Resmi Osmani: Sa e bukur ka dale nusja!

Tregimet e Anadollit

2.  SA E BUKUR KA DALË NUSJA !

Nga Resmi Osmani

Jeta është plot me çudira , të papritura e të pamenduara, me ca të fshehta që i shfaq rasti dhe fati i mirë apo i lig.

Pas përzënies së hysmeqarit arnaut, Ibrahimit,Shemshedin agai, bëri sikur i harroi jabanxhijtë, por Allah ,Allah, as në mendje as në fiqir, se ata do të ktheheshin në një makth të mallkuar që do t’i trazonte jetën. Dhe ja si ndodhi:

Qeveria, për tu dhënë dorë jabanxibjve, që të bëheshin më shpejt pjesë e shoqërisë dhe shtetas të atij vendi të madh, aty ku kishte shkolla, udhëzoi të çeleshin kurse nate për ta, të mësonin shkrim e këndim dhe të flisnin turqishten, e cila do të ishte gjuha e tyre për të ardhmen. Pjesmarrja ishte pa pagesë dhe nuk ishte e detyruar. Le të shkonte kush të dëshironte.

Kursi i shkollës së natës u hap edhe në Çembertash.

Nga të katër vëllezërit, Mehmeti, i treti  nga mosha, deshi të përfitonte nga rasti. Mendoi se të diturit e shkrimit dhe këndimit shqip, do ta ndihmonte për mësimin e turqishtes dhe …të bëhej njeri i ditur!

Në klasë bëheshin ndoca pesëmbëdhjetë veta, nga Çembertashi dhe fshatrat fqinje. Shqiptarë nga Çamëria, Kosova dhe ca djem bosnjakë.

Natën e parë të shkollës,Mehmeti u ul në bangën e parë, që të dëgjonte dhe shihte më mirë. Bangat, me zhgaravina të bëra nga nxënësit dhe të drangura me njolla boje, mezi i nxinin. Ato ishin për fëmijë. Në murin kundruall ishte dërrasa e zezë, një hartë e madhe e Turqisë dhe portreti burrëror i Gazi Mustafa Kemalit. Mehmeti vuri mbi bangë abetaren , defterin dhe kalemin. Prisnin të vinte mësuesi.

Dera u hap. Në klasë hyri një vajzë e re, shtathedhur, veshur me fustan të gjatë, me shall të leshtë supeve dhe kryet lidhur me shami ngjyrë pjepri. Kishte të zbuluara vetëm fytyrën dhe duart. Nën krahë mbante regjistrin. Me të ecur nazik dhe buzëqeshje të lehtë dashamirëse,bëri përpara. Djemtë u ngritën më këmbë në shenjë nderimi. Ishte mësuesja. I përshëndeti dhe u dha shenjë të uleshin. U uroj mirëseardhjen në shkollën e natës, u tha se e quanin Burçin Çavushogllu. I ati i saj ishte Shemshedin agai i Tembertashit. Ata do ta thërrisnin thjesht “Zonja mësuese”. Zëri i saj, në qetësinë që zotëroi  klasën, vinte me timbër të kthjellët dhe kumbim melodioz.

Hapi regjistrin dhe nisi t’i regjistrojë me radhë, pasi pyeste një për një: hem për emrin, emrin e atit dhe mbiemrin. Kur i erdhi radha, Mehmeti u ngrit më këmbë, për t’i thënë atë që i kërkohej.

