Sopi & Laçi: Intervistë me Prof. Tefik Ajvazi – Mjaku

MJAKU

Pak histori për fshatin Mjak!

Fshati Mjak shtrihet në jug të komunës së Vitisë, gjegjësisht në pjesën verijugore te Kopilaqës në Malin e Zi të Shkupit, ku kufizohet me fshatrat Binçë, Debellde, Tanushë, Smirë, Korbliç dhe me kufirin me Maqedoninë.

Studiuesit jo shqiptarë, pa baza shkencore e argumente të tjera, mohonin autonominë e popullsisë shqiptare në këto troje, të cilët shtonin se shqiptarët autoktonë, në këto treva, Kosovë e më gjerë, pra edhe në fshatin Mjak, kanë ardhur nga Shqipëria Veriore, pas Luftës Austro-Osmani të viteve 1683-1690 dhe 1737-1739.

Por, popullata e fshatit Mjak, sipas autorit të monografisë “Vatrat e shuara atërore” prof. Tefik Ajvazi-Majku, mbështetet në disa të dhëna gojore, të cilët kanë histori të gjatë dhe tejet interesante. Ata (Mjakasit) në fillim kanë emigruar nga Topojani i Kukësit, të cilët janë vendosur në fshatin Shipkovicë të Tetovës, vend ky ku pati edhe banorë të tjerë shqiptarë. Siç dihet, nga shumë dokumente, jeta nën sundimin osman ka qenë shumë e rëndë, ku Mjakët nga Livoçi, shpërngulen në fshatin Mjak të Malit të Zi të Shkupit.

“Themelues i fshatit ishte Hasan i fisit Krasniq, i cili kishte tre djem: Idrizin, Islamin dhe Beqirin”. Sipas autorit të monografisë, mjakasit janë vendosur para 300 vjetësh në këtë vendbanim, ku, gjatë tërë jetës së tyre, kanë hasur në muret e kalasë, varreza të vjetra, por, me largimin e popullatës në fjalë, këto trashëgimi të hershme janë lënë të shkreta e pa përkujdesje.

“Po s’punove për shqiptari, nuk përmendesh as në shtëpi. Shqiptari, kah do që shkon, vendin e vet s’e harron”(popullore).

Intervistë me Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU

Ekskluzive nga Marjan Sebaj Sopi & Nazif Laçi

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU, gjuhë dhe letërsi shqipe, i lindur më; 01. 06. 1943. është një punëtor i madh i çështjes kombëtare, një njeri që shkriu e shkrinë tërë jetën e tij duke edukuar gjenerata e gjenerata të reja, punëtor shumëveçar në arsim, dhe krahas punës në arsim ai nuk u ndal as së gjurmuari si një hulumtues, kërkues dhe historian i vërtetë mbi lashtësinë e popullit shqiptar, e në veçanti vite të tëra apo dekada grumbulloi dokumente si arkivore si ato gojore rreth fshatit apo vendbanimit të të parëve të tij pra të fshatit Mjak. Fshat ky strategjikë që gjindët në mes kufirit Kosovë – Maqedoni.

Kohën e fundit gjegjësisht vitin 2015., z. Tefik Ajvazi - Majaku botoi edhe librin e tij monografik pra monografi me vlerë publicistike e shkencore titulluar:„Vatrat e shuara atërore…“ kushtuar pikërisht këtij vendbanimi, fshatit Mjak, fshat i lashtë strategjik dhe me kalaje, kurse neve shfrytëzuam rastin dhe mirësinë e tij për të biseduar dhe të na thot ai vet diç më shumë për jetën dhe veprimtarinë e tij të bujshme dhe të frytshme në shërbim të Kombit dhe të ardhmës tonë.

Z. Tefik Ajvazi – Majku është njeri i qetë, dhe çdo bisedë fillon me humor, me shaka, është plotë energji pozitive, i hapur dhe komunikativ…Në bisedë me te do të shpalosim gjendjen në arsim dikur, situatën dhe marrëdhëniet mes shqiptarëve si dhe bisedë rreth jetës dhe punës-veprimtarisë së Tij edukativo-arsimore dhe shkencore e në veçanti mbi librin e tij të fundit, monografinë mbi fshatin e tij të prejardhjes Mjaku-n.

(PS. Në bisedë ndërlidhët herë pas here edhe prof. Nazif Laçi, historian, mik i prof. Tefik Ajvazi – MJAKU-t)

Marjan Sebaj – Sopi: Prof. Tefik Ajvazi i nderuar para se të fillojmë bisedën, deri më tani në bisedë të lirë e relaksuese dhe shumë të këndshme treguat mbi historitë lidhje me kalatë, ku po hetoi dhe duket se jeni të mahnitur me to, shembull siç i quaj unë Kalatë e Mjakut dhe Tanushës „Kala vëzhguese“ pra, çka mund të na thoni për fillim, meqë mesi po pres të dëgjoj nga ju si studijues e hulumtues që jeni marrë kogjo një kohë të gjatë me vendndodhjen e këtyre kalave! A kanë egzistuar ato, dhe për farë çëllimi? Dhe, lidhje me kalanë e Binçës ke gjetë gjë apo ke shkruar këtu në librin tuaj „Vatrat e shuara atërore“?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Shihni, unë kam vizituar vet kalanë e Binçës e dy kalatë e tjera, bile këto edhe i kam përcjellur me fotografi, i keni në librin tim, dhe mesiguri  i keni parë. Unë kam biseduar me një të moshuar, plak nga Goshica i cili është mbi 92 vjeçar, ai thot: Unë mbajë mbend se tre kalatë tjera (dmth e Binçës, Mjakut dhe Tanushës…) kanë qenë të lidhura njëhera me tjetrën…, por ato kanë pas mes veti rrugë të ngushtë apo si quhen ato rrugë dhiare.

Mesiguri se kalaja e Binçës e të tjerat iu kanë shërbyer njerëzëve e në veçanti ushtarakëve (ushtrive që nga perandoria Iliro- Dardane, Romake, pastaj ajo Osmane e tutje)  për nevoja të ndryshme të tyre. Po është e vërtetë se në Binçë ka qenë më lehtë me depërtuar dhe ajo ka qenë Kalaja bazë si fortfikatë apo Kështjellë e para si mbrojë, kurse këto tjerat si kalaja e Mjakut e Tanushës etj. kanë qenë siç potencuat juve më tepër „Kala vëzhguese“, sepse nga këto Kala apo Kështjella që nuk janë ndërtue në lugina ku është errët e nuk kanë pamje, por janë ndërtuar pikërisht në vende strategjike e në vende me lartësi të larta mbidetare, të marrim shembull vetëm Kalanë e Mjakut nga e cila siç themi shihen si në shuplakë të dorës Gjilani e Ferizaj, pra shihet e kontrollohet e tërë Anamorava, pra këto vende ku janë ndërtuar Kalatë kanë qenë vende të rëndësisë së veçantë dhe të madhe strategjike për popullatën e këtyre anëve, popullatën Iliro-Dardano-shqiptare.

Marjan Sebaj – Sopi: Prof. Tefik Ajvazi – Mjaku, ju përshëndesim dhe ju falenderojmë për këtë hyrje në bisedë dhe që gjetët kohë për këtë bashkëbisedë me ne (mua dhe prof. Nazif Laçin) dhe lexuesit tanë të dashur. Fillimisht, t’i prezentohemi opinionit të gjerë, Ju lutëm na thuani diç rreth jetës Tuaj, kur jeni të lindur…, dhe sa kuptova unë Ju jeni nga Smira, pra çka ju shtyri ju të shkruani monografinë: „Vatrat e shuara atërore“, monografi kjo për fshatin Mjak?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Po e vërtetë, unë jam i lindur në Smirë të Vitisë dhe jam Mjak i Smirës, i lindur më; 01. 06. 1943. Shkollën fillore e kam kryer në vendlindje dhe në Goshicë, kurse shkollën normale „Zef Lush Marku“ në Shkup. Studimet i kam kryer në Prishtinë në Fakultetin filozofik dega „Gjuhë dhe letërësi Shqipe“ në Universitetin e Prishtinës. Poashtu kam kryer edhe provimet në shkallën e tretë. Për një kohë punova si mësues në fshatin Gushicë dhe në fshatin Gërmovë. Pas studimeve jam pranuar të punoi si profesor i gjuhës dhe letërsisë shqipe në gjimnaz në Ferizaj, ndërsa qysh nga viti 1974 jam emëruar edhe këshilltar në Entin profesional për përparimin e arsimit dhe edukimit ku punova për 26 vite radhazi dmth deri në vitin 2000. 

Marjan Sebaj – Sopi: Çka ndodhi më pas, pas vitit 2000, ku e gjejmë prof. Tefik Ajvazi – Mjaku-n?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Nga viti 2000., dy vite qëndrova i papunë shkaku i fërkimeve politike. Në këtë kohë u mora pak me politikë dhe isha në kryesi të LDK-së në Ferizaj, ku patëm fërkime politike (siç thua Ti z. Marjan: siç dimë ne shqiptarët), kështuqë këtë kohë për dy vite mbeta i papunë. Vitin 2002 erdha në Shkollën Fillore në Viti “Kuvendi i Lezhës“. Dhe nga këtu kam dal tanimë në pension vitin 2007/8.

Marjan Sebaj – Sopi: Këtu me ne është edhe bashkëpunëtori im, njeriu i palodhshëm në zbardhjen e historisë veçmas kësaj të anamoravës, dhe autor i disa librave të rëndësisë së vacant prof. Nazif Laçi. Juve mesiguri njiheni mire mes veti, meqë edhe keni qenë koleg pune. Mirëpo, para kësaj dësha të dijë edhe pak rreth jetës Tuaj I nderuari prof. Tefik. Ti kthehemi pakës jetës rinore apo shkollimit të hershëm në Anamoravë, pasi juve jeni kompetent si profesor i Gjuhës dhe letërësisë Shqipe dhe njeri që mirreni me histori, pra kush ishin nxënësit e parë, apo gjeneratat e para të këtyre anëve që vazhduan shkollimin?

Prof. Nazif Laçi: Po, ne bashkëpunojmë qysh moti në veçanti lidhje me monografitë apo historitë e fshatërave dhe personaliteteve në to, kështuqë mund të them lirisht se ne dmth unë dhe i nderuari prof. Tefiku njihemi shumë mirë dhe jemi miq të mirë.

