Albert Zholi: Flet Etrita Ibrahimi, vajza e “Artistit të Popullit” Feim Ibrahimi

Flet Etrita Ibrahimi, vajza e “Artistit të Popullit” Feim Ibrahimi: Tish Daija, dhe Prof. Albert Paparisto, ishin ata q? e ndihmuan n? thellimin e dijeve t? tij muzikore

- Momentet m? t? v?shtira kan? qen? kur, n? vitin 1992, e hoq?n nga puna padrejt?sisht, bashkë me nënën

-Miqtë  e tij në fushën e letërsisë ishin Drit?ro Agolli, Ismail Kadare, Fatos Arapi, Ali Podrimje, Xhevahir Spahiu

Nga Albert Z. ZHOLI

Feim Ibrahimi (Gjirokastër, 20 tetor 1935 – Torino, 2 gusht 1997) ka qenë ndër kompozitorët më të njohur të Shqipërisë. Praktikisht autodidakt në fillimet e veta, ai ishte i pari kompozitor shqiptar me peshë që studioi në mënyrë ekskluzive brenda vendit, duke u regjistruar në vitin 1962 në Konservatorin e sapokrijuar të Tiranës, ku studioi nën drejtimin e Tish Daisë deri në 1966. Pas kësaj, ai dha mësim në degën e kompozicionit, kontrapunkt dhe harmoni, në Konservator (1966–73), e më pas mbajti postin e nëndrejtorit të Institutit të Lartë të Arteve, organizmi mëmë i Konservatorit (1973–1977). Posti i tij më i lartë ishte ai i Sekretarit për Muzikën në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë (1977–1991); më vonë ishte edhe Drejtor i Pergjithshëm i Teatrit të Operas dhe Baletit, Tiranë (1991–92). Nga viti 1992 deri sa u largua nga jeta, ishte profesor i teorisë dhe kompozicionit në Konservatorin e Tiranës. Në këtë intervistë vajza e tij sjell para lexuesit, jetën veprën, arritjet, pengjet, situatat e vështira që ka kaluar në jetë.

-          Me origjinë nga Gjirokastra e gurtë, çfarë kishte brenda Feimit nga ky qytet plot histori dhe kulturdashës? A e kujtonte ai at? në bisedat tuaja dhe çfarë vlerësimi i bënte?

Babai im u lind n? Gjirokast?r, m? 20 tetor 1935 dhe, n? t? v?rtet?, jo vet?m origjina e tij ishte nga qyteti i gurt?, por edhe prind?rit, ai dhe e gjith? familja e tij, ishte gjirokastrite. Nga qyteti i tij i lindjes, ai trash?goi traditat, zakonet e saj, t? cilat gjysh?rit e mi, i ruajt?n gjat? t? gjith? jet?s s? tyre. Siç thot? edhe vet? ai, n? sh?nimet e tij: “Kam lindur n? Gjirokast?r, nga prind?r gjirokastrit?, por nuk kam jetuar atje, p?r arsye se babai, nj? vit pas lindjes sime, familjen e t?rhoqi me banim n? Durr?s, ku kishte filluar tregtin? me koh?. K?shtu q? nga Gjirokastra nuk kam asgj? t? veçant?. Por shpirtin, mentalitetin e zakonet e saj, i kam nga familja e prind?rit, t? cil?t, me gjith? koh?n e gjat? n? Durr?s, deri n? fund t? jet?s s? tyre, nuk ndryshuan asgj? gjirokastrite brenda familjes; çdo gj? t? origjin?s s? tyre, ata e ruajt?n me fanatiz?m t? plot?. M? kujtohet q? shpesh n?na, q?, sipas zakonit t? Jugut, ne, f?mij?t e th?rritnim “nanà”, deri nga vitet e fundit, thoshte: “Ç’pate, mor der?zi, q? na prure n? Durr?s?” “Der?ziu”, ishte babai. Ai ishte vizionuar, sigurisht, q? e hodhi nj? hap t? till?. Duke qen? se ishte nj? nga mekanik?t e shofer?t e par? t? Gjirokastr?s, mbasi kishte shkuar n? Amerik? i ri fare, ku punoi n? furrat e shkrirjes s? ‘Ford’-it, e kuptoi qart? se, Gjirokastra e vog?l, me prapambetjen e saj, n? nj? zon? disi t? thell?, nuk kishte asnj? perspektiv? zhvillimi. Prandaj la sht?pin? e garazhin n? Gjirokast?r dhe u vendos n? Durr?s. N? Durr?s dhe jo n? Tiran?, sepse ai mendjen e kishte nga Per?ndimi e, Italia ishte pes? hapa larg, n? an?n tjet?r t? Adriatikut. Ai e dinte q? deti u jepte hap?sira ambicieve e q?llimeve t? tij p?r t? b?r? tregti me Evrop?n.”

