| E diele, 16.06.2019, 01:24 PM |
Në botën e librit
PERSONALITETE QË JETOJNË PËRTEJ KOHËVE
Recension librit të Prend Buzhalës me titull:
"KRIJUESI NË TEJKOHË" (NË AKTIN E LEXIMIT, homazhe, shkrime kritike,
intepretime), Vëllimi IX, botoi Shtëpia Botuese ROZAFA, 2018
NGA LEKË
MRIJAJ
Në fund të vitit të kaluar doli nga
shtypi libri më i ri i shkrimtarit e studiuesit të mirënjohur shqiptar, prof.
Prend Buzhala, me titull: "KRIJUESI NË TEJKOHË" (homazhe, studime,
ese, kritika letrare), botoi "ROZAFA", Prishtinë 2018.
I. Nga fakti
jetësor te fakti estetik
Në këtë libër që është përmbledhje me
trajtesa, studime, artikuj e recensione, lexuesit dhe studiuesit mund të gjejnë
shumëçka çfarë iu intereson, që nuk e kanë lexuar më parë, duke dhënë materiale
të karakterit shkencor, studimor, letrar e historik. Pasqyra e lëndës, apo
trajtimi i model-temave të përfshira në këtë libër studimor të këtij studiuesi,
nis me parathënien e autorit në fjalë, i cili bën përkujtimin e personaliteteve
tona karizmatike, kombëtare e kulturore, në raste përvjetorësh a ndarjesh nga
kjo botë për në botën tjetër. Autori e shënjon me shpjegimin “vëllimi i nëntë”
e ku tetë vëllime tjera kanë titullin e p përbashkët “Në aktin e leximit”.
Tashmë ai e ka botuar edhe vëllimin e dhjetë të kësaj serie. Por vëllimi i
nëntë dallohet nga të tjerët, se autori merret me eprsoanlitete e krijues që
nuk janë në mesin tonë, por që jetojnë përmes aktit të tyre jetësor-historik e
veprave të tyre. Këto përqasje autori i shpjegon me një gjunhë eseistike te
teskti i parathënies, me titullin “Nga fakti jetësor te fakti estetik”.
Madje autori në këtë parathënie thotë se
është një projekt i tij autorial, nisur qysh para trevjetësh, projekt kapital i
përbërë nga disa vëllime, me shkrime kritiko-letrare (poezi, prozë, dramë,
letërsi për fëmijë, studime kritikash letrare, tekste interpretimesh poetike,
lexime të letërsisë diskurzive, joletrare, publicistike, historiografike,
kulturoligjike etj). Libri i studiuesit Prend Buzhala "KRIJUESI NË
TEJKOHË" (homazhe, studime, ese, kritika letrare) nuk ndahet fare në asnjë
kapituj, por analizat dhe opinionet për figurat karizmatike vazhdojnë njëra pas
tjetrës. Pikërisht ashtu në radhë vijnë këto personalitete të përfshira në këtë
vëllim: Gjon Buzuku, Shën Nëna Terezae Frederik Rreshpja, Anton Çetta, Adem
Demaçi, Adem Jashari, Dritëro Agolli, Gani Xhafolli, Ibrahim Rugova, Ramiz
Kelmendi, Marije Shllaku, Tahir Desku, Abdullah Konushevci, Fatos Arapi, Simon
Shiroka, Lin Delia, Nehat S. Hoxha, Gjelosh Gjokaj, Xajë Nura dhe Ramadan
Haziri.
II. Vizioni
rugovian në dhjetë pika
Identitet kulturor përmes vlerash:
"RRETH NJË VIZIONI HISTORIK RUGOVIAN", (Disa theksime në ditëlindjen
e presidentit Ibrahim Rugova ose një dekalog për lexim). Për t’i dhënë lexuesve
apo dashamirëve të kulturës një pasqyrë të thuktë kronologjike të këtij libri,
lypset goxha kohë e punë të thellë, për ta shtjelluar, filozofinë, psikologjinë,
imagjinatat e metaforat e studiuesit Buzhala, apo më konkret duhet të jesh i
sojit të tij për t’i kuptuar dhe se vepra e krijimtaria e tij kërkon vëmendje,
studim të thellë nga studiuesit e lexuesit. Analizën që do e shtjelloj unë
kësaj radhe, është "RRETH NJË VIZIONI HISTORIK RUGOVIAN", apo më
konkret po e themi ashtu siç e thotë autori, një dekalog për lexim. Këtu autori
këtë dekalog për lexim, e ka konceptuar në dhjetë pjesë.
