| E enjte, 02.09.2021, 07:31 PM |
Pjetër Gjokë Dreshaj “Përmes vitesh…”
Nga Tomë
Mrijaj, New York
Botimi i çdo libri në gjuhën shqipe, është një moment gëzimi
i mirëseardhur për lexuesit. Nga shfletimi i tij njihemi me detaje të
përmbajtjes së veprës. Vetë titulli sinjifikativ: “Përmes vitesh…”
(botuar nga Shtëpia Botuese dhe Shtypshkronja “Fiorentia”, Shkodër,
2020), me autor publiçistin dhe atdhetarin e palodhur Pjetër Gjokë Dreshaj,
është një risi për lexuesit shqiptarë të trojeve tona dhe më së shumti në
diasporë, ku ky libër është përhapur më së shumti.
Vepra e re, ndahet në pjesë ose kapituj, të cilat
dora-dorës zbulojnë dhe pasurojnë krijimtarinë e gjerë artistike të shkrimtarit
dhe studiuesit produktiv Pjetër Gjokë Dreshaj.
Në pjesën e parë të librit, autori Dreshaj, duke njohur
me hollësi historinë, kulturën, zakonet, traditat, figurat e shquara historike
dhe patriotike të malësorëve tanë ndër shekuj, ka trajtuar mjeshtërisht figurat
e shquara të kombit shqiptar në disiplina dhe këndvështrime të ndryshme, duke i
përmbledhur ato në kapitullin e rëndsishëm: “Studime dhe ese”.
Kështu autori, librin e vet e fillon me përshkrimin
dinjitoz të poetit malësor Nikollë Ivanaj, të cilin esencialisht e ka
zbërthyer me detaje dhe dinjitet professional, veprimtarinë krijuese artistike
dhe poetike të tij, gjatë harkut kohor të viteve 1879-1950.
Në faqet e librit, gjatë analizës së temës së parë: “Veprimtaria
poetike e Nikollë Ivanajt 1879-1950” (fq.7-18), hulumtuesi i palodhur dhe
skrupuloz Pjetër Gjokë Dreshaj, na jep detajet origjinale të figurës së Nikollë
Ivanajt, në fillim të shekullit XX, kur vëllezërit studente Marashi dhe
Martini, gjatë vitëve 1920-1923, në Univeristetin e Romës pas mbrojtjes së
doktoraturës së tyre, me mallin e zhuritur për vendlindjen kthehen në tokat
shqiptare, për të kontribuar për kombin dhe popullin shqiptar. Ata ishin djemtë
e axhës së Nikollë Ivanajt.
Ai i shikonte me admirim dy vëllezërit e axhës së tij dhe
ëndrronte të behej sikurse ata, duke studiuar në universitetet prestigjioze të
Europës Perëndimore. Këtë rrugë të jetës dhe shpresës, për një jetë dhe kulturë
përparimtare europiane dhe botërore, do t’a kishin të gjithë pjesëtarët e fisit
të madh Ivanajt dhe vetë Nikolla, që ëndrronte të bëhej si ata.
Nikolla vijoi studimet universitare në gjuhën serbe në
Universitetin e famshëm të Beogradit, i cili, shquhej asokohe në të gjithë
vendet e Europës Perëndimore. Ai gjatë jetës së tij të pasur atdhetare dhe
intelektuale, nuk i shkëputi asnjëherë lidhjet e mira më intelektualët e shquar
shqiptarë, si: liberatorin e famshëm patriot Luigj Gurakuqin, At Gjergj
Fishtën, Hilë Mosin, Risto Siliçin, Pashko Vasën, etj.
Ai si intelektual i formuar në mënyrë solide dhe më një
kulturë kualitative përëndimore bashkëpunoi shumë me shtytin dhe revistat e
kohës, si: “Shpresa e Shqipnisë”, “Lidhja kombëtare”, Kalendarin
“Dija” në Vjenë dhe në të përkohshmen “Java” në qytetin e lashtë
kulturëdashës Shkodër.
Nga hulimtimet e studiuesit të palodhur Nikollë Ivanaj,
mësojmë se ai arrin të botoj të gjithë ciklin e plotë të poezive të tij nëpër
revista dhe gazeta e i përmbledh 70 poezitë në një libër me titull: “Lulet e
pasosme”.
