuetinë e shpezëve dhe lepujve. Ndryshe nga qentë tanë: këmbëgjatë, llapushë dhe trupin e hollë lara-lara, bardh e të përhinjtë. I  kishte blerë me flori.

I pa përtuar, qen i punës. Të dy u binim pash më pash pronave. Kërkonte hesap , ndëshkonte ndonjë hileqar, jipte porosi. Hijen e kishte të rëndë dhe dorën të gjatë. Patllaken në brez. Me të s’guxonte njeri ti kruante brirët. S’duronte t’i kthente llafin njeri, pa le t’i bënte karshillëk.Por edhe ai si binte aqfës njeriu. Në fshatin tonë dhe ata rrotull, nisën ta quanin Ibrahim Aga. Nuk pranoi.U tha ta quanin thjesht, zoti Ibrahim.

Një pasdite, e mbaj mend si sot, ishim unjur në ballkon.Havaja, akçesha, na pruri kafetë dhe nga një kupë raki. Pas një heshtjeje, ai u kthye nga mua dhe më tha:

- Myrtezan, e more gjë vesh, që u bëm mbretëri? Ahmet Zogu, beu matjan, ai maloku, u shpall mbret i Shqipërisë?- I thashë po.

Ai qeshi me maraz. I qëndronte larg politikës po ishte pajtuar në gazetat që ja sillnin në shtëpi dhe i kwndonte. Kur i thanë të vinte kandidaturën për deputet i Sulovës, nuk pranoi.

- E po dëgjo, edhe unë që nga kjo dekikë  do ta shpall veten mbret i Sulovës!

Po kjo ç’të ishte: mbret’ i Sulovës! E pashë drejt e në sy, të kuptoja nëse gaxhitej apo e thoshte me gjithë mënt. Po nga çerja e tij e ngurtësuar nuk kuptova dot gjë.

Më pas ndodhën ato që ndodhën. Kishte shkelur në të gjashtëdhjetat, por mbahej mirë. Tek je tek jam, pa pritur e pa pandehur, mbrëmanet e goditi damllaja. I mori gojën, syri i majtë dhe gjysma e fytyrës ju shtrembërua , këmba e djathtë iu paralizua. U llahtarisa kur e pashë. Mbreha kuajt në llandon dhe tok me të bijat e çuam në spital në Elbasan. Ata e përcollën në Tiranë, e më pas në Itali. Aty qëndroi tre muaj.Për të kujdesej kopilja, Dafina. Kur u kthye, përgjysmë i shëruar, pengohej në të folur, këmbën e majtë e hiqte zvarrë dhe mbahej në bastun. Deshi të më buzëqeshte por nuk mundi, I doli si ngërdheshje dhe më tha:-Ika me dy këmbë dhe u ktheva me tri-dhe më rrëfeu bastunin. Mu dhimbs.Ishte si një lis i goditur nga rrufeja.Gjithë ai burrë i katandisur gërmuq e shtrëmbaluq! Sido i sëmurë, shpirti si shqitej nga malli e gjëja, se s’thonë kot qëmalli është i ngjitur me shpirtin!  Më kërkonte ti flisja për gjithëçka, pa harruar gjë, fije për pe. Më jepte porosi. Shëndeti në vend që ti kthehej, sa vinte e i keqësohej. E kuptoi që se kishte të gjatë dhe i dha karar,me gjallje të ndante pasurinë, që të mos linte sherre të hapur.Të çlirohej prej saj, se mbante më dot atë barrë, le të kujdeseshin të rinjtë. Shkova në Elbasan dhe mora një noter, usta Kostën. Thirrëm edhe të tri vajzat dhe burrat e tyre. Zum vend në sallonin e madh. Dy vajzat, Erveheja dhe Fatimeja, e mbështollën me shall, po e përkujdesnin, përgjëroheshin i fërkonin duart i ndrysnin supet, dhe i thoshin se e donin shumë, më shumë se veten dhe se Zoti t’ia merte të keqen dhe t’ua jepte atyre. Vajza e tretë, Rafezaja, e pazonja për të tilla sjellje, rrinte pak e mënjanuar, shihte të motrat dhe nuk bzante.

- Ty Ervehe, që the se më do shumë, dhe unë të besoj,se ti je gjaku dhje mishi im, fëmijëve dhe burrit tënd, u lë trashëgim: mullirin e blojes me motorr, vreshtin, stanin e dhënve , arat e bukës anës lumit dhe shtëpinë time, pasi  unë të kem ikur në botën tjetër.