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Po, më kujtohen shumë mirë disa persona që i kanë dhënë shumë rëndësi shkollimit, disa nga ata po i ceku dhe janë nga fshati Binçë si shembull tashmë i ndjeri Adolf Gega, pastaj ka qenë një me emërin Zef dhe Gjergj (v.ime: tani me dekada këta jetojnë në Amerikë si familje shumë e suksesshme) të ardhur (ikur) në atë kohë nga Shqipëria e që jetonin në Binçë, pastaj Sebë Nuiqi (i cili tani e disa vite jeton në Gjermani). Këta kanë qenë para meje në shkollë fillore, por më kujtohen sepse vinin për çdo ditë këmbë nga Binça në Goshicë, dua të them dhe e potencoi këtë vetëm e vetëm të tregoi se sa dashuri kishin këta djemë për shkollim e arsimim në gjuhën e tyre amëtare shqipe. Pse e bënë këtë, të vijnë këmbë nga Binça në Goshicë, sepse këta nuk deshën të mësojnë në gjuhën serbe shembull në Binçë (e cila ende nuk kishte mësim në gjuhën shqipe) o Viti dhe kanë zgjedhë të vijnë e të mësojnë në gjuhën shqipe në Goshicë, kjo është e vërtet. Dhe kjo kaq qenë gjatë vitit 1957 – 1959.Kurse unë 1959/60 kam kryer tetëvjeçarën dhe pastaj jam regjistruar në gjimnazin “Zef Lush Marku” në Shkup, shkollë me renome. Pas shkollës së normalës në Prishtinë menjëherë për ka rëndësia e renomeja vinte shkolla “Zef Lush Marku” në Shkup.

Marjan Sebaj – Sopi: Mesiguri edhe largësia nuk ka qenë e madhe që të shkohet në Shkup nga këto pjesë tona?

Prof. Nazif Laçi: Po gjithësesi edhe distanca e bënte të vetën, mirëpo qëndronte edhe problemi tjetër, shembull i numërit të madh të nxënësve në normalën e Prishtinës, pastaj si shembull pse vinin të gjithë në Goshicë, sepse këtë kohë në fshatëra tjerë nuk kishte mësim në gjuhën shqipe, dmth ishin këtë kohë vetëm Goshica e Pozherani për rreth që kishin mësim në gjuhën shqipe.

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Edhe prej Sllatinës kanë ardhë nxënësit në Goshicë për të mësuar në gjuhë shqipe, këtu shihet pasioni i madh për mësimin në gjuhën amëtare shqipe. I kanë kaluar ata lumenjë, kohë të mira e të liga, shi e bore…Kanë ardhë, dhe më kujtohet z. Ismet Kurteshi e ky ka udhëtuar nga Lubishta në Goshica, kur ka qenë moti tepër i lig për të mos rrezikuar jetën ka banuar tek një familje në Goshicë. Kurse ky Zef-i (vr. ime mbiemërin Balaj) dhe një tjetër djalë me emërin Gjergj më duket mos kanë qenë vëllezër, me gjithë familjen disa anëtarëshe më vonë patën emigruar siç cekët edhe juve në Amerikë. Zefi ishte një djalë shatëlartë dua të them se këta si ky Zefi, pastaj Sebë Nuiqi e disa të tjerë sikur që ishte Ismeti pastaj z. Ahmet Ahmeti nga Begunca e të tjerë që kanë kryer tetëvjeçarën në Goshicë vinin për çdo ditë këmbë, ishin gjeneratë para neve, por na kujtohen mjaftë mirë e në veçanti nga ta si nxënës shembullor dhe i dalluar ishte pikërisht ky Zefi shtatëlartë dhe shumë i bukur.

Marjan Sebaj – Sopi: Po është bukur të kujtohen njerëzit me të cilët keni patur ndonjë përvojë të mire në jetë. Sa për informim unë diku pas luftës së fundit në Kosovë dmth saktësisht vitin 2002 kam patur rastin të takohem edhe me Zefin edhe me Gjergjin (dhe disa antarë tjerë të familjes së tyre, që kishin ardhur nga Amerika afër dhjetë persona), të cilët nuk e kanë harruar Binçën dhe erdhën për ta vizituar nipin e tyre (Robert) që shërbente në Ushtrinë Amerikane (NATO) në Gjilan, dhe gjithësesi se neve u takuam në Binçë dhe dy-tre ditë të tëra iu kushtova atyre ku vizituam thuajse gjitha qytetet e Kosovës si Prishtinë, Pejë, Gjakovë, Prizren…Dhe vërtetë mund të them se ata ishin aq të përmallshëm saqë nuk u ndalnin të pyetnin për çdo njeri që kanë patur rastin ta njihnin dhe rrinin me ta qysh viteve të pesëdhjeta (shumë nga ta që iu kishin mbetur në kujdes kuptohet se tanimë edhe kishin ndërruar jetë) kur edhe ikën nga Shqipëria për në Kosovë e të cilët i pranoi në strehim familja Sopi saktësisht familja e Gegë Zefi-t apo siç iu themi ne Gegiqët. Gjithë këto familje janë të regjistruara në librin e të pagëzuarëve (pastaj të vdekurëve etj)meqë sa qëndruan në Binçë për disa vite kuptohet se këtu edhe iu linden fëmijë por disa antarë të tyre (disa fëmijë) edhe ndërruan jetë dhe janë të varrosur pikërisht në varresat e fshatit Binçë, dmth çdo antarë i tyre është i regjistruar edhe në librat amë të të pagëzuarëve, kurorëzuarve apo vdekurvëe të famullisë së Binçës.

Prof. Nazif Laçi: Do ishte mirë të mbanim kontakte me ta, të nxjerrni e shënoni shumëçka nga përvojat e koha e tyre e kaluar në mesin tonë. Është mirë të mos i shkëputni kontaktet mundësisht. Patjetër se edhe unë e z. Ajvazi do kishim dëshirë të takohemi herëdokur me ata njerëz apo miqë të rinisë pas sa e sa viteve. Dhe të shpresojmë se do të vij kjo ditë?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Më kujtohen mirë këta djemë atëherë, sepse neve të gjithë vinin me çizme të zeza, të thjeshta, kurse ata vinin me çizme fizëlluese të mira dhe vërtetë dukeshin si zotëri të vërtet apo siç po thot z. Nazif Laçi: nuk është çudi meqë ata duket se kishin ikur me gjithë atë pasuri që kishin patur në Shqipëri, që sipas gjitha gjasave ishin familje e pasër. Mirëpo, se kush ishin ende që vinin nga Binça e Kabashi në shkollë në Goshicë mund të na ndihmoi më tepër edhe Sebë Nuiqi meqë ata gjithnjë udhëtonin bashkë.

Marjan Sebaj – Sopi: Po prof. Nazif Laçi, unë do përvoj të vë prapë kontakt me ta, më kanë treguar se nga Binça cilës i janë mirënjohës tërë jetën, kishin shkruar fillimisht në Itali e më pas kanë emigruar në Amerikë. Por, mos të flasim shumë për të shqipërisë se kanë qenë nxënës më të mire, sepse atëherë neve po dalim jo aq të mençur, pak shaka.

Prof. Naziv Laçi: Po të nderuar, por edhe neve KËTU JEMI SHQIPËRI!

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Zotëri të nderuar ne me një duhet të pajtohemi; njeriu që ka vuajtur shumë, ai mëson më shumë. Sepse i’a dinë skamjës. Skamnorët i kanë kryer shkollat shumë më mirë e suksesshëm sesa të pasurit, skamnorët ia dinë rëndësinë mundit, vuejtjes dhe me një fjalë vet egzistencës, prandaj ai ka mësuar shumë e ka punuar shumë dhe nuk ka humbur kohën duke dëshiruar të arrij diçka, të ket diç. Shembull, në Smirë unë njoh që ka pasur nxënës shumë të mirë, por fatkeqësisht disa nga ta nuk kanë shkuar në shkollë të mesme pikërisht shkaku që i kanë dhënë më tepër rëndësi “ruajtjeve të deleve” – pasurisë duke mos menduar fare se pasuria më e madhe është pikërisht edukimi – shkollimi, me një fjalë arsimimi…

Prof. Naziv Laçi: Për z. Tefikun që pyetët do t’i them dy tre fjali. Unë me Tefikun jemi rritur bashkë edhepse ky është dy vite para meje. Shkollën fillore e kemi kryer në Smirë ciklin e ultë e më vonë në Gushicë ciklin e lartë, kurse pastaj unë kam shkuar në normalën në Ferizaj e z. Tefiku në Shkup. Z. Tefik Ajvazi – Mjaku përndryshe është djalë i patriotit dhe atdhetarit të madh, djal i ish dëshmorit të luftës antifashiste. Tefiku është punëtor i shkëlqyeshëm, e donë punën krijuese, punën, arsimin e gjeneratave të reja e ka në shpirtë, në gjak. Ka qenë inspektor arsimor, është njeri që e njeh bukur proçesin arsimor dhe ka qenë i dalluar që nga fillimi e deri në mbarim si punëtor dhe dashamirë i arsimit dhe atdhetar i flaktë.

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Prof. Nazifi, mos më lavdëro më hahah…mjafton!

Marjan Sebaj – Sopi: Jo jo prof. Tefik, unë e di se çka thot prof Nazifi këtë e ka me bindje të plotë dhe fjalët e tij qëndrojnë. Çka flet prof. Nazifi unë e dijë dhe e njoh këtë mirë dhe e di se ky gjithmonë qëndron mbrapa fjalëve të tija?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Po ashtu është z. Marjan, e di sepse unë prof. Nazifin e kam mik shtëpie, ku hyjmë e dalim mes veti, dhe thuajse çdo ditë jemi së bashku (mos së paku një ditë jo e një ditë po), bile përmes bisedave telefonike mund të themi se jemi për çdo ditë në kontakt, ku zhvillojmë biseda të ndryshme të rëndësisë së vacant lidhje me të kaluarën, të tashmën e të ardhmën e popullit tonë të stërvuajtur por edhe krenar me një histori të lashtë si rrallë kush e ka. Përveq se kam respekt të vaçantë ndaj prof. Nazifit, unë doemos më duhet të ceku se profesori ka pas një babe shumë fisnik, punëtor i madh, person që nuk ka patur asnjëherë në jetë të vet ndonjë fjalë o ngatërresë me askend në këtë jetë. Dhe pikërisht ajo edukatë doemos bartet edhe tek fëmijtë, tek gjeneratat e reja, tek pasardhësit, e unë mendoi se pikërisht kjo është me rëndësi, sepse nuk është me rëndësi gurin në krah me bartë, sepse atë e bartë ai primitive, por duhet ditur se sit ë lëvizësh gurin dhe kah t’ia dhash drejtimin e duhur e të dëshiruar…

