| E marte, 25.05.2021, 08:00 PM |
Ripublikim:
175
vjetori i lindjes së rilindasit dhe poetit të shquar, Naim Frashëri
QIRIRI QË NUK SHUHET – NAIM FRASHËRI
120-vjetori i vajtjes në pavdekësi të apostullit të shqiptarizmit
Nga Xhelal
Zejneli
Vëllezërit Frashëri, në fund të shekullit XIX, me veprën
e tyre i dhanë frymëzim e forcë lëvizjes së Rilindjes Kombëtare. Ndihmesat e
tyre qenë të larmishme nga njëra-tjetra: Abdyl Frashëri (1839-1892)
ishte politikan, Naim Frashëri – poet, ndërsa Sami Frashëri (1850-1904)
qe ideolog dhe dijetar. Që të tre vëllezërit e fshatit Frashër të Shqipërisë së
jugut patën një gjë të përbashkët: aspiratën e madhe dhe dëshirën e zjarrtë për
vetëvendosjen e popullit shqiptar që vuante nën zgjedhën turke.
Këta janë bijë të prindërve Halid Frashërit (1797-1859)
dhe të Emine Imrahorit (1814-1861). Pas vdekjes së prindërve, familje
aristokrate Frashëri, në vitin 1865, nga fshati malor i Frashërit u shpërngul
dhe u vendos në Janinë ku djemtë më të vegjël ndiqnin shkollën e mesme Zosimea
në gjuhën greke.
Naim Frashëri (1846-1900)
konsiderohet sot poet kombëtar i Shqipërisë. Është poet, mendimtar
iluminist, veprimtar i arsimit kombëtar dhe i kulturës së Rilindjes Kombëtare.
Lindi në Frashër të Dangëllisë më 25 maj 1846 në një familje bejlerësh të
rrënuar. Mësimet e para i mori në vendlindje. Fëmijërinë e kaloi në fshatin
Frashër, ku në teqenë bektashiane nisi të mësojë turqishten, persishten dhe
arabishten. Në Janinë Naimi ndoqi gjimnazin Zosimea. Këtu mori bazat e
shkollimit klasik sipas sistemeve perëndimore. Këtu ai studioi
greqishten e vjetër e të re, frëngjishten, italishten. Përveç tyre, mësoi
privatisht edhe gjuhët orientale. Me kalimin e viteve e ndjeu veten më të
afruar e të lidhur me fenë e tij panteiste bektashiane, me poetët
klasikë persianë si dhe me epokën e iluminizmit frëng. Shkollimi në
Janinë e bëri atë shembull të dalluar të një intelektuali të fundit të
shekullit XIX, të familjarizuar me të dyja kulturat, me atë perëndimore dhe me
atë orientale.
Në vitin 1870 e kreu shkollën e mesme. Pas kësaj jetoi
për ca kohë në Stamboll ku botoi librin “Gramatikë e persishtes me një
metodë të re”, 1871. Për arsye shëndetësore u kthye në Shqipëri, me shpresë
se klima malore do ta shpëtonte nga tuberkulozi nga i cili qe sëmurë në
fëmijëri. Punoi si nëpunës, në fillim në Berat, kurse në vitet 1874-1877 si
nëpunës dogane në Sarandë, përballë Korfuzit. Në këtë kohë bëri provat e para
të vjershërimit shqip nën ndikimin e bejtexhinjve, por edhe persisht, të
paktën nga viti 1873, kur njohim të parën vjershë të shkruar në atë gjuhë e të
përfshirë në përmbledhjen “Tehajylat” (Ëndërrime) që e botoi në vitin
1885.
Një kohë të caktuar Naimi ka kaluar edhe qendrën kurative
austriake të Badenit për t’u shëruar nga reumatizmi. Gjatë një vizite në Vjenë
pati rastin të shohë me sytë e vet e të adhurojë shpatën përkrenaren e heroit
kombëtar Gjergj Kastriotit Skënderbeut (1405-1468), simbole këto të
qëndresës kombëtare.