-Ty Fatime, që u përgjërove dhe the se më do po aq sa edhe jot motër dhe unë të besoj, bashkë me burrin dhe fëmijët u lë trashëgim: mullirin e vajit, makinën shirëse, trtaktorin, yrtin e pemishtes dhe arat që i kam blerë nga djali i Seit agait.

Pyllin, që ka qënë i zonjës Zenepe ja lë trshëgim  për shpirt vakëfit.

-Rafeza, ty të ka dënuar zoti që të ka dhënë, pse rri larg, si s’tu tha të nxirje nga goja një fjalë miradie për babanë tend, që edhe unë të mendoja për ty e tët shoq? Por edhe ty nuk të le pa gjë, se si baba, edhe ti më dhimbsesh. Ahere ç’ka mbeti për ty? Mbani stallën e lopëve, në Vidhishtë, se yt shoq si lopçar që është i rritur e i mësuar me plehun, do dijë të kujdeset për to.

-Nga pasuria në bankë, i lë pesëqind napolona flori zonjës Dafina Bushi, njëqind napolonë xhamisë t’i ketë si sevap për fukarenjtë. Pesëdhjet napolonë qehajat tim Myrtezait dhe njëzet Hasanit për shërbimet që më kanë bërë e do të më bëjnë.Dhjetë napolon akçeshës Havasë.

Usta Kosta, i shkrove gjithë sa thashë?

Usta Kosta i lexoi një për një. Në fund: Kjo dhjatë u bë me vullnetin tim të lirë, e në prezencë të dëshmitarëve. Mbajtur në Bregas, më 14 të vjeshtës së dytë 1936.

Nënshkruesi Ibrahim Ademi(Abraham Adams). Dora vetë.

Ai nënshkroi dhe uroi: Ti gëzoni, trashëgoni dhe shumoni. U ndje i lehtësuar, si të kishte hequr një barrë nga supet.

Një ditë, nga mesi I vjeshtës së dytë,dita ishte e bukur, e kthiellët dhe me diell. Edhe pse e kishte me siklet, deshi të dilnim një shëtitje. E  hipa në kalë dhe morëm shtegun e pyllit. Kalëruam nja dy sahat. Kur po ktheheshim, na ra në sy një re tymi në fshat. Kur u afruam, pam që ishte shtëpia e Ibrahimit. Tymi  dhe flaka i kishte dalë në çati. U grahëm kuajve. Reth shtëpisë mbledhur njerëzi që bënin sehir. Ishte e kotë përpjekja për ta shuar apo shpëtuar ndonjë plaçkë. Shtëpia siç u ngrit në tre dit, u shkrumbua e u bë hi, u shkri si qiri në një ditë.

- E morët vesh se si ra zjarri?

- Jo. Kuptohet, s’do shumë mënt. Dikush ja kishte kallur flakën, që t’i bënte keq, se kishte plot cmirëzinj dhe hasetqarë, nga agallarët e fshatrave rrotull që ai u bënte hije.

-Kështu, mor dashamir, i sëmurë dhe plakur nga zaifllëku, ai mbeti pa strehë. Morëm kuajt, langonjtë dhe shkuam për të bërë konak te vajza e madhe, Erveheja. Na priti e buzarrosur.Nuk i erdhi mirë që i zum derën. Kaloi java dhe ajo i tha të atit se shtëpia e saj ishte e vogël, nuk kishte vend për kuajt dhe langonjtë dhe për mua, se për hysmet ajo do t’ia bënte vetë. Unë vetëm ty të mbaj, po hiq dorë nga tekat dhe huqet e tua prej zotrie të madh, se s’ke më nevojë për to, ndryshe shko te motra Fatime, se ajo ka vend ku t’u mbajë! I shoqi, ai zorrëthati e bark pambushuri, kur i zuri dhëmbi bukë, e që Ibrahimi e bëri me mall e gjë, e ngriti bishtin lart dhe i doli krah së shoqes. S’kishte as plevicë as  tagji për kuajt dhe ushqim për zogorinë e langonjve, që tani si duheshin më.

- Ibrahimi, që s’ishte mësuar t’ia bënin fjalën dy. U dokëndis nga mosmirënjohja. Shau dhe mallkoi, me ca nëmë që të ngjethnin mishin. Myrtezan,-sokëlliu- tw ikim nga kjo fole nepërkash.Ty moj bijë, të qëlloftë një rrufe, të zënçin mallkimet e babait plak, të sëmurë e në nevojë,tu thaftë shpirti e trupi, ta nxifshin dhe shofshin zemrën fare!

