| E diele, 21.03.2021, 11:52 AM |
Eklipsi i vargut poetik në dy poete shkodrane
Arjola Zadrima dhe Desantila Qerimaj
Nga
Leon Lekaj
Ka
gati tridhjetë vite, që letërsia shqipe po kërkon me etje përfaqësuesit e saj
ma të denjë. Midis nji kaosi okult dhe gadi të padepërtueshëm, midis një
përzgjedhjeje abuzive e të fryeme me tema, të cilat tashma e kanë lodhë
lexuesin shqiptar në të dyja anët e kufinit, kërkimi i nji letërsie të ndershme
e të mirfilltë, ku fjala e vendosun siç duhet dhe ku duhet të përbajë me të
vërtetë art, mbetet nji angazhim jo i lehtë i lexuesit të mirfilltë.
Jo
rrallë herë posta nga atdheu, apo nga vise ma të largëta të globit, flet me
gjuhën e librit. Kësaj here ishte nji zâ i ri, nji krijuese e re, e cila troket
plot elegancë në portën e poetëve, për ti befasue ata me vargjet e saj modeste.
Bahet
fjalë për Desantila Qerimaj dhe vllimin e saj të parë poetik “Arie të krisuna”,
i cili mbërriti në adresën time me autografin e autores.
Kur
dora kërkoi me e vendosë atë në bibliotekën e vogël, këtu në Athinë, pa dashtë
dhe ndoshta pa e ditë se pse, libri i saj zuni vend afër librit të një tjetër
poeteje shkodrane, Arjola Zadrima, e cila pak kohë ma parë ma pat dhurue
vllimin “Carpe diem”. Ky qe nji gjest i rastësishëm, por rreshtat që po shkruej
për këto dy poete të nji prej qendrave ma të randësishme të kulturës sonë
kombtare, janë nji vetdije e plotë. Ato janë shprehje e nji shtyse të brendëshme, e cila grafikisht më krijoi
nji paralele kur mbarova së lexuemi të dy vëllimet e tyne poetike.
Për
Desantilën këto rreshta që pata shkrue vitin që shkoi, janë botue në kapakun e
vllimit të saj “Arie të krisuna”:
“Desantila
i drejtohet me guxim nji përvoje ekzistenciale dhe poezia që ajo na vë përpara
braktis në mnyrë flagrante konceptin romantik. Vargu i saj, si tingull i
zvarritun violonçeli, që kambëngul të japë idenë e dhimbjes me pak masa, të
thrret në nji kombinim elegant fjalësh, e të detyron të hysh brenda tij, si një
njeri që ndeshet me universin e nji bote të panjoftun. Nji botë vargjesh, ku
muzikaliteti asht nji prej tipareve kryesore. Midis nji vokacioni kondensues
dhe thanieve aluzive, çdo fjalë e saj vishet me ngjyra, e mandej shndërrohet në
nji tingull kumbues, në realitetit misterioz që ajo kërkon me ndërtue, tue i
dhanë jetë shumë temave që shqetësojnë raportin unë-botë”.
Kurse
për Ariolën pata formulue këtë përcaktim të shkurtë:
“Hyn
në universin poetik të Ariola Zadrimës dhe të befason deti i pafund i
dashunisë, det, ku jo rrallë herë cunamet e ndjenjave të autores, nuk kursejnë
të fshijnë nga harta e tij ishuj tabush. Ndjen se si në atë botë vargjesh,
vullkane shkaktue prej metaforave të freskëta, që burojnë prej thellësive të
shpirtit të autores, formojnë të tjerë ishuj, të gjelbër, plot shpresë, ishuj
ku zani prej gruaje e prej nane i poetes endet me mesazhin; vetëm dashunia
mundet me ba ma të bukur ktë botë”.
“Ka ditë që dashnija
s’përfill
si me thanë të Hanën
mu në qendër të jetës
tande…”
dhe
vazhdon
“Në shpellën ku mblidhet
shpirti
ndjej grahmat tue
murmurit
“Ke me m’vdekë në mes
t’krahnorit”
tue e kuptue se njerëzit
jetojnë e vdesin
ditë-ditë.”
Prej vllimit: “A ban me m’lshue pak rrug’”. A.
Zadrima
Vargje,
tek të cilat asgja nuk të kujton poezitë që enden shpesh nëpër vllime poetike,
me parathanie të fryeme edhe prej emnave “të mëdhenj”. Poetja Zadrima çon nalt
gishtin tregues, “kërcënon” me vdekje n’mes t’ krahnorit dashuninë e vet. I
kujton se sa i shkurtë asht çasti, i cili na afron me ditën fatale të mos
egzistencës sonë. Ditë-ditë, një fjalë e përsëritun dy herë, e cila ngjason me
zhurmën onomatopeike pikë-pikë e të duket sikur prej qiriut të mbetun, ato
japin madhnishëm idenë e fundit që afrohet.
Kurse
Desantila thotë:
“…Akullin e frikës kam
lshue
n’zjarrmi të zemrës
tande”.
