Resmi Osmani: Drurët vdesin në këmbë

DRURËT VDESIN NË KËMBË

Kujtimit të kolegëve të mi që përjetuan dhimbjen e shkatërrimit të veprës së jetës së tyre

Nga Resmi Osmani

Pas ditëve të mugëta nga qielli i mbuluar me re dhe erës së veriut dhe ngricave, pranvera hukiti frymën e ngrohtë. E para e ndjeu Bajamja qe ndehu në ajr flamurin e bardhë të luleve, pastaj shih lulja lulen dhe çelu:kumbullat, kajsitë, qershitë, pjeshkët dhe në fund mollët që prisnin   sigurinë e ditëve të ngrohta e plot dritë. Agronomi i moshuar Nuri Bardhi doli në ballkon, dielli i lbyri sytë ndërsa mjegullnaja e pezullt e luleve që lëkundej nga puhiza e ngazëlleu dhe ai ndjeu që zemra e tij e plakur vrundulloj gjakun, shtoi pulsimet dhe i gjallëroi trupin. Kishte ardhur koha e lulëzimit, koha e dashurisë, vetë natyra është dashuri; në çdo  lule të plleshme ngjizet një frut. Lulet janë bukuri e pranverës, frutat shija e stinëve. Atë s’po e mbante vendi. Hodhi shallin e leshtë rreth qafës dhe u vesh.Mori dhe çanten e veglave: sharren e dores, gersheren, briskun e shartimit. Do të shkonte në pemishte të fjalosej me pemët.

Ato ishin si nuset e dasmës së pranverës, secila me hijeshinë e vellos së  saj të veçantë të luleve dhe ai shkonte mes tyre si dasmor. E  dinte fshehtësinë e gjuhes së tyre, dhe ato e dinin te tijën. Njihte çdo njerën syresh, u kishte dhënë jetë si t’i kishte femijë. Ato farezat e vogla, ku flinte jeta, i kishte mbjellë, nga mugujt e tyre kishin lindur filizat e harlisur që i gëzoheshin diellit dhe qiellit. I kishte fisnikëruar me shartim, i kishte rritur në fidanishte, mbëltuar në pemishte, i kishte parë si kishin hedhur shtat dhe e kishin gëzuar me frutat e para,ngjyer me dritë dielli, ermirimin e mistershëm të natyrës, shijen e veçantë e të pa përsëritshme,  si dhuratat që i bën fëmija prindit.

-Mirmëngjes, o  të bukurat e të mirat e mia!- i përshendeti gëzueshëm.

Ato, ia kthyen hareshëm duke lëkundur nën puhizë kurorat e tyre prej mbretëreshash, si vello nusërie, të ermiruar me atë amzën e vet të veçantë, dhe në nderim të tij, çelen ca gonxhe të reja që t’a sodisnin më mirë. Bletët që mblesëronin  për të çuar faren e jetës në mitrën e çdo luleje për të ngjizur frutin dhe për të mbledhur mjaltin, e përshëndetën me zhuzhimën e flatrimit të krahëve.I donte bletët, ishin miket e tij.

I ra mes për mes pemëtores. Pemët ishin të vendosura në rende simetrike, të baraslarguara, sipas llojeve, si një ushtri në marshim sipas ritmit të  stinëve. E njihte çdo njërën prej tyre. Shumë syresh ishin të ardhura nga larg. Kishin emëra të bukur, më së shumti  femërorë: Elberta, Luiza, Roza, Karmen, Aurora,Ylli i Mbretit…Ato ishin fryt i dashurisë së origjinatorëve  të tyre pasionantë, por edhe gjetje të rastit,  etërit e tyre kishin zgjedhur për ti quajtur me emra tingëllues,të bukur e poetikë, si fëmijë të sapo lindur e pas urimit “Paçi fat”, ato kishin kapërcyer dete dhe oqeane duke ngarë në udhët e botës, dhe kishin valëvitur në hapësirë, anë e kënd, flamurin e tyre të gjelbër, si një gëzim  dhe stoli për tryezat, shijemira e të shëndetshme,të lakmuara nga fëmijë e pleq, gra e burra, nga gjithkush. Dhe ja ku ishin : në këtë pemëtore që ai e kish mbëltuar dhe selitur me duart e tij. Prej aty,u shpërndanë në çdo skaj të  Shqipërisë.

