Hamit Taka: Vajza me kryq

VAJZA ME KRYQ

Tregim nga Hamit Taka

Ajo ishte një vajzë e lindur për dashuri. Që në shkollën 8-vjeçare kishte filluar të adhurojë herë njërin e herë tjetrin mësues me një idhujtari shëmbëllore. Një krijesë e bukur, me lëkurë të lëmuar si mëndafsh dhe gjymtyrë të shndritshme, por e imët, sa mund ta palosje mëdysh e ta fusje në valixhen e udhëtimit. Në vitin e tretë e të katërt të gjimnazit filloi të dashurohej me djem, të cilët nuk i përfillnin skrupujt moralë. Në vitin e parë të universitetit u lidh e u premtoi fejesë pesë a gjashtë studentëve, kryesisht nga familje jo të rangut të saj, djem të thjeshtë e studiozë, nga ata që në gjuhën studentore quhen “peshkopë”. Por këto lidhje i prishte gjithmonë shpejt e shpejt, posa çdo gjë bëhej gati për të përfunduar. Sepse, ato punë dashurie, që në fillim ishin tërë lumturi dehëse dhe shpresa, në fund i dukeshin pa kuptim dhe të rreme. Djemtë që çfejoheshin ashtu pa pritur e pa kujtuar, nuk e mbanin gjithmonë fshehur kënaqësinë që ndjenin nga ai çlirim, sikur edhe ata nga ana e tyre të kishin zbuluar, se ëndërra ishte vetëm një ëndërr, ose një lloj metafore, me të cilën kishin dashur të shprehnin një gjë të vërtetë, por që nuk kishte qënë vetë e vërteta.

Ajo kishte edhe diçka të çuditshme. Ndonëse në zemrën e saj kishte vetëm dashuri e dhimbshuri, ndonëse ishte edukuar nga gjyshja me dashurinë kristiane, nuk kishte mundur të ndiente kënaqësi shpirtërore në familjen e saj shumë të nderuar në kryeqytet. Me ndonjë libër në dorë dhe me një ndjenjë dhimbshurie në zemër, sepse e donte shumë babain, ajo ikte në dhomën e saj ose dilte fare nga shtëpia, sa herë prindërit fillonin të shfaqnin urrejtjen e tyre për armiq të jashtëm e të brendshëm. Nuk ndihej mirë sa herë ata shprehnin urrejtje të pajustifikuar për fuqitë e mëdha, Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Bashkimin Sovjetik apo Kinën, për shtetet e fuqishme perëndimore, si Francën, Gjermaninë apo Anglinë; po ashtu kur shprehnin urrejtjen për fqinjët ballkaninë dhe Italinë matanë detit; edhe më shumë ligështohej kur ata zienin nga urrejtja për armiqtë e brendshëm, të cilët, herë pas here, organizonin sabotime e grupe armiqësore për komplote kundër Udhëheqësit, i cili u kishte treguar vendin gjithë armiqve të botës. Vajza habitej se si shndërroheshin njerëzit brenda natës nga të mirë në të këqinj, nga miq në armiq. Ndodhte që një shok i babit dhe mik familjar, punonjës në adminsistratën e lartë të shtetit, pasdite të pinte kafe me të dhe të nesërmen të gdhihej armik e të urrehej, pastaj t’i kërkohej asaj të mos rrinte në bankë e të mos shoqërohej me vajzën apo djalin e atij, sepse që atë çast ajo apo ai ishin fëmijët e armikut të popullit.

Në shtëpinë e saj shumë rrallë dëgjonte të flitej për dashuri e miqësi të vërtetë midis njerëzve, sepse duhej vigjilenca edhe për ato “ shprehjet e bukura e të sheqerosura”, pasi, sado të sinqerta të dukeshin, mund të kishte depërtuar brenda tyre krimbi i cmirës apo zilisë, ashtu siç mund të fshihej helmi i holluar i armikut.

Me kalimin e kohës vajza u mësua me helmin e urrejtes në stomak, por kurrësesi nuk pranonte urrejtjen dhe mallkimet për Zotin. Megjithë se ishte vajzë e brishtë, ajo shpërthente menjëherë kur dëgjonte për dënime e demaskime në organizatën e Frontit të njerëzve me pragjykime fetare ose që shkonin fshehurazi e faleshin në vende të shenjta. “Po mirë me këta armiqtë në tokë, po me zotin në qiell, çfarë keni? Ai vetëm ju shikon e ju dëgjon dhe asnjë herë nuk ju trazon?!...Ama dikur do t’ju gjykojë”, u thoshte familjarëve, duke u larguar prej bisedave të tyre. Përpjekjet për ta qetësuar e bindur në kotësinë e besimit te i Plotfuqishmi, nuk ngjisnin fare. Shprehja e saj “Ju besimtarët e doktrinave utopiste ua kaloni nga marrëzitë edhe atyre plakave më besimtare… Po qe se këtë shoqëri me një përbërje të tillë e me dogma të tilla, ju ma quani kështjellë kundër kapitalizmit e Zotit, ja ku po jua them troç se kjo kështjella juaj mua s’më duket hiç e fortë”, e kishte tronditur shumë të atin, aq sa mendja i kishte shkuar deri tek ndonjë demaskim publik, shoqëruar me ndonjë masë ndëshkimore ndaj saj, për të dhënë një shëmbëll autokritik, që mund të merrej si model në shkallë vendi. Kjo do t’ia forconte pozitat e veta dhe të familjes së tij.

