E premte, 29.03.2024, 12:42 PM (GMT)

Kulturë

Katina Vlahu: Frymëmarrja e kambanës

E hene, 29.05.2017, 11:05 AM


Katina Vlahu lindi në Korfuz të Greqisë. Pasi përfundoi studimet e larta për arkitekturë në Francë, punoi në Mynih, Athinë e Korfuz ku u kthye në vitin 1988.

Ka shkruar prozë e poezi. Në prozë veçojmë: Fluturimi i pulëbardhës, Fijet, Dashuri e papërfunduar, Pëshpëritje në mure, Koha e lirisë, Koha e kohëve, Kortezhi i peshqve etj.

Katina Vlahu është e njohur për lexuesin shqiptar nga novela Dashuri e papërfunduar (Dituria , 2012) dhe romani Fijet (Neraida, 2013).

FRYMËMARRJA E KAMBANËS

Nga Katina Vlahu

Nuk e di se sa kuptim ka të fillojë një tregim me përshkrim të hollësishëm të ambientit në të cilin do të zhvillohen ngjarjet. Mund të mos ketë, ngaqë në vazhdim do rezultojnë përshkrime të pashmangshme të pjesshme si të ambientit po aq edhe të personazheve që do lëvizin brenda tij, aq sa teksti rrezikon të bjerë në përsëritje të mërzitshme, pa interes. Ndërkaq, ngaqë ky tregim konkret nuk do kishte rezultuar nëse ambienti ku zhvillohen ngjarjet nuk do t’i kishte bërë përshtypje shkruesit, madje detyrohemi t’i referohemi posaçërisht që në rreshtat e parë. Pastaj do merremi me intrigën që nuk parashikohet dramatikisht e ngjeshur, dhe do përqendrohemi te personazhet, ku edhe ata nuk paraqesin elemente të veçanta në karakterin e tyre, pa u konsumuar në përshkrime të hollësishme, që do të dobësonin akoma më shumë tonin e butë të historisë së shkurtër që vijon.

Ekziston, pra, një kishë, e bardhë, e thjeshtë dhe e mirëmbajtur me gjithë moshën e saj, që qëndron për shekuj në faqen e një kodre mbuluar me ullinj. Rruga, e asfaltuar rishtas, ngjitet e përdredhur derisa, më mirë me këmbë, por dhe me makinë, dallon, midis shkurreve e pemëve, ndërtesën e bardhë. Dritarja e vogël e absidës që shikon, sipas traditës, nga lindja, rrethohet nga një kornizë, që dikush me shumë kujdes e theksoi me ngjyrë të kuqe me nuanca ndryshku. E njëjta ngjyrë allë e kuqe nënvizon të gjitha kornizat në porta e në dritare, që në kundërshti të fortë me muret e bardha tërheqin si magnet shikimin. Një mur guri në plan të parë rrethon oborrin, ku, ndërsa afrohemi, dyshojmë për ekzistencën e tij. Një pjesë e këtij muri ngrihet me krenari duke formuar kambanoren, me një përvijim të thyer sipas stilit të zonës, një barok të thjeshtë, me dy kambana të madhësive të ndryshme, dhe nga poshtë porta me hark me fletë druri. Korniza prej guri është edhe këtu e lyer me të kuqe ndryshku, ashtu si edhe të tjerat. Ashtu si apsida, shikon edhe ajo nga lindja dhe e kuqja, veçanërisht gjatë orëve të mëngjesit, bëhet shumë provokuese. Kombinime të çuditshme ngjyrash për anët tona, ku ndërtesat nuk janë asnjëherë krejtësisht të bardha dhe asnjëherë nuk takon njeriu antiteza kaq të theksuara ngjyrash në pamjen e tyre të jashtme.

