Kulturë
Anton Nikë Berisha: Poezi e etjes dhe ngushëllimit shpirtëror
E merkure, 12.05.2021, 08:11 PM
POEZI E ETJES DHE E NGUSHËLLIMIT SHPIRTËROR
Sot,
më 10 maj, paradite, ndërroi jetë njëri ndër poetët tanë të shquar, Agim Mato
nga Saranda.
Shkruan:
Anton Nikë Berisha
Agim Mato dëshmoi
një aftësi të madhe për të përftuar tekste poetike të pasura e të veçanta, që
janë në gjendje të vënë një komunikim të jashtëzakonshëm me lexuesin. Kush e ka
lexuar dhe është thelluar në poezinë e tij nuk e ka pasur të vështirë të
vërejë, pos të tjerash, dy veçanti të saj: poezia si etje dhe si ngushëllim
shpirtëror, të cilat janë njësuar në shprehjen poetike dhe e kanë bërë atë sa
poet të mëvetësishëm, po aq të rëndësishëm. Ky vlerësim është, edhe nga
studiuesit shqiptarë, edhe studiuesit italianë.
Përmes poezisë e
me poezi Mato e përjetoi historinë e Anteut të lashtë (sinonim i qëndresës së
jashtëzakonshme), të cilit Nëna tokë (Gjea), sa herë Herkuli e hidhte për tokë,
ia kthente forcën. Edhe poeti ynë vuajti dhe e pësoi, këngët (poezitë) heshtën
brenda tij, u zvetënuan dhe u tkurrën, po nuk u shuan. Thënë figurativisht,
“nëna” poezi kushtëzoi që të mos gjunjëzohet, po duke u mbështetur në pasurimin
shpirtëror, në nevojën e komunikimit poetik me veten e me të tjerët, të
mbijetojë, ta jetojë jetën.
Qenësia e poezisë
së Agim Matos mund të shprehet mirëfilli nëpërmjet këtij mendimi të Edgar Allan
Poe-s: “Është pranuar, heshtazi e haptazi, në mënyrë të drejtpërdrejtë e të
tërthortë, se objekti përfundimtar i poezisë është e vërteta. Është thënë se
çdo poezi duhet të ngulisë në mendje një moral e prej vetë këtij morali të
gjykohet dhe vlera poetike e veprës. Kemi qenë veçanërisht ne Amerikanët që e
kemi përkrahur këtë ide të lumtur e ne bostonianët, në mënyrë edhe më të
veçantë, që e kemi zhvilluar atë tërësisht.
Kemi ngulitur në
tru, se të shkruash një poezi thjesht për hir të poezisë e ta njohësh se ky ka
qenë dhe qëllimi yt, do të thotë ta tregosh veten tërësisht të mangët nga forca
dhe dinjiteti i vërtetë i poetit — por e vërteta e thjeshtë është se, nëse do
t’ia lejonim vetes kundrimin në thellësi të shpirtrave, atëherë do të zbulonim
menjëherë që nuk ekziston e as që mund të ekzistojë në këtë botë ndonjë vepër
më tërësisht dinjitoze — më sublimisht fisnike se ajo poezi e vërtetë — ajo
poezi per se — ajo poezi që është veç poezi dhe asgjë më shumë — ajo poezi e
shkruar vetëm e vetëm për hir të poezisë […]”.
Lindi më 1947 në
Sarandë, ku ka shkuar gjithë jetën e tij Kur ishte 3 vjeç, regjimi komunist
arreston të atin së bashku me një grup intelektualësh dhe e dënon me 15 vjet
burg, sekuestrim të pasurive, me motivacionin “grup armiqësor i organizuar
kundër pushtetit popullor” por në fakt ishte asgjësimi i intelektualëve, që
mendohej se do të bëheshin pengesë e atij regjimi. Që atëherë jeta e Agimit dhe
e familjes njohu vetëm privacione. U rrit në varfëri, pa të drejtat më
elementare. Pas mbarimit të shkollës së mesme nuk ju dha e drejta e studimit
për në Universitet. U çua ushtar në një Ndërmarrje Bujqësore Ushtarake dhe me
lirimin nga ky shërbim filloi të punonte punëtor për hapjen e themeleve të
godinave të reja.