Frymoj thellë. Ajri ermirë,i pershkenditur me drite dielli, e gjalleroi, e ndjeu me te lehte peshen e viteve që i rëndonin mbi shpinë, hoqi udhën mespërmes asaj bote të lulëzuar, i ngazëllyer, si një zot, krijues i asaj bukurie , si një magjistar që vetëm ai ia dinte historinë, misteret e padukshme jetësore, atë mrekulli shndrrimesh të fshehta, që kryheshin në të gjelbrën e gjetheve nën dritën e diellit,atë kimi të padukshme por gjithsesi ekzistente, që bënte shndërrimet, kthente në të lëndët ujin dhe ajrin, dinte ta çmonte dhe shijonte me çdo qelizë të  qenies  së tij. Ishte një botë fantazmagorike, në labirintet e së cilës ai shëtiste mendimet e tij. Kjo i jepte lumturi.

Dielli ishte ngritur. Pa orën. Ishte ende heret për tu kthyer në shtëpi. Kishte kohë të shkonte te miqtë kopshtarë: të krasiste një pemë, të shartonte një fidan, të jepte një këshillë. Ata e prisnin. E donin dhe i donte.

2

Tmerret nuk janë vetëm diçka fizike.

E keqja për njeriun, vjen e beftë, tek se prêt dhe nga se pret. Si i thonë: tek je e tek jam! Vjen dërrmuese, e pamëshirshme, kaplon shpirt e trup, mbërthen me kthetra dhe çart mendjen, kafshon zemrën. Helmi i së keqes mpak  ronit e rrëgjon shtatin, por pasqyrë e pamjes së saj është fytyra. Nuri Bardhi u plak për njëzet e katër orë. Pleqëria tinzare, si për t’u hakmarrë që ai se pranonte, si të kishte pritur atë çast, i rëndoi mbi supe, e shtypi me rëndesën e nëtëdhjetë viteve dhe e gërmuqi, ia brazdoi fytyrën si një rrëpirë që e grryen uji i rrebesheve,vetullat e kërleshura iu varën e vrenjtën, sytë i vunë hije, iu ngulfuan thellë , iu turbulluan dhe zhgaprruan, mendimet iu hallakatën , lotet i rigonin vetiu, humbi kthjelltësinë, i dukej se po delte mendsh, kujtimet trazoheshin me pamjet e ditës, e bukura dhe e shëmtuara kapërtheheshin dhe tolloviteshin në vegime  mjegullore, gjumi u arratis, harroi ushqimin. Ishte e padurueshme, nuk gjendej fjalë për ngushëllim.

Pse e gjithë kjo?

Si përditë, doli në ballkon për të pirë kafen. Kur hodhi sytë për t’i shëtitur mes qilimit të madhërishëm të luleve vegoi një buldozer, që me ungërrimë iu ishte turrur pemëve. Eci me një frymë. Kur mbrriti pa se nuk i kishin bërë sytë: Buldozeri godiste pemët me noçkën e hekurt, ato dridheshin, hepoheshin, shtriheshin me rropamë. Rrnjët shkuleshin bashkë me shuka dheu dhe dirgjeshin të pajeta. Por pemët, kanë vdekje të fisme, vdesin në këmbë! Ky ishte si dënim me vdekje pa paralajmërim, masakër, si pushkatim. Fusha po mbushej me të vrarë! Prapa, vinin të tjerë me motosharra që i ndanin trungjet dhe degët e trasha në kondurë dhe i stivosnin për dru zjarri. Nuri Bardhi vuri duart në kokë, sokëlliu si ti kishte ikur mendja,”Ndaluni mor katilë, ç’jeni duke bërë!”  Zemërzeza vrundulliu e u shkundulleps, theri e u shtrëngua sa i mori firomën, eci duke u penguar nëpër gorga e plisa dhe i doli përpara asaj harvalline katana që kafshonte dhe shqyente tokën.

