Sotir Athanasi: Kryqi i Anës

SOTIR ATHANASI

KRYQI I ANËS, PROFESORI TRAGJIK

PETRONINAS, UNË DHE TË TJERË

PJESA E PARË

Semafori u hap.

Një qen endacak na preu rrugën në vijat e bardha, u hodh tutje në trotuar i pa trazuar dhe ne, menduam se kishim ardhur në një botë, tejet humane ku, kryet e vendit e zotronte rregulli e sidomos, harmonia.

U ulëm në një nga stolat e lulishtes.

Sheshi qe I madh e plot me ndenjëse të gjata druri të cilat, ishin të zëna me njerëz si të qe mbrëmje dhe jo orët e para të ditës, karakteristikë kjo e një qyteti të madh, menduam ne.

Qëndronim të heshtur: unë, nëna dhe babai. Familjes sonë i mungonte motra, pesë vjet më e vogël e cila kishte nisur shkollën si dëgjuese.

Rinim secili në botën e vet. Mëndjet tona kishin të përbashkët trazimin. Se kishim ardhur në një vënd të huaj dhe si i thonë fjalës: “s’ishin, as në Tokë e as në Qiell”.

Sa I përket gjuhës, babai dinte diçka nga vitet e fëmijërisë, që ia kishte mësuar nëna e tij. Ne të tjerët, nga pasiguria, mund të themi se bëlbëzo-nim e nuk flisnim.

Në krye të sheshit, aty ku niste rrethimi me ligustra dëgjohej mjaullima e një maceje. Kjo në fillim tërhoqi vëmëndjen time. Më pas edhe të prindërve të mi. Në vijim, të gjithëve që ishim në atë shesh, na dridhëruan zemrën ato ciatje vajtimtare. Një motor erdhi e u ndal përkitas ku dëgjoheshin ato piskama maceje. Ishin dy vetë me kokore.

Ai që zbriti I pari hoqi kasketën dhe na u shfaq pamja e një vajze me flokë disi të shpupurishur. Tjetri e ndihmoi shoqen të nxirrte nga nënndenjësja një shishe qumështi me biberon. Vajza u përkul dhe hodhi mbi pëllëmbën e dorës, disa pika tëmbli. Atëhere kuptuam se aty ndodhej një mace lehonë me disa të porsalindurit e saj, apo kotele, siç tha mamaja ime me një zë, sa mikluese, aq edhe të dhimbshëm. Nuk e di sa të tilla qenë, por proçesi I të ushqyerit, zgjati goxha dhe mua më bafasonte durimi I çiftit për këtë shërbim. Madje jo vetëm mua, sepse

kjo përkujdesje na preku të gjithëve. Bindja se kishim ardhur kështu, në një botë tjetër: të begatë dhe humane, na U shtua të gjithëve. Këtë e tregonte edhe biseda midis njëri-tjetrit, vetëm me vështrim.

Çifti me motor u largua dhe një zonjë plakë, si e harruar nga koha e si e braktisur nga fati, teksa po ndahej nga një tjetër zonjë bashkëmoshatare që mua m’u duk se ishte shqiptare, diç I tha ( në italisht ) me një zë trishtues. Im atë, që mund të na përkthente diçka, nga që fjalët u dëgju-an shkoqur,  nuk e kishte mëndjen, se në të gjithë hapësirën, u përhapën tinguj e një valsi. Kaq u desh që prindërit e mi, t’I mbështojelli pelerina e mallit.

– Është ” KRYQI  i ANËS “- tha nëna. – Isha vetëm dymbëdhjetë vjeç kur e kam parë filmin dhe s’do t’a harroj gjithë jetën.

– Kure unë, isha më I vogël nga djali ynë sot, – foli babai. dhe  psherëtiu dhimshëm. Unë, vura re një pikë loti tinëzar në cepin e syrit të tij.

– Sapo kisha marrë maturën, – vazhdoi spjegimin . Ishin vitet ’59, ’60 dhe kjo muzikë, më kujton një histori tronditëse të shoqërisë ruse rreth dy a tre shekuj më parë. Një vals dehës dhe thuajse, I njëjtë me të familjes SHTRAUS.  Veçse, ajo melodi ( kolona zanore e atij filmi), I shkonte çuditërisht përshtat asaj gjëndje shpirtërore që na kishte pushtuar të treve.

