Kulturë
Vangjush Saro: Qazim Muska - 'Rol' premtues në 'skenën' e madhe të letrave
E hene, 21.10.2019, 07:28 PM
QAZIM MUSKA - ‘ROL’ PREMTUES NË ‘SKENËN’ E MADHE TË LETRAVE
Nga
Vangjush Saro
Qazim
Muska ka tërhequr këto kohë vëmendjen e lexuesve me librat poetikë “Mëkat të
flesh dhe kur je zgjuar”, “Era s’fryn si më parë’, “Ende s’kemi ardhur”, si dhe
me romanin “I yni përballë”. Sensi i së vërtetës dhe të qenit vetja, janë të
dukshme në profilin e këtij autori. I vetëdijshëm për kakofoninë në ‘skenën’ e
letrave shqip, ai mbështetet fort në motive jetësore, në një realitet kompleks,
që di ta lexojë nga shumë pamje. Siç pohon me të drejtë poeti P. Risto në një
nga parathëniet e librave, Qazim Muska “ka një gjeografi poetike të shtrirë,
një koncept të gjerë për bashkëkohësinë e poezisë.”
Në
konceptimin e poezive, duket sikur autori ndjek linjat klasike, ku ndjenja
dikton mbi tropet; është ajo që i përzgjedh ato. Qasja në varg, megjithatë,
është moderne, pra jo me ornamente të kërkuara, por me penelata të derdhura aty
për aty, gjithnjë nga një dorë e mendje e sigurt, pasi që ‘vuajtja’ poetike e
ka mbajtur autorin nën presion dhe, fundja, çasti përcjellës është vetëm një
shërbëtor i tij dhe i subjektit në fjalë. (“Nuk ka rrezik më të madh se të jesh
tepër modern. Mund të dalësh nga moda nga çasti në çast.” Oskar Uajld) I
vendosur mirë në truallin e këtyre të vërtetave, jetësore dhe artistike, autori
rreh të na zbulojë, bie fjala, ‘historinë’ tonë të vonë, si fakt dhe si ndjesi:
E thurrëm më mirë se krimbi i mëndafshit gardhin./ Portës i vumë një dryn të
madh./ U strukëm brenda mureve të trashë dhe u ndjemë komodë;/ perla brenda një
guaske./ …Kujtuam se do të ishim më të sigurt larg vorbullës që zjente. (“Nuk e
menduam”)
Në
poezinë e krijuesit Qazim Muska, elementet e kësaj bote, të kësaj jete,
vështrohen me seriozitet; çasti, ndjenja, kujtimi, frika, dyzimi, ëndrra; të
gjitha kanë një vend dhe kohën e tyre në atë çka ai mundohet të interpretojë;
gjë që e realizon me përkushtim e sinqeritet: Ti nuk erdhe/ dhe qielli pikon
vetmi./ Asgjë s’pipëtin!/ Ti s’erdhe./ Dhe pritja u bë pishtar/ në sytë e mi.
(“S’erdhe”) E nisur shpesh herë nga motive të vetat, në mënyrë të dhimbshme të
vetat, poezia e Qazim Muskës merr bindshëm vëmendjen e masës së lexuesve, ndër
të cilët shumëkush ka ndjerë dhe ka përjetuar dhimbje të ngjashme, që me kohë
formojnë ‘statujën’ e protagonistëve të dashur: Ndoshta ike aq shpejt,/ që
përherë të mbeteshe i bukur dhe i ri,/ si një statujë…/ Si perëndi…! (“Vëllai
im”) Dhimbjet janë të ndryshme, intensiteti i tingëllimit të tyre si muzikë që
shkon nga balada te simfonia, sipas gjendjes shpirtërore dhe krijuese, është
gjithnjë në duart e një dirigjenti që nuk mund të fshehë dot asgjë, për më
tepër kur ka në mendje dikë për të cilën trishton aq bukur: sepse… çdo dhimbje
e jotja/ më shkërmoq si kallirin,/ mes duarsh të ashpra dëshpërimi./ E në lodër
të vockël më shndërron.” (Në lodër të vockël”)
Poezia
e Qazim Muskës është njëherësh e fortë dhe e brishtë, e thellë dhe e
kuptueshme, e pasur dhe e thjeshtë. Trendi lirik është i pranishëm në të gjitha
vargjet e tij; është frymë, është pajtim me gëzimin dhe trishtimin, është
ndërkaq edhe një kredhje e guximshme në oqeanin e stilistikës: “Të thashë mos i
fryj zjarrit të fikur/ prushit të vjetër të ftohur disi,/ se ndodh të ketë
mbetur ndonjë shkëndijë,/ mbuluar me hirin dhe pak marrëzi’’. Le të qëndrojmë
vetëm te gjysmëvargu i fundit: ‘dhe pak marrëzi’. Është kaq e fshehtë, me
nënkuptim, dërmuese pothuaj ajo… ‘frika’ e ringjalljes së një romance që ka
qenë dhe trend të jetë ende grishëse, e bukur, por përvëluese, si zjarri.
