E marte, 19.03.2024, 06:40 AM (GMT)

Editorial » Entela

Binjaku: Identiteti historik dhe gjuhësor i arumunëve

E diele, 29.07.2018, 10:14 AM


Mbi identitetin historik dhe gjuhësor të arumunëve

Nga Entela Binjaku

Shteti i Rumanisë  ndodhet në jug-lindje të Evropës Qëndrore, në veri të Gadishullit Ballkanik, në Danubin e poshtëm.   Duke filluar nga 1 janari i  vitit që vjen e deri në 30 qershor 2019 Rumania do të marrë për herë të parë presidencën e Këshillit të Evropës. Në këtë periudhë do të zhvillohen një seri aktivitetesh ndër të cilat zgjedhjet evropiane si dhe  Summit-i i parë i BE-së pas Brexit.  1 dhjetori është caktuar si dita kombëtare e Rumanisë. Kjo ditë përkon me Bashkimit e Madh në Alba Iulia, në vitin 1918, kur u votua bashkimi i Transilvanisë me Rumaninë, çast kur  u bashkuan të gjithë rumunët ne një shtet dhe u realizua bashkimi shtet-komb rumun. Viti 2018 përbën për qytetarët e këtij vendi një vit nderimi për kujtimin e të parëve dhe vit angazhimesh për perspektivat e reja të vendit. Duke marrë parasysh rëndësinë e këtij 100-vjetori institucionet e shtetit rumun kanë axhendat e tyre dhe punojnë në drejtim të respektimit të detyrimeve ndaj angazhimeve evropiane. Në  marrëdhëniet Shqipëri-Rumani një vend me rëndësi zë edhe komuniteti arumun. Me Ligjin nr. 96/2017 për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare në Republikën e Shqipërisë, miratuar më 13 tetor 2017 arumunëve u është dhënë statusi zyrtar si pakicë kombëtare. Sa i takon numrit të pjestarëve të këtij komuniteti në vendin tonë, sipas të dhënave të Censusit në Republikën e Shqipërisë, të publikuara në datën 13 dhjetor 2012, në Shqipëri janë 8.266 arumunë (0.3% e totalit të popullsisë brenda). Sipas Atllasit Demografik të Shqipërisë (viti 2003), numri i arumunëve është 139.065. Faqja e internetit e Komitetit Shtetëror për Minoritetet tregon një numër prej disa dhjetra mijë arumunësh.  Për të dhjetin vit radhazi në  kampet verore që mbahen në Rumani marrin pjesë edhe fëmijë arumunë nga Shqipëria. Në 9 edicionet e mëparshme  kanë marrë pjesë 30 fëmijë cdo vit. Këtë vit në programin  “ARC”  në kuadër të të cilit organizohen këto kampe, që po zhvillohet  nga 25 qershori-28 gusht në 14 seri me nga 7 ditë, janë duke marrë pjesë 2700 fëmijë nga komunitetet rumune anembanë botës.  Pritet që në sezonin dimëror të marrin pjesë edhe 300 pjesëmarrës të tjerë pjestarë të komuniteteve rumune  kudo ju jetojnë.  Programi në fjalë  mbështetet nga Ministria për Rumunët Jashtë Vendit, Ministria e Rinisë dhe  Sportit, misionet diplomatike të Rumanisë si dhe organizatat dhe shoqatat e ndryshme. Të rinjtë arumunë në Shqipëri kanë zhvilluar mundësitë e tyre të së ardhmes falë shkollimit dhe edukimit në shkollat rumune.  Duke filluar nga viti 1993 Rumania ka ofruar bursa studimi për këta të rinj në të gjitha nivelet e studimit. Edhe për  vitin e pritshëm shkollor 2018-2019 ambasada e Rumanisë në vendin tonë bëri të njohura procedurat për pranimin, metodologjinë, ofertën e vendeve të studimit, fushat e studimit për nivelet bachelor, master dhe doktoraturë, kalendarin etj. Misioni diplomatik i Rumanisë në vendin tone për disa ditë radhazi  ftoi të gjithë të interesuarit të paraqiteshin në selinë e tij për firmosjen e Deklaratës Personale në lidhje me përkatësinë në identitetin kulturor rumun.  Disa ditë më parë Akademia Rumune doli me një komunikatë lidhur me identitetin dhe unitetin historik të rumunëve ne veri dhe në jug të Danubit. Sipas kësaj komunikate të botuar në faqen zyrtare të Akademisë (ëëë acad.ro ) me 25 korrik thuhet  se:

“në vitin e 100- vjetorit të Bashkimit të Madh të Rumunëve, Akademia Rumune rikonfirmon këndvështrimin lidhur me identitetin historik dhe gjuhësor të rumunëve në veri dhe në jug të Danubit.