-          Feim Ibrahimi, një personalitet i muzikës shqiptare, si e kujtoni ju babanë tuaj në vitet e fëmijërisë, në shkollë të mesme dhe të lartë, pra në tre etapat më të rëndësishme tuajat jetësore?

Babai im, si p?r çdo f?mij? tjet?r, ishte n? radh? t? par? prindi im dhe p?r sa koh? isha e vog?l, nuk e ndjeja mbi supet e mia pesh?n e personalitetit t? tij artistik. Sigurisht jam mbrujtur me tingujt e pianos s? tij dhe muzika q? ai ka kompozuar, sot p?r mua ?sht? m? e thjeshta p?r t’u luajtur, sado e v?shtir? t? jet? ajo. Por at?her? nuk kuptoja ende r?nd?sin? e figur?s s? tij, jasht? mureve t? sht?pis?. P?r mua ishte thjesht babi…ai q? luante me mua e q? hera-her?s m? th?rriste “qerratink?” Ai q?, kur m? merrte n? krah?, arrinte t? m? tregonte sa e madhe ishte bota e tij. Ai q?, kur m? qortonte, edhe pse momentalisht m?rzitesha, m? linte t? kuptoja se ka disa parime n? jet?, t? cilat nuk mund t? shkelen kurr?, n?se objektivi yt ?sht? t? jesh i aft? dhe nj?koh?sisht i ndersh?m.

Gjat? adoleshenc?s sime, ai ishte udh?heq?si i rrug?timit tim personal dhe artistik. Tashm?, edhe un? e kisha filluar rrug?n e artit dhe ai ishte mentori m? i mir?, q? çdokush nga ne, mund t? dëshiroj? p?r veten e tij. Studimet e larta un? nuk i kam ndjekur n? Shqip?ri dhe m? ?sht? dashur t? shk?putem her?t nga babai dhe mamaja ime, megjithat? ata ishin gjithmon? t? pranish?m n? jet?n time dhe natyrisht, udh?zimet dhe fjal?t e tyre m? ndiqnin edhe jasht? kufirit.

-          A ishte i rreptë ai me ju dhe në kohën e lirë, si ishin marrëdhëniet tuaja?

Babai im ishte autoritar, por jo i i rrept?. N? fakt, un? nuk mendoj se kam qen? f?mij? problematik dhe ndoshta edukimi im nuk ka qen? shum? i v?shtir? p?r t?. Natyrisht, ai dhe mamaja ime kishin disa rregulla t? sjelljes brenda dhe jasht? familjes, t? cilat duheshin respektuar dhe un? them se i kam zbatuar. Sigurisht, hera-her?s edhe un? kisha d?shirat e mia, ato t? nj? adoleshenteje, t? cilat jo gjithmon? p?rkonin me ato t? babait tim, por n? p?rgjith?si mundohesha t? mos krijoja askund probleme, sepse, nd?rkoh?, mbi supet e mia kishte filluar t? peshonte shum? edhe emri i tij. Nuk doja kurrsesi q? t? prishja imazhin e familjes son?. Koh?n e tij t? lir?, ai ia kushtonte gjithmon? familjes: mamas?, gjyshes sime dhe mua. Krijonte, me aq sa kishte mund?si, gjithmon? momente relaksi dhe sh?titjesh n? Tiran? apo n? vende t? ndryshme t? Shqip?ris?. Ato ishin momente tep?r t? bukura p?r ne. Duke qen? familjar i p?rsosur, b?nte ç’ishte e mundur p?r t’u ndier t? gjith? mir?. Ka ndodhur q? edhe kur i duhej t? shkonte p?r aktivitete pune n? qytete t? tjera, na merrte edhe me vete, vet?m e vet?m q? t? ishim t? gjith? bashk?. Prind?rit e mi ishin shum? t? lidhur me nj?ri-tjetrin, kishin nj? harmoni t? p?rkryer, çka e b?nte m? t? bukur koh?n q? ne p?rjetonim t? tre bashk?. Feim Ibrahimi ishte mikprit?s i shk?lqyer, prandaj dera jon? ishte gjithmon? e hapur p?r t? af?rmit dhe miqt? tan?. Net?t e kaluara me t? gjith? ata q? b?nin pjes? n? rrethin ton? familjar e shoq?ror, kan? qen? nj? koh? tjet?r e lir?, e shpenzuar tep?r bukur. Nga ato mbr?mje kam m?suar ç’do t? thot? t? jesh njeri i kulturuar dhe t? duash e t? respektosh t? tjer?t.