Sipas një psikologu të njohur, me të cilin i ati konsultohej herë pas here, fenomeni shpjegohej me ndonjë kundërshti brenda familjes. Kjo kundërshti, që përmëndte psikiatri, ishte evidente dhe e qartë për të dy prindërit, por, për ata që gjykonin nga jashtë, familja e tyre duhej të jetonte në një harmoni të pacënuar. Vetë kryefamiljari e dinte fare qartë se, mirëqënia, që, sipas bashkëshortes, tre fëmijëve të tyre s’u kishte qarë zemra për asgjë në jetën e tyre dhe nderimi që i bënte tërë qyteti, nuk i hynin shumë në sy vajzës së tij kryeneçe. Ai e kishte nuhatur, se kundërshtia që përmendëte psikiatri, qëndronte te këmbëngulja për brumosjen e vajzës me parimet dhe skrupujt moralë të shoqërisë nga ana prindërve dhe, nga ana tjetër, ndikimi shpirtëror i gjyshes, një grua me tradita, kulturë dhe edukatë të theksuar fetare, të cilën vajza e kishte idhullin e vet. Por ç'të bënte, ishte vajza e vet, me gjithë se e kishte të qartë se dobësia ishte sentimentalizëm mikroborgjez.

Gyshja mbante në një sepet të paprekshëm të nusërisë së saj dy ikona, të Shën Mërisë dhe të Jezu Krishtit, të cilat i nxirrte fshehurazi nga djali dhe e reja e saj, i vendoste mbi një karrige në qoshe të shtëpisë, bënte kryqin, falej e lutej para tyre. Në ditët e shënuara të festave ortodokse, gjyshja bënte fshehurazi adetet dhe gatimet tradicionale të kohës së saj, ndërsa mbesës i thoshte fshehurazi, se ato ishin buka e gjellët e Jezusit për të vobektit. Po ashtu, sa herë hante vaktin vetëm me mbesën, gjyshja bënte kryqin dhe mbesa e vogël e imitonte, që më vonë iu kthye në ritual. Ndryshe nga prindërit, gjyshja i fliste vetëm për dashurinë midis njerëzve, pavarësisht nga pushteti, raca apo besimi dhe respektin ndaj Zotit, pavarësisht se kush e përfaqësonte, Krishti, Muhameti apo Buda. Çdo njeri ka Zotin e vet, thoshte ajo, i cili duhet nderuar si Zot. Gjyshja kishte bërë përpjekje për t’i shpëtuar nipat e mbesën nga indulgjenca, t’i njihte me jetën plot lutje, virtytet, vetmohimet e sakrificat e Virgjëreshës Mari si dhe me sakrificat e shpagimet e Jezu Krishtit para Drejtësisë hyjnore për njerëzit jobesimtarë, por këto përpjekje nuk ngjitën shumë tek dy nipat, ndërsa tek mbesa u bënë pjesë e shpirtit të saj.

Një të diel, kur prindërit kishin shkuar për vizitë tek një mik i rëndësishëm i tyre, vajza e kishte dëgjuar gjyshen të thoshte para ikonave: O Zot, o Krisht, o shën Mëri, ma ruani mbesën e ndriçojani udhën drejt virtytit të dashurisë e përkushtimit ndaj të mirës së njerëzve, pa dallim mirëqënije, rangu e ndasie, veçanrisht atyre të pamundurve, se këta duan t’u fusin të rinjve shejtanin në bark dhe as nuk do të dinë të kërkojnë ndonjë here falje prej Drejtësisë hyjnore. Kjo ligjëratë i la një mbresë të pashlyeshme vajzës dhe priste rastin të mbetej vetëm me gjyshen, për të mësuar çfarë ishte Zoti i plotëfuqishëm, kush ishin Shën Mëria dhe Jezu Krishti.

Që atë ditë jeta dhe kureshtja e saj për të mësuar, mori një drejtim tjetër. Dukej se midis dy alternativave, asaj të shkencës, që ia servirte shkolla dhe asaj fetare, që ia servirte gjyshja, nuk kishte dilemë, ajo zgjodhi të dytën, në kërkim të një të panjohure më tërheqëse. Të dyja i dukeshin mistere, por ajo e gjyshes, e veshur me historira të këndëshme, me heronj dhe antiheronj legjendarë, si Krishti, Pont Pilati apo Davidi me Goliathin, i pëlqenin dhe e tërhiqnin më shumë. Bile edhe në shkollë, nga historia e vjetër, mbresa më të forta i kishte lënë mitologjia, sidomos ajo greke, të cilën ia ushqente vazhdimisht gjyshja edhe me rrëfenja e përralla nga letërsia gojore shqiptare. Shkurt, gjyshja i kishte mësuar mbesës që në fëmininë e saj të dashuronte Krishtin dhe të adhuronte Kryqin. Ndërsa përpjekjet që bënin prindërit për ta ndaluar gjyshen të përmendëte Krishtin e Shën Mërinë në prani të vajzës, ia kishin shumëfishuar kureshtjen dhe besimin për atë që i ndalohej. Këmbëngulja deri në mani, për ta përgatitur vajzën si një qytetare e denjë e republikës më të përkryer në botë, asaj i kishte shkaktuar efektin e kundërt, sa ia kishte sfumuar fare dëshirën për vazhdimin e rrugës së përvijuar nga prindërit. Shkolla e lirë e gjyshes bëri që shigjeta e kureshtjes për dije t’i drjtohej nga Zoti e jo nga shkencat. Bile, një ndjesi e brendëshme, gati si instinkt, ia largonte dëshirën për të vazhduar edhe studimet e larta, si të ishte një mëkat.

