Xhemaledin Salihu: Shqiptarët janë raca më e bukur, shprehet studiusi dhe udhëpërshkruesi françez, Ami Boue

Shqiptarët janë raca më e bukur, shprehet studiusi dhe udhëpërshkruesi françez, Ami Boue

/Përshtypjet nga leximi i librit: Ami Boue, Shqipëria/në Turqinë Europiane/, në përkthim të Ilirjana Angonit, Tiranë, 2011/

Nga Xhemaledin Salihu

Në parathënien e botuesit thuhet se ky libër paraqet Shqipërinë dhe Shqiptarët në kuadrin e Turqisë Europiane. Vepra u botua, për herë të parë më 1840. Libri përmban 6 kapituj me 217 faqe.

Studimi i autorit është i gjithanshëm, pra lidhur me historinë, gjeografinë, gjuhën, etnografinë dhe karakterin e Shqiptarëve. Botuesi thotë se autori  paraqet mendimet nga më të lartësueset për Shqiptarët. Ai shprehet se Shqiptarët janë ndoshta raca më e bukur  e Turqisë. Shqiptari ka një mendjen-prehtësi të jashtëzakonshme dhe të çastit. Guximi i tyre është i lindur.

Gjuha shqipe duhet të ketë për bazë gjuhën e Ilirisë së Lashtë. Gjuha shqipe nuk mund të quhet gjuhë pak e formuar apo e varfër dhe e thjeshtë në format e saj të foljeve.Përkundrazi ndërsa i dëgjon Shqiptarët të flasin dhe të diskutojnë njeh një gjuhë me shprehje të fuqishme dhe mjaft shprehëse dhe kupton se Shqiptarët kanë një talent gojëtarie.

Në Shqipëri ekzistojnë edhe ato që quhen qarqe të lira,pra që nuk paguajnë taksa si p.sh. Mirdita, ku nuk lejohet të banojë asnjë turk midis tyre.

Ajo që na ka mbetur nga emërtimet e viseve na shërben për të treguar shtrirjen që arrinte dikur ky popull i lashtë, i cili edhe nëse ka ardhur nga Azia/çka na duket e dyshimtë-thotë Ami Boue/, ka emigruar shumë kohë përpara se Romakët ta njohin  Ilirinë.

Po vazhdojnë me citimet e autorit të librit:

Schkipetares/Banorët e Shkëmbinjve/ apo Shqiptarët/Albanais-si na quajnë disa popuj/, shtrihen që nga Epiri deri në pjesën perëndimore të Mesisë së Epërme.

Ndarja e tyre më e dallueshme është pikësëpari ajo në Gegë dhe Toskë. Gegëria, apo vendi i Gegëve përfshin Shqipërinë e Epërme deri përtej Elbasanit apo në Shkumbin, ashtu si Arnautllik apo vendi i Arnautëve të Mesisë së Epërme.

Toskëria apo Tosluk për Turqit është një emër që i jepet të gjithë pjesës së tjetër të Shqipërisë.

Albanias, apo Schkipe /shqipja/ është e kufizuar krejtësisht brenda Shqipërisë dhe nuk mësohet nga Turqit dhe as nga Sllavët, madje as nga Grekët.

Autori, Ami Boue jep shembuj të shumtë të lidhjeve midis schkipes/shqipes/, latinshtes dhe frëngjishtes, italishtes,gjermanishtes, suedishtes, gjuhës gote, anglishtes, danishtes, islandishtes, letonishtes, gjuhës baske, gjuhës kelte, sanskritishtes, huazimet nga gjuha shqipe në sllavishte, greqishte, turqishte.

Shqiptarët janë fidanishtja e satelitëve të Turqisë. Ashtu si Sviceranët, ata duan të shërbejnë, meqenëse janë të mësuar që në rininë e tyre t’i përdorin armët, meqenëse kënaqeshin edhe me kostumet e tyre të bukura dhe me një jetë avantureske dhe mbi të gjitha sepse janë shumë të varfër në mallet e tyre.