-          Sa ka ndikuar babai  në formimin tuaj intelektual? Ndërhynte tek mësuesit dhe çfarë ju sugjeronte për të ardhmen tuaj?

Siç p?rmenda edhe m? sip?r, babai im ka qen? udh?heq?si im kryesor e kjo, sigurisht, ka ndikuar n? formimin tim personal dhe artistik. Pa frik? mund t? them se ai ka l?n? gjurm?n kryesore n? jet?n time, sepse edhe un? sot, mundohem t? transmetoj at? çka ai m? m?soi gjat? t? gjith? koh?s q? ishte me ne, tek im bir. Babai im ishte autoritar, por jo i i rrept? P?rkundrazi, m? ka nxitur gjithmon? t? m?soj e t? studioj edhe m? tep?r nga sa m? k?rkohej. N? fakt, m? duket, se as nuk kishte pse t? nd?rhynte diku p?r mua, pasi un? kam qen? shum? e rregullt dhe e p?rpikt? n? gjithçka q? kishte t? b?nte me shkoll?n dhe me formimin tim kulturor. Kjo fal? karakterit tim, por sidomos fal? shembullit t? p?rsosur n? familjen time: dy prind?r si Vera dhe Feim Ibrahimi. Mendoj se problemi i v?rtet? nuk ?sht? mbarimi i nj? shkolle… Ajo mbarohet, n? nj? m?nyre apo nj? tjet?r, me ose pa nd?rhyrje… P?r mua, problemi serioz ?sht? se çfar? ndodh kur ti e mbaron shkoll?n pa dijet e duhura, pa fituar aft?sit? p?r t? kryer nj? pun?! Dhe çfar? ndodh n? jet?n t?nde kur nuk mundesh t? b?sh asgj?, sepse ti vet? nuk ia ke dh?n? vetes k?t? mund?si…?!  Pik?risht k?tu q?ndron orientimi i atit tim p?r t? ardhmen time: T? vetmet zgjidhje p?r t? jetuar bukur, jan? studimi dhe puna e vazhdueshme. Çdo gj? tjet?r m? pas rrjedh vet?…!

-          Cilët kanë qenë profesorët e tij dhe si ua përcillte juve kujtimet për ata?

Profesor?t e babait tim ka qen? t? shumt?, por n? formimin e plot? t? tij, kan? ndikuar profesor?t q? ka pasur n? gjimnazin e Durr?sit, si Prof. Qemal Xhomo, Mark Dema, Anton Deda, Luigj Franja, Preng Kaçinari, Reshat Konçi etj. Nuk mund t? le pa p?rmendur k?tu Sulejman Gjavorin, i cili organizonte m?simet dhe aktivitetet n? Sht?pin? e Pionier?ve n? Durr?s. Babi e p?rmendte shpesh, sepse ishte ai q? e futi n? bot?n e muzik?s dhe i krijoi mund?sin? t? çmonte fuqin? dhe bukurin? e saj. M? pas, Prof. Tish Daija, profesori i tij i kompozicionit, dhe Prof. Albert Paparisto, ishin ata q? ndihmuan n? thellimin e dijeve t? tij muzikore, n? Institutin e Lart? t? Arteve (sot Universiteti i Arteve). Prof. Tishi, q? dit?n kur e p?rzgjodhi n? Durr?s p?r t? vazhduar studimet n? konservator (u hap p?r her? t? par? n? Shqip?ri, n? vitin 1961), do t? ishte gjithmon? i pranish?m n? jet?n e babait tim. Ai, jo vet?m ishte profesori i tij por, m? pas, ata do t? ishin koleg? dhe miq shum? t? mir?. Madje, edhe familjet tona e zhvilluan dhe e ruajt?n deri n? fund miq?sin? e tyre krejt t? veçant?.