Në shkollën tetëvjeçare dhe më pas, në gjimnaz, disa profesorëve u kishte lindur ideja se ajo vajzë do të rritej si një mendimtare e lirë, duke parashikuar dhe pasoja të pakëndëshme për të. Asaj i lindnin mjaft pyetje dhe dyshime për disa pohime të quajtura si të vërteta shkencore absolute, që mësoheshin në librat shkollore. Kjo vinte edhe ngaqë mësuesit e vrazhdë, të cilët i shpjegonin dukuritë e pohimet shkencore pa pasion, me paqartësi e pasiguri, të lodhur e dembelosur, sikur e bënin për ta hequr qafe orën e mësimit, si dhe shpërfillja e mendimit fetar mbi fenomenet e jetën e njeriut. Ndryshe ndodhte me gjyshen, ajo i përgjigjej qetë e me përkushtim, i shpjegonte me shpirt dhe vajza vërente se ajo, për çdo gjë që thoshte, kishte bindje të thella. Kështu që teoria e thjeshtë e gjyshes, se botën e krijoi Zoti, jetën ta jep e ta merr Zoti, ishte më e besueshme për të se biologjia, astronomia apo historia. Simpatia e dashuria e madhe e saj ishte për Krishtin e kryqëzuar, i cili kishte shpaguar mëkatet e njerëzve ndaj Zotit.

Dikur kishte dëgjuar një bisedë të profesorit të matematikës dhe atij të filozofisë, kur ky i fundit kishte thënë: mësojua ti shkencën, o shkencëtar, ndërsa unë përgatis ushtarë për partinë. “Ushtarë për partinë!”, kjo i kishte lënë një shije të hidhur për atë mësues dhe personalisht, ajo nuk donte të bëhej “ushtare e partisë”. Ç’është kjo partia, që e kanë shpallur perëndi? –shtronte pyetjen vajza. - Dhe, duke qënë se kërkohet të jesh ushtar i saj, duhet të jetë ndonjë perëndi e armatosur dhe dhunare. Njerëzit duhet të jenë besimtarë të Zotit.

Por jo vetëm kaq, ajo shpesh debatonte me mësuesit për prejardhjen e njeriut nga majmuni. Pse nuk transformohet dhe në kohët e sotme ndonjë majmun në njeri? – pyeste ajo. Në një rast, duke trajtuar “darvinizmin”, i cili kishte në bazë luftën për ekzistencë dhe seleksionin natyror, ajo qe hedhur papritur: Po të qe kështu, profesor, njerëzimi do të kishte humbur racën inteligjente, pasi që në fëmini dhe aq më shumë sot, që jam më e vetëdijshme, kam vërejtur se budallenjtë janë më rezistentë ndaj sëmundjeve dhe më të fuqishëm se të mënçurit. Po aq në siklet vihej dhe profesori, që jepte astronominë në maturë. Nxënësen debatuese nuk e bindnin teoritë e shkencës astronomike për krijimin e trupave qiellorë. Kur profesori përmendi teorinë e freskët të Big Bengut, ajo kishte ndërhyrë me ngut: Profesor, ju thoni se shpërthimi i thërmijës me energji kolosale ndodhi në sekondën e tretë, po në dy sekondat e mëparshme si ishte bota? … Për këto arsye vajzën kryeneçe kishin filluar ta quanin nxënëse e vështirë dhe nga disa profesorë etiketohej “protestantja”. Bile njëri nga profesorët kërkoi ndihmën e drejtorit, se si mund të silleshin me atë vajzë.

- Ti e di, i dashur koleg, se ajo është e bija e Leonidhës dhe Kristinës, nuk merremi dot me ta. Le ta gjejë nga ndonjë tjetër, - iu përgjigj drejtori.

Drejtori ishte përballur edhe vetë me “protestanten”, gjatë një teme me rastin e përvjetorit të Leninit. Ju thoni, shoku drejtor, i kishte thënë ajo, se proletariati lufton për një shoqëri demokratike, ku njerëzit ndihen të lirë e të barabartë në paqe të pacënueshme, ku njeriu do të punojë sipas mundësive e do të harxhojë sipas nevojave, atëherë pse quhet “diktaturë e proletariatit” dhe pse njerëzit nuk janë të lirë të besojnë Zotin?... Drejtori kishte përmendur ca citate dhe ishte larguar nga salla i nervozuar.

Edhe gjyshja nuk kishte shpëtuar pa u bombarduar nga pyetjet e mbesës, qëkur ishte adoleshente: Ku banon Zoti? Ku ndodhet tani Krishti? Po Shën Maria a është bërë gjyshe?...

Ndër përgjigjet e ndryshme të gjyshes, vajzës i ishte ngulitur në mëndje kjo ligjëratë: “Ai ka thënë: Kërkomë dhe do të më gjesh”, e cila më pas u bë motiv dhe flamur i studimeve dhe kërkimeve të vajzës. Bota për të ishte një mister, në qendër të të cilit ishte Zoti dhe atë e tërhiqte më shumë kërkimi i këtij misteri se sa ato që i afronin librat dhe mësuesit e cekët me ato sloganet e tyre shkencore dhe patriotike.

Nuk mund të themi se vajza ishte kristiane e vetdijshme, por ajo ishte në kërkim të një besimi, që familja dhe shkolla nuk ia kishin kultivuar dot me sloganet filozofike dhe propagandën e pompuar ideologjike. Por një ditë, pa tjetër, do të dilte në shesh se feja e saj ishte një prodhim i frymëzimit të drejtpërdrejtë të vetë gjyshes.