E gjitha paraqitet aq e veçantë saqë, edhe nëse dikush nuk është besimtar, nxitet për të vizituar kishën e Shën Marisë Paleohoritisas, që mbizotëron në vendin e shkretë dhe mes gjelbërimit të ambientit. Por është ktitorike (i shërben atij që e ka ndërtuar), ndodhet  brenda një prone të rrethuar dhe porta e saj është pothuajse gjithmonë e mbyllur. Tabela me mbishkrimin “ambient privat - ndalohet hyrja” përforcon dëshirën e kalimtarit për t’u futur me forcë. Por s’duhet. Thjesht duhet të presë periudhën e përshtatshme, 15 gushtin e Shën Marisë ose nëntorin e Taksiarkëve, kur pronari kujdeset për  kryerjen e liturgjisë së shenjtë. Lutja e mbrëmjes dhe litani në darkë, liturgji herët në mëngjes më 15 gusht dhe më 8 nëntor.

Familja e pronarit, e Kostës, përgatit festimet ditë më parë. Pastrohet mirë e bukur ambienti i brendshëm dhe oborri, lyhen me gëlqere sipërfaqet e bardha, dhe theksohen të tjerat me të kuqe, stoliset epitafi me lule të bardha dhe ngjyrë lejla, degë dafine dhe mërsine në absidë zbukurojnë hyrjen e kishës, vendoset në oborr kandileri gjatë verës, ndizen të gjithë kandilët në ambientet e brendshme në nëntor. Dyshojmë edhe për shumë përkujdesje të tjera që për vizitorin nuk janë të dukshme. Në prag të festës, pa gdhirë, ngjiten disa gra nga fshati për të ndihmuar.

Gjithsesi, gjithçka është gati kur mbërrijnë të tjerët, përgjithësisht gjithmonë gra, por edhe disa burra dhe fëmijë. Shumë veta ngjiten më këmbë, rreth gjysmë ore e përpjetë, por edhe me makina. Disa nga rruga kryesore e të tjerë nga monopati që shkurton distancë, por e lodh më tepër këmbësorin. Mblidhet ndërkaq i gjithë fshati.

Përfitova edhe unë nga rasti dhe, një prag pesëmbëdhjetë gushti, vajta për herë të parë në lutjen e mbrëmjes. Madje arrita herët dhe kisha gjithë kohën për të shijuar. Oborrin me pjergull të dendur t’i bënte hije ambientit dhe vazot me borzilok e lule me aroma të shumta. Një tavolinë prej guri, e ndërtuar thua në epokën e gurit, ngarkuar me qerasma dhe bukë. Kornizat e harkuara në dritare dhe porta me gurë të skalitur me degë hardhie, përkujdesur edhe ato me ngjyrën e kuqe, që megjithëse plagos ndjeshmërinë, nxit shikimin dhe, siç do shikojmë në vazhdim të tregimit, fantazinë. Brenda, në mungesë të energjisë elektrike, qirinj të panumërt e kandilë konkurrojnë dritën e pasdites që hyn e paktë nga dritaret e vogla.

Mbërrijnë përherë e më shumë besimtarë, ndezin qirinj, vendësit bisedojnë me ata që erdhën nga Athina. Mbushet oborri. Nuk njoh shumë njerëz dhe humbas duke ardhur vërdallë. Porta nën kambanore është e hapur. Për herë të parë pashë një portë aq madhështore që të çon thjesht në pamjen e peizazhit. Dy-tri shkallare nën të, prej guri e të larta, thua se janë ndërtuar për gjigantë, dikujt mund t'i shërbejnë për t’u ulur në to dhe të ëndërrojë, ose thjesht që të mos duket se kjo portë qëndron në ajër në buzë të pjerrësisë së papritur. Më poshtë, bregoret me ullishten shtrihen më butë e pastaj gjithë livadhi, deti, dhe më larg, përballë, malet. Të befason kjo pamje, e papritur para se të hapet porta e theksuar si pikturë në dru brenda kornizës së harkuar. Qëndroj në shkallare, në pritje. Fatmirësisht erdha herët. Nuk ngopesh me bukuritë e kësaj pasditeje gushti.