-          Kush ishin miqtë e tij më të mirë dhe si bashkëpunonte në fushën e muzikës me ta?

Duke qen? kompozitor dhe p?r pozicionin q? kishte, Feim Ibrahimi kishte t? b?nte me shum? artist?, prandaj dhe emrat jan? t? panum?rt. Nd?r ata me t? cil?t ka bashk?punuar, mund t? p?rmend:  mikun e tij t? shtrenjt? Drit?ro Agolli, apo Ismail Kadaren?, Fatos Arapin, Ali Podrimjen, Xhevahir Spahiun; kompozitor?t dhe miqt? e tij shum? t? mir? nga Kosova: Fahri Beqiri, Rafet Rudi, Zeqirja Ballata; Agim Prodani, Prof. Shp?tim Kushta, Prof. Aleksand?r Peçi, Piro Milkani, Kujtim Çashku, Agron Aliaj, piktorin e shum?njohur Naxhi Bakalli; dirigjent?t: Mustafa Krantja, Rifat Teqja, Ermir Krantja, Ferdinand Deda; Prof. Ibrahim Madhin, Prof. Margherita Kristidhin, Prof. Nora Çashkun, Vaçe Zel?n, Gaqo Çakon, Prof. Nestor Kraja etj., t? cil?t kan? qen? s? pari, miq t? tij dhe m? pas edhe bashk?pun?tor? t? shum? veprave e t? shum? veprimtarive.  V?rtet, jan? t? shumt? ata q? kan? punuar me t?, por jan? po aq t? shumt? miqt? e f?mij?ris? dhe t? rinis? s? tij. K?tu do t? veçoja aktorin e mir?njohur Lutfi Hoxha, mik i pandar? dhe besnik i t? gjith? jet?s s? babait tim dhe i familjes son?; dr. Enis Boletini, dr. Naum Theodhosi, Gjergj Vlashi, Esat Ypi, Petraq Ristani, Petraq Papai, Eqrem Basha, Vasil Andoni, Agim e Sirri Rroji, Prof. Sabaudin Zhuta, miq t? tij t? v?rtet? deri n? momentin e fundit…!

-          Cila ka qenë dita më e bukur juaja në marrëdhëniet me babanë? Po dita më e vështirë?

E kam shum? t? v?shtir? t? p?rcaktoj se cila ka qen? dita m? e bukur, pasi kan? qen? aq t? shumta, sa nuk mund t? veçoj ndonj?r?n, por n?se v?rtet duhet t? p?rmend nj?r?n prej tyre, ajo ?sht? dita e Koncertit p?r 60-vjetorin e tij, n? vitin 1995, ku un? luajta Koncertin n. 2 p?r Piano dhe Orkest?r, t? kompozuar n? vitin 1975 (interpretuar vet?m nj? her? nga pianistja e mir?njohur Margherita Kristidhi) dhe m? pas i censuruar p?r 20 vite…E gjith? kjo se, sipas kritik?ve, ky koncert p?rshkohej nga misticizmi dhe tragjizmi... Ishte p?rgjegj?si shum? e madhe p?r mua, q? vija pas studimeve n? konservatorin “Giuseppe Verdi” t? Torinos, p?r t? risjell? n? sken?, pas 20 vitesh, n? koncertin me vepra t? babait tim, nj? vep?r madhore dhe t? v?shtir? si ajo… T? pranish?m ishin intelektual? t? shquar, t? gjith? muzikant?t dhe artist?t m? t? mir? t? Tiran?s. Emocione t? m?dha e t? ngat?rruara! Fotografia, ku jam duke i dh?n? babit lulet, q? m? dhuruan n? fund, dhe ai p?rqafimi i tij i fiksuar aty, si urim p?r interpretimin tim, m? shoq?ron kudo ku shkoj… Moment i paharruar p?r mua…! Nd?rsa dita m? e v?shtir? ka qen?, pa dyshim, ai momenti, kur un?, q? e kisha humbur prej disa dit?sh, realizova, m? n? fund, brenda vetes, gjendjen se nuk do t? mund t? telefonoja m?, n? sht?pin? ton?, n? Tiran?, t? d?gjoja z?rin e tij e t? thoja: “Ba’, jam Etri…!”.

-          Çfarë do veçosh nga virtytet e tij?