* * * * * *

Para ishin festat e nëntorit. Në të gjitha ndërmarrjet dhe institucionet e kryeqytetit zhvilloheshin mbrëmje tematiko-dëfrimi nga shkollat, institucionet dhe ndërmarrjet. Viti i dytë i shkencave sociale kishte zgjedhur sallën e madhe të ngrënies në hotel “Arbana”. Ajo vallëzonte me një shok të kursit, i cili në gjimnaz kishte marrë mësime për valltar baleti. Orkestra ekzekutonte një vals të shpejtë. Duke u rrotulluar me një shpejtësi marramendëse, papritur vajza ndeshi vështrimin e një djaloshi, tek hyri te dera e sallës dhe qëndroi në këmbë, i hutuar dhe i magjepsur, sikur vinte nga një planet tjetër, me sa dukej i pa ftuar. Ata u panë sy në sy. Vështrimet e tyre vazhduan pa ndërprerë të kryqëzoheshin me ritmin e vallzimit, duke krijuar stuhi ndjenjash të ndërsjella. Ato s’ishin më vështrime, por shkrepëtima dashurie.

Kur muzika mbaroi, ndërkohë që të rinjtë zinin vendet e tyre, ajo qëndroi ca çaste në këmbë, duke vështruar e hulumtuar tiparet e djaloshit, pastaj u ul mes shoqërisë së saj e hutuar dhe medituese. Në vallëzimin pasardhës, që ishte dhe i fundit, nuk vallëzoi. Përpiqej të kujtonte ngjashmërinë e portretit të djaloshit me portretin e një personazhi shumë të dashur e të njohur për të dhe në mend i vetëtiu portreti i Jezusit. Po ata sy të gjelbër, po ai vështrim magjepsës dhe po ai karakter i përkushtuar dhe premtues për atë që e beson. Tani ndiente se tërë qënien e saj e kishte përshkuar një dritë hyjnore, dehëse, krejt e panjohur. Nuk e kuptonte as vetë në ç’gjëndje ndodhej, e shkëputur nga gjithçka reale e ireale, e ngritur pezull si nga një forcë magnetike, që nuk ishte gjë tjetër veçse një furi ndjenjash që me vështrimin e parë. Besonte se duhej të ishte një fuqi mbinatyrore, që i dërgonte një mesazh hyjnor një krijese të Zotit, ku i lajmëronte lumturinë e një dashurie dhe përkushtimi pasionant për të ardhmen…

Më në fund veshi xhupin e shkurtër prej meshini dhe, bashkë më shoqërinë e saj, iu drejtua daljes.

- Ç’sy të mrekullueshëm që paska! Qënka vërtetë shumë i bukur ky tipi, - tha shoqja e ngushtë e saj, kur kaluan pranë djaloshit të panjohur.

- Tamam si të Jezu Krishtit, - iu përgjigj ajo.

Shoqja e shikoi përballas, e habitur nga krahasimi i guximshëm e i pa konsumuar nga letërsia.

E yshtur edhe nga shoqja e vet, ajo kaloi përpara “tipit” pa ia ndarë sytë. Djaloshi mezi u përmbajt, t’i kapte dorën, ta tërhiqte pas vetes dhe të arratisej me të, nga sytë këmbët. Ndërsa ajo dëshironte t’ia prekte dorën ose majat e gishtave të paktën, por nuk mundi se, midis tyre, u krijua një murë trupash që shtrëngoheshin, për të dalë nga salla e mbyllur në ajër të pastër.

Djaloshi nuk priti më dhe doli mes turmës. Një forcë e brendëshme, e papërballueshme, e shtynte drejt vajzës së posanjohur. Pasi dalloi grupin e saj, bëri të sulej drejt tyre, por u përmbajt. Deshi të tregohej i matur dhe t’i shqyrtonte mirë rrethanat. Nuk mund të sulej si skifter, për të rrëmbyer pëllumbeshën mes tufës së pëllumbave. Ama një zë i brendshëm i thoshte me ngulm, “nxito!” dhe u nis pa asnjë orientim nëpër rrugën e gjerë buzë Lanës. Në gjysmerrësirë dalloi dy djemtë e gjatë mes tri vajzave dhe u sul turravrap pas tyre. Të çmeritur nga kumbimi i hapave të shpejtë, ata ndaluan, për të vështruar kush i ndiqte me aq rrëmbim. Djaloshi vështronte me habi sa njërin sa tjetrin, sikur donte t’u thoshte: “Ku humbi ajo?”, por foli njëri nga djemtë përballë:

- Po ti kush je? Pse po na ndjek me të katra?

I hutuar, i zbetë dhe i tronditur, nga që vajza s’ishte mes tyre, u përgjigj me zë të mekur:

- Po kërkoj një shokun tim.

Pasi vështroi të dy krahët e rrugës, gjykoi me vete: me që është shkëputur nga grupi, duhet të ketë kaluar matanë Lanës dhe u sul me furi te ura përballë Ministrisë së Jashtme. Ndërkohë vajza, pasi ishte ndarë nga shokët, kishte refuzuar të hipte në makinën e një zyrtari, që punonte me babanë e saj në të njëjtin dikaster, me pretekstin se priste shoqet. Në të vërtetë nuk dëshironte shoqërinë e askujt, të asgjëje, veç djaloshit me vështrim magjepsës. Herë ecte me hapa të shpejtë, herë me hapa të ngadalshëm dhe vazhdimisht kontrollonte rrugën në të katër anët, ku i shfaqej hija e djaloshit të ngjashëm me Jezusin. Një udhëtar i rastit do të mendonte se kishte frikë mos e ndiqte dikush, por, në të vërtetë, thellë në zemër, ajo dëshironte ta ndiqte dikush. Zemra e saj shpresonte dhe besonte se, nga çasti në çast, ai do të shfaqej diku. Në vetëdijen e saj nuk ekzistonte më as frika, as ndroja, as vonesa, bile as njerëzit dhe as vetë qyteti, i cili tani ishte qyteti i dy banorëve të vetëm, djaloshit me sy magjepsës dhe asaj, sikur tës ihin vetë Eva dhe Adami apo Krishti dhe Magdalena.