U ngritëm, shalova kuajt dhe ua grahëm për në shtëpinë e vajzës së dytë, Fatimesë, në anën tjetër të fshatit. Hym në oborr por s’doli kush të na priste. Kur dëgjoi trokun e kuajve dhe angullimën e langonjve, doli hanko Fatimeja, që hiqej si zonjë e madhe. Bëri sikur u gëzua kur e pa të atin, po si duket, motrat ishin marrë vesh për ligësinë e tyre. Edhe Fatimeja, pa na futur  brenda, i tha të njëjtat fjalë. Ibrahimi, që s’e priste atë sjellje, e nëmi dhe e mallkoi, i tha nepërkë, se e bënte hasha, dhe që ajo mishi dhe gjaku i tij, ishte helmatisur nga e keqja dhe mosmirënjohja dhe pastaj, kthyem kuajt dhe morëm revanin për Vidhishtë, te Rafezaja.

Udhës më tha se me atë vajzë kishte hyrë në gjynah e kishte gabuar, se sido sakate dhe fukareshë, ajo ishte më e mira e të trijave.E kishte kuptuar së voni se ajo për të kishte shumë dashuri në zemër, por gjuha s’arrinte t’ia thoshte. Edhe pse e varfër, ishte më bujare se ato motrat shtriga që ai i bëri pasanike. Dhe ta mendosh që ua dhashë të gjitha!

Ishte buzëmbrëmje dhe po binte muzgu. Befas se nga poftisi stuhia. Qielli u err , era e ftohtë nisi të frynte me tërbim, shkrepëtinë rrufetë që ndezën qiellin dhe bubullimat dridhnin dheun. Thuaj se po bëhej kiameti dhe përmbysej bota. Pa nisi shiu me rrëmbim që na bëri qull, shiu na hyri në mish, ne ishim vetëm me rrobat e trupit. Vidhishta ishte një orë larg. Rrugëtuam nëpër shi dhe erë si të verbër.Rrugën e shihnim kur shkrepëtinin rrufetë. Imzot mezi mbahej në kalë.Bëm ç’bëm, me zor e të keq arritëm, doli Rafezaja dhe i shoqi, ai lopçari zemërbardhë. U habitën nga e papritura. Vajza u lebetit dhe nisi kujen: Zot o Zot, baba, baba, ç’të ka gjetur, ç’e keqe të nxori jashtë e të merrje udhët këtë natë të sterrosur, mjer unë e mjera për ty!  E zbritëm nga kali dhe hym në kasolle. Ishim të mardhur e të ngrirë, na ishte lagur dhe gjuha.I hodhën dru zjarrit, pastaj vajza i ndrroi rrobat të atit, shtroi dyshekun në truall dhe e mbuloi me velenxa të leshta. Ai dridhej, thuajse i kishte ikur goja.

- Motrat e tua, bijat e mia që mos qofshin, më zbuan si të isha qen i zgjebosur- mundi të belbëzonte, pastaj humbi në jerm.Digjej nga ethet. Rafezaja i rrinte mbi krye, lotët i rridhnin lumë, i vinte në ballë pece  me uthull që t’i ulte zjarrminë dhe, s’pushonte së thëni: -mjerë unë e mjera për ty baba, korba unë ç’më gjeti.-Të sëmurin e goditi përsëri damllaja. Trupi i ngriu, fytyra iu shtrëmbërua nga ngërçi. I qëndruam mbi krye gjithë natën. Dha shpirt ndaj të gdhirë. Rafezaja, që i kishin shterrur lotët i lidhi buzën dhe i mbylli sytë.

Kështu mbaroi ai, në një kasolle të varfër me kashtë që në të gjallë kishte lakmuar gjithë Sulovën, por në fund i mjaftuan dy pash vend në oborrin e prasëm të Xhamisë.

Kështu e mbylli rrëfimin Myrtua i Seit Muços.

Gjoni, pasi hodhi fjalët e fundit në bllok, sepse ju kujtua tragjedia e mbretit Lir dhe një përkim i çuditshëm i ngjarjeve. Vendosi që titullin  reportazhit që do të shkruante t’ia vinte “Mbreti Lir i Sulovës”.

Tiranë, nëntor-dhjetor 2021.