Kulturë
Shefqet Dibrani: Karakteri i personazhit dhe krijimi i tyre
E shtune, 03.04.2021, 09:56 PM
KARAKTERI I PERSONAZHIT DHE KRIJIMI I TYRE
Rreth
romanit “Malësorja”, të Nazmi Rrahmanit, botimi i parë në vitin 1965
Shkruan:
Shefqet DIBRANI
Secili
autor bënë përpjekje për të përshkruar sa më mirë karakterin e personazhit, në
menyrë që lexuesi t’i përjetojë si figura të gjalla, zakonisht kjo bëhet për
romanet e tipit rrëfim a përshkrim për ngjarje të caktuara. Krijimi i
personazhit sa më autentik, sa më afër botës reale, në mënyrë që të jetë i
pranueshëm dhe i besueshëm për lexuesin. Autori i romanit “Malësorja”, këtë
synim e ka realizuar plotësisht duke pasur parasysh ndikimin dhe përdorimin e
romanit edhe në sitemin edukativo arsimor. Në dukje të parë përjetohen si personazhe
reale, pasi karakteri i tyre është i përafërt me njerëzit e gjallë, edhe
ngjarja është përshkruar aq besnikërisht sa shpesh hamendet lexuesi nëse po
lexon një rrëfim real apo në ngjarje të imagjinuar e cila është konstruktuar në
atë formë falë vetëdijes së autorit.
Si
të themi, sjellja në jetë e karakterit të një personazhi është sfidë me të
cilën është përballur edhe vet ai. Peripeci morale të krijimit të personazhit
janë ilustruar në mënyrë estetike aq bukur sa kufiri në mes personazhit real
dhe atij të imagjinuar është përafruar në atë mas ku dallimi është i vogël ose
krejtësisht i pavërejtshëm, sidomos me protagonistën e cila si karakter është e
sinqertë, rruga e saj jetësore është përplot peripeci, thjeshtësia e veprimit
të saj është njerëzore, por duhet të jemi të qartë se ky roman ndryshe nuk do
të duhej të shkruhej, pasi rëndësia estetike e romanit nuk do të vlente.
Karakteret
e personazheve në romanin “Malësorja”, pasqyrojnë jetën e asaj kohe me të
gjitha zymëtsitë e saj, nga e cila, përmes këtij romani, është nxjerr e
mundshmja për ndryshim dhe emancipim, gjë që karakteret e romanit botën e
shohin ashtu siç shihej kudo realiteti i asaj kohe. E, nëse nuk ka bërë më
mirë, sidomos me karakteret e vrazhdëta, është pasojë e rolit që iu ka dhënë
autori, qofshin edhe karaktere antagoniste. Por në karakteret e këtyre
personazheve, në botën e tyre, ne shohim edhe sot, një dramë jetësore me të
gjitha nuancat e asaj kohe, të cilat shfaqen përmes mendimeve ose formave të
veprimit të cilat i përkasin një periudhe kur jeta përjetohej si e tillë. Por
në brendësin emocinale të karakterit dalin në pah edhe dëshirat e tyre,
ambiciet përmes të të cilave shihet një motivim për të vepruar për të
gjallëruar qoftë edhe duke i bërë dëmë tjetrit, ndërsa karakteret tjera si të
themi duke u vetmbrojtur kanë pasqyruar mënyrat e çasjeve ndaj fenomenev dhe
vobektësive të pashembullta të cilat vazhdimisht kanë lënë gjurmë e vrragë në
personalitetin e karakterit tjetër, përkatsisht të personazhit që është
trajtuar brenda veprës letrare e cila është e rëndësishme për shoqërinë.
Jo
pak ndeshim situata të veprimit të cilat nxjerrin më në pah karakterin veprues
të personazhit i cili është ngarkuar për të vepruar mu ashtu, pasi koncepti i
ngjarjes është planifikuar të rrjedh ashtu siç ka ndodhur edhe në romanin
“Malësorja”, në të cilin autori përmes karakterit të personazheve mëton ta
ndryshojë gjendjen sociale, po sidomos synon për t’i flakur disa vese të cilat
e pengojnë zhvillimin dhe emancipimin e shoqërisë. Më duket se të gjitha
angazhimet e autorit kanë të bëjnë me përpjekjen e tij për ta përmirësuar
gjendjen sociale të shoqërisë të cilat i ka ngërthye si veprime të mundshme, i
ka përafruar me ndodhitë dhe ngjarjet e zakonshme, pastaj ai ka bërë përpjekje
të pareshtur që disa personazhe të ndryshojnë qëndrimin e tyre, karkaterin e
veprimit dhe përgjegjësitë në përmasa më të mëdha për të ndikuar në ndryshim
dhe përmirësim. Nuk do të kisha thënë se personazhet, përkatësiht karakteret e
librit janë vet personaliteti i autorit, por se janë sajesa ose pjellë e
fantazisë krijuese kjo s’ka dyshim, andaj përafrimi me realitetin i një
realiteti të dokumentuar është thjeshtësia e një imagjinate e kthyer në
realitet për një realitet të mundshëm. Por një gjë evidente është se krakteret
në romanin “Malësorja” nuk janë aq dinamike të tipit aksion, gjithsesi
karakteret e personazheve janë përfaqësuesi tipik i romanit, përkatësisht i
asaj gjendje më të cilën shkrimtari merret në mënyrë artistike, për të
pasqyruar edhe mentalitetin, edhe traditën, edhe doket, edhe zakonet, të mirën
dhe të keqen do të thoshim sipas një shprehje popullore, e cila është
sëndertuar përmes këtyre personazheve, kryesosht të përafruara me njerëz real,
sado që secili detaj është referencë e ndjenjës, përjetimit dhe imagjinatës së
vet autori i cili demonstron aftësitë dhe njohurit e veta si tipare dallese të
një shkrimtari i cili përmes provincës mendon ta emancipojë edhe jetën urbane
dhe shoqërinë në përgjithësi.