Si një zog i lehtë hyri në kuzhinë dhe prindërit vështruan tërë gëzim e dashuri fytyrën e saj të hareshme. Nuk e kishin parë ndonjë herë aq të përndritur, por edhe aq të hutuar. Sytë e saj shkëlqenin sikur përjetonin ndonjë ngjarje lumturuese.

- Ishe me Kristoforin? - e pyeti me entusiazëm, por pa takt Kristina. Vajza në fillim u befasua, se iu duk sikur mamaja nisi t’i thoshte: ishe me Krishtin? Pastaj erdhi në vete:

- Jo, ç’ne! – iu përgjigj, duke i shoqëruar fjalët me ngritjen e supeve.

Ishte pyetja më e papërshtatshme për të në ato çaste, si një përpjekje për të prishur magjinë që përjetonte. Kristofori ishte një student i juridikut me perspektivë në të ardhmen, nga një familje e njohur, i parapëlqyeri për dhëndërr nga prindërit e saj.

Pas kësaj bisede të shkurtër, vajza shkoi në dhomën e vet. Meraku dhe kureshtja prej mamaje e çuan Kristinën pas saj. Sa hapi derën, vuri re mbi komodinën pranë shtratit të vajzës dy ikonat e Shën Mërisë dhe Jezu Krishtit. Vajza falej e lutej para tyre. Kristina shtangu nga e papritura. Pas pak, nuk iu durua dhe i tha vajzës:

- Bija ime, ti nuk je adoleshente të merresh me ato ikona.

Vajza nuk i ktheu përgjigje, sepse nuk e dëgjoi fare. Duke iu afruar, Kristina dalloi edhe një varse floriri në qafën e vajzës.

-Po kjo varëse? – e pyeti ajo, duke mënjanuar kokën gjysëm majtas e gjysëm para, për t’ia vëzhguar më mirë .

- Varëse, mama, siç e shikon.

- Nga doli kjo varëse tani? Ti s’e ke patur më parë.

- Eshtë e gjyshe. Ma ka dhuruar para se të vdiste, si kujtim…

- Edhe si hajmali, për të të mbrojtur nga e keqja dhe për fat, sigurisht.

- Mbase. Ç’të keqe ka këtu, mami im e dashur?

Leonidhës, që rrinte si hije pas Kristinës, i erdhi mirë që nëna e tij e kishte ruajtur atë varëse për vajzën e djalit të saj të vetëm.

Ndërsa Katerina i futi dorën te jaka dekolde e bluzës, për të parë se çfarë embleme ishte varur në atë zinxhir të hollë floriri, që shkëlqente në qafën e zbetë të vajzës. E bija bëri t’ia hiqte dorën, por e ëma nuk e lëshoi dhe varsja u këput. Në dorën e Katerinës tani varej e lëkundej varësja me kryqin si një lavjerrës, që rezëllinte e vezullonte nën dritën qumështore të abazhurit. Vajza u zemërua aq shumë sa mamaja u tërhoq, se mos e bija e irrituar bënte ndonjë veprim tej edukatës dhe respektit prindëror. Leonidhës nuk i pëlqeu fare veprimi i pamatur i bashkëshortes, bile iu duk nënë ziliqare. Ai e dinte se mungesa e taktit gjithmonë e acaronte të bijën. Por edhe atë vetë e irritoi ideja se kushedi sa shokëve e shoqeve ua kishte treguar atë kryq, që ishte e papranueshme për shtetin antifatar. Vajza e Leonidhës, që kishte urdhëruar prishjen e kushedi sa kishave, të mbante kryq të varur në qafë-hajde mos u habit pastaj… mendonte si do ta gjykonin të tjerët.

- Pse s’thua se na ke skuqur faqen, moj bijë? – tha ai pa pritur.

- Pse, babi, kam bërë ndonjë turp?

- Ke bërë, më shumë, shkelje të parimeve dhe të ligjeve. Kushtetuta jonë nuk e pranon qënien e Zotit, që do të thotë se edhe simbolet fetare janë antikushtetuese.

- Po e zmadhon, babi im i dashur, nuk besoj të rëndojë kaq shumë në jetën e një individi apo një familjeje një kryq në qafë.

- Për një hap njeriu shket në humnerë ose shpëton soje! Për një gjë të vogël njeriu mund të shpëtojë ose të shkatërrohet në jetë,

- tha këtë frazë Leonidha, që, në se do ta kishte dëgjuar ndonjë gazetar, ato fjalë do të ishin futur në përmbledhjen e fjalëve të çmuara.

- E zgjidhi mami, babi im i dashur, e këputi fare. Tani s’ke pse shqetësohej më.

- Në se nuk ta ka parë tjetër njeri...

- Ma ka parë ndonjë shoqe, por nuk besoj të më spiunojë.

- Që të jesh në rregull, bijë, duhet të dyshosh dhe tek vetja, - iu përgjigj i ati.