Mësuesja i hodhi sytë dhe s’di përse u step. Ndjeu një far tronditje të çuditshme dhe të pakuptueshme se nga i vinte. Mbase nga gjith’ai djalë, si lastar, kurmlartë, shpatullgjerë, leshra kaçurrel, me ngjyrën e grurit të pjekur. Fytyra me oval të përsosur, hunda e drejtë, vetullat hark, cipa e fytyrës ngjyrë qumështi me një pah të trëndafiltë të shëndetshëm. Po sytë? Ah sytë! Të tillë asaj s’i kishte rastisur të shihte: ngjyrë qielli, me blunë e detit e si më të gjelbër, plot dritë. Ajo s’kish parë sy të tillë magjepsës, aq të veçantë. Ky djalë,i ardhur nga një vend i largët, ishte i ndryshëm nga ata të vendit të saj, si një fanitje përrallash, që të mbeteshin sytë. Cila ishte ajo vajzë që nuk do ta donte?! Ajo mblodhi veten dhe e pyeti si gjithë të tjerët, por zëri i saj, seç kishte një si dridhje e mekje. Ai u përgjegj. Emrin e tij, Mehmet, sepse iu duk, se kur e shqiptoi të rrokëzuar, kishte një tingëllim muzikor, si fjalë e një kënge.

Mehmeti u ndje në zor nga vështrimi zhbirues dhe ajo stepja e beftë e mësueses. Të njëjtën bëri edhe ai me ‘ të. Nuk ia shqiti vështrimin. Mësuesja duhet të ishte rreth të njëzetave, jo më shumë. Ai pa tinëz, aq sa e lejonte zbulimi i shamisë: e bukur? S’mund ta thuash. Ishte ndryshe nga vashazt e vendit të tij, po mbase e bukur për racën e saj turkmene. Vinte pak si e zeshkët, mollzat e faqeve të spikatura, hunda e drejtë me fejza të ngushta, goja e vogël  me buzë të plota, të mishta. Fytyra vinte duke u ngushtuar me mjekrën e rrumbullt me një vrimëz të vogël. Flokët, nga aq sa linte shamia, korb të zeza. E bukura e asaj fytyre ishin sytë, të mëdhenj, si të sorkadhes,në formë të bajames, të tërhequr e me bisht, të zez e të ndritur, nga një dritë që  buronte së brendshmi, qerpikët e gjatë dhe vetullat e plota.

Mehmeti pa e ditur as vetë psherëtiu.

Mësuesja, duke zgjedhur fjalët që ta kuptonin, u tha se bashkë do të mësonin turqisht: me shkrim këndim e gramtikë. Se ata që ishin të rritur nga mosha, duhet të ndjesheshin si fëmijët në të mësuar, si të vegjlit që e nisin me të belbëzuar. Do fillonin me abetaren që, ishte libri i të vegjelve të klasës së parë, por ama, me vullnetin e të rriturve, duke i ngjitur shkallët dy e nga dy!. Pas tre muajve, kur ata të kishin mësuar mjaftueshëm turqisht, do të vinin edhe mësues të tjerë, i historisë, gjeografisë dhe ai i aritmetikës. Nuk duhet të bënin mungesa, se mbeteshin prapa shokëve.

Mësimet nisën dhe vijuan ditë për ditë.

Mësuese Burçinit dhe Mehmetit, si padashur, vetvetiu u kryqëzoheshin  shikimet. Ajo e përpinte me sy, si e dëshiruar nga mahnitja e pamjes, teksa fytyrën ia zbukuronte ajo buzëqeshja dashamirëse e mezi dukshme. Mehmeti ia kthente me ëmbëlsi e dritësim. Si t’ia bënte? Mehmeti dinte pak turqisht, Burçini asfare shqip. Ata nuk mund të bisedonin dhe kur mungojnë fjalët, flasin sytë, lëvizjet nazike, misterioze, ajo që e quajnë gjuha e trupit. Sytë , porta e shpirtit! Përthithin botën, natyrën, çdo dukuri reale që ekziston dhe ngjall emocione. Reflektojnë gjendjen emotive, gjithçka përjetohet psiqikisht në mardhëniet ndërnjerëzore apo abstrakte. Sytë qeshin, sytë qajnë, sytë gëzohen, sytë dëshpërohen, shkrepëtijnë, zemërohen, urrejnë dhe dashurojnë, kanë kujtesë dhe kur duhet sjellin si të gjalla përfytyrimet dhe fanepsjet.

Ah sytë!