Ka ndodhur që për të ndëshkuar dhe për të shuar kryengritjet, qeveria turke ka shkombëtarizuar fshatra të tërë në Shqipëri, duke i detyruar banorët që t’i ngrysin ditët e tyre në Azi, larg vatrave të të parëve të tyre.

Shqiptarët e kujtojnë ende Skenderbeun, Ali Pashën dhe prijsa të tjerë, nën të cilët, ata i kanë shpartalluar Otomanët.

Në fshatin shqiptar të Lutschanit/Luçanit/, midis Vranias dhe Gilanit, në Rumeli, ka rrënoja të këmbëve të një ure të ndërtuar mbi Moravë. Ura është e ndërtuar me gurë dhe me tulla të mëdha alla romake.

Në realizimin e projektit të regjistrimit të vlerave të trashëgimisë kulturore në komunën e Bujanocit, gjtë vitit 2013/2014, në fshatin Lluçan, pos vlerave të tjera regjistruam edhe urën, të cilën banorët e quajnë “Ura e Çarrtë” mbi lumin Morava, në gjërësinë gjeografike /X/: 41 27 6.8, në gjatësinë gjeografike /Y/ : 21 42 22.5 dhe lartësinë mbidetare /Z/: 356 m.

“Ura e Çarrtë” është urë e kohës antike, e cila ka lidhur Sejacën dhe Tasllakun /dy lokalitete të vjetra në LLuÇan/, në shekullin 4, mbretëria e Konstandinit.

“Ura e Çarrtë” në Lluçan

“Ura e Çarrtë” në Lluçan

Në largësinë 1 lega nga Banja-Han është fshati Toplac, I gjendur pranë kodrinjash të vogla. Për të shkuar prej aty në Vranja/Vrana, pra Thana/, duhet kaluar Morava në një urë prej druri, para së cilës ka një Han. Vranja/sllv. Vivarina/, në largësinë 16 orë nga Tërna dhe më shumë se 900 këmbë lartësi absolute gjendet në largësinë ¼ lega në Veri të Moravës… Qyteti ka 6 deri në 8 minare dhe numëron 6.000 deri në 8.000 frymë. Kjo është një popullsi bullgare e përzier më Shqipëtarë muslimanë./ Kështu shkruan edhe studiuesi bullgar, Vasil Kënçov, në librin e tij mbi etnografinë në Maqedoni, se rajonin e Vranjës dhe Kazanë e Preshevës, me nahinë e Bujanocit dhe Tërgovishtes e banojnë vetëm Shqiptarët muhamedanë dhe Bullgaret/.

Në largësinë 3,1/2 lega nga ura e Moravës, pranë Vranjas, kalohet në fshatin bullgar të Tërnovcas, ku ka një përrua që rrjedh nga eriu në Jug si dhe disa vreshta./Vlen I njëjti spjegim si për Vranjën, sipas Kënçovit/.

Në largësinë 1 lega më tej, në mes të grykave të përshkruara nga Morava është fshati arnaut I Luzhanit/nga fjala shqipe Ljoutze, pra llucë apo Loutsch-në sllavisht rëshinor/.Fushat e misrit, grurit, kërpit dhe duhanit zinin pjesët ku këto gryka të ngushta linin vend për bimësinë, ndërsa lartësitë janë të mbuluara më pyje të vegjël lisash dhe kanë lartësinë 200-300 këmbë. Morava, e cila rrjedh nga Veriu në Jug, përshkon një kontur të madh nga Lindja në Perëndim dhe më tej në drejtim të kundërt midis këtij fshati dhe fshatit Konçiul /Unçul I hartave/. Ky fshat banohet gjithashtu nga Arnautët, por rrënojat e një kishe të lashtë slave dëshmojnë prezencën e popullatës sllave /autori, Ami Boue/.

Ami Boue në libër shkruan për shumë vendbanime shqiptare të Kosovës e Shqipërisë, por unë u përqëndrova vetëm në ato që kanë lidhje me Luginën e Preshevës.