Vozitësi, djalë i ri, me pamje fëminore e të pafajshme, kur e pa që plaku nuk po zbythej, e ndali gërmadhën që bubutinte dhe zbriti

-Jeni në vete, mos keni lojtur mendsh, kush u tha ta bëni këtë? E dini që jeni duke bërë një krim? Kjo është si njerivrasja, në mos më keq!

Djali, edhe pse ai i moçmi fliste me hakërrim dhe i tundte grushtin e vogël para fytyre, i buzqeshi pafajësisht.

- Gjysh, unë bëj punën që më kanë urdhëruar. Mos më pengo, punoj për të nxjerr bukën e gojës.

- Kush të ka urdhëruar?

- Ja tek erdhi. Folë me të. Ai është bosi.

Personi që djali e quajti Bos, s’duhet t’i kishte kapërcyer të tridhjetat. Shtatmesatar, trupngjeshur, veshur me pallto lëkure, i parruar, me beretë blu dhe syze të errëta, përsillte në buzë një puro të trashë. Pa që kishte para vetes një të moshuar,pak të kërrusur, që një dreq e dinte se ç’farë kërkonte.

-Ç’kemi ,plako, si ke njeh.

-Edhe më pyet! Ç’është kjo mynxyrë e batërdi që keni nisur të bëni? Me ç’të drejtë e në emër të kujt? Ndaleni menjëherë, për ndryshe…..!-atë e mbyti kolla dhe se vazhdoi dot fjalinë.

Bosit i hipën xhindet dhe ju gërmush:

-Kush je ti, bre, që të paska harruar vdekja dhe guxon e na sillesh nëpër këmbë dhe na pengon të bëjmë punën tonë?

- Këto pemë i kam mbëltuar me duart e mia, i kam selitur, i kam parë si janë rritur para syve të mi, i kam shumuar, këto janë mëmat e pemëve të pemishteve të Shqipërisë, s’janë flori, por burojnë flori. U kam dhënë jetën time. Bashkë me to jeni duke më vrarë edhe mua!

Bosi u ngërdhesh. E kapi vrazhdë nga krahu dhe e hoqi mënjanë që t’i hapte udhë buldozerit, gjithë duke u ngërdheshur dhe tymosur, pa e hequr puron nga goja, i tha duke nëpërdhëmbur fjalët:

-Kadal, plako se na mallëngjeve. Në s’e di, mësoje: këtu jam në pronat e mia, mos i kallzo babës arat. Me pronën time bëj si të ma dojë kokrra e qejfit. Do ti vidhis këto kalbësira të gërbulura dhe do të ngre pallate, një lagje të re. Kam letra qeverie në xhep.

-S’është e mundur, -tha Nuri Bardhi,- jam dëshmitar: në vitin 1930 këto toka i bleu bashkia, i ka paguar pëllëmbë për pëllëmbë me flori dhe ne këtu ngritëm fidanishten e më pas këtë pemishte!

-Po të pyes edhe një herë: kush je ti, hë? Kush je ti, që i del për zot asaj që s’të takon? Hiqu me të mirë, o plak i rrjedhur, tuaf, mos mu sill nëpër këmbë si kali qorr o coftinë e pakallur, që je bërë si dordolec për të trembur sorrat, o harvallinë e së kaluarës komuniste, që je katandisur në gërmadhë, o  teveqel e pabuks! Ja se ç’je ti! - Pastaj ai nxori nga xhepi i brendshëm një tufë letra dhe ja tundi para fytyrës- Na,plasi sytë!