“Bjeru kambanave dyshe që të mblidhemi”, dëgjoj të thotë dikush, dhe pikërisht pas meje dy të tjerë fillojnë të tërheqin litarët. Fillimisht me ngadalë, tamam mbi kokën time, bien  kambanat njëra pas tjetrës, të alternuara, kaq pranë meje sa ndiej të dridhura në trup. Shpejt shtohet ritmi dhe sinkronizohen dy rënësit e kambanave. Më duket sikur dëgjoj edhe diçka si frymëmarrje midis goditjeve të para të dobëta. Pastaj, më qartë, një psherëtimë. Dhe midis dy goditjeve, në kreshendo, dëgjoj një jehonë ndryshe. Grahmë, do thoshe. Pas çdo dang! dhe dung!, diçka si hungërimë kafshe e plagosur ose njeriu, shpirti i të cilit lufton për t’u çliruar nga trupi. Më përshkon jehona, thua se trupi im është i tejdukshëm dhe jolëndor. “Këtë do ta mbaj mend”, them përbrenda. Jehonë? Fërkim metalesh? Tundimi për të shpjeguar përshtypjen e dëgjimit largohet. Humbas interesin për të kuptuar në mënyrë racionale. Fizika le t'i shkaktojë fenomenet dhe metafizika le të na magjepsë. Çfarë ka ndodhur dikur këtu që akoma psherëtijnë me aq përvuajtje kambanat? Kështu shtrohet drejt pyetja me mënyrën e përshtatshme të përjetimit.

Mesha përfundoi me procesionin e epitafit të Shën Marisë, midis ullinjve, njëqind metra ecje, qëndrim dhe lutje në një pozicion me pamje nga fshati i ri dhe me kthimin në kishë. Të gjithë, duke mbajtur qirinj të ndezur psalnin ......... njësoj si në epitafin e së Premtes së Madhe. Edhe kjo përbën një nga veçantitë në vendin tonë. Pastaj ndajnë bukën e meshës, ka dhe të qerasura për ata që duan, kullure, kafe, portokallada, por edhe uzo. Dhe të gjithë ndodhen aty. I gjithë fshati, së bashku, duke përjashtuar pleqtë e rënduar e fëmijët e vegjël. Nuk është për moshat ekstreme kjo e përpjetë.

Është edhe gruaja e Viktorit, Arta me të katër fëmijët e saj dhe prindërit e tij. Shqiptarë emigrantë me sa di. Kanë ardhur nga malet që duken përballë. Gjyshja, Valbona, nëna e Viktorit, me veshjen e stinës të zonës së saj, me moshë të pacaktuar, e gjatë, shtatdrejtë, krenare. Nuk flet greqisht, por ma kthen me duar urimin “për shumë vjet”.

Kambanat njoftojnë tani përfundimin e ceremonisë. Fëmijët e Artës morën përsipër rolin e rënësit të kambanës dhe argëtohen pa masë. Fëmijë shqiptarë që rriten në këtë fshat dhe që nuk kanë nostalgjinë e prindërve të tyre për atdheun që lanë, që nuk munden të komunikojnë me gjyshërit e tyre në të njëjtën gjuhë, që u bien kambanave në kishën e Shën Marisë Paleohoritisas e qeshin nga gëzimi për këtë arritje që ngjan me lodër. Gjyshja e tyre qëndron pranë meje dhe mbështet dorën në supin tim. Pastaj tërheq gishtin e saj me kallo, sikur shkruan në hapësirën e kuqe të portës. Thotë diçka që nuk e kuptoj dhe më vështron drejt në sy me kuptim. Pastaj tregon kambanat e më shikon përsëri. Shikimi i saj serioz, i drejtë, nuk do thosha pa shprehje, mbase një ide, i ashpër. Mund ta ketë fajin edhe ngjyra e syve. Ngjyra gri e çelikut. “Po”, them dhe theksoj miratimin duke bërë shenjë me kokë si për të vërtetuar se kuptova. Dalloj në sytë e saj kënaqësi, pothuajse gëzim, që u kuptuam.

Kështu ndihem edhe unë teksa i ngjitem së përpjetës për në shtëpinë time. Banoj pothuajse aty ku ishte fshati i vjetër, ca më lart akoma, dhe eci në drejtimin e kundërt me të tjerët, pa shoqëri në rrugë. “Çfarë donte të thoshte”, pyes veten, ndërsa më ndjek pamja me dy fëmijët që tërheqin litarët duke qeshur e luajtur e dëgjoj akoma kambanat të bien, gjithnjë e më e largët jehona.