Studiuesi ynë Dreshaj, i bën një analizë të plotë
tematikës së vjershave apo poezive me frymë atdhetare dhe patrotiotike të
intelektualit të shquar Nikollë Ivanajt, studim të cilin ai e përfundoi për
botim në dhjetor të vitit 2009 në Tuz të Malësisë. Ky botim, për herë të parë
botohet në librin: “Përmes vitesh…”, 11 vjet më vonë në qytetin e
Shkodrës.
Ne temën e dytë shkrimore, me titull: “Në vend të
hyrjes”, autori Dreshaj, bën një përshkrim profesional të dy vëllezërve
Ivanaj, Martinit dhe Mirash Ivanajt, duke i përshkruar ata me detaje
interesante jetësore dhe intelektuale. Duke i ndjekur ata hap mbas hapi,
Dreshaj na shpalos dy pendat dhe figurat e shquara të botës shqiptare, që për
shumë dekada ishin lënë në harresë në trojet shqiptare dhe nga akademitë e shkencave
shtetërore në Kosovë dhe Shqipëri.
Sa më shumë kohë kalon, aq me shumë rritet madhështia e
tyre, si pasojë e burimeve të reja historike, që po dalin fatmirësisht çdo ditë
në dritë, çka në këtë rast plotësojnë në mënyrë të plotë konturet e portreteve
të tyre patriotike dhe intelektuale, në shërbim të kombit shqiptar për disa
dekada me radhë.
Në vazhdim, do të theksoj një aftësi të rrallë të autorit
Dreshaj, në mënyrën e krijimit të frazave brenda paragrafit. Nga botimet e
librave me profile të ndryshme, natyrshëm ne njohim sot teorinë e përhapur të
krahasimit si formën artistike të të shprehurit, por nuk kemi mundësi të gjejmë
në një mënyrë një krahasim epiko-artistik, studimor, analitik, një sintezë
shumë domethënëse, sikurse tek penda skalitëse e poetit, publiçistit dhe
studiuesit Pjetër Gjokë Dreshaj, i cili, na shpaloset me një përvojë dhe larmi
fjalish vlerësuese shumë të goditura, ku me pak fjalë ai thotë shumë mendime
preçize, në formë sintezash esenciale të koncentruara.
Duke u munduar të rri brenda kornizave të një reçensioni,
do të veçoj, pa zgjatje, se ky libër ka dhe vlera historike për gjeneratat e
reja, të cilët do të kenë një pasqyrë të veçantë për t’u njohur me atë periudhë
kohore, me vijimsinë e brengave dhe problemeve të trevave shqiptare ndër
shekuj.
Mesazhi i veprës është i qartë, sepse qysh në titull ai u
tregon lexuesve: “Përmes vitesh…”, se për të realizuar këtë libër të
larmishëm, i është dashur shumë kohë, mund dhe hulumtime të gjata në kohë, duke
hyrë thellë në kalendat e historisë dhe shfletuar faqet e zverdha të
dokumenteve historike dhe letrare, të cilat për një kohë të gjatë kanë qenë të
mbuluar nga pluhuri i harresës, sepse për një arsye apo tjetër ata janë lenë
pas dore.
Vetë datat, muajt dhe vitet, kur janë botuar këto punime
hulumtuese shumëvjeçare të autorit Dreshaj, tregojnë se sa shumë kohë dhe mund
i është dashur atij të zbardh fakte, data dhe jetë njerëzish shumë të
rëndsishëm të Malësisë, duke shkruar
kësisoj vit mbas viti antologjinë e figurave dhe jetën e tyre atdhetare dhe
intelektuale me pendë në dorë në dobi të popullit dhe kombit shqiptar.
Në kuadrin e 40-vjetorit të përkujtimit të Besëlidhjes së
Malësisë, studiuesi Dreshaj, merr pjesë në Akademinë solemne të organizuar në
Tuz, duke mbajtur një ligjeratë shkencore historike, në përkujtim me nderim dhe
respekt të të gjithë burrave të ndershëm dhe të mençur të trevave të tij
kreshnike, të cilët si vizionarë të vertetë i kontribuan këtij vendimi të
drejtë historik asokohe.
Studimi i tij me titull: “Besëlidhja një vazhdim i
denjë i vlerave civilizuese” (fq. 26-35), rrok një temë brilante, ku
Dreshaj shpalos para auditorit vlerat e kësaj date të madhe historike për
Malësinë zëmadhe, por edhe më gjërë. Kontributet e mëdha të malësorëve ndër shekuj,
janë shumë dimensionale dhe sikurse thotë Dreshaj, nuk është e mundur për atë
që me një kumtesë të shkurtër restrospektive apo sinjifikative në këtë rast
përkujtimi të përfshihen efektet e saj historike, juridike, sociologjike,
sociale, dokësore etj.