Feim Ibrahimi kishte shum? virtyte, por ajo q? un? çmoj m? tep?r tek ai, ?sht? ndershm?ria e tij me t? gjith?, por sidomos me veten…ai nuk b?nte kompromise me ask?nd dhe asgj? dhe nuk pranonte t? shkruante muzik? konvencionale, prandaj edhe veprat e tij kritikoheshin shpesh dhe disa her? censuroheshin gjithashtu. Ai gjithmon? thoshte: “Kur hyn n? ring, do t? pranosh edhe grushta” dhe kjo shprehje e ka shoq?ruar t? gjith? jet?n…!

-          Në këndvështrimin tuaj, cila ka qenë dita më e vështirë e tij? Po më e bukura?

Dit? t? v?shtira babai im ka pasur shum?… Gjithçka prej veprave dhe mend?sis? s? tij artistike t? p?rparuar dhe jo vet?m... Megjithat? mendoj se momentet m? t? v?shtira kan? qen? kur, n? vitin 1992, e hoq?n nga puna padrejt?sisht. Me nd?rrimin e sistemit n? Shqip?ri, mbet?n pa pun?, si ai ashtu dhe mamaja ime… Mua, q? isha me studime n? Itali, m? pren? burs?n e shkollimit. Nj? zgjedhje t? till?, nuk kam arritur kurr? ta kuptoj, pasi im at? gjith? jet?n ishte p?rpjekur p?r çuarjen p?rpara t? muzik?s shqiptare. S’pati qen? kurr? as komunist dhe as n? sh?rbim t? drejtp?rdrejt? t? politik?s, p?rkundrazi! Mjafton fakti q? ai, nga viti 1978, kishte filluar nj? luft? t? mir?fillt? burokratike p?r ta an?tar?suar Shqip?rin? n? UNESCO. Dhe ia doli, pas 13 vitesh, n? vitin 1991! V?rtet, nuk arrij as ta konceptoj e jo m? ta kuptoj, si ?sht? e mundur q? ky artist t? flakej n? rrug? bashk? me familjen e tij!

N? sh?nimet e tij, shpesh kam gjetur mendime t? hedhura aty-k?tu, q? d?shmojn? p?r gjendjen e tij t? trazuar shpirt?rore n? ato vite…

“Nuk ma lodhi puna trupin, ma g?zoi shpirtin…thashethemet ma shkat?rruan , o njer?z, trupin dhe shpirtin”.

“Jam edhe s’jam?!...m?ngjeseve ndryshe, mbr?mjeve ndryshe…! Kur jam, s’jam…ku s’jam, jam. Ndoshta jam e s’jam…  (B?j sikur jam). Por m? shum? s’jam. B?j sikur jam, edhe kur s’jam.”

“Thell? e m? thell? n?n Tok? trupi. Lart e m? lart n? Qiell shpirti. Mbi Tok? e n?n Qiell, veç hijes…asgj? e asaj q? ishte.”

M? pyet?t edhe cila ka qen? dita m? e bukur e tij…! Pa dyshim dita kur un? erdha n? k?t? jet?…ai thoshte gjithmon? q? un? isha kryevepra e tij dhe ishte m? shum? se i lumtur p?r ekzistenc?n time!

-          A u vlerësua si duhej Feim Ibrahimi në sistemin monist?

P?rgjigjja p?r k?t? pyetje ?sht? paksa e v?shtir?, pasi shum? njer?z mendojn? q? absolutisht po! Sigurisht, p?rsa u p?rket posteve q? ai mbajti, pothuajse gjat? t? gjith? jet?s artistike, ishte shum? i vler?suar. Fillimisht ishte zv/drejtor i Institutit t? Lart? t? Arteve. M? pas e em?ruan n? postin m? t? lart? p?r nj? muzikant, at? t? sekretarit t? Lidhjes s? Shkrimtar?ve p?r sektorin e muzik?s, ku q?ndroi p?r rreth 15 vite, deri n? vitin 1991. Po n? k?t? vit filloi drejtor i p?rgjithsh?m i Teatrit t? Oper?s dhe Baletit, prej ku e larguan n? vitin 1992. Po, e larguan, e larguan sepse anarkia kishte pushtuar Shqip?rin? e atyre viteve. Figurat e artist?ve t? v?rtet? u shkel?n me k?mb?, sipas d?shir?s s? atyre q? tashm? kishin marr? n? dor? artin, sikurse edhe t? gjitha institucionet e tjera t? k?tij vendi. Artistikisht, n? pamje t? par? dukej i vler?suar… Veprat e tij gjithmon? merrnin çmime t? para, por si çdo medalje q? ka dy an?, edhe veprat p?rveç çmimeve q? merrnin, pothuajse gjithmon? shoq?roheshin me kritika t? forta (flas p?r veprat e p?rmasave t? m?dha). T? famshmet “diskutime krijuese” ishin Shpata e Damokleut mbi kok?n e tij, e cila edhe mund t? pritej… Ne, brenda mureve t? sht?pis?, ishim gjithmon? n? ankth p?r at? q? mund t? na priste.