Marjan Sebaj – Sopi: Prof. Tefik me vëmendje e kënaqësi dëgjova këto fjalë miradie e të mira për mikun Tuaj z. Nazif Laçin dhe familjen e tij, dhe tanimë më lejoni që unë të kyqëm në bashkëbisedim e të flas me këtë rast si filozof e teolog e jo si historian. Pra, si e kuptoi unë  njeriun?!. Një njeri që flet fjalë të mira për të tjerët, një njeri që shkruan mbi jetën e veprimtarinë e të tjerëve e jo të vetën, konkretisht siç kemi pikërisht prof. Nazif Laçin e nderuar i cili në librat e tij, në veprat e tij të mrekullueshme monografike shkruan gjithnjë për personalitete që ndoshta edhe vet familjet e tyre thuajse gati i kanë harruar të parët e tyre, vërtetë unë them se ky njeri ka zemër të madhe, ky njeri done njeriun, ky njeri don historinë, të kaluarën por me këtë edhe të tashmën dhe të ardhmën e popullit që i takon. Mos të harrojmë se ai njeri që shkruan për të tjerët e jo për vete, ai njeri nuk mund të jetë i keq, pse e them këtë? Sepse, njeriu është krijesë e Zotit dhe tanimë kur Ti, Ky apo Unë e nderoi e çmoi këtë krijesë atëherë vetvetiu neve e dojmë dhe nderojmë i përkulëm Zotit. Shkruan edhe në Libra të shenjët saktësisht në Bibël, po parafrazoi: “Nëse thua e dua Zotin e nuk e don të afërmin tënd – rrenacak je, sepse si mund të thuash e dua Zotin të cilin nuk e sheh e të mos e duash vëllaun e motrën njeri të cilin e sheh…” Dhe pikërisht këtë e kam parë që në takimin e pare që kam pas me prof Nazifin, ky burrë e don njeriun, e don atdheun, don gjitha krijesat e Zotit e me këtë edhe vet Zotin. Prandaj, edhe që atëherë unë mbajë korrespodencë dhe bashkëpunoi ngusht me prof. Nazifin vite të tëra.

Marjan Sebaj – Sopi: z. Nazif Laçi meqë cekët se juve keni marrëdhënie të shkëlqyera me prof Tefik Ajvazin, dhe keni punuar shumë në fëtyra të ndritura të popullit shqiptarë të këtyre anëve, mua më intereson më tepër të dëgjoi pak nga ju lidhje me familjen e tij që është shprngulur në Smirë, edhe vet e di se juve keni punuar shumë në bashkimin e trojeve shqiptare, dhe gjithnjë cekni se: duhet quar deri në fund amanetin e të parëve tanë?

Prof. Naziv Laçi: Jo unë desha me ndërlidhë pikërisht lidhje me familjen ez. Tefik Ajvazi Mjaku. Familja e z. Tefik Ajvazi – Mjak janë nga Mjaku por për shkaqe ekonomike, por edhe politike etj, është shpërngulur dhe kanë ardhë në Smirë. Kjo familje është vërtetë tejet e ndershme, kombëtarisht shumë e pasër. Baba i z. Tefikut ka marrë pjesë në luftën antifashiste dmth andej kah janë radhitur shtetet demokratike dhe ka rënë dëshmor. Ai ka lënë pos Tefikut edhe katër pesë djemë (ky vëllezër) dhe që të gjithë kanë kryer fakultete dhe janë intelektual të mirëfilltë, dhe secili është në arsim apo më mire të themi në shërbim të popullit, gjeneratave të reja. Këtu pra kemi të bëjmë tamanë me një fole, me një çerdhe nacionale, që bëjnë jehonë.

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Këtu po ndërlidhëm dh eta plotësoi profesorin Nazif, edhe unë sa për informimi. Ne kemi nëntë vajëza me fakultete, kemi dy psikologe, një mjeke, dy gjuhë angleze, një është profesoreshë në fakultet një kemi të kryer me kiberanatikë. Jemi munduar që me fuqitë tona t’i shkollojmë e të jenë në shërbim të popullit. Shkurtë të jenë vetvetja dhe në dobi të shoqërisë.

Marjan Sebaj – Sopi: Siç tha edhe z. Nazifi, patriotizmi dhe atdhedashuria nuk njeh çmim sepse edhepse ju me një rrogë të një arsimtarit, rrogë të arsimit, nuk është lehtë të shkolloni fëmijtë por duket se vërtetë dashuria për arsimim ka qenë tepër tepër e madhe në ju. Sepse, të shkolloni nëntë fëmijë në ato kushte vërtetë është për çdo lavdatë? Si arritët këtë?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Më besoni, të ju them të vërtetën e të jam i hapur këtu. T’ju tregoi të vërtetën kisha dëshirë që pas përfundimit të shkollës fillore me regjistrue mjekësinë atëherë në gjimnazin “Ivo Llolla Ribar”. Dhe me këtë qëllim që të më ndihmohet pak dola në Viti, në komunë, hyra mbrenda e më thane urdhëro më tha një zyrtar. I thash; due që vajzën time me regjistrue në gjimnaz, gjegjësisht mjekësinë. Më tha; zotëri burs për gjimnaz nuk ka, por vetëm për shkollë normale, atëherë ishte përgjegjës për arsim z. Elez Azizi nga Skifteraj, kjo ishte vitin 1959-60. Pikërisht në këto vite edhe ishin lëvizje kundër arsimit shqip, nuk na donin. Por, unë nuk u ndala. Mirëpo, dha Zoti z. Marjan e unë e kam pas një ndihmë në Shkup sepse atje e kam një dajë të babës nga Begunca dhe shkova te ai e ai më pranoi si djalë të vetin dhe më tha; shih, t’i do të regjistrohesh këtu në shkollën normale dhe do të jesh sikur djali im në familjen time në Shkup, plus më tha se normalja është katër vjetë e jo pesë, kështuqë dola edhe para shokëve të mijë një vit. Ja pata fatin kështu dhe dha Zoti e me ndihmën e tij dhe miqëve e të afërmëve nuk u dorëzova.

Marjan Sebaj – Sopi: Prof. Tefik Ajvazi Majaku, rrëfimet tuaja janë shumë të sinçerta dhe prekëse, shumë interesante janë rrugët tuaja deri në arritjen e synimeve që i kishit pas dhënë vetjes tuaj, pra arsimimi dhe shërbimin në të mire të popullit, gjeneratave të reja, por siç e pa neve këtu kërkuam nga një kafe me prof. Nazifin dhe jemi adhurues të kafës, kurse Ti gjithë kohën he spirizuoz dhe mund të them se u kënaqa në ndej e bisedë me ju duke shpalosur rrugën tuaj të arsimimit, kushtet, rrethanat…por me këtë edhe rrugën e shumë bashkëmoshatarëve e gjeneratave të mëhershme…Juve kërkuat këtu jo kafe por raki (na bëre të qeshim, meqë unë dhe prof. Nazifi nuk e konsumojmë rakinë). Por, dëshiroj të them se neve me prof Nazifin përveq se promovojmë vlerat tona nacioanle, shkrim leximin, librin…neve promovojmë edhe harmoninë dhe paqën, dashurinë në mesin ku jetojmë, në mesin e popullit vëlla shqiptar. Si shaka të ndërlidhëm me mahitë tuaja; Ishim një ditë me një mik timin në një ndej, unë i konfesionit katolik shqiptar e ai i përkatësisë fetare muslimane shqiptare. Dhe i Zoti i shtëpisë poashtu ishte me fe islame por në nderë e respekt ndaj meje, pyeti; a mund të qoni nga një dolli (nga një gotë raki)? Unë menjëherë  i thash; jo! Kurse miku im që ishte me mua, tha pop o gjithësesi ma sjellë një gotë. Dhe vazhdoi; Shihni, nëse dëshironi të dini se çka janë e si kalojnë shqiptarët atëherë, për musliman shiqojeni Marjanin me këtë rast sjellmani mua gotën me raki dhe për katolik më shiqoni mua. Pra, me këtë dëshiroi ai e dëshiroi të them edhe unë, se neve shqiptarëve nuk mund të na ndaj e përqaj askush, jemi një gjak, jemi një popull me kulturë e traditë europiane, që jetojmë me shekuj tamanë si vëllezër duke respektuar, nderuar e dashur njëri-tjetrin, apo siç thot i Madhi Gjergj Fishta: Vërtetë ne shqiptarët festojmë Bajram e Pashkë, por Shqiptarinë e kemi të përbashkët. Ja pra, kjo na mbanë gjithnjë të bashkuar, në paqe e dashuri mes veti.

“Unë jam gjashtë muaj llatin (katolik) e gjashtë muaj jam musliman, kurse dymbdhjetë muaj jam Shqiptar.”

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Zotëri të nderuar, shembull i mirë konkret. Por t’u pyes; a keni lexuar për Ivë Markun, llatinin që e kanë quajt? Merrne librin e Sejdullah Brestovcit ai ka studijuar hollësisht Karadakun, dmth të gjitha ato pjesë e fshatëra si Smirë, Stubëllën, Dërngagllavën, Korbeliq, Tanushë…,dhe gjitha ato fshtatëra të Karadakut dhe është interesant se kur ka ardhë Iva në Kabash në familjen e Mustafës që të gjithë ata ishin ballista, ka qenë ato ditë Ramazan dhe Iva as nuk ka pi e as nuk ka hanger. E kanë lutë e ai ka thënë; jo është Ramazan apo, kështuqë po ju nderoi juve. Dhe gjatë Iftarit atëherë njëri e pyeti në be, posh Zotin Ivë apo na tregon diçka drejtë, ky tha, nëse di po. E pyeti njëri: Çfarë besimi je Ti? Ky i përgjigji; Unë jam gjashtë muaj llatin (katolik) e gjashtë muaj jam musliman kurse dymbdhjetë muaj jam Shqiptar. 

Marjan Sebaj – Sopi: Po, është interesant se para disa ditëve edhe unë lexova në një gazetë ku një grua nga Gjakova me përkatësi katolike, një profesoreshë, dhe në shenjë solidariteti gjithmonë agjëron gjatë muajit të Ramazanit.

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Rasti tjetër, në Bistazhin (vr. ime në Gllogjan) gjatë vitit 1998/9., gjatë luftës së fundit kur kishte të shpërngulur dmth të përndjekur dhe strehim gjetën në Kishë dhe objektet kishtare edhe shqiptar të besimit islam, dhe ishte kohë e Ramazanit, dhe tani kur ishte koha e Iftarit për t’i ftuar besimtarët në Iftar binin këmbanat e Kishës.

Marjan Sebaj – Sopi: Unë po e lidhi edhe këtë me shkrimin tim në librin memoaristikë apo kujtime nga lufta; “Flijimi Ngadhënjyes” (2006). Më besoni gjatë vizitës së fshatërave për rreth kur kam parë të rrënuar gjegjësisht të minuar e shkratërruar minarën e xhamisë në fshatin Livoç më ka dhimbë në zemër dhe shumë keq e kam ndie vetën, njësoj mu ka duk sikur të ishte e rrënuar ndonjë Kishë. Kjo është ndjenja e jonë e përkatësisë së përbashkët pamvarësisht a jam katolik, musliman, protestant o ortodoks shqiptarë.