Në vitin 1881 apo 1882 Naimi u kthye në Stamboll. Pas
arrestimit të vëllait Abdylit në Janinë në fund të muajit prill të vitit 1881,
nisi të luajë një rol të rëndësishëm në veprimtarinë kombëtare të shqiptarëve
të atjeshëm. Mori pjesë në punën e Komitetit qendror për mbrojtjen e të
drejtave të kombësisë shqiptare dhe të Shoqërisë së të shtypurit
shkronja shqip, që ishte themeluar në vitin 1879. Deri në këtë kohë Naimi
nuk kishte botuar gjë me rëndësi në gjuhën shqipe. Megjithëkëtë, ai dhe i
vëllai më i vogël Samiu shumë shpejt do të bëheshin qendra e lëvizjes kombëtare
shqiptare në brigjet e Bosforit.
Naimi mori pjesë në ngjarjet e organizatës së parë
politike dhe ushtarake me frymëzim patriotik - Lidhjes Shqiptare të Prizrenit
(1878-1881). Ishte në krah të vëllait të madh, Abdylit, në mbledhjen e
degëve të Jugut të Lidhjes Shqiptare, në Frashër, në vitin 1878. Ndikimi i
fuqishëm i këtyre ngjarjeve dhe i veprimtarisë atdhetare e kulturore të Shoqërisë
së Stambollit në krye të së cilës ishte Samiu, e përfshinë tërësisht në
lëvizjen kombëtare. Ai iu kushtua punës për zgjimin kombëtar përmes lëvrimit të
gjuhës shqipe dhe të letërsisë kombëtare si dhe për ngritjen e shkollës shqipe
dhe pajisjen e saj me tekste mësimore në gjuhën amtare. Në vitin 1882 u vendos
përfundimisht në Stamboll, ku punoi fillimisht si anëtar e më pas kryetar i
Komisionit të botimeve pranë Ministrisë së Arsimit. ishte një ndër themeluesit
kryesorë i revistë “Drita” që më pas u quajt “Dituria”. Aty i
botoi krijimet e para të tij, poezi, proza diturore e vjersha për shkollat e
para, si dhe shqipërime. Me përkushtimin dhe veprimtarinë e tij atdhetare e
kulturore, Naimi u bë figura qendrore e Rilindjes Kombëtare dhe u pagëzua për
së gjalli si “Apostull i Shqiptarizmës”. Vdiq në Stamboll më 20
tetor 1900. Eshtrat e tij u sollën në atdhe në vitin 1937 dhe prehen në
Memorialin e Rilindësve në Tiranë.
*
* *
Për më pak se njëzet vjet botoi një krijimtari të gjerë
në gjuhën shqipe dhe në gjuhë të tjera, poema, përmbledhje lirikash, prozë
artistike, si dhe vjersha e tekste për shkollat dhe përkthime. Është autor
i gjithsej njëzet e dy veprave: katër në turqishte, një në persishte, dy në
greqishte dhe pesëmbëdhjetë në shqip. Duke qenë se ishte në një post delikat si
drejtor i këshillit të censurës në Ministrinë e Arsimit të Turqisë, me mundësi
në disa raste për t’i bërë bisht ndalimit të librave dhe botimeve në gjuhën
shqipe nga ana e Portës s Lartë, Naimi e pa të arsyeshme të mos e përdorte
emrin dhe mbiemrin në shumë nga botimet e veta, por të shënonte vetë: “nga
N.H”; “nga N.H.F.”; ose “nga N.F.”.