Nuri Bardhi mbeti pa fjalë. Si guxonte ai, që në këtë moshë , mbi fisnikërinë e thinjave ti derdhte blozën e ndyrësisë së tij shpirtkatrane, t’i fliste ashtu harbutërisht, e ta pështynte me ato fjalë duhmëqelbura si të nxjerra nga gjirizi! Ç’ti thoshte, si t’i përgjigjej, ai njeri(nëse mund ta quaje njeri) s’kishte as frikë as turp. Nga ç’zgëq fëlliqësie kishte dalë? Ç’bark nëne e kishte pjellë?

-Me që dashke ta dish, Jam agronom Nuri Bardhi. Tërë jetën kam mbjellë pemëtore, vreshta, ullishte e agrumishte. Besoj që edhe ti të jesh ushqyer prej tyre. Ndërpreje këtë shkatërrim! Këto pemë ke për t’i shkulur vetëm po shkele mbi trupin tim!

Bosi e pështyu  tej duqin e puros. U duk që e kishte kapur tërbimi vërtet. Ky plak po ja bënte borxh.

-Dëgjo bablok. O Nuri Ziu! Emri yt, që po ma thua si cub, s’më thotë  hiçgjë, po asgjë fare ama. Ah, të ishe ca më i ri, e të më cysje me këtë trumbë grenzash,  do t’a shihje ç’do të kisha punuar: do t’i kisha përsheshur turinjtë, do të kisha zgërlaqur që të zhgrryheshe në pluhur, pa do t’a kisha hyrë me shkelma e do t’i thyeja ca brinjë.Po kështu si je, i vajtur e i sosur, s’e bëj dot. Tutem se më mbetesh në dorë e hallku do gaxhitet me mua që u trimërova me një coftinë. Ke qëlluar me fat- pastaj ai iu gërmush: -Shporru, hiqmu sysh!-Pastaj ju turr djalit që voziste buldozerin:- Po ti, more hutin, s’të paguaj të bësh sehir, hajt,bëj punën tënde!

Buldozeri ungëriu, mori vrull dhe pemët rrënjëdala ,të shkundulluara, degëdredhura, në grahmat e fundit u shtrinë rrafsh përtokë me rrapëllimë.

Nuri Bardhi vuri duart në kokë dhe pa parë se nga shkonte mori udhët duke ngarendur i lemerisur. Fliste me vete, i vinte të ulërinte, të vinte kujen si të  kishte shkalluar. Prapa e ndiqte thirrja e pemëve, që jepnin grahmën e fundit si të sharruara nga plumbat. E njihte zërin e tyre, që vinte si shungullima e nëndheut, ishte i veçantë, shumëzërash, si një kor tragjik. Jehona e tyre mbushte ajrin dhe përzihej me erën, lutja e tyre i këpuste shpirtin:”Nuri, na ndihmo, na shpëto! Ne mbaruam, t’i që na ke dhënë jetën, si lejon katilët të na e marrin atë? Kaq pak na paske dashur? Si rri e bën sehir? Atij po i çahej zemra nga dhimbja nga që s’ishte i zoti të bënte asgjë. Ishte një plak koti e i padobishëm! Mbahej pas mureve që të mos binte përmbys.

Këmbët e shpunë vetiu në shtëpi. Ishte vetëm.Djali dhe nusja  kishin shkuar në punë, nipërit dhe mbesa në shkollë. I dridhej trupi, zemra e shtrëngonte, shikimi i ishte mjegulluar. Piu një gotë ujë dhe u ul në divan.

“Kush je ti”? Kjo pyetje s’i shqitej nga mendja. Në të vërtetë, kush ishte ai? A e njihte veten, ashtu siç porosiste filozofi i urtë Sokrati:njeri njih veten! Kjo pyetje, tashti në fund të jetës e donte një përgjigje.