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Nuk e di për besë por unë nuk kam far simpatie ndaj Gregëve, apo Turqëve, dhe më besoni se kujtimi mbi gjithë atë që kanë bërë kundër nesh gjatë historisë aq shumë më ka irituar saqë as sot nuk mund ta vizitoi turqinë, as si turist dhe njëherë kam bërë be se nuk shkoi dhe u kry.

Marjan Sebaj Sopi: Por, i nderuari prof. Tefik duhet me shkue edhe në Turqi meqë neve në Turqi i kemi hiq më pak se shtatë-tetë milion me prejardhje shqiptare?

Prof. Nazif Laçi: Edhepse pak foli z. Tefiku lirshëm lidhje me kundërshtarët grek o serb e turq. Mirëpo, unë kam këtu kam një mendim pak më ndryshe, mendimi im është se në diplomaci këto gjëra preferohen, ndoshta duhet edhe me kundërshtarët me punue kur është në pyetje dhe në interes çështja kombëtare. Neve na ka lidhë historia me turqë si dhe me shumë popuj tjerë që i kemi pas kundërshtar e armiqë, sepse mos të harrojmë në veçanti Perandoria Osmane (Turqia) ka qenë Perandori shumëshekullore dhe mbi të gjitha në Turqi kemi edhe gjakun tonë ku besohet se jetojnë diku rreth shtatë o tetë apo dhjetë milion shqiptarë. Dhe e vërteta është se në Turqi kanë shkuar edhe më vonë shqiptarët atje, kështuqë nuk guxojmë t’i harrojmë ata shqiptar të cilët edhe pa vullnetin e tyre është dashur të shpërngulën e të ngulitën në Turqi.

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Po, po, prof. Nazif, por janë parime të mia dhe po të jenë edhe pesmbëdhjetë milion shqiptar unë nuk mund të shkoi atje. Meqë problem është sepse unë gjithnjë i mendoi vuajtjet, mundimet, vrasjet…diktaturën dhe ndalimin e shkollave në gjuhën shqipe e të drejtat tjera të shqiptarëve. Përveq tjerave që nuk po dua t’i numëroi këtu.

Marjan Sebaj – Sopi: Është e vërtetë se neve jemi një popull numerikisht i madh në Turqi, dhe mos të harrojmë edhepse nuk kanë atje shqiptarët të drejtë në shkollim e shumë të drejta tjera nacionale, duhet ditur se këtë Turqinë moderne e ka themeluar vet presidenti i tyre i parë demokrat pra që ishte me prejardhje shqiptare, Ataturku. Duhet ndoshta kuptuar edhe turqit, ata mesiguri kanë frikë nga lindjet e shumta (nataliteti i lartë) në mesin e popullit shqiptar i ngulitur atje, pastaj iu janë frikësuar se po u shkolluan atje shqiptarët atëherë është shumë e mundur që shqiptarët edhe të marrin primatin dhe drejtimin e atij shteti. Ndoshta edhe kjo frikë mbretëron në popullin turk që sot i frikësohet shqiptarëve dhe iu ndalon shkollimin dhe emancipimin apo senzibilizimin e tyre.

Prof. Nazif Laçi: Po mesiguri qëndron edhe kjo tezë. Dhe unë shoh sot në shumë portale e mjetet tjera të informimit ku gjithnjë e quajnë Turqinë armike etj… Shihni, mendimi im është se këtu duhet patur kujdes, po është e vërtetë se ajo Perandori e ka pas si kokë popullin Turk apo udhëheqës Sulltanin, por mos të harrojmë se gjitha të kqijat nuk erdhën në popullin tonë vetëm nga turqit por ajo ishte Perandori ku bënin pjesë shumë popuj e që të kqijat në popullin tonë vinin edhe nga ta, e herë herë ndoshta edhe nga vet ne. Mirëpo, sot ne si popull modern duhet t’i tejkalojmë këto inate, urrejtjen dhe së bashku të përmirësojmë gabimet e mëhershme. Të mos urrejmë askend, por të shkojmë përpara duke i dhënë rëndësi të madhe ekonomisë, arsimimit apo siç thot shpeshherë zotëri Marjani; arma më e rrezikshme ndaj armikut është shkollimi ynë. Kjo e mbytë armikun vetvetiu pa fajin tonë, kurse neve na bënë të Madh, të ngritur dhe lartësuar e na shpie në vendin cilin e meritojmë, në mesin e popujve e kombëve të përparuar e të qytetëruar ku edhe e kemi vendin e që atyre popujëve gjatë historisë iu kemi dhënë shumë. Pra, duhet shiquar gjërat që sot na bashkojnë e jo ndajnë apo siç thot dr. don Lush Gjergji duhet shiquar, bashkimin në dallime, dhe mbi të gjitha të jetë falja dhe dashuria mes veti dhe me të tjerët. Unë po dua këtu të lidhi pak historikisht atë luftën e Ataturkut në Çernokala, bile diku e kam pas bërë një artikull lidhje me këtë luftë, kjo luftë ka qenë pikërisht shqiptare, gjithë luftëtarët thuajse kanë qenë shqiptarë. Tash nëse bëjmë pak analizë si shembull; pse bash shqiptarët bënë luftë në Çernokala? Jo mendimi im është se ata kanë luftuar për një kauzë të drejtë apo më mirë thënë kundër sllavizmit apo depërtimit të tyre në mesëdhe. Pra kjo ka qenë qëllimi i asaj luftë. Prandaj, nuk është mire të paragjykojmë pa studijuar mire gjërat, mos të jemi ata që vetëm dimë të gjykojmë pa analizuar.

Marjan Sebaj – Sopi: Po këtu jemi të mendimit me z. Nazif Laçin se neve jo për diç tjetër por më shumë na duhet sot të kemi bashkëpunim me Turqinë meqë atje kemi shumë dokumente që flasin mbi historinë e popullit tonë gjatë periudhave të ndryshme?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Shihni të nderuar, unë edhe në librin tim thuajse gjithkund e kam potencuar dhe kam theksuar disa herë kur është çështja te raporti fetar, jam alergjik, dhe kam kërkuar dhe kërkoi dhe jam ai që vërtetë nuk dëshiroi ndarje. Unë vëllaun e kam vëlla, dhe gjithat ia them në sy pamvarësisht a është i bardh a i zi, a është i mençur dmth i urtë apo më pak i ditur, pamvarësisht se cilit besim i përket ai a është katolik a musliman, a është protestant a ortodoks shqiptar, vëllau është dhe mbetët vëlla në çdo kohë e gjithmonë. Edhe ashtu jemi pak, plus me bë me qenë të ndarë atëherë mesim edhe më pak dhe mbarojmë. Kështuqë e vetmja gjë që na shpëton është të mbahemi tok – bashkë.

Marjan Sebaj – Sopi: Po më intereson diçka. Sepse njeriu që punon edhe provokon, po e them në kuptimin pozitiv. Ja, këtu e kemi Prof. Nazifi dhe po e them a mos ndoshta ky me punën e tij madhore na provokoi lidhje me monografinë që ka bërë kështuqë edhe neve iu qasëm kësaj pune dhe kemi bërë monografi të fshatërave që i përkasim?Dhe sot kemi mjaftë monografi dhe kjo më gëzon meqë gjeneratat e reja duhet njohur mirë prejardhjën e tyre, fshatin e vet etj?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: T’ju them të vërtetën edhe kur kam qenë këshilltar dmth edhe pas 1982, pas protestave dhe ishte si në „modë“ dhe obligim kështu të them kushtimisht pra me u vëllazërue me komuna tjera. Dhe neve na thanë me u vëllazërue me entin pedagogjik të të Zrenjaninit (Vojvodinë). Dhe neve shkuam musafir tre ditë atje, dhe mua një profesoreshë hungareze dmth e besimit katolik e që dukej se ishte disa vite më e vjetër se unë më tha; kolegë a bënë të të pyes diçka? I thash: Po! Vazhdoi: Na thoni diç mbi raportin mes Serbëve dhe Shqiptarëve? Unë drejtpërdrejt po i them: Nuk është e vërtetë se ata janë të shtypur, kjo nuk qëndron, sepse ata vet deri tani kanë sunduar e neve jemi barazuar kemi dashur vetëm të barazohemi e ata nuk e dëshirojnë këtë! Kurse ajo vazhdoi, po kjo qëndron edhe tek ne dhe ja si shembull; tani na kanë hjekë një orë e gjysmë gjuhën hungareze, dmth është e padrejtë kjo sepse hungarezët mësonin gjuhën serbe kurse serbët këtë gjuhë nuk e kishin për obligim! Unë vazhdova; shihni tek ne në Kosovë gjithë kanë të drejtë në arsim, edhe romët kanë paralelet e tyre në Ferizaj (dhe vërtetë atë kohë këtë e kishin, bile ka qenë një pedagog I Pejës që ka sjellë edhe abetaret në gjuhën rome etj). Dhe çka është këtu më e rëndësishmja që dua të potencoj. Në prononcimin e çdo drejtori të shkollave përkatëse ata deklaroheshin si shembull, njëri thoshte për shkollën time janë shkruar dy monografi, tjetëri për shkollën time tre monografi e kështu me radhë, dmth që i binte se çdo shkollë e tyre i kishte kah dy tre monografi, kurse shkolla tek ne në Viti nuk ka pas asnjë monografi, bile krejt tash vonë e dimë se prof. Nazifi ka hartuar monografinë e gjimnazit. E mendojeni se sa kemi patur neve profesora para prof. Nazifi dmth më të vjetër e që nuk kanë lënë asnjë shkrim lidhje me jetën e punën e shkollave tek ne. Në këtë monografi të profesorit mbi arsimin dmth punën  e gjimnazit në Viti unë kam qenë recenzent, dhe kjo vepër më ka gëzuar tejet mase.