Për më tej, Dreshaj analizon Kanunin e Lekë Dukagjinit,
vlerat e tij për perdorim të përditshëm nga malësorët e tij, të cilët përbënin
asokohe kodin juridik të funksionimit të “shtetit” në Malësi.
Studiuesi Pjetër Gjokë Dreshaj, në intepretimin e tij analitik,
shkruan: “Versioni i mëvonshëm i Kanunit për 24 orë ndiqte për gjak meshkujt
e shtëpisë së dorasit deri në ferishte në djep, kushërinjt e nipat e afërm,
edhe pse të ndarë me zjarr.
Në Malësinë e Madhe, për fat të keq binin në gjak
të gjithë ata që vinin rubën e zezë (që mbanin zi) për njeri-tjetrin. Ky Kanun
vlente edhe për Dukagjinin (Shalë e Shosh).
Padyshim se edhe interpretimet e improvizuara të
Kanunit linin shumë dilema, meqenëse nenet e tij përcilleshin, të shumtën e
rasteve, me gojë, brez pas brezi, sepse në atë kohë kishte shumë pak njerëz të
shkolluar, sidomos ndër fshatra.” (fq. 28)
Me shumë endje në fletët mbresëlënëse në vijim, lexuesi
mund të lexoj një recension kritik me vlerësime pozitive mbi një libri me poezi
me titull: “Biseda” (Razgovor, 2002), botuar në gjuhën malazeze, me
autor aktorin e mirënjohur Zef Ujk Gali, ku nxjerr në pah mjeshtërisht
trajtimin e ngjarjeve të ndryshme historike, të cilat poeti Gali, sipas
shkrimtarit të kulturuar Dreshaj, në biseda gërshetohen me elementë të shumtë
lirikë “kështu që libri na del si një
poemë e shkruar në dialog-dialog i imagjinuar. Përsonazhet e poemës janë Unë
dhe Ai, ndonëse për lexuesin është e qartë se kemi të bëjmë me pyetjet që poeti
ia shtron vetvetës dhe në të cilat përgjigjet autori, përmes plakut të urtë –
përsonazhi Ai.” (fq. 36)
Hulumtuesi Pjetër Gjokë Dreshaj, bën pjesë në plejadën e
intelektualëve të shquar të Malësisë, i cili, me pend të spikatur ka skalitur
historinë dhe figurat e shquara të trevave kreshnike të malësorëve tanë trima
ndër shekuj.
Ai ishte një burrë i urtë, sikurse qindra dhe mijëra të
tjerë, që përbëjnë tabanin e traditës atdhetare të malësorëve, duke sendërtuar
potencialin e vet intelektual. Dreshaj, ishte i heshtur dhe shumë i kulturuar,
duke na dhuruar vit mbas viti portrete figurash historike deri në ditët tona.
Publiçisti Dreshaj, një skicë të shkurtër, por me vlera
shumë domethënëse ka hartuar për Gjon Tomë Berishaj, që ishte një
veteran i arsimit të Malësisë së Tuzit, i cili, ka vijuar të botojë herë pas
here mbresat, kujtimet dhe përjetimet e veta, duke botuar kështu edhe librin e
katërt të tij. Ai i ka pasqyruar edhe më shumë këto vlera të thesarit të
kulturës së popullit dhe krahinës së tij të pasur, me këto ngjarje të
rëndsishme historike. Skica e publiçistit Dreshaj, dallohet për cilësinë e
trajtimit të figurës së veteranit të arsimit shqip në Tuz, aktivitetin e tij të
pasur në fushën e kulturës së trevës kreshnike.
Reçensioni ose vlerësimi letrat për librin e Gjonit,
është në vazhdën e qindra shkrimeve kritike publiçistike bashkëkohore, që
studiuesi Pjetër ka bërë për të gjithë ata patriotë, intelektualë dhe letrarë
apo studiues të ndryshëm të Malësisë dje dhe sot. Ai i njihte ato figura me
detaje dhe është një gjendje në çdo kohë dhe situatë t’i përshkruaj ato dhe
vlerat e tyre intelektuale dhe atdhetare ndër vite.