Ai ishte një bujk, një kopshtar, që rrëmihte tokën. E dinte, e gjithë Bota jetonte duke rrëmihur tokën, jeta mbahej gjall nga pjelloria e saj. Në këtë planet, ai rrëmihte atë ngastër që i kishte rënë në pjesë. Të rrëmihësh tokën është një gjë e  bukur dhe e fisme. Njeriu ndjehet i lirë kur rrëmih, si në fillimin e një pune të re që do t’i falë gëzim. I lumtur kur rrit atë që mbjell dhe korr frytet e saj. Ai tok me shokë të tjerë, u kishte dhënë jetë e shpirt mijëra fidanave të pemëve, ullinjve, hardhive, agrumeve, i kishte mbjellë  në kopshtin e jetës, në kodra dhe fusha anë e kënd vendit. Ato ishin bërë pjesë e jetës së tij. Atë e lidhte dashuria me të gjithë tokën dhe me të gjitha pemët e tokës…..Madhështia e punës së tij, ishte jo vetëm tek dashuria për tokën dhe bimët, por te ndjenja e përgjegjësisë, përgjegjësisë për veten dhe për njerëzit që kishte patur nën varësi. Ai mbante në duart e veta dhimbjen apo gëzimin e tyre. Përgjegjësinë për atë që mbillet e rritet, midis njerëzve, ku ai duhet të jetë i pranishëm e pjesëmarrës. Përgjegjësinë, qoftë edhe të vogël për fatin e njerëzve, në masën që kjo ishte varur nga puna e tij. Ai kishte qenë shpirtmadh, bujar, zemërgjerë, një shok i dashur e i mirë….. E në rast se kjo shkallë virtytesh, kjo formë aktiviteti,i sigurojnë njeriut plotësinë shpirtërore, bëjnë që ai të jetë një njeri i madh e fisnik, të cilin as ai vetë nuk e dinte se ishte. Atëherë kjo shkallë vlerash janë e vërteta e njeriut.

Të jesh njeri, kjo me saktësi do të thotë të ndjesh turp përballë një mjerimi e rrënimi që nuk duket se varet prej teje. Ai e ndiente këtë turp.

Të jesh njeri, do të thotë të jesh krenar për fitoret që korrin shokët e tu. Dhe ai ishte krenuar me fitoret e shokëve të tij.

Të ndiesh, se duke vendosur gurin tënd në themelet e vendit që të ka rënë në pjesë, po ndihmon në ngritjen e ngrehinës së përparimit….

Kur ishte duke medituar, ashtu të veshur, e kaploi gjumi në divan.

i pari në shtëpi erdhi i biri, Bujari. Ai u trondit nga pamja e të atit, ai sikur ishte plakur përnjëherë.Vetullngrysur, i parruar, i kruspullosur, me sy të trishtuar, të përlotur, në fytyrë i pasqyrohej dhimbje, një dramë tragjike që luhej në shpirtin e  tij. Shihej që një hata e madhe e kishte pllakosur.

-Baba, nuk je mirë?

-Jam sëmurë, po më plas zemra, dhe ti e di psenë. Po mbaroj pak e nga pak e po i le lamtumirën kësaj bote që është çmendur. Pemtores mëmë i kanë futur buldozerin. Të vësh kujen është më e pakta. Si të ketë rënë flama! Po shkulin pemët, po presin ullinjtë, shkatrruan vreshtat, po rrafshojnë pyjet, si në ditën e kiametit. Këtë vend po e kthejnë në shkretëtirë. E si mund të durojë njeriu kur i rrënojnë para syve  punën e një jete të tërë? Po sharrojmë degën mbi të cilën jemi ulur dhe me të do të vidhisemi në humnerë.- Pastaj i rrëfeu për bisedën me bosin e ndërtimeve, sesi ai e kishte fyer e poshtëruar.

- E di, baba. Llumi ka dalë në krye!

- Po ç’bën e rri, më ndihmo, bëj gjësendi.