Gjëndja e ekzaltuar shpirtërore e saj dhe fjalët idhnuese të prindërve ishin si dy re me ngarkesa të kundërta. Vajza humbi durimin. S’kaluan pak sekonta dhe prindërit mbetën të shtangur nga shpërthimi i vajzës me fjalë të rënda:

- Vjetërsira të mykura të bolshevizmit!, - tha ajo dhe ia u ktheu shpinën.

Këto fjalë të pa menduara e të papritura për ta, tingëlluan si një shkrepje pistolete në kishë.

* * * * * *

Sa doli nga kuzhina, vajzës i rrëshqitën rrëkeza lotësh në faqe, pasi e ndjeu fyerjen e rëndë të saj ndaj prindërve dhe zemërthyerjen e tyre. U rikthye pas dhjetë minutash te dera e kuzhinës, për t’u kërkuar ndjesë, por nuk e hapi. Në vend të saj hapi derën e hyrjes, e mbylli përsëri nga jashtë me çelsin e vet dhe doli në asfalt. Atë natë nuk e mbante shtëpia, nuk e mbante vendi. Ajri i pastër dhe shiu i imtë ia freskuan fytyrën. Kapërceu asfaltin e rrugës dhe doli në trotuarin e krahut tjetër, me mendimin për të shkuar tek i vëllai, që nuk ishte veç tre pallate më larg. Me nusen e vëllait të vogël ndihej më mirë, pasi bashkë flisnin më lirshëm për mjaft tema, që në familje ishin tabu. Mirëpo syri i saj, zemra e saj kërkonte diçka tjetër, diçka që ia kishte mbushur zemrën me një ndjesi të papërballueshme, të cilin e kishte quajtur dhuratë e Zotit dhe që përjashtonte çdo ndjesi tjetër.

Në çastin, që vështronte gjithandej, shiu filloi të binte më i rrëmbyer dhe ajo vrapoi drejt pallatit të vëllait. Befas, atje ku rruga e gjerë kryqëzohej me rrugicën mes pallateve, u shfaq një hije e katërfishtë, për shkak të ndriçimit rrugor, tek u sul drejt saj. Vajza nuk u tremb dhe parandjeu pikërisht atë që dëshironte. Djaloshi, që ajo kishte vështruar e ishte drithëruar për të, pa u ndrojtur fare, hoqi xhaketën e vet, ia hodhi supeve dhe ia mori kokën në gjoks. “Hajde!”, i tha dhe e tërhoqi mes shtrëngatës kuturu. Ajo bëri ashtu si tha ai, pa u menduar a pa folur fare, e bindur se ndodhej në krahët e një mbrojtësi të plotfuqishëm.

Djaloshi vështronte andej këndej dhe vajza nuk kërkonte arsyet, ndërsa ishte dorëzuar në krahët e tij dhe s’donte t’ia dinte për asgjë në botë. Shiu vazhdonte të binte me rrëmbim, një shi Tirane, që dukej sikur e lëshonte një dorë e marrë, një shi i dendur si një kurtinë, që formonte para të rinjve një murë me vija të tërthorta, një shi që kërciste e breronte në asfalt, që dukej se do të përmbyste botën, sikur donte t’i ndalonte të rinjtë e t’i kthente në shtëpitë e veta, pra, një shi që bie vetëm në Shqipërinë e Mesme. Djaloshi vështronte, ku të gjenin një vrimë të futeshin dhe sa pa një autobus të vjetër fizarmonikë, prodhim Shkodre, u sul drejt tij me vajzën në gjoks. Vështroi për ndonjë dritare të hapur dhe, me qënë se nuk kishte të tillë, iu fut portës së hyrjes me forcë dhe, pas ca shtendosjesh, e hapi. Sa u futën brenda, zunë vetëm të putheshin, me të puthura të zjarrta padurimi dhe, duke ikur ashtu të përqafuar, shkuan te sedilja e fundit, që ishte njësh në tërë gjerësinë e autobuzit…

Pas rreth dy orësh, vajza u shkëput nga trupi i ngrohtë i djaloshit, sikur t’i kishte thënë dikush se i kishte rënë zjarri në shtëpi. Befas i vetëtiu në mend Virgjëresha Mari. E kishte ndier se ishte me një njeri krejt të zakonshëm në një ngjarje krejt tokësore. Kishte kafshuar “mollën e ndaluar”.

- Duhet të iki, - i tha djaloshit ende pa emër.

- Ku do të shkosh tani në këtë orë, në mesnatë, mirë jemi këtu, - iu përgjigj ai.

- S’di se ku, më duhet të largohem sa më parë, - iu përgjigj ajo.

E ngritur në funde, bëri kryqin: O Krisht! O shën Mëri! Rash në mëkat! Dhe bëri të nxirrte kryqin ta puthte, por u kujtua se ia kishte këputur mamaja e saj. Pastaj u ngrit me vrull dhe doli jashtë autobuzit. Djali mbeti si i paralizuar në këmbë.

- Edhe Eva bëri mëkat, - tha ai.

Por vajza largohej me nxitim. Atëherë djaloshi, i çveshur në mes e lart, doli rrufe nga autobuzi dhe i thirri:

-Nuk më the as emrin.

Vajza ktheu kokën, e vështroi, por iku sërish, pa i dhënë përgjigje. - Unë jam Besimi, por më flasin Beso, - thirri fort djali, që ta dëgjonte vajza.

Ajo prapë ndali një çast, ktheu kokën dhe sërish vijoi të largohej, si një sorkadhe e trembur, pre e një bishe grabitqare.

- Më trego të paktën ku e ke shtëpinë, - thirri më fort djaloshi.

