Meçan Hoxha: Nj? p?rkthim q? i b?n nder let?rsis?

Nj? p?rkthim, q? i b?n nder let?rsis? shqipe

(Vler?sime p?r v?llimin me poezi: “Do mbetet p?rgjithnj? Homeri…” i poetit Nikolla Spathari, p?rkthyer n? gjuh?n greke nga Iliaz Bobaj.)

Nga Meçan Hoxha

Nikolla Spathari me emrin, origjinalitetin, identitetin dhe prodhimtarin? e tij letrare ka z?n? nj? vend nderi n? Panteonin e vlerave t? let?rsis? shqiptare. Iliaz Bobaj nuk ka gabuar, q? ka zgjedhur Nikoll?n  p?r ta çuar tek lexuesi grek, e p?r m? tep?r, ?sht? treguar shum? i ditur e i duruar, kur ka veçuar 60 poezi nga rreth 400, q? p?rmbajn? pes? v?llimet, nga ku, v?rtet ?sht? e v?shtir? t? dallosh e t? marrësh m? t? bukurat.

Q? n? titull bie n? sy ngacmimi i d?shirave t? lexuesit grek, shum? miklues p?r ta. Homeri ?sht? krenaria e helenizmit, natyrsh?m, q? emri i tij e ndez krenarin? greke dhe po natyrsh?m, kush i k?ndon Homerit u k?ndon grek?ve. Po me mençuri, pasi ka zgjedhur p?r ballin?, titullin e poezis?, q? trajton Homerin, vet poezin? ja jep lexuesit n? mbyllje t? librit. Kompozim i bukur.

Para se t? flas p?r poezit? e p?rzgjedhura dhe t? p?rkthyera p?r k?t? v?llim, m? lejoni t? shpreh me modesti, ndonj? mendim p?r krijimtarin? e Nikolla Spatharit, n? p?rgjith?si.

I lindur e rritur n? nj? mjedis me korifej t? letrave shqipe, i talentuar, i vullnetsh?m dhe ambicioz, arriti ta uli veten n? at? sof?r vlerash, ku kan? kuvenduar mendje t? ndritshme si Fishta, Mjeda, Migjeni, por edhe korifejt françeskan? si Shtjef?n Gjeçovi, Anton Harapi, Vinçenc Prenushi, Donat Kurti, Benedikt Dema etj. N? k?t? sof?r t? begat?, Nikolla ?sht? ulur me dinjitet, duke l?vruar t? gjitha gjinit? e let?rsis? shqipe p?r f?mij? e t? rritur, si tregimin, romanin, poezin? e poem?n, studimin e publicistik?n. Q? n? mosh? t? re, Nikolla Spathari, i kaloi kufijt? e trev?s dhe u b? i njohur p?r mbar? lexuesin shqiptar. Pas vitit 1990, ky lexues i kap?rceu kufijt? e Shqip?ris? dhe p?rfshiu gjith? hapsirat shqipfol?se. P?rkthimet n? gjuh?t angleze e malazeze e rrit?n numrin e lexuesve dhe s? fundi, ky lexues po e shijon bukurin? dhe vlerat e krijimtaris? s? k?tij autori edhe n? gjuhën e Homerit me v?llimin, q? po diskutojm?.

Krijimtaria e gjer? e Nikolla Spatharit t? ngjan se ?sht? shkruar sipas k?shillave t? shkrimtarit amerikan Elie Viesel, i cili spjegon: - Ku duhet t? filloj? Bota ?sht? aq e madhe. Do t? filloj me vendin tim, q? e njoh m? s? miri. Po vendi im ?sht? aq i madh. Po filloj m? mir? me qytetin tim. Po qyteti im ?sht? aq i madh. M? mir? po e filloj me rrug?n time. Jo, me sht?pin? time. Jo, me familjen time. Ah, po ! Po filloj me veten time.