Sipas të vërtetës historike, populli rumun ka katër degë historike:  dako-rumunët, arumunët, megleno-rumunët, istro-rumunët - folës të dialekteve të gjuhës rumune:  dako-rumune, arumune, megleno-rumune dhe istro-rumune. Të gjithë këta rumunë formojnë një unitet etnik dhe flasin të njëjtën gjuhë. Dialektet rumune: dako-rumun, arumun, megleno-rumun dhe istro-rumun- takohen në një hapësirë të gjerë, nga Maramureshi dhe Karpatet veriorë në veri  deri në Epir dhe Thesali në jug, nga Istria, Deti Adriatik në perëndim deri në Detin e Zi dhe përtej Nistrës në lindje. Folësit e tyre janë pasuesit e popullsisë autoktone të romanizuar nga Perandoria Romake e Lindjes. Të vërtetuar në të kaluarën në një territor të përbashkët, në veri dhe në jug të Danubit, dialektet rumune gjatë kohërave janë izoluar, si pasojë e depërtimit të sllavëve në Gadishullin Ballkanik duke nisur nga shekulli VII, fakt që ka përcaktuar disa lëvizje të këtyre folësve në këtë hapësirë gjeografike në periudhën e Mesjetës. Dako-rumunët janë pasuesit e rumunëve të veriut të Danubit, ndërkohë që arumunët, megleno-rumunët dhe istro-rumunët janë pasues të rumunëve në jug të Danubit. Uniteti i dialekteve rumune u mbështet në mënyrë unanime gjatë kohërave nga gjuhëtarët më të rëndësishëm rumunë (Ovid Densu?ianu, Alexandru Philippide, Sextil Pu?cariu, Theodor Capidan, Alexandru Rosetti, Tache Papahagi, Eugeniu Co?eriu) dhe të huaj (Wilhelm Meyer-Lübke, Gustav Weigand, Matteo Bartoli, Giuliano Bonfante, Alf Lombard, Carlo Tagliavini, Gerhard Rohlfs). Rumanishtja është paraqitur si një gjuhë e njehsuar, (unitare) me të katër dialektet (dako-rumune, arumune, megleno-rumune, istro-rumune) në enciklopeditë e huaja:  The Encyclopaedia Americana, vol. 23, 1919; Encyclopaedia Britannica, vol 19, 1911; The Neë Encyclopaedia Britannica, Macropaedia, vol. 15, 1981); Grand Larousse Encyclopédique, vol. 1, 1964; Brockhaus Enzyklopädie, vol. 17, 1981; Dizionario Enciclopedico Italiano, vol. 10, 1961.

Akademia Rumune sheh me shqetësim  vazhdimin dhe intensifikimin e disa aktiviteteve politike që synojnë denatyrimin e së vërtetës lidhur me arumunët dhe dialektin arumun. Qëllimi i  këtyre deklaratave është deklarimin e arumunëve si minoritet kombëtar në Rumani, si popull arumun, i dallueshëm nga populli rumun, që ka gjuhën e vetë arumune, të ndryshme nga gjuha rumune.  Këto aktivitete bëjnë pjesë në një veprimtari më të gjerë të ndarjes së rumunëve të jugut të Danubit:  arumunëve, megleno-rumunëve, istro-rumunëve, vllehëve timoçenë dhe të tjërve rumunë jashtë kufijëve të Rumanisë (rumunët timoçenë, besarabenët, hercenët, maramureshenët etj.)- nga gjuha dhe populli rumun.

Theksojmë se ne neni 3, paragrafi 1 i Konventës Kuadër për Mbrojtjen e Minoriteteve Kombëtare (KKMMK) e adoptuar nga Këshilli i Evropës në Strasburg në 1 shkurt 1995 dhe e hyrë në fuqi në 1 shkurt 1998 parasheh të drejtën e gjithëkujt për ti përkitur një minoriteti kombëtar për të zgjedhur në mënyrë të lirë të trajtohet si i tillë ose jo. Parafrafi 35 në Raportin Shpjegues të (KKMMK) ((ETS No. 157) veçon që nga paragrafi i parë të nenit në fjalë nuk duhet kuptuar se një njeri ka të drejtën të zgjedhë në mënyrë arbitrare përkatësinë në një minoritet kombëtar, por se kjo zgjedhje individuale është në mënyrë të pandarë e lidhur me kritere objektive, me domethënëse për identitetin e personit në fjalë. Për rrjedhojë, duhen respektuar kriteret shkencore në marrjen përsipër të identitetit kombëtar dhe gjuhësor të një individi dhe të një kolektivi”, mbyll komunikatën Akademia Rumune. 



(Vota: 7 . Mesatare: 4/5)

Komentoni
Komenti:


Gallery

Pëllumb Gorica: Magjia e bukurive të nëntokës sulovare
Fotaq Andrea: Një vështrim, një lot, një trishtim – o Zot sa pikëllim!
Pëllumb Gorica: Grimca kënaqësie në Liqenin e Komanit
Shkolla Shqipe “Alba Life” festoi 7 Marsin në Bronx
Kozeta Zylo: Manhattani ndizet flakë për Çamërinë Martire nga Rrënjët Shqiptare dhe Diaspora