Mëngjesin tjetër, ende në gjumë, i dëgjoj prapë. “Dikur do shkoj përsëri”, mendoj dhe fle prapë. Nuk vonoj. Të hënën në mëngjes, 16 gusht, them të zbres më këmbë deri në fshat me qejf për të ecur. Porta e vogël me mbishkrimin në hyrje të pronës, e hapur tejpërtej, thua se më ftonte. Kosta sistemon pas dyditëshit të festës. Qirinjtë gjysmë të shkrirë, mërsinat, lulet e epitafit. Më pret sikur njihemi prej kohësh. Krenar që të më tregojë kishën e tij, të më tregojë historinë e saj. Familja e tij banonte këtu, këtu u rrit edhe vetë, në shtëpinë e vogël ngjitur me oborrin. Më tregon ikonat e vjetra, midis të tjerave, një Shën Mari shumë të bukur, që e mban foshnjën në krahun e djathtë dhe më ngjan si e shkollës kretase. Kandilë të argjendtë, ikonostasi prej druri i pikturuar në periudha të ndryshme dhe në dysheme, varret e të parëve.

“Disa ishin klerikë dhe janë varrosur këtu. Edhe babai im prift ishte”, thotë.

Më dhuron disa lule nga epitafi. Mendoj se ndonjë zakon e kërkon që këto lule të ruhen me përkushtim, madje edhe pasi vyshken.

Më tregon edhe dyshemenë para ikonostasit.

“Çdo vit, pllaka që mbulon njërin varr ngrihet dhe çdo vit e rivendos në vendin e saj”, thotë. Duket i ambientuar me të pashpjegueshmen, toni i zërit asnjanës, vetë ai nuk çuditet më. As nuk di se kur janë varrosur këtu të parët e tij. Di ama shumë gjëra të tjera të më thotë.

“Atëherë, kur pushtuesit nuk i linin njerëzit të ushtronin besimin, shumë veta ndërtonin kishë të tyre. Kjo mbase është më e vjetër dhe, nga dokumentet e gjetura, mendoj se u ndërtua rreth viteve një mijë e dyqind. E quajtën më vonë Paleohoritisa, pasi atëherë fshati i vjetër gjendej këtu afër. Më vonë e braktisën të parët tanë nga frika e piratëve, dhe u zhvendosën më poshtë, aty ku është tani”.

“Ka ikona shumë të mira, të vjetra”, i them për mirësjellje. “Dhe kujdeseni për ambientin me shumë dashuri, siç duket”.

“Shumë gjëra duhen bërë. Dikur do ta jap ikonën e Shën Marisë për restaurim. Pastaj dua të kruaj edhe këtë të kuqen nga portat dhe dritaret, të duket përsëri guri. Janë të gdhendur, e keni parë?” thotë. Nuk e pyes se kush e kishte këtë ide të ndritur që të lyente kornizat me të kuqe të ndryshkur. "Por nuk ka të ardhura kisha, nuk bëjmë dasma apo pagëzime”, vazhdon.

Çuditem, përse?

“Nuk e lejon kryepeshkopata”.

“Sa keq”, them. “Shumë veta do të donin në një kishë kaq të bukur. Njerëz nga fshati, ose me origjinë prej këtej, do ta preferonin.”

“E dini, nuk është ndonjë marrëzi. Shumë të pasur ndërtojnë në kopshtin e tyre një barakë, e pagëzojnë kishë dhe bëjnë liturgji privatisht, siç duan dhe kur të duan”, e justifikon dhe le të mos i takojë kategorisë së të pasurve. Me siguri besoj. Nuk do që të cenojë autoritetin fetar, mendoj. Edhe besimtar është, edhe respekton përfaqësuesit e Zotit, u jep të drejtë, edhe nëse ai vetë dëmtohet. Sidoqoftë, vetëm barakë nuk është kjo kishë.

“Nuk kemi edhe energji elektrike. Një gjenerator të vogël për gjërat e domosdoshme”, plotëson.