S?rish mes letrave t? tij, kemi gjetur edhe k?to sh?nime: “Vazhdimisht kam ndier nevoj?n t? hedh sh?nime nga ajo q? kam jetuar, sidomos 30 vitet e fundit, periudh?, e cila, natyrisht, ?sht? ajo kur u krijua e u formua personaliteti im si kompozitor. Ngjarjet q? kam kaluar, shum? vite t? shkuara, m? kan? tronditur; n? koh?n e tyre m? kan? krijuar v?shtir?si dhe shqet?sime t? m?dha. Ato disa her? kan? qen? t? rrezikshme p?r mua, gruan, vajz?n time t? vetme dhe, pse jo, edhe p?r rrethin familjar: v?llan?, motrat, ndoshta edhe nipat dhe mbesat.

Ç’ishte ky fat p?r nj? absurditet t? till?? Ç’faj kishte gruaja, Vera, vajza, Etri, vog?lushe 5 apo 6-vjeçare, pse mund t? “gaboja” un?? Pse p?r nj? t? ashtuquajtur “gabim ideologjik” n? krijimtarin? time, duhet t? kishte dy-tri-kat?r e m? shum? d?nime: un?, gruaja, vajza etj etj. etj.”

-          A ka pasur ndonjë takim me udhëheqësit e asaj kohe dhe çfarë ju ka treguar?

Po, ka pasur her? pas here takime me udh?heq?sit e asaj kohe, edhe me vet? Enver Hoxh?n, apo Haki Tosk?n, Foto Çamin, Ramiz Alin? etj., por gjithmon? kan? qen? takime pune, n? grup dhe jo personale.

-          Ju si fëmijë e tij, a ndiqni gjurmët e babait?

Un? kam ndjekur gjurm?t e tij, jo si kompozitore, por si pianiste koncertiste. Merrem gjithashtu edhe me dixhitalizimin dhe p?rhapjen e veprave t? Feim Ibrahimit; madje ky ?sht? edhe q?llimi p?r t? cilin, para pothuajse 11 vitesh, vendosa t? kthehem n? Shqip?ri, bashk? me familjen time.

-          Në kohën e lirë me se merrej dhe si i kishte marrëdhëniet me cigaren dhe pijet alkolike?

Koha e lir? e babait tim ka qen? shum? e kufizuar, pasi kur nuk ishte n? zyr?, ishte n? studion ton?, duke kompozuar…Kur ma linte mua pianon p?r t? studiuar (kishim orare t? ndara me nj?ri-tjetrin), ishte n? tavolin? duke orkestruar…ose duke shkruar esè, apo diskutime q? i duhej t? mbante n? takime t? ndryshme… Ishte duke lexuar libra filozofik? ose edhe thjesht, duke ndihmuar n? pun?t e sht?pis?. Megjithat? nuk na kan? munguar ato momentet tona, edhe pas darke, kur i kishim mbaruar pun?t e dit?s dhe dilnim t? tre p?r nj? sh?titje n? bulevard. Nuk mungonin gjithashtu, siç e kam th?n? edhe m? lart, as edhe sh?titjet e her?pashershme n?p?r Shqip?ri.