Krijimtaria
e një autori, nga shumë pikëpamje, është thjesht jeta e tij. Dhe kur kjo jetë,
ditë pas dite, vit pas viti, regjistron episode që nuk zhbëhen, mund të themi
se ai zë duhet dëgjuar, qasja artistike ka gjetur thelbin e brendisë dhe
shprehinë artistike; endja e tij në të shkuarën apo në të tashmen, në sipërfaqe
apo në thellësi, është muzikë e orkestruar dhe e dirigjuar me klas. Poeti S.
Mato vë gjithashtu në dukje se pjesë e poezisë së tij, “janë tingulli dhe
imazhi.” Ja disa vargje që iu prijnë këtyre konstatimeve: O varkëz e vogël,
spirancëngulur në re,/ magjinë e kthimit harrove/ dhe rruga mes reve t’u fsheh.
(“Fëmijëria”)
?
Krijimtaria
poetike e Qazim Muskës, për vetë vlerat e saj, po tërheq gjithnjë e më shumë
vëmendjen e kolegëve dhe të kritikës letrare. Mjaft të përmend disa nga emrat
që e vlerësojnë: P. Loli, V. Musta, Z. Çela, Th. Naqo, L. Xhuli, Th. Medi, B.
Balliu, N. Ejupi, L. Prifti, A. Shpata, etj. Gjithë në këtë temë, do të veçoja
dy momente ku kolegët janë ndalur disi më gjatë: P. Gorica thotë se poezitë e
Qazim Muskës “të ngjajnë si copra kronikash të shkëputura nga një jetë që
gjallon paprerë, që mbartin edhe vuajtjet, kërkojnë dashurinë e sinqertë dhe
gjakosen për të drejtën, e cila nuk e shuan kurrë shpresën”. Edhe kritiku i
njohur M. Gjini, qaset në librin “Ende s’kemi ardhur” me një saktësi të
admirueshme: “Në shtatë kapituj të vegjël janë hedhur tinguj e zëra, rrezatime
të diellit e të hënës, gjurmë, frymë e flakë, penelata ngjyrash, copëra
qiellore, yje që ndritin e që bien, portrete e vegime grash e vajzash të
dashuruara, flutura që i vërsulen diellit dhe digjen në fluturim e sipër, lule
që vdesin e ato që ringjallen si të ishin njerëz, si edhe një botë që ka
lindur, është ndriçuar e që mbushet çdo ditë me miliona vegime shumëngjyrëshe.”
?
Qazim
Muska u prezantua fillimisht me poezinë e tij, por shpejt, ai shkoi te lexuesit
edhe me romanin e parë: “I ynë përballë”. (Ka disa subjekte e gjetje që e
përshpejtojnë qasjen te publiku.) Që në kapitujt e parë të librit, bien në sy:
vërtetësia me të cilën autori sjell realitetin e kohës ‘tjetër’; thjeshtësia në
të cilën jetojnë dhe rriten personazhet; moria e halleve nën një shtypje e
presion ekstrem, përfshi kakofoninë e strehimit; endja për pak dritë e një jetë
më të mirë… Të duket sikur në atë rrëfim të sinqertë e të vërtetë gjer në
dhimbje, është çdo familje shqiptare e atyre dekadave të vështira, gjithkush mund
të gjejë veten në ato episode që përcillen aq çiltazi dhe me një ndjesi
maksimale. “I yni përballë” është njëlloj balade për jetën në rendin e shkuar.
