Përse trishtohet sërish Havzi Nela

Nga Azgan Haklaj

20 vjet më parë gjarpri i plagosur komunist në perëndim të diellit të vet arriti të kafshojë për vdekje poetin e lirisë, Havzi Nela. Gjama dhe kukama nën za mbështolli jo vetëm Lumën, por mbarë shpirtin e lirë dhe të dëlirë në trojet dardane. Një hakmarrje mizore e regjimit komunist sikur të ishte hakmarrje serbe për bëmat famëmëdha të Lumës. Nuk është synimi im të shpjegoj dhe as të perifrazoj çka ishte për shqiptarët dhe për më tepër për intelektualët properëndimorë ky regjim shtazarak. Vetë Havzi Nela nuk ishte një viktimë e rëndomtë muhabetesh të pamenduara. Aspak! Ai me ndërgjegje u kthye në dallëndyshe të lirisë. Ai e dinte se konformistët e kanë me limite kohore “lavdinë” dhe më pas i përkasin harresës, ndërsa skifterët e lirisë kishin një vend të përjetshëm në memorien e kombit të vetë. Vdekjen, Havzi Neza e parashikonte jo si një pacifist, por se e njihte mirë regjimin, po aq sa edhe misionin e vetë sa fisnik, intelektual e atdhetar, po aq edhe të shenjtë ndaj dhe shkruan si epilog të jetës së vet fizike: “Thoni: Desh, kërkoi lirinë/ si skifter në fluturim/provoi prangat, t’errtë qelinë/për të mjerët lëshoi kushtrim”.
Pra, Havzi Neza ishte simboli i zgjimit të ndërgjegjes sociale, atdhetare e intelektuale. Ai duke u vrarë ngjalli shpresë, duke “qorruar terrin” hapi dritare për dritë në qelinë e diktaturës.
Si rrallë tek ndonjë disident antikomunist i fushës së letrave e mendimit te Havzi Nela izolimi u shndërrua në miting, poezia u shkrua pa bojë e letër, kushtrimi u dha pa bori, amaneti u daltua në shpirt pa fjalë. Sot pas 20 vitesh Havzi Nela kujtohet me madhështi, por a mjafton kjo për njeriun me shpirt lirie. Është tepër pak. Rëndësi ka amaneti i Havziut. Një amanet që siç thotë populli s’e tret as dheu. Një amanet për brezat që të zhduket përgjithmonë bisha e kuqe. Natyrisht është bërë jo pak, por kjo nuk ja heq trishtimin Havzi Nelës! E si mund të mos trishtohet kur sheh të paintegruar e të pashpërblyer bashkëvuajtësit e vet, ndërkohë që persekutorët enden të lirë, bile bëjnë politikë e biznes, flasin për dosje e kurrë nuk i hapin. E si të mos trishtohet sërish Havziu tek sheh deputet të birin e “Lajës” së këshillit që në kohën e diktaturës, sigurimi i shtetit e pati pajisur me 2 revolverë. A ka trishtim e zhgënjim për shpirtin e tij tek nga qielli vështron pseudonimaxhinjtë që kanë mbushur parlamentin. Ata mbajnë pseudonime me lloj-lloj emra kafshësh e insektesh, sikur të ishin jo në sallë parlamenti, por në ndonjë kopsht zoologjik të Kenias apo të Afrikës së Jugut. Amanetet e Havziut janë amanetet e lirisë dhe nuk mund të cenohen. Ato amanete trishtohen jo aq për dekorata, por për respektin e dinjitetin e cunguar. Dhe kur luan me dinjitetin e shpirtrave të lirisë i shmangesh rrugës për t’i bërë vend vetes në ndonjë cep të historisë. Mos sot, ndonëse me vonesë, nesër amanetet e Havzi Nelës do të zhvishen nga trishtimi. Dhe s’ka si të ndodhë ndryshe. Ato janë mesazhe të shenjta e hyjnore që si vegim e ndjekin një popull. Askush nuk luan dot me të, ani se sot bën emër në biznes a politikë.