Kulturë
Astrit Lulushi: Brez i heshtur
E shtune, 02.01.2021, 11:19 AM
Brez i heshtur
Nga
Astrit Lulushi
“..Jemi
mësuar. Çdo gjë është e jona...”, shkruan Agron F. Çorati në romanin “Në kërkim
të vetvetes”. Mesazhi është i qartë: Çdo gjë që bëjmë ndikon mbi vetë ne - çdo
hap, çdo veprim, çdo sjellje - prandaj mësohemi të durojmë edhe diktaturën më
mizore dhe të mos shkëputemi lehtë prej saj. I kemi shkaktuar shumë të këqia
vetes.
“...Jeta
në qytetin e zymtë, ku njeriu ecën mendueshëm vetëm, si uji që rrjedh me
presion prej rubinetit të prishur. Më poshtë uji i çezmës bashkohet me ujrat e
shiut dhe shkon tatëpjetë si një lëndë e vetme. Njeriu qëndron një copë herë,
duke vështruar rrëketë e vogla që bashkohen pa zhurmë e vazhdojnë rrugën në një
shtrat të vetëm, dhe kapërcen në anën tjetër....”
Është
historia 45 vjeçare në këtë fragment shkëpur nga ky libër shkruar në vitet
1960. Sigurimi ia gjeti në dorëshkrim dhe autori u dënua. Libri u botua 18 vjet
pas vdekjes, më 1995. Autori Agron F. Çoratit, shkrimtar disident, ishte
Dostojevski ynë, shkruan publicisti Reshat Kripa, edhe ky ish i burgosur e
përndjekur nga diktatura.
Por
mos u mundoni ta gjeni emrin e Çoratit në historinë e letërsisë, as në shkolla;
edhe kritika letrate ka thënë thuajse aspak për këtë autor, i cili me
përshkrimet e tij të kujton të mëdhenjtë Balzak, Hugo, Dostojevsk e Kafka.
Në
Shqipëri koha ecën shumë ngadalë. Librat e realizmit socialist ende mbushin
libraritë; ka edhe kanale televizive vetëm për filmat-propagandë të asaj
periudhe. Shqiptarët kanë sot Librarinë Agolli e Pallatin Kadare, ndërsa ndonjë
prej librave të Çoratit shumë rrallë mund të gjendet në tezgat për rreth
Pazarit të ri në Tiranë.
“Në
kërkim të vetvetes” është libër autobiografik ose kështu ka dashur ta paraqesë
autori. Është një libër jete për çdo njeri që kalon në errësirën pa shpresë të
asaj periudhe. Zymtësia e peisazheve, mendimi përshkrues analitik, mundimet e
përditëshme shoqërojnë personazhin në kërkim të vetvetes; dhe në fund e gjen
atë në fshatin e të internuarve; lë Tiranën për rrugët plot baltë; dhe heq dorë
për hir të dashurisë nga katedra e mësimdhënies. Çorati ishte intelektual.
Kishte studiuar jashtë. Kishte qenë edhe përkrahës i Nacional Çlirimtares, por
u tërhoq duke e denoncuar në opinion Partinë Komuniste si vegël të Partisë
Komuniste jugosllave. (H. Çobani, Parathënie).
“Në
kërkim të vetvetes” është rrëfim i njeriut, i cili pasi kalon nëpër vështirësi
arrin në përfundimin se në komunizëm ka vetëm dy alternativa; ose t’i shërbesh
ose t’a luftosh. Autori zgjedh të dytën; luftën e armatosur me heshtje stoike,
larg “rrjedhës me shi e ujra të ndotur”. Dhe për këtë regjimi e ndëshkoi.
Çorati përfundoi në burgje e kampe internimi dhe më pas punëtor
ngarkim-shkarkimi, ku edhe ndërroi jetë në moshën 54 vjeçare. Lindur më 1922,
Agron F. Çorati i përket brezit të lënë qëllimish në heshtje të inteligjencës
shqiptare.