E sërish vajza ndaloi dhe sërish u nis. Ngadalë- ngadalë po e merrte veten dhe dukej sheshit se mëndja i thoshte të largohej, por zemra nuk donte t’i bindej.

- Të pres nesër, - buçiti zëri i djaloshit. –Do të pres çdo ditë. Do të pres gjithë jetën!

Vajza ndali, ktheu kokën, e vështroi, por djaloshi ishte përkulur mëdysh dhe qante me zë: ç’bëra unë, ç’bëra! E humba! Njeri i papërmbajtur, histerik! E humba vajzën time më të dashur që kam takuar në jetë. Ajo vazhdoi të largohej me hapa të ngadalshëm dhe lotët i rigonin faqeve. Përse vallë, për mëkatin, për zhgënjimin nga që priste hyjnoren dhe gjeti tokësoren apo për ndarjen me djaloshin që i pushtoi zemrën dhe shpirtin? Kur do të futej pas qoshes së një pallati, u kthye, vështroi djalin që vazhdonte të qante e të mallkonte veten për mungesë burrërie dhe i thirri fort:

- Unë jam Besa... dhe iku me vrap.

Djaloshi e kuptoi mesazhin: Më kërko dhe do t’më gjesh…

Kur mbriti në shtëpi Besa ndihej e lodhur, e hutuar, e mbytur në lotë. Hapi derën ngadalë dhe u fut me kujdes në dhomën e vet. Por të dy prindërit s’kishin mbyllur sy dhe, sa dëgjuan kërkëllimën e lehtë të menteshave të derës, u sulën me një frymë te dhoma e saj. Nëna iu hodh në qafë, e përqafonte fort, e puthte ku mundëte, por ajo rrinte si një statujë e ftohtë.

- Ku ishe, moj bijë? Na trëmbe, na plase zemrën, s’lamë vend pa të kërkuar. Kërkuam nëpër shtëpi, thirrëm tek dera e banjës, dolëm në rrugë, shkuam te vëllai, bashkë me të vajtëm te Mariela, shoqja jote e nëpër tërë familjet ku mund të gdhije natën e tmerrshme me shira, furtunë e bubullima, - tha i ati, i përunjur sikur të ishte para një shenjtoreje. Vajza e vështroi nën vetulla dhe bëri habi, se si ai, këshilluesi i përhershëm, qortuesi për çdo pakujdesi të saj, të ishte aq i qetë e i dhimbshur para saj, por edhe iu dhimbs, tek e shikonte aq qaraman e të trishtuar. Heshti një copë herë dhe pastaj ngriti kokën, duke i vështruar drejt në sy. I vështroi gjatë, sa Leonidha e Kristina humbën durimin, pastaj u tha:

- Rashë në mëkat, prindërit e mi të dashur.

- Luaj vendit bija ime, për çfarë mëkati na flet! - u hodh Kristina.

- U martova, prindërit e mi të dashur.

Leonidha zuri të qeshte me një ton aq të ftohtë sa të ngrinte në vend.

- Pse tallej kaq keq me ne, moj zemër! - tha ai i prekur thellë në ndërgjegjen e tij dhe nisi të largohej nga dhoma e saj, por vajza filloi sërish:

- Nuk më pyete, babi, se ç’burrë mora?

Leonidha ngriu në vend. Kristina iu hakërrua:

- Mbylle atë gojë, se nuk di ç’thua!... Po faji është yni...

- Jam shumë e qetë, mama. E di, edhe ti je shumë kureshtare të mësosh se ç’burrë mora, - ia ktheu vajza.

Prindërit heshtën të dy një copë herë. Pastaj mamaja shtoi:

- Ti burrin e ke zgjedhur një herë, Kristoforin.

- Jo, mama, ai ishte i paracaktuar nga ju, tani e zgjodha vetë. Dhe e dini çfarë zgjodha? Një djalë të thjeshtë, të panjohur, si ma dërgoi Zoti. Edhe ju vetë thoni se u digjet zemra për njerëzit e thjeshtë, punëtor, fshatar, çfarë të jetë. Dhe, me sa kuptova, nuk është nga ata të mirëshkolluarit. Këtu besoj jemi në një mëndje, pasi ju s’i besoni intelektualët, se janë më të rrezikshmit e shoqërisë tonë të nderuar dhe për mua ata s’besojnë as Zotin.

Ra një heshtje vdekjeje. Leonidha e Kristina ulën kokën sikur ishin në funeral, ndërsa e bija i shikonte e dobësuar, e trishtuar, e ngurtësuar, pasi dukej se tërë ajo lumturi e çastit ishte ngurtësuar e bërë akull.

- Kjo e fundit do t’ju bjerë si rrufe, pasi shorti më zgjodhi një mysliman me emrin Besim… -tha më në fund vajza e vetme.

Këtu mamaja s’duroi dot më dhe u hodh përpjetë, sikur ta kishte goditur rryma elektrike:

- S’është e mundur, ti i je përgjëruar Krishtit e Shën Mërisë qëkur ishe pesë vjeç, tani shkove te Muhameti…

- Ha-ha-ha! – qeshi vajza me një zë si kërcitje akulli.

- A s’më keni thënë ju çdo ditë, prindër të dashur, se feja është dogmë, Krishti është gënjeshtër, njerëzit janë të gjithë njëlloj!...