Në ditët dhe javët që pasuan,të ndodhur përballë njeri-tjetrit, nga afëria dhe forca tërheqëse e pa pëballueshme e qënieve të tyre, nisi ajo biseda e heshtur e syve, disi e çuditshme, si e magjishme, nga ai ndriçim i brendshëm, por gjuhën e tyre e kuptonin vetëm ata të dy.

Sytë e zez: të mëdhenj e të bukur, në ta vetëtinte ajo drita e zjarrit të brendshëm që ngroh ndjenjat dhe ushqen shpresën e dashurisë -“Unë të pëlqej ty, po ti, më pëlqen mua?” E shprehur thjesht dhe çiltër, me ca shkëndijëza, që ishin më shprehëse se fjalët. Sytë e kaltër,që ishin në pritje,të zhytur në të sajtë, me vështrim të zjarrtë, xixëllues, të ëmbël, hijeshuar me buzëqeshje: ”Si nuk e kupton? Edhe unë të pëlqej,je kaq e mirë, sa mezi e pres orën që të vish e të të shoh.” Ajo përkul kryet e buzëqeshur e me miradi. Buzëqeshja rrëshqet mbi fytyrën e saj si një puhizë pranverore që përkund lulet e harlisura. Ditë tjetër: Sytë e zez, vështrim si i habitur , me hije pikëllimi e melankoli të ëmbël: ”Kjo nuk mjafton. Pëlqimi vlen sa për shoqëri, unë të dua për më shumë, pëlqimi im e kapërcen shoqërinë, dëshiroj diçka më të afërt, që të më duash e të të dua.Të jemi bashkë të dy, të njeri-tjetrit. Po ti? Sytë e kaltër:”Jam druajtur ta them se vall’ a do të më doje e pranoje mua, të huajin, arnautin jabanxhi, pa plang e pa shtëpi? Edhe unë të dua, kam kohë që të dashuroj në heshtje”. Sytë e zez xixëlluan dhe fytyra u dritësua nga vërshimi I atij shkulmi drite të  brendshme të shpirtit të ngazëllyer. Edhe ai e donte! Dhe përditë,syve të kaltër, u dukej se ajo sa vinte zbukurohej e çelej si lule,zbukurohej për të! Por ai ndjehej i turbulluar e disi mosbesues, sido që zemra i rrihte me të shpejtë dhe gjaku i vrundullonte në tërë trupin. Ishte e para herë që i ndodhte. Ai s’kishte njohur vajza të tjera. Mosbesues se mos vallë sytë e zez po loznin, argaliseshin e gaxhiteshin me të? Sytë e zez e lexuan ndruajtjen dhe stepjen e syve të kaltër. Përgjigja ishte:”Të dua, të dua, të dua!”

Kishte kaluar kohë nga ai bashkbisedim i syve,  por ajo tërheqja e magjishme dhe padurimi për tu parë sa vinte e shtohej. Ishte si ethe nga zjarrmia e dashurisë. Një ditë nga ditët, sytë e zez, u zhytën në të tijtë e i bënë nojmë të qëndronte në klasë. Kur nxënësit dolën, ata të dy mbetën vetëm në klasën bosh. Burçini e dinte që djali ishte i ndrojtur dhe i turpshëm. Mehmeti priste  si mbi gjëmba, paksa i hutuar, me dridhje të trupit, pa ditur se ç’do të ndodhte. Burçini vendosi të ishte ajo që duhej të shfaqte atë që vlonte në zemrat e të dyve: mori shkumësin dhe vizatoi në dërrasë të zezë një zemër. Posht saj shkroi: ”Burçin”. Mehmeti, mori shkumësin dhe ngjitur me të sajën, vizatoi një zemër tjetër dhe shkroi në të djathtë “Mehmet”, Burçini, me dorën që i dridhej nga emocioni, i përshkoi dhe i bashkoi të dy zemrat me një shigjetë. E vështroi me dashuri e dlirësi, sytë e saj të zez u zhytën në kaltërsinë e të tijve, u bënë njësh dhe e kapi nga dora. Mehmeti ndjeu se ajo dorë dridhej dhe digjej si prush. Sytë rrëzëllinin dhe e mbushnin fytyrën me dritë. Mandej, befas ajo i dha një të puthur në faqe. Buzët ishin të prushta, teksa nga kurmi i saj çlirohej aroma marramendëse e parfumit të lehtë të jaseminit. Ja lëshoj dorën dhe me një “Gyle ,Gyle”[1], të drithëruar, doli vrokthi nga klasa, si të kishte bërë ndonjë faj. Mehmeti i shtangur, e ndoqi me sy, por s’i bënin këmbët t’i shkonte pas. Admiroi lëvizjet e gjalla të trupit në largim.Te ajo edhe të ecurit ishte i bukur. Vuri dorën në faqe te e puthura si të donte të mos e linte t’i ikte, teksa ndjente ende aromën dehëse të parfumit të saj. I hutuar dhe përhumbur, si i zgjuar nga një ëndërr,soditi zemrat e përshkuara nga shigjeta. Shigjeta kishte marrë fluturimin nga harku i dashurisë.Ajo s’kish më kthim pas. Fshiu dërrasën e zezë dhe mori udhën për në shtëpi. Jeta, befas, i kishte vënë para vetes një të papritur: vashën si zanë anadolli, por të zorshme e të mundimshme për t’u arritur: Burçinin!

