Llojdia: Rreth nje botimi te shkrimtares Kozeta Zylo

Kritike

Rreth nje botimi te shkrimtares Kozeta Zylo

Nga Gëzim Llojdia

Liqeni.Liqeni është qelqor . Pasqyronin thellësinë në syprinën e ujit. Shpirti, burim i kthjellët nën dritëzën e hënës. Instrument matës i valës,që konturoi detin e pafund dhe të paanë. Dallgët e shpirtit vigane,që godisnin brigjet dëshmitare të instrumentit matës të Perëndisë. Liqeni i shpirtit është i thelluar . Liqeni është atje në perëndim. Atje ku shkojë çdo ditë në Pashaliman . Deri sa pa zënë dimri sa shkret që ngjason . Asnjë shpesë nuk duket . Gjahtarët pyesin në stacionet metrologjie për ftohjen e motit .

- Kur vijnë shpezët .Thonë .Është ende vjeshtë . Brengosjen e gjahtarëve e sheh me vështrimet e e tyre të menduara matanë qelqit të automobilave, ndanë udhës së liqenit . Një shurdhëri që vret .Liqeni nuk quhet i këtillë pa shpezët . Duhet të zërë dimër . Dimër që plaku të mos luaj nga qoshja e shtëpisë . Kur zë sterbima në xhivarin tonë , krisën qelqet, shkreptima , është një simfoni gjëmimtare “grisnin” errësirën , qentë e kopesë, tërë natën e fanitjes së madhe . Oxhakët nxinin nën rrezet e para,shkundnin ende ”leshra të hirta”, mes dy brigjeve të liqenit , shtrihej oshtima në këtë vështrim syri im rrok dimrëziun.

Poradeci.Mirëpo syri i mprehtë i Llazar Gushos është më ndryshe kur shqipton liqenin e tij , që ai dhe në të gjithë e quajmë ëmbëlsisht Poradec pa germen g te huaj . Perëndim i vagëlluar në liqen atje ky ndrit edhe zemra dhe shpirti i poetit .Unë e di se atje shndrijnë diamantet e peshqve në rrëzim të diellit . Mirëpo poeti Lasgush ka një tejqyrë të madhe , që rri tek bregu i liqerit dhe bën punën e poetit .”Observatori i tij ka regjistruar mjegullinën e hirtë , që zë cipa e natës . Poeti i thotë kësaj veshje mjegullore në gjuhën vendase shkrumb si shkrumbëzohet bardhësia e qumështit nga zjarri . Ajo nuk rrëzohet , befasisht fanitet më mirë . Bie sepse duket është e zezë pis konturohet , nga njolla e mellanit . Ardhja e saj ka një drejtim . Nga hapësira kozmike . Prandaj bënë firë . Shuhet dita .

Perëndim i vagëlluar mi Liqerin pa kufi r/ Po përhapet dal-nga-dale një pluhúrë si një hije.Nëpër Mal e nër Lëndina shkrumb' i natës që po bije,Duke sbritur që nga qjelli përmi fshat po bëhet fir..

Padashur ti futem thellësisht Poradecit ne pjesë dua të shprehem atë që kanë thënë poetë dhe kritikë .Mos vdeksh kurrë o Lasgush ? Vërtetësish poezia e tij nuk ka vdekur . Nuk ka ndonjë shans për të mbetur në harrim . Sepse poezia është bijë hyjnore , plako !

Nuk e di, / Në më ke harruar liqeni i bukur i Tiranës

Bëjë një kapërcim shkallësh. Marr në duar dhe lexoj krijimtarinë poetes , Kozeta Zylo . Prej asaj krijimtarie të mbledhur si bleta në hoje poezish , shkëpus një ndër më të zgjedhurat . Për mua ka një titull befasues tërësisht poetik . ‘Priti mjellmat po të vijnë “ . Nëse ngjitemi ca vargje më sipër është liqeni dhe burimet që e furnizojnë atë ka shumë poetë që kanë pasur prurje poetike si ujërat në liqenin e shpirtit ,mirëpo i pangjashmi me asnjë Llazar Gusha e bëri liqenin të pazhbëshmën nga mëndja dhe shpirti ynë por liqenin dhe thellësinë e tij poetik e shqyrtova dhe te poezia e Kozetës .

Nuk e di, /Në më ke harruar liqeni i bukur i Tiranës,/Nuk e di/ Fëshfërimën e mëndafshit tim, ecur dikur,/Dhe fërshëllimën e te dashurit tim,/Nga kënaqësia e puthjes,/ Kur loznim kukamfshehtësi, / Dhe në gjethet e bardha,/Të lule deleve, kërkonim fatin,/Më do apo s'më do?/Nën ëmbëlsinë e cicërimës së zogjve,/Ne ecnim te dy të përqafuar,/Rreth trungut të pishave,/Aty ku lulet bënin pjalmimin./Unë nuk e kam harruar liqenin tim,/Prapë dua të vij pas kaq vitesh,/Edhe pse mund të jesh zemëruar,/Nga mosardhja ime aty,/Por druhem se mos pishat janë tharë,/Dhe liqenit po i humbet shtrati,/Oh, nuk dua ta besoj kurrë këtë marrëzi,/Pritmë liqeni i bukur, pritme si dikur…/Se mjellmat po të vijnë!