Në moshën 20
vjeçare publikoi vëllimin e parë me poezi të titulluar “Jug”(1969), që u prit
me interes nga kritika dhe lexuesit. Kjo i hapi rrugën të fillonte punë në
gazetën “Fitorja” të rrethit të Sarandës, por pas një viti e lëvizin që andej
për shkak të biografisë. Pas 4 vjetësh publikoi një tjetër libër me titullin
“Në pragun e shtëpive tona”(1974), që i kushtoi përfundimisht heqjen e të
drejtës së botimit me një qarkore të ministrisë së Kulturës, duke i zbrazur
librat nga bibliotekat dhe libraritë e duke i çuar për karton. Në fund të
diktaturës botoi librin e tretë “Buka e fjalëve”.
Pa shembjes së
regjimit komunist, shiti shtëpinë, bleu makineritë e një shtypshkronje të vogël
dhe regjistroi një shtëpi botuese me emrin “Milosao” . Vetëm pas 30 vjetëve, më
2011 filloi të shkruante përsëri dhe botoi njërin pas tjetrit vëllimet: “Jashtë
eklipsit”( 2012), “Fundo”2012) dhe “Lundrimet”. Për të gjitha këto libra u
shkruan artikuj vlerësues.
Në nëntor të vitit
2014 Presidenti i Republikës i akordoi titullin: “Mjeshtër i madh”.
Më 2016 del nga shtypi vëllimi “Pluhuri i artë i përjetësive” që njohu një
numër shkrimesh studimore nga kritikë të Shqipërisë, Kosovës dhe të Maqedonisë.
Për disa vjet u
zgjodh kryetar i “Klubit të Krijuesve Jonianë” ku organizoi disa manifestime të
gjera poetike të quajtura “Trirema e poezisë Joniane”, derisa hoqi dorë nga
drejtimi i këtij grupi.
Agim Mato
MEA CULPA
Kur zbrita sërish
pas tridhjetë vjetësh në minierën
e braktisur të poezisë
e po çapitesha në galeritë e lëna përgjysmë,
duke kërkuar arin e fshehur nëpër guva,
veglat e mia të punës
të shpërndara pa kujdes në çaste zemërimi
me perënditë,
ngurova papritur dhe ashtu fluturimthi
bëra të ngjitem lart, ku prej kohësh përgatitesha për
salltanetin e madh të vdekjes.
Vallë sërish do të
fillonin vuajtjet netëve të vetmuara,
derisa zjarret e shpirtit do të më kthenin në zhele
këmishat e hekurosura dhe jelekun e çmuar
të dhëndërisë?
Sërish, vallë, do
të ulërija nga dhimbjet, kur
si i babëzitur, do të gërmoja motivet
derisa të më zinin nën vete galeritë e tyre të frikshme?
I jepja zemër
vetes: kush e çan tani kokën
për profkat poetike?
E ndërsa po mendoja t’ia mbathja
nga kisha ardhur,
më rrethoi befas frushullima mizëri e krahëve të
dëshirave e të ëndrrave të dikurshme,
që përplaseshin tek unë si lakuriqë nate
dhe binin të alivanosura para këmbëve të mia.
Si kishin rrojtur
kaq gjatë në këtë harrim të pashpirt?
I prekja një nga
një
e ato përmendeshin me klithma duke mbushur me
dritë minerale
tërë atë laborator kujtese,
tërë atë punishte arti që ma mbyllën me forcë,
tërë atë alkimi të shpirtit
që filloi të më shfaqet
si një asteroid verbues. E pashë sërish qartë
vrullin e marrëzive të dikurshme
për të përplasur kokën tek e paarritshmja,
deri sa llamba prej karbiti yjesh në ballin tim
thyhej
duke qëlluar me tërë fuqinë magmën e trashë të kohës.
Po kur ndjeva të
ndizen rreth e rrotull
motorët e metaforave,
në djall, thashë, këmishët e hekurosura, oportuniteti
dhe bisedat eklektike mbrëmjeve,
në djall programimi i jetës,
oraret e përpikta për medikamentet dhe filmat.
Sarandë, 2011