Në pjesën e parë të këtij dekalogu,
studiuesi potencon që në fillim duke thënë se vizioni i braktisur i presidentit
Ibrahim Rugova, e lë Kosovën të izoluar, pa integrime evropiane, kurse luftërat
çlirimtare në Maqedoni e Luginë të Preshevës, pa përkrahje ndërkombëtare. Po harrohet
(siç thotë autori) se, gjatë historisë, një vizion me fuqi historike, qëndron
mbi të gjitha armët, që do të thotë se pacifizmi i tij kuptohet në mënyrë
staliniste nga disa qarqe tona të brendshme. Nënshtrim, pra, kanë kërkuar
serbët, rusët (dhe aleatët e tyre në Azi - si sot: që nuk e njohin pavarësinë e
Kosovës), e jo, bie fjala, europerëndimorët, që e konsiderojnë pacifizmin si
"shkallën më lartë të ndërgjegjes njerëzore...". Madje në mes tjerash
studiuesi thotë se: “Nuk e kam ndërmend ta mbroj ‘rugovizmin’ as Rugovën (atë e
mbrojnë lëvizjet politike e kombëtare e veprat e tij) , e mbrojnë edhe
Klintoni, Toni Bler, Papa Gjon Pali II, Nëna Tereze e personalitete të tjera
botërore, duke e prezantuar Rugovën edhe si figurë ndërkombëtare, por sigurisht
që për të nuk e thonë asnjë fjalë të mirë serbo-rusët e aziatikët... dhe një
ditë edhe ata do te përkulen para veprës e emrit të tij, thotë studiuesi
Buzhala.
Ndërsa në pjesën e dytë të këtij dekalogu
përmendët lufta e vitit 1944-45, kur në atë luftë u vranë mbi 43 mijë shqiptarë
( sigurisht, jo prej gjermanëve ) por prej serbëve dhe "çlirimtarëve"
që e quanin veten "antifashistë"... Por përse nuk dha rezultat ajo
luftë me aq sakrifica e kur i kishim tri ushtri shqiptare (Shqipëlri-Kosovë,
partizanë, ballistë e nacionalistë), bie fjala, kundruall një lufte të fundit,
që ranë mbi 12 mijë vetë!? Sepse asaj kohe i ka munguar vizioni unik
europerëndimor shqiptar: kthimi me fytyrë kah Moska, Beogradi, Pekini apo
Azia(për disa shekuj rresht), ishte rreshtim në krahun e robërisë dhe në legjitimimin
e copëtimit të trojeve shqiptare. Prandaj, siç thotë studiuesi Buzhala,
nganjëherë një vizion historik (pse jo, edhe rugovian), na shfaqet më i fortë
se armët. Tek e fundit, edhe një kallashnikov (emër rus i armës), në dorën e
luftëtarit shqiptar të UÇK-së, fitoi mbi aeroplanët e tanket serbe, pikërisht
për shkak se faktori njeri qëndron mbi armën në dorën e më të fortit
ushtarakisht.
Në pjesën e tretë të këtij dekalogu,
studiuesi përmend duke shkruar se tashmë po flasim për dinjitetin që gjoja e
paska përdhosur Rugova! Përse nuk paskemi të drejtë të flasim kështu, për atë
dinjitet kur vetëpërbuzeshim me dorën tonë? Dmth kur burgoseshim gjatë viteve
'80 e më parë (ishte politikani shqiptar, polici shqiptar, gjyqtari shqiptar,
që burgosnin fëmijë, pleq, të rinj, gra...për shkak të kërkesës Kosova
Republikë. Pra, ajo përbuzje ia kalonte edhe asaj të Millosheviqit, ndaj të
cilës ne sillemi dashamirësisht!!! Dhe nuk ka vepër më të madhe historike, se
sa ta mënjanosh e heqësh ndikimin e armikut mbi popullin tënd
("pacifizmi" a kryengritja paqësore nuk ia la Serbisë asnjë
politikan, polic a gjyqtar shqiptar - po flasim: nga ana institucionale). E
pra, u krijua një unitet kombëtar si asnjëherë më parë në histori...