Mbaj mënd se ditën e Vitit të Ri, niseshim nga Tirana për në qytezën e vogël pranë detit, ku dhe ishte familja e gjyshes sime nga nëna. Qëllimi? Dëshire për të parë KONCERTET E VJENËS, të cilat edhe lejoheshin të ndiqeshin në Tiranë. Por aty, në provincë, qe e sigurtë shfaqja, nga që nuk funksiononte zhurmuesit, për arsye strategjike. Dhe të mendoni miqt e mi, se atë rrugë, ( rreth dyzetë kilometra ), e bënim e gjithë familja hypur mbi një biçikletë.!!!  Eh! Kjo është histori më vete.  Kushedi se kur e ka rradhën të thuhet, nëse do të shkruhet…! :Por le të vazhdojmë tregi-min tonë.

Ai që luante në fis’harmonikë qe rus. Virtuoz. Kjo vërehej, jo vetëm në lëvizjen e magjishme të gishtërinjve,  por edhe në tingullin mahnitës që sillte hapja dhe mbyllja e harmonikës. Mjafton t’u them se në të gjitha stolat ku afrohej rusi, I hidhnin të holla. Edhe prindërit e mi të njëjtën bënë, edhe pse paratë i kishim me pikatore. Rusi buzëqeshte, falende-ronte dhe instiktivisht iu afrua stolit ku, pesë metra më tutje, ishte e ulur ZONJA E HARRUAR NGA KOHA. Dhe, befas, tingujt e instrumentit,  u ndalën. U prenë si me thikë. Dëgjohej vetëm zëri disi I trashë, tejet I ndryshëm e melodioz I asaj DI’VE TË MOSHUAR. E më pas, edhe zëri tjetër, ai i rusisit, si të donte të zbuste vrullin e zëmërcoptimit nga thërr-mimi.  Qe një duet I njëmendtë, miqt e mi. Në dy gjuhë të ndryshme. Përgjithësohej kësisoj drama e tekstit. Gjithçka fliste për Universalizëm. Atë çast, sheshi sikur u pushtua nga një rrymë mendësie e një ndërgje-gjësim thuajse gjithë kozmik i ndezur që s’dihet se si u shkrep, ashtu siç, nuk mund të themi se si e ku do të shuhej… Pas kësaj, fisarmonicisti, nisi të luajë refrenin:

aq këndshëm,

aq bukur,

aq dehës;

si e zbritur nga qiejt.

Ai e rinisi strofën e fundit. Jo sepse gaboi. As sepse e morri rrjedha. Por se zëri I përhapur I DIVËS SË KËNGËS GREKE,  arriti, ashtu si një metal në nxehje, të kthehet në dritë. Po, miqt e mi. Zëri I saj, u shndërrua në instrument. E këtë gjatë gjithë kohës, rusi, jo vetëm e harmonizonte me vështirësi, në taste, por edhe me zërin e tij, ndonëse plot pasion me instrumentin DIVË. Qe buzuk, klarinë, apo violinë? Askush nuk mund të themi se ishte në gjëndje t’a përcaktonte. Por gjithsecili nga ne që e dëgjonim, qemë të bindur, se ai zë e ajo harmoni, nuk kishte asnjë gjasë të përsëritej më. Se vërtet qenë të shprehura në nota ata tinguj. Por këto përthitheshin nga ajo si rruaza, të cilat, përpara se të dilnin nga goja e saj, kalonin nga thellësitë e shpirtit për t’u shndërruar në RRUZARE. Të tilla, me një tjetër valence, ato I drejtoheshin galaksisë si një lutje për më tepër humanizëm. E mbase edhe si një bekim me “KRYQIN  E ANËS “.

Më në fund kënga mbaroi dhe njerëzit duartrokitën si në një mbrëmje gala. Qesja e varur te cepi i fis’harmonikë, u mbush me dhrahmi. Hapat e mëtejshme të rusit e shpunë sërish te Diva e moshuar. Ai I puthi duart e rreshkura, ndërsa Asaj  I qenë njomur ata faqe po aq eshkë sa edhe duart, në mos më tepër. Ne i shtuam duartrokitjet. Rusi tejet I këndellur.

Diva e RINGJALLUR, u mat të ngrihej në këmbë. Rusi nuk e la. Rrahjet tona të shuplakave, u shtuan. Ai e uli DIVËN me kujdesin e një vazoje të diamandtë dhe i zbrazi po me të njëjtin delikatesë, qesen me dhrahmi të fituara në atë . . . KONCERT.

Ne u ngrijtëm në këmbë me rrahje shuplakash që shkonin për DIVËN E KËNGËS GREKE,  por edhe për VIRTUOZIN rus dhe humanizmin e tij. Ai, tanimë luante tjetër melodi: kishte marrë KAZAÇONË, për të zbutur sadopak, rritjen në shpirtin tonë të atij sythi melodramatik nga kolona zanore e KRYQIT të ANËS….