(nga poezia “Muzg”)
E
në nji tjetër poezi të titullueme “Arenë e brendshme”
“…Poezi a çkado që koha
asht
Dritë a çkado që koha
t’jetë
mali i saj fryhet
e orë mbas ore tinzisht,
ka me na pëndjekë”.
Në
poezinë “Muzg” kemi madhështinë e dy vargjeve me përmasa aisbergu. Këtë nuk ta
kujton vetëm akulli, të cilin autorja ja shfaq lexuesit në mënyrë të hijshme,
por asht zjarrmia e zemrës, vendi ku pjesa e padukshme zhytet. Se në ç’raporte
asht ai aisberg poetik dhe a mjafton zjarrmia e asaj zemre, që ta shkrijë atë
akull frike, këtë Desantila, ashtu si shumë zgjidhje të tjera, e len në dorë të
lexuesit.
Tek
vargu “orë mbas ore”, i cili krejt lehtësisht mund të ishte orë-orë, kemi prapë
një fjalë që rreh me të njëjtin ritëm, siç godet fjala pikë-pikë tue dhanë edhe
në ktë rast idenë e nji onomatopoizmi. Koha që përndjek sht ajo që afron
tik-takun e një fundi të pashmangshëm të qenies njerëzore.
Ndonëse
në karaktere jo fort të përputhshme, po t’i lexosh këto dy poete me nji
vëmendje të konsiderueshme, krijimtaritë e tyne afrohen tue na dhanë pika të
përbashkëta të cilat mbulojnë me tunikën e tyne krijuese nji pjesë të
shqetësimit ekzitencial. Të dyja kanë një gegnishte të admirueshme, të xhveshun
prej harlisjeve të tepërta dhe arkaizmave të pa nevojshme. Të dyja guxojnë.
Edhe pse guximi i Desantilës duket sikur vjen ma i matun, e ma i qetë, ajo
prapëse prapë guxon. Guxon dhe prej atij akti plazmohen vargje të zashme:
“…Kam me t’përqafue njisoj
si ty, si terrin.
Thue se kurrë s’ma ke pa
Damarin e kahershëm blu
të trishtimit.”
(Nga poezia “Zani i mbramjes asht i ftoftë”)
Autorja
ven përballë “atë” dhe terrin. Këtu lumtunia përnjehsohet dhe ngjyra asht e
përzieme me drojën veshtullore të saj. Ajo e paralajmëron përqafjen në doza të
qarta ngurrimi. Damari i kahershëm blu i trishtimit asht i gatshëm me u derdhë
në gypin e ngushtë të lumtunisë.
Ti vetëm më lexo atë që
s’them
kur ti kem dhanë za.
Damarët janë ça
e ka rrjedhë mungesa
jote.
A. Zadrima poezia testament nga vëllimi “Carpe
diem”.
Asht
nji art më vedi artikulimi i heshtjes në këto vargje. Ajo nuk përmendet askund,
asht inekzistente, asht fjalë e mshehun ndër labirinthe kuptimesh dhe
konotacionesh. Autorja kumton thekshëm mos deklamimin, kërkon që dashunija e
saj ti lexojë atë çka ka të shkrueme brenda qenies, ndryshe tre vargjet e
fundit do të jenë ndëshkues të pamëshirshëm, do ta shpallin “non grata”… “atë”.
Nuk
asht fjala damar ajo që eklipsohet prej dy poeteve tek këto dy qasje. As frika
e humbjes. Të dyja duket sikur rreken me dhanë mesazhin se në nji dashuni
vrundujt e të pathanave formojnë përrenjtë e ekzistencës sonë. Ato nuk derdhen
për asnji çast jashtë qenies, por dy dyja ngulmojnë që pigmenti i dashunisë së
tyne t’i ngjyrosë ata, deri në atë masë sa të lejojë tejdukshmërinë e tyne.
Ndryshe… i pret “ndëshkimi” i poeteve.
Të
dyja gra të linduna në nji prej kryeqendrave të artit, të dyja nana, të dyja
arshivojnë poezinë e tyne brenda lirisë së vargut, ato i bashkon edhe nji
element tjetër i spikatun; cilivilizimi. Tue xhveshë krejtësisht çibanin e
autocensurës, ato çfaqen nudo në ndjenja, tue ruejtë të virgjën vetëm masën e
heshtjes. Në atë kthinë ruhen gjanat e shenjta dhe lexuesi mundet me hy aty
vetëm nëpërmjet imagjinatës, të cilën autoret nuk kursehen që t’ia induktojnë
me vargjet e tyne. Kësaj here unë nuk do të ndalem tek ato fenomene, të cilat
mund të bahen pengesë drejt perfeksionimit të vargut që ato shkruejnë, por po
mjaftohem me thanë se Arjola Zadrima dhe Desantila Qerimaj, janë dy emna
poetesh, krijimtaria e të cilave kërkon vëmendje.
Leon Lekaj
Athinë 17/03/2021.