Në pjesën e katërt të këtij dekalogu thuhet
se mbi këtë bazë u krijua edhe kthimi ynë kah perëndimi: për herë të parë një
burrë shqiptar kthehet me fytyrë kah SHBA e kah Evropa Perëndimore... Dhe dora
perëndimore ishte aty: deri në përfundim të luftës, e jo, bie fjala, si më
1944-45.
Në pjesën e pestë thuhet: Në Kosovë,
gjatë viteve '90 e deri te përfundimi i luftës, ka pasur dy taborre: fronti
shqiptar (në daç pacifist, në daç i luftës heroike me kallashnikovë ... ) dhe
froni serb (me "minoritarë" turq, romë, boshnjakë...si janë sot të
përfaqësuar në parlament e në qeverinë e Kosovës), ashtu si shkuan në Rambuje
përfaqësues të këtyre dy fronteve. “Prandaj, për mua, ndarja e tillë
brendashqiptare, është artificiale dhe fyese, madje edhe antishqiptare, për të
mos thënë dhe kundërhistorike!”
E dekalogu i pjesës së gjashtë perfshin
këtë teskt: Te varri i tij përkulen qeveritarët nga Shqipëria dhe qeveritarët
tanë, intelektualë, shkrimtarë dhe njerëz të shtresave të ndryshme dhe krejt
bota përparimtare europerëndimore, amerikane, Rugova ka marrë çmime
ndërkombëtare nga Evropa Perëndimore e Amerika e jo nga Lindja, rusët apo
serbët...
Ndërsa në të shtatën pjesë thuhet: Ky
dinjitet i nëpërkëmbur, këtu në Kosovë, ishte edhe për 500 vjet nën Turqinë dhe
për afro një shekull nën Serbinë. Por le të mësohet mirë leksikoni për
dinjitetin, se si fitohet!
Në dekalogun e nëntë përfshihet: Vizioni
historik i Rugovës, i cili doli fitimtar në disa aspekte: Rugova ishte ai qe për
që për herë të parë flet ligjërisht nëemër të Kosovës - dhe kjo prodhoi
rezultate konkrete... Prandaj u arrit çlirimi i Kosovës, përposkëtij vizioni
historik, edhe me luftën e UÇK-se e me ndërhyrjenshpëtimtare europerëndimore.
Duke e shthurur, me vullnetin popullor, për pak javë rresht, komunizmin në
Kosovë; duke e shkëputur ndikimin e armikut mbi popullin shqiptar, krijoi
Unitet Kombëtar të paparë...shtoja kësaj edhe pajtimin e gjaqeve, solidarësinë
e bamirësisë, krijimin opozitar e institucional te shtetit tëKosovës kundruall
atij pushtues etj etj; Dhe kryesorja - në vitet '90-ta, për herë të parë I.
RUGOVA e kthen Kosovën me fytyrë kah Bota perëndimore euro-amerikane dhe kjo
dha rezultatet e veta, duke prodhuar histori dhe duke prodhuar rezultate
historike (alternativat e përparshmeorientale me otomanizmin e me komunizmin, e
fundosen popullin tone ne tragjedi te thella e nëcopëtime trojesh etnike, ne
pushtime te gjata turko-sllave)... Ai kishte orientim të fortë properëndimor,
pa hile dhe pa njolla! Pas shpalljes sëpavarësisë sëKosovës, vërehen shenja të
braktisjes sëkëtij vizioni.... Braktisja e këtij VIZIONI, e shpie Kosovën kah
ORIENTI dhe kah copëtimi i ri trojeve shqiptare.
