| E hene, 09.11.2020, 04:04 PM |
Një poezi e gravitetit emocional të nëntekstit
Ajsbergu poetik i
Neviana Shehit
Nga
Dukagjin Hata
Rastësisht
më ra në dorë libri me poezi “Vjeshtë fatesh” i autores së talentuar Neviana
Shehu dhe të them të drejtën u befasova nga freskia e vargjeve dhe befja e
imazheve që ajo përcjell tek lexuesi, me një thjeshtësi të dridhshme. Në
poezinë e saj fryjnë erërat e trazuara femërore, kujtimi, ëndrra, iluzioni,
vetmia, malli, kategori të përjetshme të fiksionit poetic, që nuk kanë
ndryshuar kurrë që kur ka lindur poezia, por që vijnë në kurba dhe dimensione
të ndryshme nga njëri poet tek tjetri, në filtrin e përvojës vetjake dhe unit.
Para
disa javësh, dikush ma dhuroi librin e saj të dytë “Përtej valëve”, një thellim i cilësive më të
qenësishme të poezive të saj, që dallohen për koloritin e fortë ndjesor dhe
emocional, për dendësinë dhe thellësinë e trazimeve të unit, për vënien e
objektit poetik në funksion të një graviteti të padukshëm stilistik.
Mësova
se paska dalë nga shtypi dhe libri i tretë me poezi i Nevana Shehit, me
titullin “Burri i netëve të mia”, që shpresoj ta lexoj dhe të jetë në vazhdën e
dy librave të parë, në ato hullinj përjetimesh dhe kujtesash të transfiguruara
në një estetikë, i cili të fton të bëhesh pjesë e një shpërfaqje poetike
sharmante dhe rrëzëllitëse.
Disa
nga poezitë e përmbledhura në këto dy libra, Neviana i ka botuar në rrjetet
sociale dhe akseset e ndryshme të epokës së modernitetit. Kam lexuar herë pas
here cikle të poezisë së Nevianës, botuar në portale të ndryshme, në gazeta dhe
revista letrare etj dhe më bën përshtypje gjallëria e imazhit dhe figurës,
shpërfaqja pikturale në akuarelin e ndjenjës, dendësia e mendimit poetik,
asimetria e gjendjeve dhe përjetimeve, që në finale të aktit poetik përbëjnë
një harmoni të plotë, të kudoshafqur në strofa e vargje, që të mbeten në mend
për një kohë të gjatë:
“Udhët
numërojnë hapat e mi të munguar
Fustanet
në garderobë
Mallohen
për aromën e kurmit tim
Fjalëpak
bie nata balerinë
Dhe
hëna derdhet mish e shpirt
Të
fjalos vetminë”…
Poezia
e saj, siç thotë me të drejtë kritiku Qazim Shehu “tërheq vëmendjen për
fshehjen e objektit poetik dhe fjalën e kulturuar”. Nën tisin e vetëpërmbajtjes
dhe “ekonomizimit” të fjalëve, shpërfaqet një shpirt i trazuar deri në rebelim,
që kërkon ta jetojë me intenistet të lartë gjithçka dhe që në rrugëtimin e
ëndrrës, përballet me çdo pengesë, e mbi të gjitha me pengesat që i ngre
vetvetja. “Fjalët që s’ti kam thënë kurrë/I shkrova në qiell/E pra, mbushe
kupën mes yjesh/Dhe dehu…”
Neviana,
mes shpërthimit ndjesor dhe aparatit meditativo-lirik, si arsyetim poetik rreth
të ndodhurës, si kujtesë, si imazh, si arkitip i sendërtuar në kumt estetik,
mes mesazhit, ndjenjës dhe mendimit, ka zgjedhur intuitivisht gravitetin
tërheqës të të nënkuptuarës, të asaj që është nën sipërfaqe, të nëntekstit.
Moderniteti i saj nuk është klithës, por “shungurues”, duke na bërë të besojmë
në fiksionin e saj, në apologjinë e të vërtetave të saj, që mëton t’i bëjë të
vërteta universale të gjithëkohshme, duke besuar verbërisht në atë që shkruan,
çfarë dëshmohet si cilësi absolute e poezisë, që kur ajo ka nisur rrugëtimin
drejt njerëzve në këtë botë.
Befja,
në kuptimin e të papriturës rrëzëllitëse, kapriçoze dhe ndjellëse njëherësh,
shfaqet si “ormanent” poetik në poezitë e Nevianës, duke na joshur në krahët e
ëndrrës së kulluar, e cila qëndron tej caqeve të çdo arsyetimi racional dhe
filozofie jetësore, si një transhendencë e unit të unifikuar me vetë botën dhe
universin. “Në vendin tim… atje përtej/ (tek ato drita mbjellë në det)/ qyteti
im mbjell drita në det-/ kanë ngelur lëndinat e trishta rrethuar me dimra
gri…”.