P?rvoja krijuese e Nikoll?s e d?shmon k?t?. Prodhimin letrar e ka pran? q?nies, kujtimeve, ndjenjave e veprimeve t? tij; n? fshat, n? shkoll?, n? qytet, n? korije, n? buz? t? detit, n? aeroplan, n? nj? dritare, po dhe n? nj? ur? n? Njujork. Ai i bart me art mitologjin? greke dhe at? shqiptare, vlerat etno-kulturore t? trojeve tona, b?mat e heronjve, po edhe t? njer?zve t? zakonsh?m, q? i kontribuojn? vendit e popullit ton?. Ndjenjat prej artisti e çojn? nga nj? gonxhe zambaku tek nj? fluturim zogu, nga nj? gjethe e r?n?, tek silueta e h?n?s n? nj? pellg. Shkurt, ai i prek koh?t, q? nga m?kati mitologjik i Ev?s me Adamin, deri tek rrug?timi n? hapsirat ajrore me stjuardesen e bukur, q? nga Lindja n? Per?ndim e q? nga e kaluara tek e ardhmja, duke p?rjetuar çdo çast, siç e ka par?, ndjer?, imagjinuar e prekur ai. M? p?lqen t? citoj, n? k?te rast, Lamartinin, i cili tek: “Fati i poezis?”, shkruan : “Poezia ?sht? ndjenj? dhe ndijim, q? e p?rshkon tejemban? q?nien njer?zore, ?sht? ndjenj? e shprehur p?rmes shpirtit, ?sht? figur? e selitur n? imagjinat?n e njeriut, ?sht? muzik?, q? t? ledhaton veshin”. Kush e njeh poezin? e Nikoll?s, vetiu, i duket sikur k?to mendime jan? th?n? enkas p?r t?.

Edhe fati ka qen? me Nikoll?n. Ai q? n? f?mij?rin? e tij t? hershme ?sht? v?n? n? kontakt me modele t? larta frym?zimi. Talenti e shtyu  ta shohë mjedisin rreth tij, jo me syt? e njeriut t? zakonsh?m, po me syt? e nj? artisti t? v?rtet?. Sipas atyre q? tregon, Nikolla hyri s? pari n? rrug?n e p?rjetshme t? leximit me gjigand? t? till? si Mark Tuein, Gjergj Fishta, Sergej Esenin, Migjeni, Mjeda, Anton Çehov etj. E ka kryefjal? t? bisedave, faktin, q? ka refuzuar t? lexoj? let?rsi t? dob?t. E kjo ?sht? pasqyruar n? nivelin e krijimtaris? s? tij.

Nikolla Spathari ?sht? nj? nga njoh?sit m? t? thell? t? Fisht?s. Q? n? mosh?n 13 vjeçare dinte p?rmend?sh Lahut?n e Mal?sis?, Anzat e Parnasit etj. Ai jo vet?m e p?rvet?soi shum? heret Fisht?n, po edhe diti ta p?rdor? bagazhin e tij t? gjer?. Poezia tradicionale e Fisht?s nuk e ka penguar t? shkruajë poezi moderne, p?rkundrazi, ka sh?rbyer si thesar i çmuar n? universin e kultur?s s? tij. E ndoqi Fisht?n hap pas hapi, e arriti dhe u b?, pse t? mos e pranojmë, ashtu siç e ka quajtur Prof.Dokt. Gjovalin Shkurtaj: ”Nikolla Spathari si Gjergj Fishta p?r Mal?sin?.”

Po,  le t? kthehemi tek v?llimi me lirika t? zgjedhura, q? po promovojm?.