Kaluan dit. Në sytë e zez, Mehmeti pa trishtim, frikë, stepje, zymtësi, mjegullim dhe një cipë lotësh. Sytë e kaltër: ”Lulja ime, tulipani i bardhë i Anadollit, ç’është ai mjegullim i syve, ajo mërzi dhe frikë që të trishton? Sytë e zez: ah, Mehmet, babai! Dikush na kishte parë bashkë dhe ja tha. U xhindos, i hipi tërbimi, më kërcënoi, më mori erzin dhe s’më la gjë pa thënë. Si do t’ia bëjmë?

Të shtëpisë, e kunata dhe të vëllezërit, e ëma, vunë re se Mehmeti nisi të kujdesej më shumë për pamjen dhe veshjen, por se ç’kishte një trishtim e hutim, mërzi, mungesë vëmendje, pergjigjej tjetër për tjetër, ju pre oreksi dhe u dobësua. E pyetën disa herë, po ai u shmangej, u thoshte jam mirë. Më në fund nuk e fshehu. Ju hap të vëllait, Ibrahimit. Kishte shtënë dashuri me Burçinin, mësuesen, bijën e Shemshedin agait të Tembertashit! ”Po ajo?” , e pyeti i vëllai. ”Edhe ajo, më do dhe e dua. Kanë dalë fjalë, i ati e ka marrë vesh. Ka bërë potere. I ka thënë se do ta mbyllë brenda. Burçini është shumë e mërzitur. Pret se ç’do të bëj unë.”

E pleqëruan  në familje.Vëllai i madh, i përmendi atë fjalën e urtë të vendit të tyre: djalin se qasnin në fshat dhe ai kërkonte vajzën e priftit për grua!Ekuptonte se ç’po bënte dhe në ç’telash ishte futur? U përpoqën ta bindnin që të hiqte dorë prej mësueses, por ai nguli këmbë në të tijën. Ai s’mund të rronte pa ‘të! U tha se pamja dhe gjithçka e saj s’i shqitej nga mendja as ditë as natë. Më së fundi, vendosën t’i kërkonin dorën e vajzës, Shemshedin agait të Tembertashit.

*    *    *

Ishte pasdite. Në odën e ndenjies hyri njeri nga hysmeqarët e shtëpisë. Ai qëndroi i heshtur para agait me duar të lidhura para dhe pak i krrusur e kokëulur.

-Ç’është? Ç’farë do të më thuash?

-Shemshedin aga, te porta kanë ardhur dy jabanxhi. Eflasin keq gjuhën tonë, por mora vesh se duan të takojnë zotërinë tënde.