Midis nesh u fol një copë herë të gjatë për këtë dhe, halli për të cilin, edhe kishim ardhur, u harrua. Nëna, hapi çantën dhe nxorri që andej: bukë, domate dhe një copë djathi kaçkavall.që e kishim sjellë nga Tira-na. I vendosi këto në një pecetë dhe na i ndau të treve. Nuk kishim për-cjellë ende kafshatën e parë, kur na u afrua një tridhjetëvjeçar biond. AI

ngrijti pantallona për të zbuluar pjesën e kërcirit dhe ne pamë këmbën e majtë të djegur deri në gju. Bjondi fliste anglisht dhe kërkonte lëmoshë.

Unë, me aq sa kisha mësuar në shkollë e kuptova dhe e pyeta se nga ishte. Doli se qe polak. Dhe, ndërsa ai po shpërvilte edhe këmbën tjetër e cila, në mos qe gjithashtu po aq e djegur, e përcëlluar ajo ish. Polaku na tregoi se kjo i kishte ngjarë te motorët e anijes dhe se s’kishte shumë ditë që kishte dalë nga spitali. Veç kësaj, ai tha se e kishin nxjerrë të pa shëruar nga që ishte pasiguriacion. Shkurt, kishte punuar ” NË TË ZEZË”.

Kuptohet, të gjithëve na preku kjo skenë. Kafshata që kishim në gojë u përzie me dhimbjen dhe lotët na zunë grykën. Veç së tjerash, pamë njëri -tjetrin në sy dhe si një fshikullimë na përshkoi pyetja: ç’e papritur të jetë rezervuar për ne? A do të jemi në gjëndje të përballojmë vështirësitë? Cilat do të jenë ato?

Nëna, si gratë, që prakticizmin e kanë dhunti, menjëherë u nda dhe preu një copë bukë dhe gjysmën e rrotës së djathit kaçkavall, të cilat ia mbështolli në një pecetë. Babai me një ton tejet të dhimbshëm i tha në greqisht polakut:

– Ku na gjete ne, mor djalë. Po s’kemi mbushur ende javën që kemi ardhur nga Tirana, mor bir. Se shitëm gjithçka kishim grumbulluar nga puna e një jete të tërë për këtë udhëtim me tre a katër boçe plaçkë, të cilat, vetëm na pengojnë për të lëvizur e ngulur gjetiu që….,e marrtë djalli e marrtë këtë kohë e këtë emigrim!

Polaku nuk e kuptonte mirë greqishten dhe unë nisa t’ia shpjegoja fjalët e tim eti. Por s’qe e domosdoshme t’a shpija deri në fund përkthimin, se ai, me të dëgjuar fjalën Tiranë, pyeti plot shqetësim:

– Shqiptar jeni?

– Po.

– Durrësi!!! Kam qënë atje. O Zot! Deti, vaporët dhe njerëzit e hypur deri te direkt e mbi kullën e kapitenit. . .

Polaku, me një anglishte edhe më të çalë se timen, spjegonte, se ç’kishte parë në televizionin e Varshavës atë që kishte ndodhur pesë vjetë të shkuara në vëndin tonë dhe që do të hynte patjetër në histori si EKSODI BIBLIK I VITEVE ’90-të. Dhe që, shumëkush do t’a quante të tillë nga që, I shëmbëllente atij të hebrenjve dy mijë vjet më parë.

– Më falni, – tha Polaku, – një mijë herë, më falni! dh me një zë të dridhur, e prapsoi bukën, që tashmë, nëna ime ia kishte lënë në dorë: –

– Jo zonjë, jo. Mbajeni! Ju do të keni më shumë nevojë. Unë do të rropatem edhe për ndonjë javë, sa të mbëledh të hollat e avionit dhe do të shkoj në Varshavë. Aty kam familjen . Kurse ju…. – dhe ai këmbënguli që me patjetër t’a kthente bukën. Veç kësaj, tha:

Më falni, por ju kërkoj leje të përpiqem për të lypur lëmoshë për Ju. Por dijeni, nuk keni përzgjedhur vëndin e duhur. Ky truall, s’është I përshtat-shëm për FARISEJ, por për PLEBEJ.

Babai, sigurisht që nuk pranoi dhe tha diçka për “solidaritetin proletar”, të cilin Polaku e mori për SOLIDARNOSTIN e GDANSKUT. Prandaj, tundi kryet si me dhimbje dhe u largua.