Lirikat e k?tij v?llimi g?lojn? jet? optimiste, zgjidhje pozitive, drit? vezulluese dhe t? p?rhershme. Erudit dhe i guximsh?m p?r ato q? thot?, filozof dhe artist p?r m?nyr?n, se si i thot?, Nikolla me krijimet e tij realizon nj? personalitet unik e t? r?nd?sish?m n? fush?n e letrave shqip. Si të gjitha lirikat dhe ato të Nikollës, kan? n? qend?r dashurin?. Por lirikat e Nikollës jane krejt të veçanta, se dhe m?nyra e t? shkruarit ?sht? e veçantë. T? shkruarit shkurt, n? t? gjitha zhan?ret, e veçan?risht n? poezi, ?sht? aq e realizuar, sa nuk e teproj, q? ta quaj shkoll? m? vete. Nikolla n? nj? strofë me pak vargje, shpeshher? dhe me 4 vargje, realizon dhe p?rcjell tek lexuesi at?, q? shum? t? tjer?, s`e thonë dot as me nj? poem?. Sa p?r ilustrim, po ju çoj tek poezia: “Vizit? pranver?s”: ( Sot i b?ra nj? vizit? pranver?s,/ N? rrugicat mes luleve/ Takova diellin,/ Mbi deg? t? dafin?s / P?rsh?ndeta nj? bilbil./ Ti e di se k?tu ku ndizen petalet/ T? kam puthur tek çdo tr?ndafil). Kaq shkurt e kaq madh?rish?m, vet?m Spathari mund t? p?rshkruajë nj? peisazh pranveror, t? rr?fej? nj? ngjarje dhe t? flladij? nj? ndjenj? t? bukur erotike. Erotika, n? lirikat e Nikoll?s, nuk ka nevoj? p?r gjethe fiku. Ajo realizohet me ndjenj? dhe fjal? plot inteligjenc?, e mbrojtur nga vulgariteti i ndjenjave t? ulta, q? p?rcjellin skenat e seksit. Lirikat e Nikoll?s jan? lirika t? dashuris?, q? hymnizohen n?p?rmjet s? bukur?s. B?het i bukur nj? zambak, nj? dru pishe a bliri, nj? korije, nj? rrugic? e nj? qytet, pse aty ruhet bukuria e nj? femre, bukuria e nj? takimi, bukuria e nj? ndjenje. Lirikat e Nikoll?s, dilem?s: “T? dua se je e bukur, apo je e bukur se t? dua“, i jan? p?rgjigjur: “Je e bukur, ngaq? t? dua“. Ja si shprehet tek poezia: “Qyteti dhe ajo“ (N? m?ngjez m? la nj? t? puthur dhe iku, / Hapat e saj i ndoq?n dielli dhe deti. / Sigurisht ajo banon diku k?tu, / Ndryshe s´do ishte kaq i bukur qyteti.)

Lirikat e Nikoll?s shquhen p?r gjuh?n e past?r e n? respekt t? t? gjitha normave t? drejtshkrimit shqip. Jan? shmangur krahinarizmat, nuancat dialektore e, veçan?risht, fjal?t e huaja. ?sht? dhe kjo nj? arsye, q? poezia e Nikoll?s kuptohet qart? e ndjehet thell? nga lexuesi. Erudicioni dhe trajtimi me kompetenc? i temave t? p?rdorura si l?nd? krijimtarie e ushqen lexuesin me dije e kultur?, krahas s? bukur?s t? realizuar estetikisht. Njohjet e thella e t? sakta t? mitologjis? e t? folklorit, t? zakoneve e traditave, t? etno-kultur?s e t? historis?, t? gjeografis?, filozofis? e t? let?rsis?, b?jn? q? krijimtaria e Nikoll?s t´i sh?rbej? lexuesit, q? krahas k?naq?sis? estetike, t? p?rfitoj? edhe dije t? sakta e t? q?ndrueshme.

K?to vlera gjenden n? v?llimin me poezi: “Do mbetet p?rgjithnj? Homeri...“. Poezit? e Nikolla Spatharit jan? t? denja p?r t`u p?rkthyer n? çdo gjuhë, por p?rkthimi n? gjuh?n greke, i b?n nder let?rsis? shqipe dhe lexuesit grek, sepse shk?mbimi i vlerave tona bart me vete dhe respektin e ndersjellt? t? fqinj?sis?. P?r r?nd?sin? e k?saj veprimtarie, Ismail Kadareja, n? parath?nien e “Antologji e Poezis? Greke“, shkruan: “Kur poeti yn? komb?tar, Naim Frash?ri, p?rktheu e p?rshtati pjes? nga poezia greke, qoft? ajo antike, qoft? moderne, ai nuk kreu vet?m nj? akt letrar. Ai deshi t? tregonte me to, se populli shqiptar, q? kishte shekuj q? jetonte n? fqinj?si me popullin grek, kishte shekuj t? tjer? fqinj?sie p?rpara; dhe k?ta shekuj duhej t`i jetonte me mir?kuptim e miq?si“.

Padyshim, q? poezia ?sht? nj? nga urat m? t? sigurta e t? q?ndrueshme t? afrimit e t? mir?kuptimit mes popujve. P?rkthimi dhe  botimi i k?tij v?llimi, n? gjuh?n greke,  e p?rmbush m? s? miri k?t? mision. E d?shmon k?t? edhe p?rsh?ndetja e sinqert? dhe shume cilesore e z. Leonidhas Margaritis, kryetarit t? Eteris? s? shkrimtar?ve t? Greqis? Perendimore, nga i cili po veçoj vler?simin: ”Do t? mbetet p?rgjithnj? Nikolla Spathari”. M? bukur nuk ka si thuhet p?r z..Nikolla, ndaj urime e suksese p?r t?, respekt p?r z. Bobaj !