Ndër botimet në gjuhë të huaj që mbizotëruan në periudhën
e parë të krijimtarisë e që mbetën pjesë përbërëse e veprës së tij gjatë gjithë
jetës, janë “Shpikje dhe zbulime” A. H., Stamboll 1881/1882 - traktat
shkollor në turqishte; “Katër stinët”, Stamboll 1883 – një përmbledhje
prozash e vargjesh në turqisht sipas një vepre të letërsisë frënge; “Ëndërrime”,
Stamboll 1884 – përmbledhje 200-faqesh me poezi persiane; “Iliada”, Stamboll
1886 – përkthim turqisht i librit të parë të “Iliadës” së poetit antik
grek Homerit (shekulli VIII para K.); “Dëshira e vërtetë e
shqiptarëve, Bukuresht 1886 – poemë në greqisht ku iu parashtruan qëllimet
e lëvizjes kombëtare grekëve e sidomos shqiptarëve të jugut; “Dashuria”, -
poemë lirike me tetë këngë, në greqisht, ku ai shprehte afrinë e tij me
kulturën greke.
Supozohet se krijimtaria e Naimit në gjuhën shqipe ka
filluar rreth vitit 1880, kur poema e tij atdhetare “Shqipëria”
qarkulloi në dorëshkrim ndër nacionalistët shqiptarë jashtë vendit, sidomos në
Rumani. Kjo vepër me 106 vargje tetërrokësh, u botua shumë më vonë,
përkatësisht në vitin 1897, në vitet e fundit të jetës së poetit. Naimi këtu
trajtoi shumë nga temat e tij të pëlqyera, ato që do të rishfaqeshin të
trajtuara me një nivel më të lartë artistik në krijimet e mëvonshme: prejardhja
e lashtë pellazge e shqiptarëve, heronjtë kombëtarë të së kaluarës,
nevoja për shkolla në gjuhën shqipe për të kapërcyer prapambetjen, etj. Në
poemën e sipërthënë Naimi i shpalli idetë poetike atdhetare që u bënë lajtmotiv
i veprës së tij dhe i gjithë poezisë s Rilindjes.
Meqë Porta e Lartë nuk lejonte botimin e librave në
gjuhën shqipe në Stamboll, veprat më të mirënjohura të Naimit nuk u botuan në
qendrën e Perandorisë Osmane, por në Bukuresht, ku kishte një ngulim të
rëndësishëm dhe të zhvilluar shqiptarësh dhe ku më 1886 ishte ngritur një
shtypshkronjë shqiptare nga Shoqëria e të shtypurit shkronja shqip.
Po kështu ai botoi një varg doracakësh në gjuhën shqipe
për shkollat fillore, si p. sh. tekstin apo librin në dy pjesë me copa këndimi
për mësonjëtoret “E këndimit çunavet këndonjëtoreja”, Bukuresht 1886; “Vjersha
për mësonjëtoret e para”, Bukuresht 1886; dhe tekstet diturore “Istori e
përgjithshme për mësonjëtoret të para”, Bukuresht 1886; “Istori e
Shqipërisë” (1899) dhe “Gjithësia” (1895) me njohuri për historinë
dhe për shkencat e natyrës si dhe librin me mësime morale “Mësime”
(1894). Ai ushtroi gjithashtu gjithë ndikimin e vet për marrjen e autorizimit
që lejonte hapjen e së parës shkollë fillore në gjuhën shqipe në Korçë më 1887.
Edhe përmbledhjet poetike më të njohura të Naimit u
botuan në Bukuresht. “Bagëti e bujqësija”, Bukuresht 1886, është një
poemë baritore me 450 vargje, që të kujton poetin romak Virgjilin (Publius Vergilius Maro, 70-19
para K.) me plot shëmbëlltyra e tablo të atdheut të tij malor. Ajo u bë
jashtëzakonisht popullore ndër bashkatdhetarët e poetit dhe u fut në Shqipëri
fshehtas me karvanët e udhëtarëve. Në të poeti shpreh pakënaqësinë për jetën në
qytet, pa dyshim nga përvoja e vet në brigjet zhurmëmëdha të Bosforit, si dhe
idealizon fshatin e largët shqiptar për të cilin e ka zhuritur malli. Poema
është një himn për natyrën në traditat e romantizmit evropian, por njëkohësisht
me thelb realist e tokësor e ku, ashtu si poeti grek Hesiodi (në
kapërcyell të shekullit VIII në VII para K.) në veprën “Punët dhe ditët”,
Virgjili në “Gjeorgjikët” (Për bujqësinë) apo poeti i madh
lituanez i shekullit XVIII Kristijonas Donelaitis (1714-1780) në veprën
e tij disi më pak idilike “Stinët”, Naimi u këndon tufave të dhenve e
kopeve të bagëtisë, si dhe gëzimit dhe djersës së jetës fshatare.