Një njeri i thjeshtë e i kujdeshëm, gjatë analizës së
punës shumëvjeçare intelektuale të Pjetër Gjokë Dreshaj, sheh se ai në fakt
është brenda çdo shkrimi apo përshkrimi historik dhe publiçistik, që ka bërë
për figurat e shquara të Malësisë, sepse ka po të njëjtat tradita dhe
karakterstika, nivel kulture dhe atdhedashurie, sikurse ato figura krenare të
Malësisë ndër shekuj. Pra, mendoj se Pjetri është pjesë e lavdishme e historisë
së Malësisë kreshnike me tradita.
Autori Dreshaj, në librin e tij shkruan edhe për kujtimet
e hidhura dhe krenare, gjatë hartimit me mjeshtëri të parathënies së librit të
autorit nga Malësia, Nikë Gjetit. Ai e zbërthen me shumë kujdes të
gjithë aktivitetin e tij dhe librin, që ai ka shkruar me subjekt interesant për
Malësinë dhe malësorët shqiptarë.
Ajo që i tërheq më shumë lexuesit sot, është puna
krijuese dhe intelektuale e studiuesit dhe publiçistit Pjetër Gjokë Dreshaj, e
cila është e përmbledhur për fat të mirë në disa libra të tij, që mbetën një
pasuri e madhe kulturore dhe historike, për të gjithë Malësinë dhe popullin e
tij kreshnik.
Dreshaj, gjithashtu ka lënë emër të mirë edhe me kumtesat
e tij, që janë një fryt i punës së madhe dhe të pandreprerë në hulumtimin e
historisë dhe figurave krenare kombëtare dje dhe sot në Malësi.
I palodhur Dreshaj mbeti edhe në hulumtimin e vijueshëm
të arsimit në Tuz, fjalimeve të cilat janë pritur shumë mirë nga pjesëmarrësit
në tubimet dhe përvjetoret e ndryshme. Përkujtimi i Ditës së Mësuesit,
është në një farë mënyrë edhe përkujtimi i historisë së kulturës dhe arsimit në
trevën e Tuzit dhe në tërësi në të gjithë Malësinë shqiptare brenda shtetit të
Malit të Zi. Nga ana e tjetër, ajo është historia e plejadës së shquar të
mësuesve, që brez mbas brezi nxorën nga klasat e tyre nxënës të ditur dhe
atdhetarë të devotshëm të trojeve shqiptare dhe Malësisë.
Por ajo që e dallon studiuesin Dreshaj, është se gama e
temave dhe kumtesave të tij historike, është shumë e gjërë dhe përfshin shpesh
edhe të gjithë trojet etnike shqiptare dhe në veçanti ai ndalet më shumë me
pendën e tij në historinë e lavdishme të arsimit shqip në Shqipëri, duke bërë
përshkrimin e ngjarjeve dhe detajeve të paharruar të figurave, datave, gjatë
periudhës së Rizgjimit të Ndërgjegjës Kombëtare Shqiptare, që ndryshe në
histori njihet edhe si Rilindja Kombëtare Shqiptare.
Në një punim të tij historiko-shkencorë, mbajtur në
takimin me mësuesit, me rastin e ditës së 8 marsit 2010, në Qendrën e Kulturës
në Tuz, ndër të tjera shkruan:
“Në vitet e pushtimit osman, mësimi i gjuhës shqipe
bëhej fshehurazi në disa shkolla fetare në Stubëll (1854), Himarë (1627),
Kurbin të Krujës (1632), Korçë (1637), Pllanë (1639), Bilisht (1639), Dhërmi
(1660), Janjevë (1663), në Voskopojë, në medreset e Bushatllinjve në Shkodër
etj.
Në periudhën e Rilindjes Kombëtare Shqiptare, për
nevoja të shkollave shqipe u botuan abetaret e Naum Veliqiharxhit (1844-1845),
të Konstandin Kristoforidhit (1867-1868) etj., dhe të Boriçit (1869). Më pas
Alfabetarja e Stambollit, që u botua me 1879 në 20 mijë kopje, shpërndahet
gratis, duke favorizuar alfabetin latin si më të përshtatshmin për shkrimin e
gjuhës shqipe. Po ashtu në vitin 1879, themelohet në Stamboll “Shoqëria e të
shtypurit shkronja shqip”, në krye të së cilës u zgjodh Sami Frashëri.
…Gjatë Luftës së Parë Botërore, themelohet
“Drejtoria e Përgjthshme e Arsimit” me qendër në Shkodër, me degët e veta në
Tiranë dhe Berat.