Leonidhës i filloi zemra dhe me lëkundje u nis për në dhomën e gjumit. Kateriana u hodh dhe e kapi nga krahu. Po atë bëri edhe Besa, e kapi nga krahu tjetër, duke klithur:

- Më fal, babi, të dua shumë, mos u sëmur, të vdes unë për ty!… E shtrinë në shtrat kryefamiljarin. Besa u hodh të merrte vëllian në telefon, por Katerina i tha të sillte ilaçet dhe një gotë ujë. Iu trembën shumë ndonjë infarkti, por fatmirësisht për ta, nuk ndodhi. Kur u qetësua Leonidha, pa Kristinën te koka, ndërsa Besën, që dukej sikur kotej në cep të krevatit, nuk e pa. Ai i tha me gjysëm zëri bashkëshortes:

- Konflikt i pastër etër-bij, kanë të drejtë sociologët borgjezë. Edhe shoqëria jonë nuk i shmangu dot.

- Thuaj që i thelloi më shumë, - ia ktheu Katerina.

- Ah, pinjolle e borgjezisë! E dija se e kamufloje me dinakëri shpirtin e trashëguar prej nënës borgjeze.

- E ke gabim i dashuri im, nuk e kam të trashëguar, jam ndërgjegjësuar.

*****

Pas 4-5 muajve Besa nuk mund ta fshihte dot më shtatëzaninë. Sado që ishte përpjekur kunata e saj dashamire t’ia maskonte barkun e zmadhuar, ishte e pamundur të mos binte në syrin e shoqeve dhe gjitoneve llafazane, të cilat prisnin rastin, për të thurrur novela thashethemesh. Edhe përpjekjet e dëshpëruara të kunatës me një miken e saj rrobaqepëse, për të sajuar modele të fustaneve të gjera, do të vinte një ditë që nuk do të fshihnin dot të vërtetën.

- S’më dëgjove mua, kur të thashë ta abortonim, - i tha para sezonit të parë të provimeve kunata zemërmirë.

- Kurrë! Do të ishte mëkat, atë e ngjizi Zoti me porosinë e tij, - ia ktheu Besa.

- Kjo më tregon se nuk e ke harruar babanë e tij...Më pëlqen edhe kurajoja jote, por do të mërziten shumë vjehrri dhe vjehrra ime, - iu përgjigj kunata.

-Lavdi Zotit! Do të mendojë Jezusi edhe për këto probleme edhe plazmën e tij, të cilën ma dhuroi atë natë të shënuar, - e mbylli bisedën Besa.

Leonidha bëri ç’bëri, me këmbënguljen e nuses së djalit të vogël, i rregulloi një raport për të mos shkuar në leksione deri në provimet e fundvitit. Provimet do t'i jepte në sezonin vjeshtor.

Besi, djali me sy magjepsës, nuk ishte shfaqur më në horizontin e kryeqytetit. Kur ia përmendte kunata, pasi të tjerët e urrenin, sa ishin gati ta digjnin në furrën e shkrirjes së çelikut në Elbasan, Besa i thoshte:

- Aq ishte misioni i tij, të më dhuronte këtë krijesë, që do të jetë thesari im më i çmuar.

- Domethënë, Krishti iku në qiell, - i thoshte kunata.

- Krishti ishte frymëzuesi.

- Pse e përmende, pse nuk bëre Shën Mërinë, të thoshe se u ngjiz vetë, pa praninë e mashkullit dhe do të quhej Zot.

-Ha-ha-ha!- qeshte Besa. – Do të ishte një tërmet për regjimin, që do të na përpinte dheu mua, ty dhe tërë sojin…

Në mbrëmjen e 2 korrikut Besës i lanë një copë letër në dorë. Ajo u fut në tualet dhe e lexoi: “Në orën dhjetë të pres para ambasadës franceze. pikë”. Vajza u hutua për një çast. Mendoi të bisedonte me kunatën, por ndërroi mëndje dhe nxitoi në shtëpi të ndreqej e të vishej. Leonidha s’ishte në shtëpi. Katerinës i tha se do të shkonte në ditëlindjen e një shoqeje. Në orën dhjetë pa pesë ishte te vendi që i kishte caktuar letërdërguesi . Pa u mbushur me frymë, në qafën e saj ndjeu frymën e ngrohtë dhe aromën e asaj nate të çmendur tek autobuzi fizarmonikë. Sa ktheu kokën të shikonte, djaloshi e kapi për mesi,ashtu siç e kishte kapur shtatë muaj më parë dhe u nis drejt portës së ambasadës franceze. U ndie një “ndal!”. Djaloshi e futi midis krahëve Besën, duke e mbuluar me trupin e vet dhe e shtyu brenda portës së mureve të ambasadës. U dëgjuan të shtëna, por djaloshi arriti ta kalonte pragun e ambasadës me një plumb nëpër këmbë, i cili sa e kishte gërvishur pak në pulpën e majtë… Besa uluriu, por djaloshi qeshi dhe e përqafoi fort:

- Tani jemi të lirë, - tha ai, pa i ndier shimbjet.

Ajo e shtrëngoi fort në kraharor… Të nesërmen e asaj dite, kunata e saj, domethënë nusja e vëllait të vogël, sa mori vesh ç'kishte ndodhur atë natë, e kërkoi në çdo portë të ambasadave të huaja. Kur, më në fund, e pa brenda mureve të ambasadës franceze, i tha me zë të lartë:

- E kuptova menjëherë se këtë do të kishe bërë. Këtu s’kishte vend për ty. Juve ju duhet më shumë hapësirë e më shumë liri.

- Jezusi mendoi për mua dhe unë u nisa në kërkim të tij, kunatë e dashur. Ai do të mendojë edhe për juve. Mirupafshim! -iu përgjigj Besa.