Poema “Bagëtia e bujqësija” është një himn i
dashurisë për atdhe, i mallit dhe i krenarisë për të. Me këtë vepër ai krijoi
imazhin poetik të mëmëdheut të idealizuar në frymën e romantikës nacionale.
Poema tingëllon si një thirrje për t’iu kthyer vlerave identitare të
vendlindjes, për t’i ringjallur ato dhe bashkë me to për të ringjallur kombin.
Bartës i këtij misioni, Naimi në vetëdijen e kombit u njëjtësua me qiririn
që digjet për njeriun dhe për lirinë e tij e të atdheut të robëruar.
Naimi ishte njeri i Rilindjes dhe vepra e tij bashkonte
idealet politike të rilindjes së kombit dhe idealet humane të rilindjes së
njeriut. Lirikat e tij të mendimit me një përmbajtje universale janë
meditacione në frymën e panteizmit filozofik për thelbin e jetës
njerëzore dhe të fshehtat e shpirtit e shpirtit njerëzor, për qenien dhe
mosqenien, jetën dhe vdekjen, bukurinë dhe dashurinë, perëndinë dhe gjithësinë.
Mendimi i tij poetik herë ngrihet në qiejt e frymëzimit mistik dhe ngjitet në
zonat e religjionit dhe të kozmogonisë, herë zbret në thellësitë e shpirtit
njerëzor (“Luletë e verësë”, “Ëndërrime”), duke pohuar një botë të re
ndjenjash dhe emocionesh.
Naimi themeloi stilin lirik në poezinë shqipe, i
dha jetë të re fjalës shqipe dhe e ngriti atë në rrafshin e poezisë dhe të
artit të vërtetë.
Krenaria e një populli që lufton për liri dhe dashuria
për Shqipërinë, që e përshkojnë këtë poezi, shprehen përmbledhtazi në hyrje të
poemës, vargjet e së cilës çdo fëmijë shkolle në Shqipëri dhe në mbarë trojet
shqiptare i di ose duhet t’i dijë përmendësh:
“O malet e Shqipërisë e ju o lisat’
e gjatë!
Fushat e gjera me lule, q’u kam ndër
mënt dit’ e natë!
...................................................................................
Ti Shqipëri më ep nder, më ep emrin
shqipëtar
Zëmrën ti ma gatove plot me dëshirë
dhe me zjarr.
Në përmbledhjen me lirika atdhetare e filozofike “Luletë
e verësë” , Bukuresht 1890, Naimi u këndon bukurive të fshatit shqiptar në
njëzet e tri poezi me kumbim të plotë. Këtu filozofia panteiste e
edukatës bektashiane dhe ndikimi i klasikëve persianë harmonizohen bukur me
idealizmin atdhetar – një krijimtari letrare kjo në shërbim të qëllimeve të
identitetit kombëtar. Ndër poezi të tilla janë: Jeta, Koh’ e
shkuare, Fyelli, Zëmëra, Të vdekuritë, Bilbili, Gjuha jonë dhe Perëndia.
Tipike për prirjen e re filozofike të letërsisë shqiptare që solli Naimi është
poezia e tij Shpreh:
“Kam shumë shpresë
Te Perëndia,
Që të mos jesë
Kshu Shqipëria,
Po të ndritohet
Të lulëzohet.