”Jeta
ime është një dantellë/prej vargjesh/thurur ditën e takimit/me ëndrrën dhe të
ëndërruarin/, thotë poetja në poezinë “Geisha e fjalës së bukur”, duke shfaqur
thelbin e kredos së saj poetike, që vjen midis trillit dhe dashurisë, si një
akt përsosmërie të shpirtit, në plotëri me unin dhe jashtësinë që e rrethon.
Moderniteti
i saj poetik shfaqet më së pari në grimcimin në formë mozaiku që poetja i bën
objektit poetik, “lëndës së parë”, duke e thërmuar dhe rikonfiguruar në një të
plotë të re, që tashmë, përveçse pjesë e kujtesës, është pjesë e filtrave të
fuqishëm estetikë, që vë në përdorim autorja.
Përzgjedhja
e imët e fjalës, si shenjim metaforik dhe simbolik i gjendjes, imazhit dhe
mesazhit, duket se është pjesë e një diskursi ballafaques dhe reargues të poetes,
e cila në çdo gjë që bën objekt të artit të saj poetik vështron një marrëdhënie, që ia bën më të afërt ëndrrën,
njerëzit që e rrethojnë dhe botën.
“Kujdes syrin, gjithnjë më thotë një zë/që më vjen nga porti i vjetër:
kujdes, se ky është qytet shenjtorësh/dhe i dyzet magjive/që lahen çdo mbrëmje
në det” (Poezia “Hënë mbi qytetin e
dyzet shenjtorëve”…
Neviana
përcjell ankthin e njeriut modern, që përballet me kujtesat e tij, me kohën e
ëndrrës dhe zhgjëndrrës, me baticat dhe zbaticat e fatit, me humbjen e
ndjeshmërive të botës ndaj vuajtjes së tjetrit, çfarë e bën poeten të rebelohet
dhe të kërkoj ankorim në brigje të sigurtë: “Takimi me te ardhmen/
ka
ndodhur që në momentet kur i thashë jetës sime:/-ja vlen të të kem”.
Poetja
e ndërton figurën poetike me anë të projeksioneve të thyera fotografike, duke e
risjellë realitetin jetësor me nuanca dhe ngjyra të përndezura, por larg
shtampave deklarative dhe prolikse, me të cilët, në fakt, është mbushur dëng
një pjesë e konsiderueshme e librave të botuar me poezi, sidomos gjatë këtyre
viteve të fundit, ku lehtësia e të shkruarit dhe identifikimi i artit poetik me
një soj zeje artizanale, e ka dëmtuar rëndë peizazhin poetik të botës
shqiptare.
Ajo
priret të zbulojë anët e panjohura të vetvetes dhe të atyre që e rrethojnë,
duke i rivlerësuar kujtesat, përjetimet dhe impresionet e çastit, me anë të një
rimodelimi, që është, në thelb, imazhi i asaj çfarë poetja e konturon si kredo
të botës së saj të brendshme. Polivalenca e figurës që ajo ndërton, komunikimi i
ngrohtë lirik, përzier me mesazhe bashkëkohore dhe universale për nga gama e
rrokjes së këndvështrimeve, e bëjnë poezinë e Nevianës të komunikojë emocion të
fortë dhe ndjesinë e një zbulimi të beftë.
Origjinaliteti
i poezisë së saj është i dukshëm, aq sa një lexues i kujdesshëm e dallon
menjëherë atë nga poezitë e poetëve të tjerë, veçori kjo e autorëve të rrallë,
që gjejnë korda të përbashkëta me lexuesin e tyre.
Në
vargjet e poetes ka trill, magji, dritë hije të një botë të thyer simbolike,
mbushur me trishtim e dhimbje, pezm e dashuri, trill e vetmi, të cilat
shpërfaqen me një thellësi tronditëse, e cila vjen e na zgjon nga gjumi e na
mundëson shpalimin e një bote shprese e harmonie asimetrike, me anë të një
simbolike shumëdimensionale.
Poezi
si këto të Nevianës nuk lexojmë dhe aq shpesh në këtë kohë të ngarkuar aq shumë
me proliksitet, shtampa dhe steriotipe. Duke lexuar poezinë e saj, të duket
sikur përballesh me efektet e një kure “teraupike”, pas një mpirje të gjatë dhe
ankthi sindromik dhe ky është efekti i poezisë elitare, të të freskojë shpirtin
dhe të të bëjë të ndihesh më mirë me veten dhe me të tjerët, në një botë të pa
përkryer dhe stresante, siç është bota jonë, të cilën poetja nuk tenton që “ta
ndreq”, por duke i bërë një autopsi të thellë vetvetes, unit të saj të trazuar,
ajo na ofron një mundësi për ta parë ndryshe botën, për ta modeluar atë sipas
shijeve tona më të mira.