-I pyete se ç’kërkojnë? Po duan të pajtohen për punë, të kthejnë thembrat nga majat. Kemi boll punëtorë e hysmeqarë. Na sosin e teprojnë. Pyeti nga ç’ vend janë.

Hysmeqari doli dhe pas pak u kthye.

-Shemshedin aga, nuk kërkojnë punë. Thonë që kanë ardhur për miqësi. Janë arnaut, po vetes i thonë shqiptarë.

- Le të vijnë.

Vëllai i madh dhe Mehmeti, i shkuan pas hysmeqarit, përshkuan tremen e gjatë, në mes të së cilës ishte bashoda e agait. I ulur në minder, pranë zjarrit, duke tymosur çibukun, Shemshedin  agai u hodhi dy të ardhurve një vështrim  të picërruar e përbuzës dhe nuk i ftoi të uleshin. Zotëroi heshtja e shurdhër që e prishnin kërcitjet e druve që digjeshin në vatër. Më në fund Shemshedin Agai e prishi heshtjen:

-Në keni ardhur të kërkoni punë, kemi boll argatë.Në doni të bleni ndonjë thes grurë, e kemi shitur dhe hambarët janë bosh.-Ngriti dorën dhe u la të kuptojnë që biseda kish mbaruar dhe mund të shkonin.

-Shemshedin aga, as për punë as për grurë. Kemi ardhur për miqësi.

-Allah, Allah, çmë dëgjojnë veshët, miqësi me jabanxhinj! Ç’ne lazëm kjo miqësi?

Me aq turqisht sa dinte, vëllai i madh, i bëri të ditur arsyen: dashurinë e dy të rinjve. I vëllai, Mehmeti, që ishte këtu bashkë me të, mësonte në shkollën e natës, me mësuese Burçinin.Të dy të rinjtë duheshin. Ata, siç e donte zakoni, kishin ardhur të kërkonin dorën e vajzës!

Shemshedin agai brofi në këmbë.

-Jeni të vëllezërit e Ibrahimit, atij haramsëzit që ngrit doren mbi mua?- Kur ata pohuan, sytë i shkrepëtinë me një dritë të verdhë, të keqe, goja iu shtrëmbërua, ngriti duart lart si t’i lutej qiellit dhe duke bërtitur: ”Allah Allah, përse më dënon, ç’të keqe të kam bërë? Shemshedin agai i Tembertashit ku u katandise, krushqi me jabanxhinj arnautë leckamanë.- Nga zemërimi nduku mjekrën aq sa në dorë i mbetën një tufë qime - Përjashta, hiqmuni sysh dhe mos guxoni të shkelni më në këtë prak se do t’u lëshoj qentë.- U shkreh mbi ta me zemërim të papërmbajtur.

Kur Mehmeti me të vëllanë u larguan, ai thirri nënë e bijë: Zybeide hanëmin dhe Burçinin.I telendisi e s’u la gjë pa thënë.Po kur e bija pati paturpësinë ti pohonte se e donte Mehmetin, i hipi tërbimi: “Aha, pa shih ç’na qenka, sevda, karasevda[2], për sytë e bukur të një jabanxhiu, nga kashta mashalla , po nga mëndja budalla! Harroje. Thoshte mirë I shkreti dede, qe iu prehte shpirti në xhenet, se sevdaja është më e rëndë se belaja dhe se te vajza ka pjesë edhe evgjiti! Për dënim e kyçi të bijën me çelës.

Shkolla e natës mbeti e mbyllur për një javë deri sa gjetën një mësues tjetër, që erdhi nga Juzgati, por Mehmetin e përjashtuan nga shkolla.

Kaluan muaj. Erdhi pranvera. Një ditë nga ditët, në shtëpinë e jabanxhive trokiti qehajai i Shemshedin agait.U tha se i priste t’i shkonin në shtëpi. Dhe ata shkuan pa e ditur pse i thërriste.