Nuk e di, Në më ke harruar liqeni i bukur i Tiranës, Nuk e di?Poetja zë varg me liqenin e Tiranës ,mirëpo dua të sjell në kujtesë liqenin e shpirtit tim . Atje në jug . Laguna që rrahin erërat . Definitivisht ishte me një vijë të holluar një fjord i tejdukshëm tregon murosjen në mjegull, zhdukej te mulliri ku lëvizte fleta e ngrënë. Diku nën “trapin e mushkave “ishte lëndina e pjalmit . Sa për idenë se brenda këtij territori duhej përfshirë “qimja e plakave”, lëndina me mjegullinë të hirtë dhe drurë lakuriq. Unë do ta përfshirja tek strukja e muzgjeve në këtë anë nga të gjitha,vetëm në një pyll harimi. Po ti ciflosje guaskat , që mbështjellin rodhanët e historikut gjeje mërmërima, që flisnin për kufij imagjinarë që fillonin nga dufi aty , këtu,pastaj bëhej zbaticë , gërvishteshin , ndërpriteshin dhe herë vazhdonin me kohë baticë.

Duke zhbiruar poezinë e Kozeta Zylo , që thotë :Nuk e di, Në më ke harruar liqeni i bukur i Tiranës, Nuk e di? Dua të them .Nëse në të vërtetë grumbullimi i ujërave në një cep të Tiranës mbart ende atë pasqyrim ujor të kthjelltë ende, unë kam vite që nga liqeni nuk kam shkuar dhe e ruaj në kujtesë siç ishte në kohën ëndërrore . I bukur atje nën fërfëllimën e pemëve . Nuk mund ta harrojmë kohën e ikur në dashuri .Nuk ka sens dhe ska se si . Kohët e njeriut ikin , ditët, muajt .Vitet mblidhen kruspull . Dhe çfarë mund të bëjë i ziu njeri . Ti pengojë .Sigurisht , që dot s’mundet ta bëjë . Atëherë kujton ditët e bukura në rini . Kohën e shpenguar . Minutë që se pret minutën dhe sekonda-sekondën . Përse poetja shprehet në më ke haruar , çdo të thotë mos vallë më ke fshirë nga kujtesa ? Pemët përreth kanë sy dhe ato regjistrojnë si”observatorët e yjeve”. Gdhendin në brendi të tyre . Shkruajnë historinë e kohës . Mirëpo ne nuk kemi pasur kohë ti lexojmë . Duke mos u futur kaq shumë në telashe kemi preferuar ti drejtohemi kujtimit ëndërror . Atje shtrihej liqeni .Dhe nëse çasti dashuror të mrekullon edhe ai mjedis përreth me ujëra të duket magjik . Sepse e dinim pas çdo perëndimi , dielli sigurisht në lindje do të agojë . Atje ndjen fërfëllimën e një fustani , që ka lënë në kohë të kohës ecur dikur . Mëndafshi . Dhe erë e ngrohtë femre . Ky është zëri i poetes që pret fërshëllimën e te dashurit ai është bashkëshorti i ardhshëm . Nuk ka dhimbje më të madhe se të kujtosh , kohët bukura të shkuara në rini . Kohët e asaj rinie mbeten ose në trotuare përpara “Dajtit” dhe vetmia nga liqeni . Një copë ujore .Turbull. Përreth në pranverë mbinin luledele . Përrajshëm presim . Shpezët e detit mbrijnë në lagunë në dimër ,vijnë nga viset ftohta . Aty shumohen . Në këtë lagunë ku kufiri puth detin çdo muzg , unë shohë pelikanë, bajza , rosa . Bajzat janë të zeza . Shpezët e ajrit qëndrojnë në tela . Cicërimat e tyre i ndjejë dhe në kohë-ikjen e tyre . Një fenomen gati i çuditshëm ka të bëjë me shtegtimin tyre e shpezëve të liqenit sidomos rosat dhe bajzat . Kur vijnë , pra kohën e ardhjes dhe kur mërgojnë ? Thonë se ka pasur gjuetarë , që kanë qëndruar në përgjim por kurrë nuk ka parë shtegtimin e shpezëve të lagunës . Natën ikin dhe vijnë në turma me rrugën drejt viseve të folesë së tyre neper det apo fluturojnë nuk e di .