Nëna mbështolli sendet e ushqimit dhe i futi në çantë. Ajo vuri re me zëmërim se, nga tetë kokra domate që blemë në pazarin te Omonia, pesë prej tyre, shitësi I kishte futur të shtypura. Atëhere, nëna I dha të drejtë Polakut, ndërsa im atë spjegonte se ç’ishin FARISEJTË dhe PLEBENJTË. Neve na iku kështu, jo vetëm oreksi, por edhe dëshira për të këmbyer me njëri-tjetrin. Takimin me Polakun e morëm si një paralaj-mërim, tronditës. Zemra na u bë hon.

– Kemi marrë pamjen e të mëshiruarit, – tha babai, por nëna nuk dha përgjigje. Unë isha ende i hutuar. Motori I shpirtit tim qe në “afolje”.

– Nga dhimbshuria s’ke se si të mbrohesh, – nisi sërish të flasë im atë. Ndryshe është fyerja, së cilës I kundërvihesh…

Ky qe çasti kur mbërrijti njeriu që prisnim, I cili fare pa asnjë etiketë hyrëse, iu drejtua babait tim:

– Sapo u ndava me afendikonë dhe afendikeshën se i gjeta të dy. Ata, tani ju njohin dhe njëri prej tyre, do të vijë vetë të bisedojë.

Tha kështu dhe kaloi pëllëmbën e dorës mbi flokët e pahitur. Në gishta kishte dy hunaza me gurë dhe dora ingjasonte me dorezën e boksit. Ai vetë I shëmbëllente shimpazesë. Mosha? Mbase një dekadë më i madh se im atë i cili sapo kishte shkelur të pesëdhjetat. Unë bëja çudi se si mund të kenë qënë vërsnike e shokë klase këta të dy, siç na kishte thënë që më parë im atë. Se, nuk qe ana e jashtme që e bënte në rastin më të mirë të ngjashëm me një detar. As mustaqet e thinjura dhe mjekra, jo vetëm e pa rruar e disi si e zgjatur. Por qenë edhe rrudhat në të dy faqet, të cilat i jepnin asaj fytyre, pamjen e hartave të Magelanit. Po t’u shtoje këtyre edhe të dy sytë e zezë të ngulur në zgavra si zgrafella të errëta dhe sidomos ato dritëzime si dy tryela në zhbirim, atëhere vërtet do të mund të bindeshim se kishim të bënim me një pirat të njëmendtë.

Babai sikur u hutua se, tjetri e nisi fjalinë në greqisht dhe e përfundoi në shqip.

– Domethënë, në qoftëse të kuptova drejt, ai tani na njeh dhe do të vijë të na takojë. Kështu?

– Po, – tha shqiptari ynë dhe shtoi: – Patentën Ndërkombëtare, besoj se djali e ka, ë? Edhe pasaportën me vizë, patjetër, ë?

Unë I nxorra menjëherë nga xhepi dhe ia tregova papritur që ai të përfundonte fjalinë.

Ai I mori në dorë dhe i hodhi një vështrim kinse rrëmbimthi. Por në të vërtetë e shfletoi faqe më faqe ashtu siç edhe bënë oficerët në të dy anët e kufirit. Gjithsesi ky, ndryshe nga njerëzit e ligjit, seç kishte në ato lëvizjet e duarve që i jepte pamjen e xhambazëve të kuajve në çastin kur i hapin gojën një thundrakëve për të parë moshën nga dhëmbët. Shkurt, ai dinte mirë çfarë kërkonte. Kur u sigurua, m’a ktheu:

– Në timon shpresoj të jesh I zoti, djalosh.

– Nuk besoj se e doni për gara, – ndërhyri nëna me një ton dukshëm të papërmbajtur dhe duke iu përgjigjur dyshimit me të njëjtën monedhë e madje, flakë për flakë.

– Edhe gara, mund të bëhen zonjë! Ky është tipari i kapitalizmit, – u kundërvu me një lloj qesëndisje dhe hukati duart krejt në mënyrë të panevojshme, ashtu siç bëjnë njerëzit veprime të pakontrolluara kur zihen ngushtë dhe duan të fshehin gjurmët e hutimit. Por në të vërtetë, fërkimi që u bënte duarve më tepër e nënvizonte se sa e fshihte atë që diç pikoi nga vetëm një fjalë. Mua m’u kujtua slogani I socializmit ku thuhej se: në kapitalizmit, njeriu për njeriun, është UJK.