Në Shtëpinë e agait, kishte plasur sherri dhe grindjet. Burçini, e mbyllur si në burg, as hante as pinte, erdhi e u dobësua, u zbeh dhe e lanë fuqitë. Ajo, e mbytur në lot, i tha së ëmës, se dy rrugë kishte: ose dilte nuse me duvak dhe shkonte te Mehmeti, ose me tabut për në varreza , se do pinte helmin, e se nuk e donte më jetën!

Zybejde hanëmi ia tha këto të shoqit. Ai I thirri mendjes.Vjen një kohë që evlatët rriten, vajzat kerkojnë burrë dhe djemtë nuse. Ai arnauti ishte aq i pashëm sat ë mbeteshin sytë! Do e bija të martohet dhe nuk priti që t’ia gjente babai, një derë beu, le të martohet, por ai do ta bënte hasha dhe haram për gjithë jetën!

Kur Vëllai I madh dhe Mehmeti shkuan në konakët e agait, i priti tërë hundë e buzë.

-A s’më thua-iu drejtua Mehmetit, - more shahin[3] që fluturove nga Rumelia dhe erdhe të rrëmbesh gjeraqinën[4] time, me se do ta mbash, ushqesh, veshësh e mbathësh  time bijë?

-Do punojmë,Shemshedin aga, ne s’i kemi krahët të thara dhe s’i kemi nderë dorën njeriu.

Ai u mendua dhe zbrazi armën e fundit:

-Që ta merrni nuse  vajzën time, që është e fisme dhe derë agai, do bejmë adetet e vendit. Duhet të paguani njëqind lira alltën.[5]

Vëllezërit panë të habitur njëri-tjetrin.Njëqind lira flori! I lartë ky çmim i nuses anadollite. Kur pa hutimin e vëllezërve, agai buzëqeshi me djallëzi dhe i vuri vulën fjalës: ndryshe kjo krushqi nuk bëhet.Dukej që ai s’pranonte asnjë kundërshtim.

Kur u kthyen në shtëpi, ishin të dëshpëruar. Mehmeti i preu drutë shkurt:

-Do ta rrëmbej Burçinin!

-As mos e thuaj atë fjalë. Shemshedin agai do tu lëshonte pas zagarët e tij dhe do tu gjente kudo që të shkonit dhe t’i kishe për të përfunduar në burg dhe e bija e mbyllur në konak. Pa le se ç’mund të bënin edhe me ne!

-E si i bëhet?

-Duhet të paguajmë.

-Aq para si bëjmë dot as për njëqind vjet!

Nëna plakë që ishte duke i dëgjuar djemtë, u erdhi në ndihmë:

-Kemi sininë e argjendtë të Ali Pashait. I vlen të njëqind lirat.

Ishte i vetmi kujtim dhe trashëgim familjar nga gjyshi që kishte shërbyer në taborret e Pashait të Janinës, si dhuratë për trimërinë e tij. Ishte e madhe sa një tepsi, safi argjend, e rëndë dhe e zbukuruar me katër gurë të çmuar. I shtrenjtë ai kujtim familjar, po më e shtrenjtë lumturia e dy të rinjve.

Vëllai i madh, e mbështolli sininë  që ndriste pas pastrimit, me një futa[6]. Dhe shkoi në konak. Agai e pa me lakmi atë gjë të rrallë, por para se ta pranonte,shkoi në Juzgat te një kujunxhi[7] dhe pastaj te një sarraf. I thanë se vlente për njëqind lira në mos më shumë edhe si antikë dhe se gurët ishin vërtet të çmuar. Po të donte ata mund ta blenin, por agai refuzoi dhe e mbajti për vete.

Nuk bënë dasmë.Vetëm një drekë të vogël për gjitonët.Për të pritur nusen dhe për t’i dhënë  gëzim martesës, erdhën një tupanxhi kosovar dhe një zurnaxhi bosnjak dhe grate e tyre që u binin dajreve dhe kënduan këngën “Sa e bukur ka dal nusja”.

Dy të rinjtë u martuan e trashëguan dhe mbushën një vatër me fëmijë.

Izmir, Turqi 1991-Tiranë, shkurt 2021