Përmbledhja poetike “Parajsa dhe fjala fluturake”, Bukuresht
1894, e botuar së bashku me shkrimet moralizuese “Mësime”, Bukuresht
1894, dëshmuan lidhjen e thellë shpirtërore me heronjtë e së kaluarës dhe me
traditat e mistikëve persianë.
Dy vjet më vonë doli “Iliadë e Omirit”, Bukuresht
1896, përkthim shqip i librit të parë të “Iliadës” së Homerit, të
cilin Naimi e kishte botuar të përkthyer në turqisht dhjetë vjet më parë.
Krahas lirikës ai lëvroi edhe poemën epike me
përmbajtje nacionale (!Istori e Skenderbeut” dhe poemën me
përmbajtje fetare (Qerbelaja). “Istori’ e Skenderbeut”, Bukuresht
1898, është një poemë epike historike prej 11.500 vargjesh që Naimi duhet ta
ketë shkruar rreth vitit 1895, në periudhën e fundit krijuese, e që shihte si
kryeveprën e vet. Me këtë poemë Naimi i përgjigjej kërkesës së kohës për të
pasur edhe shqiptarët, ashtu si popujt e tjerë, eposin e tyre historik. Poema,
në vazhdën e traditës barletiane, evokon, me një patos të ngritur
patriotik, qëndresën çerekshekullore të shqiptarëve kundër pushtimit osman dhe
heroin e kësaj qëndrese, figurën e Skënderbeut. Figura e heroit kombëtar
shqiptar, simboli dhe thelbi i qëndresës kundër sundimit të huaj, kishte një
forcë tërheqëse të veçantë për intelektualët e periudhës së Rilindjes dhe për
njerëzit e thjeshtë. Naimi nuk mund të gjente temë më të mirë për një poemë epike
kombëtare se jeta e princit të merituar, që sprapsi shumë fushata ushtarake
osmane njëra pas tjetrës në shekullin XV e që mbrojti pavarësinë e vendit të
vet deri në fund të jetës. Për këto arsye ajo u bë vepra më e lexuar gjatë
Rilindjes. Kjo biografi në rend kronologjik me njëzet e dy këngë e varg
tetërrokësh, mbizotëruese në letërsinë gojore, u bë libri më i lexuar i
letërsisë shqipe aso kohe. Ajo përbënte edhe testamentin politik të poetit. “Istori’
e Skenderbeut” ishte një vepër themelore e romantizmit
kombëtar shqiptar të periudhës.
Një vepër tjetër me përmasa të tilla, e botuar në një vit
me “Istorin’ e Skenderbeut” është “Qerbelaja”, Bukuresht 1898,
një poemë epike fetare shiite me njëzetepesë këngë, që flet për betejën
e Qerbelasë në Irak në vitin 680 të erës sonë, ku u vra Huseini, nip i profetit
Muhamed. Me fjalë të tjera, te “Qerbelaja” Naimi tregon në vargje
historinë e luftërave qytetare dhe fetare të arabëve pas vdekjes së profetit
Muhamed, duke shprehur përmes saj përjetimet e tij religjioze dhe mistike
dhe duke poetizuar mitin e sakrificës njerëzore.
Ndryshe nga “Istori’ e Skenderbeut”, “Qerbelaja”
është një poemë narrative pa ndonjë hero apo personazh kryesor. Poema të
ngjashme në gjuhën shqipe të dy poetëve të rrymës së bejtexhinjve, paraardhës
të Naimit, janë “Myhtarnameja” (1868) e Shahin Frashërit (shek..
XIX) dhe “Hadikaja” (1842) e Dalip Frashërit (shek. XIX), të dyja
të pabotuara. Për shkak të temës fetare, “Qerbelaja” kurr nuk gëzoi atë
popullaritet që pati ndër lexuesit shqiptarë të shekullit XX “Istori’ e
Skenderbeut”.