Sado
që këto përsonazhe janë të përafërta me realitetin njerëzor, përseri ata bëjnë
jetën e tyre autentike, lëvizjet dhe veprimet e të cilëve sëndertojnë iden e
planifikuar që më parë, janë imazhet e vepres letrare, janë emocionet e
veprimit, por janë edhe emocionet e vrojtimit, leximit dhe përjetimit të të
gjithë atyre që kundrojnë ose e lexojnë këtë vepër. Me një fjalë drama dhe
dramaciteti i veprimit janë aftësi krijuese të cilën nuk e posedon secili
autor. E këtë e dëshmon krijimi i Malësores, një personazh autentik e cila ka
mbajtur me sukses përgjegjsitë që ia ngarkon shkruesi për t’i shërbyer një
qëllimi të caktuar i cili nga përmbajtja duket se është mjaftë i dukshëm, tejet
transparent dhe motivuas për t’u ndryshuar.
E
ky ndryshim nuk bëhet, nuk arrihet nëse shoqëria në krajatat e jetës, në
situata të caktuara nuk e pranon dhe përvetëson atë ndryshim duke e bërë si
pjesë e mentalitetit të brendshëm. Pra revolucionet e mëdha bëhen atëher kur
individi dhe shoqëria kanë ardhur në një stad të vetëdijes qytetare për tu
ndryshuar. E ndryshimin e shohin, e përjetojnë si nevojë por jo si detyrim,
pasi gjërat e detyrueshme nuk kanë jetëgjatësinë e atyre që ndryshohen si
nevojë si domosdoshmëri e një procesi etnokulturor, siç e kemi rastin në
romanin “Malësorja”.
Edhe
protagonistja e romanit të gjitha veprimet e saj i bënë në përputhje me
proceset për ndryshim dhe vetëdijësim të shoqërisë, në përputhje me
mentalitetin e atij ambienti arkaik, por ajo bënë, ajo lëvizë, veprime në
përputhje me përjetimet e thella të cilat janë pjesë e një evulimi për të
ndryshuar, pasi vet personazhi i protagonistës ka rolin për të frymëmarrë për
të sifiduar dhe për të jetuar. Nuk ka sforcime të shumta, thjesht shkrimtari e
ka detyruar personazhin të veproj si ai dëshiron, pra veprimi i shkrimtarit
është tejet i gjakftohtë, të gjitha lëvizjet dhe veprimet e personazheve vetëm
ai i kontrollon, atyre ua përcakton jo vetëm temperamentin e veprimit por ua
cakton me gram edhe pjesën e karakterit i cili duhet të jetë në përputhje edhe
me pamjen e personazhit i cili si arketip duhet të përfaqësoj tiparin më karakteristik
të veprimit, lëvizjes dhe sjelljes brenda romanit a ndodhisë që përshkruhet në
roman.
Në
secilën vepër letrare, por edhe tek romani “Malësorja”, është e tjedukshme
shoqërimi që autori ua bënë personazheve, ai është edhe ndikues i karakterit si
dhe përcaktues i arketipit që ua përcakton edhe mënyrën, edhe sjelljen por edhe
veprimin secilit personazh, në mënyrë që ecja, shoqërimi i autorit nëpër ato
rrugë dhe nëpër ato përjetime duket të jetë i pashmangshëm, pasi e tërë vepra
është rezultat i imagjinatës artistike të clën sigurisht e ka fiksuar,
shtjelluar dhe konceptuar qysh në filimin e fillimeve të këtyre veprimeve që
rrëfehen në këtë vepër artistike e cila ka gjasë si rrëfim duket të jetë i
saktë, pasi ngjarje të tilla, të përafërta, magjike e tragjike, me ëndrra,
dëshira të njejt mund të kenë ndodhur, para ose edhe pas shkrimit të romanit.
Ky afinitet është magjia e fantazisë, është intuita të cilën mund ta prodhoj
vetëm mendja dhe dija e shkrimtarit, i cili më mirë se kushdo tjetër i njeh ato
zhvillime, ato rrethana, atë traditë me të gjitha zhvillimet rrethanore, në
situata e dilema tragjike a triumfe, përvoja letrare që e përcjellin dhe e
shoqërojnë një vepër të tillë artistike, siq është romani “Malësorja”!...