Luan Kalana: Vjeshta e artë në Devoll

VJESHTA E ARTE NE DEVOLL  -peisazh, guide turistike

(marë me shkrutime nga libri “DEVOLL-SHQIPERI, 2 përjetime” L.K.)

...sa për të shuar kureshtjen e lexuesit

-Rrallë gjen mbi tokë, në planet, një reliev gjeografik, mekulli të bërë si me dorë, nga gjeniu artitekt “Mother Natyre”, lugina përrallore e Devollit, si një “”shpellë thesari” e fushës së Korçes.ne jugelindje te Shqiperis.Pasi le pas qytetin e Korces, ”parisin e vogël”rrugës anash maleve të Moravës që zbresin në fushën e Korçës, vijon autostrada nga ku të kap syri në lindje në horizont dy nyje kapërdimje mes maleve.

Njëra mban emeëtimin Gryka e Zëmblaku, që depërton përtej në luginën e bukur të Devollit nëpërmjet rjedhës të lumit të Devollit  dhe tjetra,  qafa e Zvesdës që hyn në liqenin e Prespës së Madhe, me rrugën që mbahet drejt e në Bitol, qyteti shqiptar i Manastirit, vatër patriotike e Rilindjes Kombëtare, me të famshim Kongresin e Alfabeti Shqip.

Portali i hyrjes të Devollit , nje panorame manhitese e papare ndonjiehere.Nga Jugu zbresin majat e vargmalit te Moravës, me kodrat e Vranishtit e te Biskes, mbushur me geshtenja, në rezervatin e Cangonjit, e me pas ne fshatin mikprites te lugines, te Cagonjit te jargavane, duke u lagur me bregun e lumit te Devollit, qe i le lamtumiren e Devollit, per te hyre ne fushen e madhe te Korçes, e njohur si hambari i dyte i Shqiperis.

Nga ana tjeter  e lumit per nga veriu, ngrihen kodrat e Maçurishtit dhe te Golloboberdes, plot me frutore mollesh, duke mare perpejte Malin e Ivanit, si nje piramide egjyptiane, midis vargmalit te Thate qe vjen nga veriu dhe kthehet e drejt ne lindje, si nje mur mburoje i lugines.E ne mes kesaj kupole qiellore siper lugines, qe can majat e maleve qe rrethojne fushen e Devolli, me Malin me te larte te Gramozit, me “plisin” e bardhe ne maje, mbuluar me bore dimer e behar nga ku buron lumi gjarperush i Devollit,   shtrihet qilimi kolorit i fushes te Devollit.

Duke dale nga  fshati Cangonj, pershkojme mespemes fushes autostraden e dre t e ne qytetin piktores te  Bilishtit, qender administaratives e treves, qe te krijon perfytyrimin sikur je ne  nje “zvicer e vogel”.Vazhdojme rrugen, per te mbyllur siparin e lugines te Devollit, ne Doganen e Kapeshtices, porta dalje per ne shtetin Grek.

Nga te dy anet e lumit dhe te fushes reze malve e kodrave, vargezojne qytezat  si nje gjerdan  ruazash, plot 42 fshatrat e Devolliit, njeri me i bukur se tjetri.

Pasi leme qytetin e Bilishtit, lugina hapet drejt Jugut, qe nga fshati Poloske, andej nga rjedh lumi i Devollit, deri ne fshatin turistik te Dardhes, me Nikulicen burimore. Lugina ngrihet si me shklalle oborri, ne nje pllaje fushore duke formuar katin e dyte rafshanlten e lugines, pllajen e Dembaraves,  me fermat e vreshtave dhe kodrat gjelberuese me menshtekna gjate rruges pyje me bredha.Tani lugina merr nje emertim te ri toponim Devolli i siperm, me qender Mirasin, Bozhigradine nje fshat i vjeter.

Matane, ne lindje te lumit e te  kodrave te Poncares e te Shagut, vazhdon Devolli i siperm, i ndare i shkeputur, nga trojet tona, ne teritorin e shtetit grek me rreth 25 fshatra shqiptare, me qender adminitrative  me liqenin piktores  qytetin shqiptar te Kosturit (Castoria), qe te gjithe te shpopuillizuar nga banore me origjine shqipatare ( Kam shkruar gjate per kete ne librat e mij, nje Cameri e vogel, jashe truallit tone autokton dhene Greqise nga Fuqite e Medha.pas Luftes I Boterore.)

Le te kthemi me pas, pa hyre ne qytetin e Bilishtit, ne drejtim te veriut, hyn si pyke ne krahet  te fshatit  te lashte te Trenit, me gjurmet Ilire, te Shpelles se Trenit dhe kalane e Trojanit, Liqeni i Prespes te Vogel, nga ku ngrihet kati i trete malor i lugines, maje majave te malit te Thate, me Zagradecin, Shuecin, Rakicken, dhe duke vazhduar me fshatrat shqiptare te Prespes se Vogelt  rreth liqenit ne teritorin e shtetit Maqedonas me ne qender Resnjen.

Po e mbyllem skice pejsazhi te shkruar me pak fjale e ilustrime, ne vend te nje droni qe fluturon mbi luginen e arte te treves te Devollit,  si nje guide turistike per ti ardhur ne ndihme miqve vizitorve, per te vazhduar me shkrime e pershkrmet e tjera, te hedhura ne te dy librat e mij per Devollin, sprove dhe perjetime.

Ja dhe nje panorame vjeshtore si nje epilog, te nje prologu pa mbarim, per Devollin, kete “zvicer te vogel” ne jugelindje te Shqiperis :

"Dasma e Mollëve"-Cangonj, Devoll.

-Si vagon treni,  nga Cangonji e deri lart në Arrez,

gjerdan brilant baça, kopshte plantacione frutore,

gurë bilardo, si bresher "larush", bien perdhe mollët

qilim i arte i vjeshtes, lugina famoze Treves te Devollit.

-Si bletet frutat mblidhen sikur vijne krushqit ne dasëm,

vijne me radhe, qershite, lajthite, arrat, geshtenjat,

dollia mbyllet me "mbretin Rush"", me mbretereshen starkinge",

piknik a dasem e rralle e papare,  kur mblidhen mollet.

Kodrat gumzhijne kur mblidhen lajthite ne Morave,

Bicke,  Vranisht behet pafshire geshtenje e levozhge,

Sellcat Bilisht turma-turma njeres shkundin kaçkat,

dasem prej djali Vishocice e Cangonj, kur mblidhen mollet

Ikona e Bibles, Devolli kopeshti i shenjte i Edenit,

simbolike jetesore molla e Adamit dhe Eves,

pikture peisazhi, kolor i argjende vjeshte,

s’ka me bukur ne Devoll, se stina e dasmave,

jeni te Ftuar, mos mungoni, merrni me vete femijet,

mrekulli te jesh dhenderi e nusja i dasmes se Molleve…

Luan Kalana, SHBA.-Ish Mesues ne Devoll.