- Ç’të bëj, të marr pushkën e të vras ndonjerin, se kjo ka mbetur!

Përgjigja e të birit s’i pëlqeu.

-Jo, mor bir.Jeta e njeriut s’ka të çmuar. Janë njerëzit që i bëjnë pemët dhe jo pemët njerëzit. Po ky vënd, a ka qeveri, kryeministër, ministra, president? Si bëjnë sehir, si e lejojnë të ndodhë kjo mynxyrë. Dërgoju telegrame, letra,bëju telefonata në emër tim, ata më njohin kush jam.

-  Është e kotë. Ata e dinë, gjithëçka po ndodh para syve të tyre. Si  furia e vërshimit të ujërave që rrëmben gjithçka gjen përpara!.

- Ah, kjo moshë, që më ka zënë si guri këmbët, pa dija unë se ç,bëja!

- Si thonë në Korçë, ti mos vuaj gjithë “dhembkat” e botës. Dreko me ne, mer ilaçet, pi një kamomil dhe një sy gjumë do të bënte mirë.

Megjithatë, ai nisi letra, telegrame, bëri telefonata. Nga kabinetet i pergjigjeshin  sekretaret e sjellshme, i thoshin se po mbanin shënim, e falnderonin për shqetësimin e tij dhe se do t’ia bënin të njohura zotrinjve ministra dhe shkëlqesisë së tij presidentit!

E kuptoi se ishte e kotë. U zhyt më thellë në humbellën e dëshpërimit të  prapësive, në atë mjerim që s’ishte vetëm I tij, por që të tjerët bënin sikur se shihnin apo sikur nuk e kuptonin. Ata bënin të paditurin. Kishin sy por nuk shihnin, kishin veshë por nuk dëgjonin. Kishin mendje por nuk arsyetonin!

Trokiste në dyer të mbyllura.

3

Paçka se i sëmurë edhe pse i biri e kishte porositur që të mos dilte nga shtëpia, Nuri Bardhin se mbante vendi. Ai nuk mund të mos shkonte për tu ndënjur mbi krye të vdekurave të tij, si në vëngjillën e natës së fundit. Toka ishte shëmtuar, thika e buldozerit kishte hapur ca gropa si plagë të shqyera ngaku dukej se do plaste gjaku. Rrënjët e shkulura të pemëve ngjanin si eshtra skeletesh të çvarrosur. E njihte atë tokë me pëllëmbë. Mori një plis dhe e thërrmoi, e nuhati, kishte ermirimin e plleshmërisë së pashterrshme, si e bukës së ardhur.Ajo tokë s’do të popullohej më nga rrënjët, në të s’do të buiste jeta. Në të do të nguleshin themelet e ftohta të betonta që do t’a shterpëzonin. U ngashërye dhe ngadalë ngau si  përmes një varreze. Në fund të ngastrës, mbanë udhe,ishin të pa shkulura ende rreshti i mollëve, që i kishte mbjellë të parat. Edhe ato ishin plakur bashkë me të. Ai i ngjante: tetëdhjetë vitet e jetës së tij,ishin si tetëdhjetë degë të kurorës së jetës që mbulonin me gjethnajën e tyre hapësira të mëdha. Këmbët e shpunë andej. Kur po u  afrohej, zemra e plakur nuk duroj dot më. Shtrëngimi i saj ia mpiu  trupin dhe vetëdijen.Perdja e zezë ia mbuloi shikimin pastaj iu shfaqën ca njolla të forta drite. U mbështet pas trungut të mollës plakë dhe që të mos rrëzohej e qarkoi me krahë si në përqafim. E ndjeu:kishte ardhur fundi. Zemra fisnike pushoi së pulsuari.

Nuri Bardhi vdiq më këmbë, ashtu siç vdesin pemët. Molla plakë, shkundi mbi të petalet e bardha të lotëve, zogjtë në kurorën e saj kënduan një rekuiem