„Mjaku, vatër e shuar atërore…“

Marjan Sebaj – Sopi: Po, është një vepër monumentale dhe me vlerë, mirëpo unë këtu e kam në dorë një libër tjetër, pra pikërisht librin (veprën) Tuaj “Vatrat e shuara atërore” monografinë e fshatit Mjak e cila ka 480 fq, një vepër voluminoze.  Apo siç them unë për monografitë e fshatërave kur i shoh; këto janë Bibla e Kur’an të fshatit?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Shihni nëse lexoni në te se çka kanë shkruar shokët e mi si prof. Nazifi hiqni, sepse më ka mik dhe më lavdëron (pak shaka). Shihni neve kur kemi punuar në librin monografik të profesorit Nazif rreth shkollës Kuvendi i Arbërit në Viti, neve më së shumti kemi shkruar për prof. Isak Ahmetin. Bile në bisedë me prof. Nazifin tha po mos hidhërohen të tjetër pse për ta kemi shkruar më pak. I thash, ndesh le të hidhërohen e ndesh le të gëzohen, nve duhet ditur dhe pranuar atyre që kanë kontribuar më së shumti, duhet ditur atyre që kanë shkruar më së shumti, që i kanë dhënë dhe lënë diçka popullit e kulturës Shqiptare në përgjithësi. Lëre ti atë siç thonë dikush, jo e paska bërë mire e jo keq! Mirë unë e paskam bërë keq e ti hiq. Pata thënë unë po gaboi, por ti nuk po shkruan aspak e kjo është edhe më keqe, sepse më mirë të gaboj por të shkruaj diç (sepse dikush del e do e përmirësoi atë gabim) sesa të rrimë duarkryq e të mos punojmë asgjë. Atij që punon nuk duhet t’i hyjmë në hak siç themi, pamvarësisht nga është e kush është. Shembull unë me qëllim të mire gjithë i kam thënë prof. Nazifit, pse nuk ke shkruar më tepër për  Ilaz Laçin koçak i njohur (Dodë Dodaj nga Binça e ka pas bashkëluftëtar e mik të ngushtë) që kam shumë anegdota për te, meqë kam dëgjuar fjalë të mëdha meqë edhe ka qenë burr e luftëtar i madh. Pastaj një nga familjet e Llamallarëve të Gërmovës më pati thënë pse në monografinë tënde nuk ke shkruar më shumë për marrëdhëniet e mira mes familjes sonë me familjen Sedaj nga Kabashi, pikërisht me babën Antonin (Tovin) e prof. dr Engjëll Sedaj, (me te kam punuar pesë vite në gjimnaz), pasi gjithmonë të parët tanë kur kanë ra (janë dale në Pazar) janë ndal e kanë pushuar në këtë familje mike. Pra, ja shih se sa marrëdhënie të mira kanë mbajtë të parët tanë që janë thirrur e thirrën ende në dasme, gëzime e hidhërime…pra sot e asaj dite mbahën. Kështuqë neve me shkruar po aq sa dime, por le të vazhdojnë të tjerët të plotësojnë shkrime e gabimet eventuale tonat, pra neve ju kemi trasuar rrugën të rinjëve. Apo shembull mësuesin e famshëm dhe patriotin Engjëll Zefin e kanë mbajtë në Kabash dy vite. Ai ishte mësues (kishte kryer shkollën në Shkodër në kohën e Zogut), mësues i dalluar në Bibaj, vitin 1941 ai e ka hapë shkollën atje. Ky është patrioti që ra dëshmorë në luftë kundër partizanëve. Bile unë me fanatizëm unë ruaj një letër nga ai, që ka shkruar me dorën e vet, ai ka shkruar shumë dhe shkrimet i kishte pas ruajtur në mur, por a është gjetur gjë nga shkrimet e tija nuk di. Është interesant se ai ka vra dy serb komunista nga kulmi i shkollës pasi ata i kishin pas vra dy ballist. Ja, mora si shembull këto që të dihën e të punohet rreth këtyre figurave të ndritura që ndoshta pak dihet e dinë gjeneratat e reja. Pak kemi punuar rreth ndritjes së punës, jetës e veprimtarisë tyre. Bile pasi e vrajnë partizanët shqiptarë komunist kur ky bëri luftë të paparë por që në fund ngeli pa municion. Një oficier komunist, thot; auu e paskemi vrarë ish kolegun tim të gjimnazit, burr i madh ka qenë ky dhe mjerë neve çka kemi bërë e kë kemi vrarë.

Marjan Sebaj – Sopi: Mua çka më intereson në këtë bisedë është pikërisht libri i Juaj Vatrat e shuara atërore…Sa kemi neve informata ky libër do të promovohet shumë shpejt? Ky libër sa kam pare e që më pëlqen ka shumë dokumente (si foto) e proçese të ndryshme gjygjësore. Çka mund të na thoni rreth tij.

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Po, është e vërtetë se në librin tim monografik kam shumë të dhëna, shumë proçese të nxjerrura nga vet gjykata, kështuqë këto dokumente përcjellin të dhënat e tekstet që kam shkruar aty si dokumente faktike. Të theme të vërtetën deri sot kush e ka lexuar këtë vepër ka pas fjalë miradie dhe kanë thënë se kam bërë një punë të mire, dhe për këtë falenderoi gjithë bashkëpunëtorët e mi që i kam pas krah të djathtë. Disi unë ngushtohem të flas për librin tim, por besoi se do flasin tjerët e këtë e pres. Të them të drejtën e të vërtetën fillimisht unë jam munduar që një libër t’ia kushtoi babës tim.

Marjan Sebaj – Sopi: Prof. Tefik, mua që më ra në sy dhe që më intereson është kjo pikërisht këto ( një mori) dokumente origjinale të plasuara këtu, dhe besoi se këto dokumnte më parë nuk kanë qenë ndokund të publikuara?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Ashtu është, jo jo, më pare askund nuk kanë qenë të publikuara këto dokumente më parë askund. Unë kam vizituar e vizituar shumë arkiva, nga to kam nxjerrë shumë dokumente të kohës me të cilën jam  marrë, dhe ato që kam menduar se janë të rëndësisë së veçantë i kam publikuar në libër. Beso dashuria e madhe për të publikuar e zbardhur faktet historike askurrë nuk kam shiquar se sa më kushton mundi, rruga e gjërat tjera…Unë (ne) kemi punuar për “riza” të Zotit dhe për nderë e lavd të popullit e jo për atë të interesit.

Marjan Sebaj – Sopi: Prof. i nderuar, a jeni të vetdijshëm se me zbardhjën apo publikimin e këtyre dokumenteve (proçese gjygjësore) mund të jeni nga ndokush edhe i paditur në ndonjë gjykatë?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Unë nga kjo nuk kam far frike e as që më intereson kjo po edhe të më dënojnë e burgosin njëqind vjet, pse? Sepse unë këtu nuk kam thënë e plasuar asgjë që nuk qëndron pos të vërtetës dhe të vërtetës. Unë kam shkuar në mënyrë ligjore, kam bërë kërkesa në arkivë, si shembull kam thënë; kam dëshirë këtë e këtë faqe ta kam, dhe në mënyrë të rregulltë e kam marrë etë që kam dëshiruar, kështuqë përgjegjësinë nga ai moment e merr arkivi. Por, unë në çdo kohë qëndroi pas asaj që kam thënë apo shkruar. Por, këtu kisha me shtuar diç e kisha me lutë popullin, që shembull, nëse baba i ndokujt të ketë bërë diç të keqe, tani mos të anetemohet apo mallkohet djali i tij apo familja, sepse secili njeri mbanë përgjegjësinë e vet.

Marjan Sebaj – Sopi: Vepra e Juaj është monografi për fshatin Mjak, sot ky fshat më duket tërësisht i braktisur, pra, çka mund të na thuani për më tepër lidhje me historikun e fshatit Mjak?Lexuesit mesigurii  intereson Mjaku i  mëhershëm dhe i ditëve të sotme?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Sipas shkrimeve Serbe të vitit 1933., dhe pikërisht historianit, akademikut Serb A. Uroshqeviq i cili ka studijuar e ka shkruar thuajse për gjitha fshatrat e Kosovës, ndër to e përmend edhe Mjakun. Thotë janë katër lagje, një me gjashtë, një lagje me tri, tjetra me katër dhe lagjja e fundit me pesë shtëpi…Dhe thot se gjithë këta janë me prejardhje Shkie, (serbisht e thot; Zvani Shkie = Të quajtur Shki, apo Serb). Nuk shënon asnjë emër shembull të ndonjë plaku etj, apo cilat familje o lagje janë Shkie (Serb)…dhe vazhdon e shkruan se; Ata kanë ardhur nga Topojanit të Kukësit dhe cekë se me fe kanë qenë ortodoks. Dhe pastaj unë i interesuar rreth kësaj çka ka shkruar ai historian Serb, unë kam marrë rrugë e kam shkuar në Kukës e nga Kukësi 12. Km më larg. Kam marrë disa persona si një mik timin mësues nga Drobeshi, e pastaj jemi drejtuar për Kukës e fshatëra për rreth. Diku me makinë dikah këmbë etj dhe arritëm në ato pjesë të Kukësit ku mbërritëm në vendin e quajtur poashtu Mjak, dhe thirrëm një burrë pikërisht në këtë vend për të na treguar se ku është Kodra e Mjakut edhe livadhet e mjakut. Doli një burrë diku 50 vjeçar përafërsisht dhe na u prezantue me emërin Agim. Ai frikohej mos kemi ardhë për toka najsend (pasi ai ishte i ardhur nga një fshat e ishte vendosë në ato troje) meqë na pa duke bërë fotografi, por i thash o Agim, rri pa frikë sepse unë kam ardhur nga Kosova nëse ke dëgjuar për Ferizaj, e ato pjesë. I thash o Agim unë kam ardhur që në bazë të dokumenteve me i kërkuar të parët e mi, për të kërkuar prejardhjën e të parëve të mi, familjen time. Pra, nuk kemi të bëjmë këtu me shtëpia e toka.Dhe e pyeta e si quhet ky vend, më tha unë këtu jam vendosë para pesë vitesh dhe e di që këtë vend e quajnë Kodra e Mjakut. I thash e ku është kodra e Mjakut, ai na përshkruajti ja nga këtu e atje. Po kjo shtëpi e pyeta që po banon e kujt është, më përgjigji e dajës tim. Më pas zbritëm tel livadhet e Mjakut siç i quanin, kërkuam burrat e vjetër dhe e pyetëm një burr 87 vjeçar se të kujt janë këto vende, ai na përgjigji nga të parët tanë. Unë isha sbashku me prof. Feri Arifin. E pyetëm se kush është i pari nga familja e ai ja filloi i pari ky e ky e ky…Ja filloi Nikolla, pastaj ky ka shkue aty e nga aty kanë dal këtu Zymberi…e tani një hoxhë i mençpur na ka kthy në islam besa sepse jemi frikue atëherë. Mirë e pyeta e Kisha ku është meqë përmende emëra katolik – të krishterë të të parëve Tuaj. Më tha ja këtu në krah, po i thash pse bre e keni prishë kishën, na tha jo besa nuk e kemi prishë na por e e kanë prishë në Kohën e Enverit sepse ne deri atëherë e kemi ruajt. Mirë i thash po kjo xhami, a hynë kush në te, më përgjigji jo valla nuk hin kush në te. E pyeta sepse u shihte se askush nuk ka shkelë kush barin aty, bari i pashkelur. Atëherë u tubuan edhe disa pleq të katundit (fshatit) dhe ia shtruam muhabetit. Besa këtu mu kujtua fshati im tani tërësisht i braktisur apo siç e kam quajtur unë fshatin Mjak; Mjaku vatër e shuar atërore.