– Pra, tipi që ka nevojë për shofer, është I zoti I atij dyqani, ku shkruhet si në shqip: VIA DEI – spjegoi ai dhe ndërpreu fantazinë time në drejtim të zhbirimi se edhe ky tip robi, që hiqej se po na bënte nder, diku e kishte fitimin. Pra, në mos qoftë UJK, ÇAKALL, duhet të jetë. ” Se, nuk më duket fill i përshtatshëm për thurrje, – do të thoshte gjyshja tiranase e shokut tim. “Ai s’është as për ind e as për majë “, do t’a mbyllte ajo dyshimin.

Gjithsesi, ky ” ndërmjetës “, na bëri të përqëndrojmë vështrimet tona te tabela e atij lokali. Bashkatdhetari ynë, një i arratisur nga vëndi dy dekada më parë që, s’di se si rastësisht qe takuar me tim atë, u nda nga ne, pa na përshëndetur. Thjesht me një lëvizje dore. Ndryshe nga zakoni yni i shtrëngimit të pëllëmbës së dorës burrërisht. Madje, në ndonjë rast edhe me tundje të krahut. Në kokën e tij kare, tjetri diç kishte qethur nga Atdheu ynë. Veç kësaj, diç tjetër i qe ngjizur nga ky vënd, krejtësisht I huaj, gjë që mua, s’më binte erë të mirë. Ai qe tjetërbërë. Kjo më trembë–te dhe vinte te unë si kërcënim për të ardhmen time.

– Ç’të jetë ky dyqan? – tha im atë si të fliste me vete.

– “VIA DEI” ç’do të thotë? – pyeti nëna.

– “VIA DEI” është shprehje latine, – sqaroi babai. Grekëve u pëlqen e huaja kur është fjala për qëllime tregtare. Kam parë një shitore rrobash moderne, diku në rrugën ERMU, nën tabelën LUÇIFERI. Emërtim ky I huazuar nga DANTE ALIGERI. Kurse kjo lulishte, hyrja e së cilës, nis me atë lokal dhe përfundon me kishën, është mjaft e natyrshme dhe tepër e gjetur të emërtohet: “VIA DEI”, që do të thotë: “RRUGA E ZOTIT”.

“VIA DEI ” poshtë, në katin e parë të një godine banimi, me ca ballkone tepër të bollshme binte menjëherë në sy.  Një grua, me një trup kaba por të dobët si një pelë katana, hapi portën e ballkoni dhe fare pa kujdes, I hodhi ushqim dy kanarinave. Kafazi I zogjve, nuk ishte vendosur në mur, siç edhe jemi mësuar t’i shohim rëndom, në llozhat e pallateve. Jo. Ai qe mbështetur mbi një makinë larëse të prishur. Nga porta e hapur, u orvat të largohej një pëllumb i trembur dhe mezi ia doli. Nga përplasja e këmbëve të gruas rrangallë, u rrëzua një vezë në pllaka dhe u thye. Kishte gabuar pëllumbesha që kishte pjellur aty. Se ishte mëkat që, në një vënd të tillë, krejtësisht të pasigurt të shpresonte për të lindur pasardhësit e saj. Gruaja, as që e morri mundimin t’a pastronte vëndin, por zbriti poshtë dhe mua që më mbeti vështrimi te ky ç’rregullim, pashë se ajo u fut në dyqanin ” VIA DEI “. Dhe për habinë e të gjithëve, kjo grua krejt ndryshe e parë nga afër, erdhi dhe foli me tim atë. Ishte pra afendi-kesha e atij dyqani. Ajo ra dakord me tim atë që unë të filloja punë të nesërmen. Pas orës dy mbasdite. Fjala qe për tre ditë: të premten, të shtunën dhe të djelën. Paga: po eci puna mbarrë, dhjetë mijë dhrahmi. Dakord?

Im atë pranoi menjëherë pa ditur se ç’do të thoshte “puna mbarë”, dhe sigurisht, pa pyetur se ç’pagë do të më paguanin në të kundërtën.

Sidoqoftë, le të shpresonim se punët do të shkonin mbrodh dhe unë, do të fitoja dhjetë mijë dhrahmi, pagë kjo e barabartë, për atë kohë, e puntorëve në ndërtim. Vegimi I të nesërmes, bëri që të vë pak buzën në gaz nga kënaqësia. Ajo grua si shëmbëllesë e dordolecit, megjithatë, ishte aq e zgjuar, sa edhe vanitoze, që t’a merrte këtë grimasë si një gjest të njëmendtë mirënjojeje e falenderimi që, s’mund të lexohej ndryshe, veç si I tillë, megjithatë.

VAZHDON NË PJESËN E DYTË ME:  Atë natë bëra një gjumë të trazuar. . .

--------------------------------------

SOTIR ATHANASI

Athinë, më:

3, Mars, 2018!