Mbr?mjet vona i kalonte kryesisht n? shoq?rin? e mikut t? tij Drit?ro Agolli, q? bashk? me t? shoqen, Sadijen, vinin pas darke dhe kalonin or? t? t?ra deri edhe pas mesnatte, duke biseduar p?r artin, let?rsin?, filozofin?, politik?n e gjithçka tjet?r. Shpesh u bashkoheshin edhe Kujtim e Nora Çashku, apo miq t? tjer?, si edhe t? af?rmit tan? m? t? ngusht?. N? ato or? diskutimesh t? vyera, un? jam kulturuar ndoshta m? shum? se n? çdo shkoll? tjet?r, q? kam b?r? gjat? jet?s sime. Hera-her?s kishim edhe miq t? huaj, t? cil?t vinin t? ftuar nga Lidhja e Shkrimtar?ve. Pas darkave apo takimeve zyrtare, Drit?roi dhe babi, duke qen? se banonim ngjitur me hotel “Tirana”, i sillnin n? sht?pit? tona, q? i ndante vet?m nj? kat, dhe k?shtu kalonim net? t? tjera t? paharrueshme, t? mbushura me dije pa fund! Im at? ishte shum? i kujdessh?m p?r sh?ndetin e tij… Cigaren e kishte pir? mjaft, p?r shum? vite, kur ishte i ri, por m? pas e kishte l?n? dhe nuk e piu m? deri n? fund t? jet?s. Pija ishte thjesht nj? shoq?ruese shum? “e ngadalt?” p?r at?. Duke qen? edhe kardiopatik, q? n? mosh?n 43-vjeçare, pijes i rrinte larg, p?rgjith?sisht… Me nj? got? fare t? vog?l p?rpara, mund t? kalonte or? t? t?ra bisedash dhe k?shtu ndjehej mir?.  Nuk di ta kem par? ndonj?her? babain tim t? kalonte mas?n q? i lejonte vetes, n? çdo gj?… Ishte njeri i matur n? gjithçka dhe kurr? nuk e shkelte kufirin p?r asgj?!

-          Mund të na e përcillni thjesht kontributin themelor të Tij në krijimin dhe zhvillimin e muzikës në tërësi dhe në atë klasike shqiptare?

S? pari, do t? thoja q? kontributi i Feim Ibrahimit n? muzik?n shqiptare, q?ndron n? faktin se ai u p?rpoq me t? gjitha m?nyrat, duke rrezikuar edhe veten e tij, t? dilte nga kornizat e realizmit socialist. Ai theu tabut? e k?saj epoke dhe p?r k?t? arsye ?sht? cil?suar edhe nga kritika, si reformatori i muzik?s shqiptare. M? tej, kontributi i tij shtrihet tek brezat, pasi ishte profesor i shum? prej artist?ve t? sot?m dhe n? vitet kur punoi n? Lidhjen e Shkrimtar?ve, u mundua t? ndihmonte sa m? shum? artist? duke u dh?n? atyre pianot q? vinin her? pas here n? Shqip?ri, apo magnetofone e mjete t? tjera pune t? domosdoshme p?r nj? muzikant.

Nga viti 1978, ai b?ri nj? pun? ekzemplare p?r 13 vite rresht, q? muzika shqiptare t? an?tar?sohej n? UNESCO dhe m? n? fund ia doli. Gjithmon? pohonte se ai momenti kur mbajti fjal?n e tij falenderuese n? Bonn, n? Asamblene e Pergjithshme  t? CIM-it, ishte momenti m? emocionues i t? gjith? karrier?s s? tij!

Feim Ibrahimi, me ndihm?n e mikes son? anglese, June Emerson, n? vitin 1991 krijoi Festivalin e Muzik?s s? Re Shqiptare, festival q? aktivitetin e tij e ka vazhduar deri n? koh?t e sotme dhe q? u b? skena e muzik?s shqiptare pas viteve ’90.

Ati im, ?sht? i pari kompozitor shqiptar q?, n? vitin 1994, n? konservatorin “Mozarteum”, n? Salzburg, shkroi muzik? elektroakustike, nj? zhan?r dhe nj? teknik? krejt?sisht e pal?vruar n? Shqip?ri n? ato koh?. Vepra “De Profundis”, kushtuar viktimave te diktatur?s n? v?ndin ton?, ka qen? e pranishme disa her? n? festivalet evropiane t? muzik?s elektroakustike.

N? fakt, lista e kontributeve t? tij n? muzik?n shqiptare do t? ishte ende e gjat?, por hap?sira nuk ma lejon, k?shtu q? mendoj t? ndaloj k?tu…

-          Cili ishte tipari i tij dallues në marrëdhëniet prind – fëmijë?

Kemi pasur nj? marr?dh?nie klasike prind – f?mij?, ku dashuria dhe respekti kan? qen? n? maksimum. Im at? ishte sa autoritar, aq edhe hokatar, luante me mua, m? m?sonte pianon dhe muzik?n, interpretonim me 4 duar n? piano…

N? t? v?rtet?, nuk mund ta p?rshkruaj me nj? fjal?, sepse ai i kishte t? gjitha tiparet bashk?.