„Ne jemi një Diell, një gjak, një gjuhë…“

Prof. Nazif Laçi: Çka biseduat me ata, cila ishte tema kryesore?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Po tema e udhëtimi ynë për të marrë atë rrugë e shkuar në ato troje të Shqipërisë ishte të dimë e të marrim vesh më tepër se kush janë Mjakët. Dhe atëherë filluam të pyesim se kush janë Mjakët sipas pleqëve, e ata filluan të na tregojnë se; Popullata e këtyre trevave këtu janë quajtur Mjak. Mjakët kryesisht janë marrë me blegtori. Por, një pjesë e mirë e këtyre banorëve janë shpërngulur nga këtu. I pyetëm po mirë kah kanë shkua ata? Na thanë sipas pleqëve shumica e tyre kanë shkuar kah Tetova. Ku pikërisht, ata në thane; po valla janë shkue në Shipkovicë. Mirë i pyetëm po a jeni parë me atë plakun kryesor që ka shkuar atje në Shipkovicë, apo ndonjë nga ta. Tani njeriu më i vjetër që ishte aty na përgjigji: Besa more burra e mbajë mend sikur sot se deri vitin 1948 e mbajë mend kur kanë ardhur pleqtë e Shipkovicës këtu tek ne si nipa. Pastaj isha edhe disa herë në vizitë (dy tre here) për të biseduar me ta. E më vonë mora rrugën për Shipkovicë.

Marjan Sebaj – Sopi: Rrugën për Shipkovicë e morët me qëllim të njejtë për të zbuluar rrënjët apo, për të zbuluar lidhjet mes Mjakëve të Shqipërisë (rrethit Kukësit) atyre të rrethit të Tetovës dhe Mjakut në Kosovë?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Pikërisht qëllimi im ishte ky që cekët në pyetje. Një ditë mora një auto (taksist, njeri pak në moshë) dhe ia mësyra Shipkovicës. Po, i them shoferit më qonë te shkolla e Shipkovicës. Ai më pyeti e pse? I thash dëshiroi të takohem me Mjak. Ai më përgjigji; Ua po në Shipkovicë ke shumë Mjak, janë tri lagje Mjak me gati treqind shtëpi. U përshëndetëm me taksistin sepse i thash tani t’i mund të shkosh meqë unë ndoshta ndodhë edhe të bëjë konak këtu. U takova me një profesor, ia tregova qëllimin e ardhjës sime e aim ë tha; shumë mirë vetëm le të mbaroi ora se pikërisht kemi këtu një profesor të historisë dhe është Mjak. E pyeta a ka këtu ku mund të bëjë gjumë sonte. Më tha: ai vëlla këtu ke dy-tre qindë shtëpi dhe normal se Ty të marrin, je në familjen tënde. Kur e pash se ai u ngushtue pse pyeta ashtu, bile më tha; a je Ti tub ë hajgare, unë si në mahi për tu nxjerrë e të “mos bie në provim” i thash, jo jo vetëm u mahita se e di këtë që jam në mesin e vëllezërëve të mi. Nuk vonoi shumë, erdhi ai profesori, u morëm ngrykë, u përshëndetëm…ishte shkollë e re, bashkëkohore me mbi njëmijë e pesqindë nxënës. Shkolla më habiti se mbante emërin e një hoxhe, por më vonë më treguan se ai hoxhë ka qenë aq përparimtar (bile kishte shkruar edhe libër lidhje me dy besimet atë islam e të krishterë), ky Hoxhë kishte pas nën mbikqyrje e udhëheqjen e tij shpirtërore atë kohë mbi dy mijë e tetqindë katunde. Është për çudi se ai Hoxhë qysh atëherë dmth vitin 1903., me qenë aq vizionar, aq patriot e përparimtarë (më tepër se sot ne) është për tu befasuar. Ai në një libër  - vepër që kishte pas shkruar; NE JEMI NJË DIELL, NJË GJAK, NJË GJUHË…

Marjan Sebaj – Sopi: Ky paska qenë sikur patrioti ynë dhe nga ai u paska frymëzuar, pra nga Mulla Idriz Gjilani?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Jo jo, thënë të drejtën e duhet pranuar se Mulla Idrizi ynë pikërisht nga ai ka marrë mësimet dmth rrugën e patriotizmit dhe thëniet e urta që neve i njohim të mulla Idrizit. Jo këtë duhet pranuar. Mos të harrojmë se ai ka marrë pjesë në Kongresin e 1907 në Kongresin e Bukureshtit. Tani ky arsimtar më tregoi se ky hoxhë paska qenë gjyshi i tij. Tha; unë e kam gjysh. I thash mrekulli e shumë faleminderit. Dhe pikërisht tani duhet falenderuar këtë arsimtar të dashur i cili më ka nxjerrë shumë dokumente e vendime të publikuara tanimë në veprën time lidhje me jetën e veprimtarinë e këtij hoxhë patriotit e shumë dokumente tjera të rëndësishme rreth Mjakëve. Bile vazhdoi e tregoi e tha; kur e kemi marrë hoxhën i cili ka vuajtur shumë shkaku i atdhedashurisë dhe patriotizmit që kishte, pra kur e kemi marrë nga Spitali besoni vëllezër (ishim një grup arsimtarë që e dëgjonim) ka pas hiq më shumë se dyzet e pesë kilogram  dhe pas gjashtë javëve pat vdekur. Mirë e pyeta po a ka ndonjë dokument, më përgjigji, po sa të duash. E pyeta po a mund të publikoi ato në një vepër time, librin tim që jam duke përgaditur. Më tha, pa kurfar problemi publikoi e mos ke far derti, bile ndesh edhe në televizor qite. Jo jo, i thash vetëm në libër e kam ndërmend. Kështu vazhduan bisedat tona dikur deri kah ora 14.00 e filloi të vij raunda e dytë e njerëzëve. Por, unë iu tregova qëllimin dhe kohën time të kufizuar. Mirëpo, ishte treditë e çuditshme, kur njëri më tha duhesh vetëm edhe pak të pritësh se dëshirojmë t’I japim me vete do gështenja. Iu thash se kohën e kam të kufizuar e më falni që nuk mund të rrij në drekë apo darkë. Por më tha se këto gështenja neve iu japim në vend të bukës (ma mbushën qantën edhepse unë iu tregoa se neve në Kosovë kemi mjaftë vende me gështjenja, mirëpo ishte treditë e nuk iu ktheva nderën). Dhe pas kësaj m’i dhanë këto dokumente cilat i kam publikuar në librin tim. U përshëndetëm me ata burra të cilët i falenderova për mikëpritje vëllazërore dhe bujari

Emëri Mjak…

Marjan Sebaj – Sopi: Profesor vetëm të jemi të kjartë neve këtu rreth shpërnguljes apo dyndjes e ngulitjes së popullit apo familjeve nga një vend në vend tjetër. Këtu neve shpeshherë përdorim fjalën të “ardhur nga shqipëria”, pastaj edhe armiqtë tanë kanë marrë këtë si pretekst duke na quajtur neve “ardhacak” nga shqipëria në Kosovë e Maqedoni e qetiu në trojet tona arbërore shumë shekullore. Pra, most ë harrojmë e të kemi ndërmend se atëherë kur ndodhnin këto dyndje apo lëvizje të ppullatës apo familjeve të ndyshme kufi nuk ka pas, nuk kanë qenë kufijtë që kemi sot apo më mire të themi kufijtë nuk I kemi njohur atëherë e as që kanë egzistuar. Kufijtë marine rëndësi dhe karekterin e domethënien e sotme qysh nga shekulli i XVIII. Mirëpo, këtë e dimë por nuk e dimë dhe na intereson nga etimologjia apo emëri Mjak?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Shihni, mund të ket variante apo kuptime të ndryshme rreth fjalës mjak, mirëpo fjala MJAK rrjedh nga ajo shkumba që del nga goja kur ke etje të madhe, ajo shkumba që thahët, dhe pikërisht ajo quhet MJAK. Shembull të ka dal mjaku në gojë. Dhe tani kur mjakasit kanë dal si barinjë, që janë marrë me blegtori, e vendin më të përshtatshëm e kanë patur nga atje (Shqipëria) me kaluar në Tetovë sepse vetëm Sherrin e kanë kaluar. Tani duhet treguar shkaqet e shpërnguljes apo kalimit nga Shqipëria në Tetovë e pastaj edhe vende tjera që sot i dimë se ku e kah jetojnë Mjakët anë e mbarë trojeve etnike Shqiptare. Atje në Shqipëri kishte pas ndodhur një ngatërresë gjithësesi por me gjasë edhe një vrsaje si pasoj e ngatërresës, pra dukët se ishte pas bërë një vrasje. Pra çka ndodhi? Kishin qenë dy shok të cilët kishin shkuar për të shërbyer në ushtri të turkut bashkë, kishin qenë miqë shumë të mirë dhe të lidhur ngusht mes veti, njëri nga një fis tjetër  e tani i kishte pas thënë tjetërit (dmth sot e dimë, këtij të familjes Mjak) se kur të lirohemi nga “askeria” (dmth ushtria) besën e ke se kam me ta dhënë motrën për grua. Mirëpo, pasi kanë kryer shërbimin ushtarak e janë kthyer në shtëpi e vendlindje të tyre ai që i kishte premtuar këtij të Mjakut se do ja jap motrën për grua nuk i kishte mbajtë fjalët. Bile e gjithë kjo histori që po e flas është edhe në këngë populllore folklorike të atyre trojeve shqiptare. Dhe çka kishte ndodhur tutje; një ditë kur ajo vajëza që është dashur të jetë gruaja e atij Mjakut kur është dashur të qoi bukën në arë, aty te Kisha, ku edhe sot ashtu quhej ai vend, këta dmth Mjakasit kanë dale e kanë grabit vajzën e premtuar dhe si kusht për tu pajtuar ka qenë që këta që kanë grabitur vajzën t’a lëshojnë vendin e tyre e të shpërngulën. Kështuqë ata atëherë kanë marrë rrugën e gjithë çka kanë patur dhe janë shpërngulur dhe vendosur fillimisht në Livoç i pari i tyre (yni) ishte quajtur Hasani (dmth këtu është fjala për Mjakët e Kosovës).