Romani është ndërtuar si fillim me rrëfime a më mirë ‘interpretime’ episodesh
nga pjestarë të familjes; rrëfimet ndjekin njëri-tjetrin, duke sjellë jetë e
biografi në dinamikë. Ngjarjet anësore vijnë e plotësojnë atë çka rrëfehet e
ngjizet në boshtin qendror të veprës. Jetë të trishtuara. Vdekje e varrime.
Vanitet. Bujë. (“Krismat ushtuan mbi heshtjen e varrezës dhe u shuan në
hapësirën e paanë të qiellit të vrenjtur.”)
Dalëngadalë,
‘vizatimin’ e tablosë e merr përsipër një nga personazhet qendrore të veprës,
djali i vogël i familjes që është në fokus të romanit. Episod pas episodi,
vepra hyn në shtratin e një konflikti të madh social, por që heraherës merr
ngjyrime politike; midis personazheve të shumtë, vëllai i madh i familjes,
vëllai i personazhit të fshehur që realizon krejt rrëfimin e dramën, përball
problematikën e kohës si një alternativë e mohuar, si mospajtim, njëlloj
rebeli, djalë çapkën, ‘rrugaç’ quheshin ndonjëherë në ato dekada të vështira
ata që dilnin nga ‘rruga e Zotit’, në fakt e Partisë; përgjithësisht një djalë
kërkues, me pretendime të natyrshme, por ‘i vështirë’. Një dashuri e madhe; një
humbje gjithaq jeta dhe fundi i trishtë i këtij personazhi kompleks. (“Asnjë e
vërtetë s’e kuron dot trishtimin që ndjejmë kur na vdes një njeri i dashur.” H.
Murakami)
Autori
nuk bën lëshime; në përjetime dhe në art. Realizmi i prozës së tij është therrës.
Atmosfera, përgjithësisht, vizatohet e zymtë për të gjitha familjet dhe për të
gjithë protagonistët e librit. Vështirësi ekonomike dhe asi sociale.
Thashetheme. Frikë. Lotë. Pasiguri. (“Si re të grinjta spërkatnin me trishtim
qetinë dhe monotoninë e ditëve.”) Romani është shkruar me një saktësi që
premton shumë. Qëmtimet nga jeta reale, ashtu e ashpër si ajo është, na flasin
për një shpirt që po ngulmon për të gjetur dimensionin e vet të shprehjes dhe
komunikimit, për sa kohë ka marrë përsipër të rrëfejë për kaq shumë ndodhi,
njerëz, çaste, detaje. Ai e përzgjedh fjalën, kërkon metaforën edhe në frazën
më të thjeshtë; por nuk është manjak, sikundër disa krijues që e mbysin poezinë
a prozën e tyre në një ‘pishinë’ vulgare fjalësh të rralla e në neologjizma
shpesh të panatyrshme e gjuhësisht vanitoze. (Ja si shprehet në kulm e në
përcjellje të asaj tragjedie familjare: “Qanin pa zë dhe pinin duhan në
heshtje.”)
Qazim
Muska është një shkrimtar që po e dimensionon krijimtarinë e tij nga koha në
kohë. Poezia dhe proza e tij bëjnë pjesë në atë që mund ta quaja letërsi e
mirë, e shkruar në mënyrë profesionale, bindëse, me teknikë dhe shpirt, me
kërkesa stilistike; është një shkrimtar që po tenton gjithnjë e më shumë të
flasë me zërin e vet. E shkruara e tij, siç thashë diku më lart, është e
ngjashme me muzikën, në ritme, në theksa, por sidomos në atë çka të lë në
mendje e, më në fund edhe në dëshirën për ta dëgjuar sërish e më tej
gjithashtu. (“Deti më i bukur ende s’është lundruar...” N. Hikmet)