Panteist në
bindjet e tij filozofike, e shihte Zotin të shkrirë me natyrën dhe
njeriun. Në vitin1896 Naimi botoi në Bukuresht traktatin në vargje Fletore
e Bektashinjet” nga ku mund të njohim sektin panteist bektashian. Fletorja
përmban një paraqitje hyrëse të sektit bektashian dhe dhjetë poezi fetare që
japin një tablo të rrallë për besimin e këtij sekti. Në këtë traktat Naimi
paraqiti thelbin e moralit dhe të besimit bektashian si një fe që
bashkonte elemente të budizmit, të krishterimit dhe të islamit,
ndërsa i jepte përparësi ndjenjës së kombësisë përpara ndjenjës fetare.
Koncepti tolerant i bektashizmit të Naimit e largonte këtë besim nga monoteizmi
dogmatik që i shërbente centralizmit perandorak të Portës së Lartë. Me
besim në rolin e dijes dhe të kulturës për zhvillimin kombëtar dhe shoqëror të
shqiptarëve, admirues i iluministëve francezë – poetit,
romancierit, dramaturgut, kritikut, publicistit, historianit, përfaqësuesit të
shquar të filozofisë iluministe në Evropë Volterit (Voltaire, pseudonim
i François-Marie Arouet, 1694-1778) dhe i romancierit, filozofit,
teoricienit social-politik Rusoit (Jean-Jacques Rousseau, 1712-1778) si
dhe i racionalizmit të filozofit dhe matematikanit francez,
shpesh i mbiquajtur baba i filozofisë moderne Rene Dekart (René
Descartes, 1596-1650), ai propagandoi idetë e tyre dhe përfshiu në librat e tij
për shkollën, mendimin shkencor të kohës, darvinizmin dhe
teorinë Kant-Laplasit. Ai kishte besim në arsye dhe në forcën e
mendjes njerëzore për të njohur botën dhe për ta vënë në shërbim të njeriut
njohjen e ligjeve të gjithësisë. Poet i dritës së qiririt e dinte mirëfilli se “dritë
e diturisë, përpara do na shpjerë”.
Bindjet bektashiane të Naimit kanë një ngjyrë të fortë
kombëtare. Ai qe i pari që vuri në përdorim një numër termash shqip në vend të
termave turqisht të përdorur tradicionalisht nga bektashinjtë shqiptarë: atë
në vend të turqishtes baba, gjysh në vend të turqishtes dede
me qëllim që t’i jepte orientimit bektashian karakter kombëtar.
Shënim: Pas
ndalimit të të gjitha sekteve të dervishëve në Turqi në vjeshtë të vitit 1925,
bektashinjtë e transferuan selinë e tyre qendrore në Tiranë dhe themeluan një
bashkësi fetare të pavarur, që vazhdoi deri në vitet pesëdhjetë. Kjo bashkësi u
shpërnda në vitin 1967, kur një dekret i pushtetit ndaloi të gjitha
veprimtaritë fetare në Shqipëri. Pas heqjes së këtij ndalimi, më 27janar 1991 u
krijua në Tiranë një komitet i përkohshëm për ringjalljen e bashkësisë
bektashiane. Dy teqe bektashiane ishin ende në aktivitet në fund të periudhës
moniste, ndonëse të dyja jashtë Shqipërisë: një në Gjakovë dhe një në Taylor
afër Detroitit në Miçigan (ShBA).
*
* *
Në mendimin politik, Naimi ishte përkrahës i një
forme demokratike (“demokraci prej pleqet”) të qeverisjes së
shtetit të ardhshëm shqiptar. Edhe mendimi pedagogjik i tij ishte
nga më të përparuarit e kohës. Ai ishte për arsimimin e përgjithshëm të
fëmijëve, për barazinë midis djemve dhe vajzave për të mësuar, për
përfshirjen e lëndëve shkencore në programet shkollore, për një edukatë
me parime të larta morale dhe për njësimin e mësimit me edukatën.