-          Ka disa filma që Feimi ka realizuar muzikën, çfarë ju ka shprehur ai në këto raste? Cila është e veçanta e kësaj muzike?

Feim Ibrahimi ka shkruar muzik?n e tet? filmave, t? cil?t jan?: “Ngadh?njim mbi vdekjen”, “Kur zbardhi nj? dit?”, “P?rse bie kjo daulle”, “Ball? p?r ball?”, “Pylli i liris?”, “Shembja e idhujve”, “Balada e Kurbinit” dhe “T? Paftuarit”. Ai kishte nj? konsiderat? t? lart? p?r muzik?n e filmit dhe e kompozonte gjithmon? me shum? seriozitet. E vler?sonte, as m? shum? e as m? pak, si nj? muzik? t? mir?fillt? simfonike, prandaj edhe p?rdorte t? nj?jt?n gjuh? kompozicionale. Shpeshher?, ndodhej n? sheshxhirimet e filmave, p?r ta jetuar vet? dramaturgjin? e tyre q?, m? pas, t? kompozonte muzik?n e duhur. Sipas tij, vet?m n? k?t? m?nyr?, muzika do t? p?rputhej m? s? miri me t? t?r? komponent?t filmik?.

-          Po shkolla jonë e muzikës sot a është konkuruese në Evropë?

Mendoj q? shkolla jon? ka qen? tep?r konkuruese n? Evrop? n? vitet ’80 – ’90. Niveli i instrumentist?ve dhe i disa kompozitor?ve, nuk ishte m? pak i denj? se ai i vendeve evropiane. Edhe un? vet? jam d?shmi e k?saj: kur shkova p?r studime n? Itali, niveli yn? nuk ishte aspak m? posht? atij italian, p?rkundrazi…!

N? koh?t e sotme, arritjet e disa instrumentist?ve dhe k?ng?tar?ve vazhdojn? t? jen? konkuruese. Shum? prej tyre fitojn? konkurse e b?jn? karrier? mjaft t? mir? jasht? kufijve shqiptar?.  Jam e rezervuar p?rsa i p?rket kompozicionit, pasi ende nuk ?sht? n? nivelin e muzik?s kontemporane evropiane, e cila n? k?to vite ka p?rparuar me hapa t? st?rm?dhenj.

Fjal?n e kam p?r muzik?n serioze, pasi muzika e leht? ka probleme shum? m? t? m?dha dhe ?sht?  vite drit? larg muzik?s  evropiane.

-          Kishte ndonj? peng Feim Ibrahimi?

Sigurisht q? kishte… Edhe disa nga sh?nimet e shkruara prej tij, t? cilat i kam sjell? k?tu m? sip?r, d?shmojn? m? s? miri p?r k?t?…! P?r m? tep?r, ai vuante faktin q? nuk kishte mundur t? studionte jasht? kufijve shqiptar?, prandaj edhe shfryt?zonte çdo mund?si q? i krijohej, p?r t? lexuar, studiuar e d?gjuar muzik?… Ishte i etur p?r kultur? evropiane; nuk reshti kurr? s? k?rkuari, madje nga çdo udh?tim pune jasht? shtetit, sillte partitura, disqe dhe libra studimor? t? autor?ve bot?ror? bashk?kohor?, t? cilat jan? sot pjes? e arkivuar e bibliotek?s s? tij. Brenda t? gjitha mund?sive, krijonte takime me personalitete t? artit n? p?rgjith?si dhe t? muzik?s, n? veçanti. D?shmi jan? let?rk?mbimet dhe dosja e kartvizitave t? lavd?rueshme.

Ai d?shironte nj? Shqip?ri evropiane, nj? muzik? evropiane.

Peng i madh ishin veprat e tij t? kritikuara e hera-her?s t? ndaluara, muzika q? donte t? shkruante dhe q? vet? koleg?t, si edhe diktatura, e pengonin p?r ta b?r?…!

P?r k?to arsye, edhe pengu im m? i madh ?sht? q?, n? koh?n kur m? n? fund ishte i lir? t? shkruante at? q? kishte dashur gjat? t? gjith? jet?s, babai im shkoi n? bot?n e p?rtejme, p?r t? mos u kthyer m?, duke marr? k?shtu me vete t? gjitha d?shirat e tij shum? t? ?nd?rruara, por t? paplot?suara…