Është me rëndsi të theksohet se veprimtaria e kësaj
drejtorie shtrihet edhe në Kosovë, por edhe në trojet e tjera në Mal të Zi. Kjo
drejtori themeloi Komisinë Letrare dhe botoi një numër të madh tekstesh për
shkollat fillore…
…Pas Luftës së Dytë Botërore, arsimi në shtetin
amë, por edhe në Kosovë zhvillohet me intensitet të përshpejtuar. Kjo vijimësi
mbahet edhe në trevat e tjera të banuara me shqiptarë, siç ndodhi edhe në
shtetin e Malit të Zi, ku në vitin shkollor 1945-1946 u hap një numër i
konsideruar shkollash fillore 4-vjeçare për mësimin në gjuhën shqipe, të cilat
nëper qendra, u rriten me sukses në
shkolla 7-vjeçare e më vonë edhe në shkolla 8-vjeçare….
Megjithatë vetëm falë Normales së Gjakovës, ku
fillimisht me shkollimin 2-vjeçar e më vonë në atë 4-vjeçar, u diplomuan
mësuesit e parë edhe nga Mali i Zi, shkollat shqipe fitojnë kuadrot e
kualifikuar për zhvillimin e proçesit edukativo-mësimor në shkolla” (fq.
61, 62, 63)
Një kapitull interesant dhe me vlera informuese dhe
edukative, është bota e magjishme e poezisë, ku Dreshaj spikat me përkthimet e
tij të mrekullueshme nga gjuha malazeze në gjuhën shqipe si dhe anasjelltas nga
gjuha shqipe në atë malazeze, të disa nga poetët më të shquar të botës letrare
shqiptare dhe sllave. Ajo që spikat në këtë libër janë poezitë “Kulla e
shpresës sime”, cikël me poezi nga intelektualët e shquar, vëllezërit Mirash
dhe Martin Ivanaj.
Studiuesi dhe përkthyesi i shquar nga Malësia publiçisti
Pjetër Gjokë Dreshaj, ka përkthyer në gjuhën malazeze poezi nga shkrimtarët e
shquar shqiptarë, të vargut brilant poetik, si: Lasgush Poradeci, Zef Zorba,
Ismail Kadare, Bardhyl Londo, Xhevahir Spahiu. Ai ka përkthyer gjithashtu
nga gjuha cilirike sllave (malazeze) në gjuhën shqipe autorët e shquar poet
sllav, si Risto Ratkoviq dhe Vitomir Nikoliq.
Kapitulli i fundit i librit të ri “Permes vitesh…”,
me autor studiuesin dhe publiçistin e mirënjohur Pjetër Gjokë Dreshaj,
përfshin edhe 5 artikuj publiçistikë të shkruar nga studiues dhe
gazetarë të ndryshëm në gazeta dhe revista, sikurse edhe në shumë website të
botës shqiptare në trojet etnike.
Të tilla, janë shkrimet e qëlluara profesionale, me
analiza kumptimplote dhe interesante, që bëjnë vlerësime pozitive kritike dhe
letrare mbi autorin Dreshaj, të cilat janë botuara në kohë të ndryshme dhe
mbajnë nënshkrimin e autorëve nga trojet e ndryshme etnike shqiptare dhe
diaspora, si: Gjekë Gjonaj (Një veteran shqiptar i arsimit shqiptar në
Mal të Zi), Nikollë Gj. Lulgjuraj (Shtesë e propozimit për dhënien e Çmimit
të Komunës Urbane të Tuzit” për vitin 2015, Profesorit Pjetër Dreshaj),
Dhimitrov Popoviq (Sa bukur është kur “Hapim dritaren”… Disa shënime rreth
Kompletit të tekstit mësimor Letërsia VIII, për shkollat fillore
9-vjeçare të autorit Pjetër Dreshaj), Nikolla Perkoviq (Pjetër Dreshaj,
mësues nga Malësia në pension, fitues i Çmimit të komunës “Qytetar Nderi i
Tuzit”, për veprimtari jetësore) dhe Dalip Greca (Pjetër Dreshaj,
një jetë e përkushtuar për arsimin dhe letërsinë shqiptare).
Autori Pjetër Gjokë Dreshaj, lë një thesar në lëmin
jetike, për të sotmen dhe të ardhmen tonë. Këtu del se temat, janë të pasura me
të dhëna të dala nga zemra e studiuesit dhe për këtë ato janë të lexuara me
ëndje nga lexues të shumtë.