Rëndësia e Naimit si poet i Rilindjes dhe si poet
kombëtar qëndron sidomos në mesazhet sociopolitike, filozofike që përcjell, të
cilat synonin para së gjithash vetëdijen kombëtare dhe kapërcimin e ndarjeve
fetare brenda vendit. Ndikimi i tij mbi shkrimtarët shqiptarë të fillimit të
shekullit XX ishte i jashtëzakonshëm. Që kur ishte gjallë, shumë nga vargjet e
tij u kënduan si këngë popullore, kurse gjuhën shqipe ai e ngriti
në shkallën e një gjuhe letrare të përpunuar bukur. Prandaj edhe poeti dhe
dramaturgu Andon Zako Çajupi (1866-1930) e quajti bilbil i gjuhës
sonë.
Poet romantik, Naim Frashëri evokoi të kaluarën historike
të shqiptarëve, portretizoi jetën në gjirin e natyrës dhe bukuritë e
vendlindjes, i këndoi mallit për atdhe dhe krenarisë kombëtare, u bë shprehës i
romantikës qytetare dhe i idealit të çlirimit nga zgjedha e huaj. Ai krijoi
poezinë e madhe të Atdheut dh me një gjuhë magjepsëse poetike shprehu ndjenja
dhe përjetime atdhetare e njerëzore që poezia shqipe para tij s’kishte arritur
t’i nyjëtonte me atë forcë artistike.
Poemat tregimtare të Naimit, me gjuhën e kulluar shqipe,
dëshmuan mundësitë e saj për të shtjelluar në subjekte të shtrira një lëndë të
gjerë historike dhe mitologjike dhe për të ndërtuar struktura
narrative komplekse.
Naimi e lëvroi shqipen në rrafshin poetik dhe dituror,
duke shfaqur një forcë të veçantë krijuese gjuhësore. Vepra e tij luajti një
rol themelor për përpunimin e shqipes së re letrare, të cilën e shkroi të
pastër, me një pasuri të veçantë fjalori e sidomos frazeologjike, duke u
mbështetur kryesisht në gjuhën e gjallë dhe në gjedhen e ligjërimit
popullor, e pasuroi atë sidomos me fjalë nga lëmi dituror dhe nga
lëmi i kulturës, që i qëndruan kohës, duke i dhënë shqipes fytyrën e
gjuhës moderne të kulturës moderne të shqiptarëve.
Vepra e Naimit u bë faktor aktiv për zgjimin e
ndërgjegjes kombëtare dhe për themelimin e kulturës kombëtare. Ajo kurorëzoi
kapërcimin e kulturës shqiptare nga faza parakombëtare në fazën
kombëtare të zhvillimit të saj. Kjo vepër ishte një faktor i rëndësishëm
emancipues me ndikim të madh në botën shpirtërore dhe morale të kombit.
Vepra e Naimit themeloi një traditë të qëndrueshme dhe
pati ndikim të madh, jo vetëm te shkrimtarët bashkëkohës me të, por edhe më
pas. Ajo është botuar dhe vazhdon të ribotohet gjerësisht, është përfshirë në
tekstet shkollore dhe është bërë objekt studimesh shkencore. Emrin e Naimit e mbajnë
shkolla dhe institucione të ndryshme në botën shqiptare si dhe urdhri i
lartë që u jepet në Shqipëri njerëzve të shquar të kulturës, të artit dhe të
shkencës.
Një prej botimeve të veprave të Naimit është ai i Tiranës
në vitin 1980, përkatësisht 1985: Naim Frashëri, “Vepra të zgjedhura” 1-2,
Akademia e Shkencave. Veprat e tij dolën edhe në Kosovë: Naim Frashëri, “Vepra”
1-8, Rilindja, Prishtinë 1986.
Zemra Shqiptare, 20.10.2020