Marjan Sebaj – Sopi: Prof. Tefik, nëse mund të na thoni përafërsisht se kur ka mund të ndodhë kjo lëvizje apo shpërngulje (ardhje) e Mjakëve në këto troje apo më saktësisht në fshatin Mjak?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Shihni, sipas disave meqë nuk kemi dokumente të sakta të shkruara kjo ka ndodhë me gjasë diku rreth vitit 1740/50., këtë e shiqojmë mbasë gjeneratave, mirëpo shiqo këtu janë shtatë deri tetë gjenerata, e sipas shkencës e cila pranon një gjeneratë të jetë 20/30 vjeç atëherë mund përafërsisht të orientohemi se kur kanë mund të ngulitën këtu. Këtu duhet të kemi parasysh se ata nuk kanë dal ashtu menjëherë me gjithë antarët, por gradualisht së pari burrat me blegtori etj…ku kanë ndreq e ndërtu stane e më pas ato dalngadal kanë ndërtu shtëpi. Duhet theksuar se Mjakët nga Livoçi kanë pare ato bjeshkë të bukura, kullosa në të ashtuquajtura Malet e Zeza apo mbi fshatin Binçë, dhe atëherë për t’i ikur “zullumit” (të kqijave) turk kanë filluar gradualisht të braktisin fshatin Livoç e të vendosën në vende më të fshehta por me bukuri të rralla pra në Mjak të sotëm e ato pjesë. Mos të harrojmë se ata fillimisht kanë dal me blegtori verës në ato troje apo ato pjesë dhe atëherë dalngadal edhe janë vendosur aty, ku kanë vazhduar jetën duke u marrë të shumtën me blegtori. Dhe kuptohet se pas një kohe duke jetuar aty edhe janë shtuar dhe bërë tamanë një vendbanim i madh dhe i bukur, ku është jetuar në paqe e harmoni vëllazërore si familje, pasi ata edhe ishin të një familje por më vonë kuptohet kur kanë ndërtue shtëpi e janë vendosur edhe janë ndarë vëllazërisht, pra janë ndarë në bazë të vëllazërëve në lagje sipas kryefamiliarëve siç janë quajtur e janë edhe sot shembull familjet e Lami, (Lamallar), jo islam kjo ska lidhje me islam sepse ai ka qenë Lam, mirëpo sot nën ndikimin e fesë shkaku i ndikimi të saj ia kanë ngulur islam, e disa thonë jam nga lagja apo familja islam, jo jo gabim është sepse është dhe janë Lamallarë, pastaj Beqirallarë, tani Idrizallarë nga Idrizi e kështu me radhë…

Marjan Sebaj – Sopi: Më falni por ju lutëm a mund të më tregoni më kjartë se ku i bjenë fshati Mjeak meqë unë nuk po e di?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Fshati Mjak është mbi Binçë, këtu afër fshatit më të lashtë të Anamoravës Binçë. Dmth diku nja tre katër kilometra mbi Binçë ku bashkohen dy lumenjë qi i bie se njëri lumë vie pikërisht nga Debelldeu apo për rreth Mjakut, e dine vendin i cili quhet “te central” e pikërisht aty nga Binça kthen në të majtë e shkon tatpjetë dhe nga ky vend ku përpara ishte hidrocentrali vazhdon edhe shtatë kilometra dhe arrinë tek kroi apo siç I themi te çesmja e Mjakut.

Marjan Sebaj – Sopi: Duke njohur infrastrukturën ndër vendet rurale tek ne, dhe Mjaku poashtu gjindët në një vend rural, më intereson a arrihet lehtë sot në Mjak?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Këtë që e thoni është e vërtetë, mirëpo falë kryetarit të tashëm z. Sokol Halitit sot makina shkon deri në vend. Bile ditën kur është përuruar shkolla muze në Stubëll gjegjësisht në nëntor të vitit 2014., neve me inisiativën e Mjakëve dhe të kryetarit të Komunës kemi bërë poashtu përurimin e shkollës-muze edhe në Mjak. Atë ditë kemi pritur një delegacion Françez nga Prishtina së bashku me kryetarin tone dhe kemi bërë përurimin e shtëpisë-shkollës-muze.

Marjan Sebaj – Sopi: Prof. Ajvazi, neve e dime historinë e popullit shqiptarë, jemi një popull që kemi vuajtur shumë, që kemi pësuar shumë, kemi një histori të dhimbëshme, histori me lotë dhunë e çka jot ë shkaktuara nga armiqë të ndryshëm. Më intereson, a ka pësuar si gjithë Kosova edhe Mjaku në luftën e fundit meqë e dimë se Mjaku është zone kufitare Kosovë-Maqedoni. Dhe cilat janë pasojat e luftës së fundit në Mjak?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Shihni, unë gjithçka ka ndodhur gjatë historisë dmth që nga themelimi I Mjakut siç ceka aty diku që nga viti 1700 e këndej e deri në luftën e fundit e ditët e sotme jam munduar gjitha ngjarjet më të rëndësishme t’i përmbledh dhe paraqes në librin tim, këtë vepër modeste time. Mjaku në luftën e fundit 1998/9 ka pësuar shumë, lirisht mund të them se qysh para fillimit të bombardimeve të forcave Serbe nga ana e NATO-s., fshati ishte i bragdisur apo më mire thënë i shpërngulur me force nga ushtria dhe paramilitary Serb. Dhe më vonë edhe tërësisht i plaqkitur, djegur dhe shkatërruar. Tanimë kohën e fundit kanë filluar të kthehen banorët kohën e fundit e në veçanti verës, kështuqë kanë filluar edhe ti rinovojnë apo të ndërtojnë shtëpi. Mjaku më së shumti ka patur 53 familje me 305 banorë, më shumë nuk ka patur asnjëherë. Vitin 1955., Mjaku ka patur më së shumtibanorë këtë numër që e cekëm më pare. Mjaku ka filluar të shpërngulët gjatë viteve 1955/56 pikërisht gjatë asaj kohe të ashtuquajtur “aksioni i mbledhjes së armëve” që ka qenë me qendër në Binçë kuSerbët i kanë tubuar shqiptarët, ku i kanë maltretuar, ku i kanë rrah e vra… Kështuqë nga ajo periudhë gradualisht popullata ka filluar të shpërngulët, më së shumti ka familje që kanë shkuar e janë shpërngulur në Shkup, më herët ka në Gjurgjevel, atëherë në Kaçanik, mandej në Smirë kemi ardhë ne disa familje vitin 1926., kurse më herët janë shpërngulur apo disa familje kanë shkuar e janë vendosur në Sllatinë të Poshtme ku janë 29 shtëpi Mjak, pastaj në Gërmovë janë rreth 30 shtëpi Mjak…

Marjan Sebaj – Sopi: Mirë e sa banorë paskan mbetur sot në Mjak?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Fatkeqësisht nuk ka asnjë siç ceka më lartë, por shkojnë vetëm verës. Banorë të përhershëm që rrijnë siç themi Verë e Dimër jo jo nuk ka. Ka edhe disa familje që kanë ardhur në Viti dhe janë vendosur këtu ku vazhdojnë të punojnë dhe jetojnë, disa në kushte pak më të mira e disa në kushte të vështira ekonomike. Por që të gjithë vazhdojnë t’a kujtojnë me mallëngjim fshatin e tyre të lindjes apo të të parëve të tyre.

Marjan Sebaj – Sopi: Prof. Naziv i nderuar, neve na ofruat të dhëna të mjaftueshme për fshatin Mjak, të dhëna mjaftë interesante. Por ja meqë e kemi këtu edhe prof. Nazif Laçin I cili një kohë të gjatë mirrët me historinë e këtyre trevave, më intereson të dime cila është ajo rëndësia kryesore e Mjakut. Pse Mjaku të jetë pike vëmendëse e ish pushtetit serb?Keni cekur edhe Kalanë?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Në rend të parë mund të ceku e të them se fshati Mjak është në kufi jonatyral me Maqedonin kurse kjo është trevë e Karadakut, bile Dr. don Gjergj Gjergji e cekë se këto treva janë në Malet e Zeza. Mjaku gjithmonë ka qenë i lidhur me Komunën e Vitisë, bile kemi këtu afër të ashtuquajturin “Kroi i Mjakut”, pastaj këtu në Binçë familjet Lamallari kanë patur edhe një pjesë toke etj…Unë në librin tim jam munduar të jam sa më objektiv, të jam i arsyeshëm, të flas me fakte e dokumente bile edhe ato të dhëna gojore cilat i barti përmes librit tim rreth ndonjë çështje jam munduar që edhe ato t’i përcjell përmes ndonjë dokumenti adekuat. Edhe Mjaku si shumë vendbanime tjera anë e mbanë trovave shqiptare ka pas gjatë historisë njerëz patriot, atdhedashës të cilët kanë bërë çmos dhe dhënë edhe jetën për lirinë e trojeve shqiptare, shembull kemi Ramadan Mjaku (cili mendohet se ka ndreq atë kroin që cekëm) të cilit ia kishin patur djegur Serbët të tërë pasurinë që kishte me prapavijë që të shpërngulët të hik nga këto treva, ky pastaj nga ai moment shpërngulët thuhet se ka ik në Shqipërinë e Madhe, në Rahovicë mirëpo pas disa kohe kthehet e nxjerrë hakun duke i vrarë disa Serbë…Kështu pra Serbët gjithnjë bënin “zullum” në popull po edhe në Mjak të cilin e konsideronin si vend strategjik e që neve dhe të parët tanë atëherë nuk ia kemi ditë rëndësinë kësaj.

Prof. Nazif Laçi: Zotëri të nderuar, mua më duhet të ndërlidhëm këtu për Mjakun kur përmendët strategjinë. Shihni që nga kohërat më të lashta Mjaku dhe fshatërat për rreth siç janë Bresti, Tanusha, Debelldeu…kanë qenë nga kohërat më të lashta dhe mbesin edhe sot pikë strategjike, gjeostrategjike, duke filluar nga luftërat e Mbretërve Dardan e Maqedon para erës sonë dhe e cila ka vazhduar të jetë pikë strategjike përsëri edhe gjatë Perandorisë Osmane me Kopilaqën e më vonë deri në Luftën e Dytë botërore kur është zhvilluar lufta e Koçakëve mes hurdhive serbo - çetniko – maqedonase, dhe armiku gjithnjë edhe në luftën e fundit 1998/9 ka patur qëllim ta zhvendosë këtë popullatë shqiptare nga kjo zone, dmth çdo here ka pas qëllim asgjësimin të popullatës shqiptare e për të lidhë mes veti popullatën Serbe, pra që në mes tyre nga Serbia-Kosova-Maqedonia të jetë rreth kufijëve një popullatë vetëm serbe e mos të ketë në mes Shqiptarë. Shihni, edhe sot e hetoni se Serbët gjithmonë kanë luftuar për vende strategjike, për vende të lashta, për vende të cilat lidhin popullin serb mes veti kudo e në cilin do shtet të jetë ai. Shembull për rreth kufirit me Maqedonin kanë sjell Serbë nga gjitha trojet e ish Jugosllavisë duke filluar nga Kral Petri (siç e quanin), pastaj andej kufirit në Maqedoni (apo siç njihen me emërin Malet e Zeza të Maqedonisë) prapë rreth e përqark është trevë e populluar me serbë, kështuqë duket se këtoj qëllimi edhe kogjo ia kanë dale Serbët, ja konkret me rastin e fshatit Mjak ku tanimë nuk ka mbetur asnjë banorë e ngjajshëm është thuajse me shumë fshatëra e vendbanime tjera kufitare.