Në fund të këtij dekalogu t? dhjetë,
studiuesi përmbyll duke thënë se: po veprove kundër rrjedhës së historisë,
historia të zë për veshi dhe të rikthen aty ku ke ngelur. Por autori e përmbylli
shkrimin me një mesazh, i cili tha se uroj që ne të mos na e ngreh veshin
historia, për të mos u përsëritur, me vetëpërbuzje të reja tha studiuesi
Buzhala, i cili tutje jep disa nga theksimet e të tjerëve për dr. Ibrahim
Rugovën, thënie nga personalitetet ma me zë vendore e botërore siç janë:
Volfang Shysel, kancelar i Austrisë
(Ibrahim Rugova i dha trajtë politikës në Evropën Juglindore me personalitetin
e tij të fuqishëm. Ai promovoi zgjidhje paqësore për konfliktin në Kosovë dhe
punoi për të ardhmen e Kosovës pa menduar as për shëndetin e vet. Austria do të
vazhdojë me gjithë fuqinë e saj t'i mbështesë përpjekjet për arritjen e
stabilitetit dhe paqes së qëndrueshme në Kosovë).
Toni Bler, kryeministër i Britanisë
(Presidenti Rugova ishte një forcë e rëndësishme në jetën e Kosovës, për shumë
vjet. Popullariteti i tij në mesin e popullit të Kosovës dëshmon për mbështetje
të gjerë për përpjekjet e tij joviolente për të ardhmen e Kosovës. Jam shumë i
lumtur që kam pasur rastin të takohem me të).
Bill Klinton, president Amerikan (Me
vdekjen e Rugoves, nuk ka humbur vetem populli shqiptare, por edhe Shtetet e
Bashkuara te Amerikes humben nje mik te madh, une personalishte humba një mik të
madh - kurse bota demokratike humbi një njeri që ende i duhej njerëzimit, i
cili me veprën e tij dha shembullin me sublim qe udhërrëfyespërnjerëzimin".
Ismail Kadare, shkrimtar e nobelist
(Ibrahim Rugova, kryetar pa pallat e pa komb, luftëtar idesh, luftëtar i paqes,
një burrë këmbëngulës dhe i vetmuar që e dërgoi popullin e vet drejt një të
ardhmeje që nuk do të jete veçse e mirë, na përkujton angazhimin tonë dhe
premtimet tona. Pa të, pa këmbënguljen e tij, pa rezistencën e refuzimit të
tij, nuk do të kishte sot as Kosovë as shpresë së lirisë për të. Ai ishte një
erudit, më me dëshirë autokrat, i paparashikueshëm dhe fleksibël njëkohësisht,
njeri i dialogut, luftëtar këmbëngulës, shumë popullor dhe megjithatë i
izoluar, gjithnjë i sjellshëm, aq sa druajtja e tij, kultura e tij e thellë dhe
maturia e bënin ndonjëherë krenar. Dhe afër tij kaloi historia).
III. Struktura e
librit
Prandaj, lirshëmmund të themi se në
tërësinë e këtij libri shkrimesh, autori iu ka bërë nder në panteonin e
kujtesës sonë kulturore, artistike e letrare.
Personalitetet që përfshihen aty, janë të
fushës së letërsisë po edhe të arteve figurative, janë shkrime kritikash
letrare për vëllime të autorëve të ndyrshëm që iu kushtohen ktyre
personaliteteve, po edhe analiza të mirëfillta studimore letrare. “Ndërkaq, tekst-homazhi
na thotë se persoanltietet e tilla jetojnë në tejkohë. janë të gjallë. me
shembullin e vepërs e të ejtës së tyre”, thekson autori. Me kureshtje në fillim
të librit lexohet shkrimi “Gjon Buzuku, ndër kryeheronjtë e kulturës”/ ndërsa
katër shkrimet në vazhdim janë studime të mirëfillta e me interes, siç janë: “Shën
Nëna Tereze: tri referencat e saj të mëdha”, “Thellësia e artit poetik (Frederik
Rreshpja: “Era përkund pikëllimin e luleve”, poezi, zgjodhi dhe parathënien e
shkroi Anton N. Berisha), e që është një analitikë e mirëfilltë poezisë së
poetit disident Frederik reshpja, “Anton Çetta, ose mbi ideologjinë e mohimit”,
si dhe shkrimi studimor “Kryefjala e lirisë sonë (Ose publicistika e Adem
Demaçit).