Mirëpo zogjtë te liqeni ynë kanë një cicërim ndryshe . Atëherë kur studentet gjokse vajzash tunden , fërgëllojnë nën bluza shkruan një poete nga qyteti im. Ka një çast të bukur kujtimi . Përqafuar dy të dashuruar .Aty ku ka lulëri të bardha, vjollcë. Të rrëzuara në tokë. Është pema e shpirtit tonë. Ndriçim i zemrës . I dua dhe I lexoj me ëndje kujtime të këtilla studentore . I mbaj mend si tani me pardesynë e kohës . Mëngjeseve të së dielës dhe muzgjeve .Përsërisin një ritual që kishte mbetur i studentëve.

-Nga kështu udha plako ?

-Shihemi tek liqeni . Si mulliri i vjetër , me një rrotë të ngrënë, kish ngecur çuditërisht në kohë. Mote të lumtura zbritjes . Mote të hidhura ikjesh . Nëpër ëndrra rrokaniseshin . Kur lexova poezinë e Kozetës përjetova ato çaste dëshirash plotë ëndrra fshehur ku mpiksej ndenja me realitetin , natyrën . Pas kaq vitesh realiteti ka ndryshuar . Mirëpo në syrin e një krijuesi ai ka mbetur i paharrueshëm . I pazhbëshëm . Kalendari ka ndërruar kaq fletë . Jeta jonë ka pësuar ndryshim . Ëndrra kanë mbetur shkëmbinj të vdekur. Diamante fshehur. Stalagmite në hapësirë. Duke menduar shumëzimin në kohë. Me mugullim sythësh . Pikëllim muzgu me trishtim. Dua të kthehemi por pishat janë tharë kanë mbrirë qyteza atje dhe liqeni ka ndërruar shtratin .Nejse unë do të vijë shprehet e vendosur poetja . Si do të vijë ,si një mjellmë . Pritmë liqeni i bukur, pritme si dikur…/Se mjellmat po të vijnë . Unë i shoh përditë atje në lagunë , mjellmat i kam fiksuar edhe në celular . Edhe këtë dimër janë atje . I papërsëritshëm në muzg. Perëndimi i gjethurinave. Spektakli zbehet. Argjendi,bën firë. E dini se çfarë është kjo ? Formulë e heshtur lutjesh . Mirëpo duke folur për poezinë unë e gjejë atje dhe kështu plotësohet synimi ynë shpirtërisht jam atje tek liqeni ndërsa jetoj qindra në mos mijëra km distancë nga liqeni . Ajo që më merr dhe më shpie atje është poezia . Si rrugët shpirtërore . Të largëta, të thella , që të shpien gjithkund ndonëse jetojmë në distanca të largëta ,por kufijtë i shkurtojnë urat shpirtërore , ato pra prej diamanti , ato qelqoret të pazhbëshmet ura ,të gurtat ,atje ku nuk kalojnë njerëz , por mesazhe si lajme eteri janë mesazhe , që kanë ardhur që kur bëri ballë planeti ynë i paemër , që ende thirret toka ,janë mesazhe që i mbrijnë njeriut nga engjëjt nuk janë gënjeshtra por realitete jetësore , i thërrasin profetët, shenjtërorët e Zotit ,i zgjojnë nga gjumi i tundin , shkundin . Poezia është si ajri i mëngjesit , pikë vese përmbi varrin e askujt . Është diçka , që vjen nga shtresa të sipërme në gjumin tonë dremitës . Tregojnë se profeti kur flinte kishte një gërhitje të çuditshme . Ai zbërthente mesazhin . Vetëm shpirti i tij përthithte mesazhin që mbrinte nga hapësira .Ata që nuk i dinë rrugët shpirtërore i quajnë këto gjepura . Çuditërisht nuk janë gjepura , mirëpo si kudo misticizmi ka brenda edhe vetë shpjegimin e emrit,fshehësin dhe thellësinë . Duke folur për këtë gjë dua të them se tek rrugët e shpirti ku përfshihet edhe bektashizmi , shenjtorët e tij i ka shoqëruar nëpër kohëra poezia .Madje një shenjtore quhej Rabije ajo kur binte në ekstazë mistike shprehet mistiku Baba Rexhebi thurte poezi shumë të bukur për Zotin e saj . Kështu që nuk mund të ketë poezi frymëzimin hyjnore ose përndryshe ajo nuk është më poezi është vargëzim . Dhe ne do ti quajmë ata , që krijojnë me emrin më të përveshtëm poetë . Si të thuash diademë . Dhe nëse ata do të vargëzonin do tu thoshim vozëtar ose më ndryshe vargëtarë .U themi poetë ,sepse ata na zgjojnë na marrin dhe na shpiem atje ku dot nuk mund të vemi , përjetojmë çaste dhe momente ekstaze ,hidhërimi dhe kur mbyllim të fundit , fletë themi :“Mirë-ardhsh poetë !