“Nëse dëshironi, mund të merrni nga shtëpia jonë”, i them. “Distanca është e vogël, e sjellim me lehtësi këtu një kabëll nga njëra pemë tek tjetra. Gjeneratori është bela, bën edhe zhurmë”. Kandilët, mendoj, do zëvendësohen me llamba elektrike. Sa keq do jetë, por rregullat e fqinjësisë së mirë imponojnë…

Më foli edhe për kambanat. Janë prodhuar më një mijë e shtatëqind e ca. Të gjitha kambanat në ishujt tanë nxjerrin të njëjtin tingull. Mund të jetë aliazhi i metalit ose mënyra e ndërtimit. Madje i ndërtonin të njëjtët ustallarë, shëtitës nga ishulli në ishull. Nuk thashë asnjë fjalë për psherëtimën që dëgjova. E mbajta për vete, të mos e shpjegoj, të mos e ndaj me të tjerë. Të vendos unë, nëse është psherëtimë gëzimi, trishtimi apo britmë zemërimi. Mundet që të tria njëra pas tjetrës. Dhe përse jo lehtësimi, shton fantazia. Largohem me duart  mbushur me lule dhe bukë që kishin teprur nga dje, ndërsa më ndjek figura e gjyshes shqiptare.

Valbona e mori emrin nga një lumë, në vende malore, në Shqipërinë e Veriut. Kanë ardhur para dymbëdhjetë vitesh në fshatin tonë së bashku me të birin dhe nusen e tij. Nipërit e saj u lindën këtu. Vetë ajo, sigurisht, nuk punon më. Tregon ama për ngjarjet e ardhshme, sikur i shikon. Por dhe të kaluarat. Të mira dhe të këqija. Dhe përderisa nuk di greqisht, dikush nga familja përkthen.

Shkoj që ta gjej dhe më sjellin kafe. Nusja, Arta, qëndron në këmbë për sa kohë rrimë. Sapo më shikon, buzëqesh Valbona, sikur e priste që do vija. Derisa pimë kafen, nuk folëm.

“Diçka më tha pardje në kishë”, i them nuses dhe ajo përkthen pyetjen.

“E kuqe gjaku”, thotë Valbona, dhe tregon në drejtim të Paleohoritisas. “U vranë dy veta, por shumë kohë më përpara. Vëllezër, por i ndau urrejtja. Kambanat akoma psherëtijnë”.

“I dëgjova”, - përgjigjem, - pashë edhe varret”. Njëra pllakë akoma ngrihet e shqetësuar. E kuqja e ndryshkut, e pazakontë, kujton. Asnjë nuk do që të festojë aty gëzimin e tij, mendoj.

Thua se e kuptoi mendimin tim, “ta fshijnë të kuqen, të qetësohet vendi”, thotë, dhe Arta përkthen.

Përshëndes dhe largohem. Pas kaq vitesh, mendoj, asnjë nuk e di se cili është i vdekuri i shqetësuar që lëviz brenda varrit. Për kë psherëtin kambana apo për kë ulërin. Mbase vetëm e kuqja e di akoma se gjaku i kujt mbeti për t'u kujtuar. Vitin tjetër, në këtë kohë, pronari do ketë arritur që ta fshijë nga portat e nga dritaret. Kambanat nuk do psherëtijnë më dhe pllaka e gurit në dyshemenë e kishës do qëndrojë e palëvizur nga vendi i saj.

Ndërsa kaloj nga Paleohoritisa, duke u ngjitur për në shtëpinë time, formohet në trurin tim me këmbëngulje, si refren kënge popullore, fraza:

Vrasje e dyfishtë,

Vrasësi dhe viktima në të njëjtin varr.

Përkthyer nga gjuha greke, VANGJEL ZAFIRATI



(Vota: 2 . Mesatare: 5/5)

Komentoni
Komenti:


Gallery

Pëllumb Gorica: Magjia e bukurive të nëntokës sulovare
Fotaq Andrea: Një vështrim, një lot, një trishtim – o Zot sa pikëllim!
Pëllumb Gorica: Grimca kënaqësie në Liqenin e Komanit
Shkolla Shqipe “Alba Life” festoi 7 Marsin në Bronx
Kozeta Zylo: Manhattani ndizet flakë për Çamërinë Martire nga Rrënjët Shqiptare dhe Diaspora