Katër shkrime tjera: “Poetika
e kujtesës dhe e dëshmisë (Libri i Ramiz Kelmendit për Marije Shllakun:
“Shqipëria e Marije Shllakut – Katër martirë shkodranë”, bashkë me Viktor
Gashin, “Dukagjini”, Pejë, 1995) “Gani
Xhafolli, artist në jetë, artist në letërsi e në arte (“Gani Xhafolli Princi
i letërsisë për fëmijë”, përgatitën Reshat Sahitaj e Asllan Qyqalla),
“Kodet ademiane të historisë dhe sakrificës (Fehmi Ajvazi: "Figura e
Adem Jasharit", botoi SHB “Lena Graphic Design”, Prishtinë 2018), dhe
“Kur Evropa përkulej me nderim para Adem Demaçit (Behare Rexhepi dhe Reshat
Sahitaj: "Adem Demaci i vlerësuar nga Evropa"), janë katër
shkrime kritiko-letrare, analitikë veprave
përkatëse nga autorë shqiptarë e ku vihen në pah prirjet shqyrtuese e ligjërimi
i veçantë, krijues e i thellë i Buzhalës. Ese të mirëfilltë e interpretime të
mirëfillta letrare, e që lexohen me tronditje e kpënaqsi estetike, janë
shkrimet për dy poetë që u ndanë prej nesh edhe tragjikisht në moshë
relativisht jo të shtyrë si “Jeta pas
vdekjes e Tahir Deskut” (që humbi jetën në aksident trafiku) dhe “Tripitik për Abdullah Konushevcin” (që
humbi jetën nag një sëmundje e rëndë) e që lanë gjurmë të një arti të epërm në
poezinë tonë. Në vend të homazhit për shkuarjen në amshim të Fatos
Arapit, stusiuesi e eseisti Buzhala ka zgjedhur për analizë cikoin e
poezive për Skënderbeun që përfshihen te
libri poetik
“Fatet” (Rilindja, Prishtinë 1979), poezi eë u bënë pjesë e vetëdijes sonë moderne për hsiorinë, kombin, letërsinë
dhe kulturën. Ky punim mban “Ashklat e shenjta të Skënderbeut”.
Se si
shkruan, po me të njëjtin intelekt krijues, për piktorët që lanë gjurmë edhe në
Evropë, siç janë Gjelosh Gjokaj, Lin Delija apo Simon Shiroka, këtë mund ta
lexojmë te esetë e tipi homazh, siç janë
“Nga profanja te sakralja, nga mitikja
te tradita” (Homazh për Simon
Shirokën e Lin Delinë) dhe “Takimi me zotin e harruar”(Homazh për Gjelosh Gokajn). Janë dhe tre
autorë që kishin individualitet të veçantë në letrat shqipe e që u ndanë prej
nesh: Nehat S. Hoxha,
Xajë Nura dhe Ramadan
Hazirin (këta dy të fundit edhe krijues të burgosur politikë). Këtyre tre
emrave ua kushton pounimet “NOJMA E SHQIPES (Homazh për lirikun Nehat S. Hoxha), “INDIVUDUALITET I SPIKATUR NË LETËRSI E NË JETË (Shkoi në amshim Xajë Nura, shkrimtar i
spikatur që vuajti 21 vite burg të rëndë serb) dhe “Njeri i rezistencës,
shkrimtar i romaneve historike” (Homazh për Ramadan Hazirin).
Nga këndi im e themi, pra shpresoj e
besoj se ky libër shkrimesh "KRIJUESI NË TEJKOHË" i studiuesit e
kritikut letrar prof. Prend Buzhala, do të lexohet, rilexohet, komentohet. për shkak se ka vlera të pakontestueshme. Ky
vëllim i bën nder jo vetëm atyre personaliteteve të spikatura kulturore e
historike shqiptare.