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU:  Prof. Tefik Ajvazi – Mjaku, unë në librin Tuaj po shoh figura të ndryshme ku unë në moshë pak më të re nuk po i njoh kush janë si për shembull Selman Adem Mjaku i lindur 1892-1982…, e të tjerë, pra, i keni njohur mire këta persona e historinë, biografinë e tyre meqë i paskit future në libër?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU:  Po i kam njohur shumë mire dhe si shembull ja pra Selman Adem Mjaku ka qenë një burr i mire, një kryeplak, jo I pasër materialisht, por I pastër kombëtarisht, një patriot, kombëtar, një njeri që ka dashur shumë arsimin, dashamirë I shkollës. Ky me një grup qysh 1948 ka shkuar në Kaçanik dhe kur u hapë shkolla në Kabash, ka shkuar me një grup dhe njëkohësisht hapë shkollën edhe në Mjak dmth qysh 1947/8. Unë këtu kamë mbledhur njerëz pak ma të njohur por kuptohet edhe të arsimuar si meshkuj si dhe zakonisht femrat që janë shkolluar por që kanë lindur në Mjak. Nuk I kam futur në libër njerëzit e Mjakut cilët kanë lindur më vonë si në Sllatinë, Gërmovë…e gjetiu dmth që kanë lindur më vonë. Por, njerëzit që kanë lindur në Mjak e që kanë kontribouar në përgjithësi e në lëmi të ndyshme në shoqërinë tone Shqiptare. Shembull kam marrë edhe artistin e mirënjohur i cili është i lindur në Mjak e i cili mbi katër dekada jeton e vepron në Shkup z. Bajrush Mjaku. Bile në Mjak një arë apo tokë quhet në emër të familjes së tyre ende.

Marjan Sebaj – Sopi: Kur jemi këtu te Shkupi-Maqedonia, siç na treguat fshati Mjak është në zonën kufitare me Maqedonin, kurse neve e dime se kufijtë (jonatyrorë) artificial na i qitën pa dëshirën tone-të popullit tjetër kush,  pram ë intereson a kemi Mjak në Maqedoni?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Po në shkup ka mjaftë Mjak që kuptohet se unë nuk kam arritur t’i vizitoj që të gjithë. Po, flitët se në Maqedoni jetojnë diku mbi 200 familje (shtëpi), ndoshta është pakës numër i fryer por rreth 200 familje mund të jetë.

Prof. Nazif Laçi: Unë kam lexuar me vëmendje dhe thuajse e kam studijuar veprën apo më mirë të them librin e prof. Mjakut. Dhe ajo që më pëlqen mua është se z. Mjaku gjithçka shkruan e dëshmon në libër i ka të verifikuara në mënyrë shkencore (dhe në disa variante), dmth ai këto i përcjell me dokumente aduekuate dhe në mënyrë shkencore.Mund të them se ka bërë një punë madhore për një fshat më të skajshëm malor të anamoravës, por për një të lashtë krahas Binçës, Smirës etj…Pra, z. prof. Mjaku, pse fshati Mjak u arsimua kaq shumë, mos të them është ndër fshatërat e rrallë që ka dhënë aq shumë intelektual e njerëz të arsimuar anë e mbarë Kosovës, pra ku qëndron forca apo shkasi, motivimi i kësaj?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Prof. i nderuar Laçi, unë mendoi se kjo qëndron në atë se njerëzit cilët braktisin vendin e tyre të lindjes e vendosën në ndonjë rreth të ri, dëshirojnë që të tregohen se vlejnë diçka, se nuk janë askushi dhe pikërisht për t’i përballuar vështirësit në mesin e ri ata persona edhe i kushtojnë më tepër vëmendje arsimimit, punës etj… Po është edhe fakti tjetër se skamja (varfëria) I motivon ata njerëz të shkollohen, apo siç thot populli të dalin në dritë e më lehtë të përballojnë sfidat e jetës së paku për të mbijetuar. E dimë se njerëzit që kanë skamje material, kanë shumë më tepër dëshirë të pasurohen shpirtërisht. Unë mendoi se këto janë disa nga arsyerat që kanë shti shumë njerëz nga Mjaku të shkollohen, arsimohen e të jenë pastaj edhe të suksesshëm në jetë. Mendoi se kur një shkollohet (e Mjaku të shkolluar siç cekëm pati herët) e dëshira për shkollim tek Mjakasit ishte siç ceka e hershme, atëherë ai tërheq njërin pas tjetërit.Këtë shembull e shoh në vet familjen time, shembull tek vëllezërit e mij, të cilët gjithë janë të shkolluar e bile vëllau Musa ende më thot se e mbanë mend e thot; kur na ke sjellur abetarën. Unë shembull e kam pas axhën tim i cili qysh atë kohë ka dijtë shkrim-lexim, ka kryer shkollën fetare në Shkup. Pra, kjo dashuri për arsim atëherë përqohet edhe në fëmijë, nipër e mbesa e kështu gjeneratë pas gjenerate…Por, fatkeqësisht kemi edhe familje që mjerisht nuk kanë në mesin e tyre asnjë të shkolluar.

Prof. Nazif Laçi: Gjatë punës Tuaj hulumtuese, më intereson a keni hasur në dokumente apo dëshmi rreth marrëdhënieve mes fshatit Mjak e Binçë, shembull këtu po I marrim këta dy fshatëra pikërisht meqë janë të dy fshatëra shqiptarë por të besimeve apo konfesioneve fetare të ndryshme (Binça e banuar me shqiptar katolik e Mjaku me shqiptar të fesë muslimane). A keni has ndonjë document ku mund të flitet për ndonjë mosmarrëveshje, konvrontime apo konflikt. Pak cekët marrëdhëniet e shkëlqyera të familjes Tuaj me familjen Sedaj nga Kabash, por diç më tepër rreth kësaj në përgjithësi?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU:  Është shumë interesant se gjatë hulumtimeve të mia askund e asnjëherë nuk kam hasur që të kemi patur neve shqiptarët pamvarësisht cilës fe i takojmë ndonjë ngatërresë apo edhe mosmarrëveshje sado të vogël, këtë nuk e mbajnë mend as të moshuarit që i kam marrë në pyetje…Kurse, ngatërresa, probleme, besa edhe djegëje, vrasje etj…janë bërë mes serbëve local (gjegjësisht të Binçës dhe rrethinës) dhe shqiptarëve. Dhe duket se probleme të tilla me serbë ka patur gjithnjë, kuptohet të nxitur nga vet ata. Shembull edhepse Mjakët i kanë ble tokat në Binçë, ata gjithnjë kishin problem nga serbët me to, sot toponimet pak a shumë janë zhdukur por më parë e dimë se cilat quheshin arat e mjakëve, pastaj sot është edhe kroi i Mjakut në Binçë. Bile është interesant se në Mjak janë vorret e vjetra që dikur na është thënë se ato vorre janë të krishterëve sllav ortodoks, mirëpo unë kam hulumtuar me nja dy miq pikërisht rreth këtyre vorreve dhe kemi hasur në dy gur të varreve (lloj përmendore) në të cilat shkruajnë dhe janë pikërisht emëra të njerëzve të besimit islam, por është e mundur të kenë qenë edhe shqiptar të besimit katolik o shqiptar ortodoks. Ata gur duhet të jenë shumë të lashtë sipas shënimit të vitit të vdekjës (nuk po më kujtohen për momentin), por vendasit nuk mbajnë mend se kush janë ata burra të vorrosur aty. Një është më se e vërtetë se ata mesiguri kanë qenë nga familje të pasura sepse në atë kohë (dmth si shembull para 100 viteve e më tepër) të bëhet kthendje apo skalitje të emërit e datëlindjes dhe vdekjës në gur, sigurisht se ka kushtuar.

Marjan Sebaj – Sopi: A keni hasur gjatë punës Tuaj hulumtuese edhe në ndonjë artifact tjetër, apo gjësende me vlerë?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU:  Po po, kam hasur dhe kam gjetur gjësende të ndryshme apo artifakte të lashta dhe të ndryshme, por që nuk i kam publikuar apo hudhë në foto në libër shkaku që libri të mos del tepër vulimunoz, me shumë faqe dhe I ngarkuar, por vetëm kam cekur në libër se çka është gjetur dhe zbuluar deri më tani…Por, unë mendoi dhe them se toka e jonë kudo të gërmojmë flet në veti, gjindën gjësende e gjësende, kuptohet në ato troje ku mendohet se kanë qenë vendbanime të lashta, apo vende të populluara që nga kohërat e lashta dhe vende që kanë qenë strategjike si për vendorët ashtu edhe për ardhacakët. Prandaj, kjo punë i mbetët më tepër edhe historianëve dhe arkeologëve tanë vendor të hulumtojnë, të zbulojnë dhe dëshmojnë me zbulime të ndryshme lashtësinë tone të lavdishme Iliro-Dardano-Shqiptare… Neve me punën tonë modeste që kemi bërë e jemi duke bërë, ndoshta vetëm po hapim rrugë…Mos të harroi edhe këtë: Unë ata gurë i kam fotografuar dhe mbishkrimet i kam dërguar dhe ia kam dhënë një vajëze që punon në Arkivë të Kosovës dhe që e njeh gjuhën osmane, pra osmanishtën e vjetër. Ajo mu ka përgjigj se është vështirë të dëshifrohen shkrimet (në osmanishte janë) sepse duhet të jenë më të pastërta e të kjarta. Është interesant se Binça gjithmonë ka thënë se ato vorre janë tonat, dmth të tyre. Pastaj, unë kam shkuar për këtë punë në Binçë tek ky prifti i moshuar, që kishte pas ardhur nga Prizreni (vr. ime këtu mendohet mesiguri në don Aleksandër Kola, nga Stubëlla që tani është famullitar aktual në Binçë e më pare ishte edhe në Prizren). Ai më pati dhënë monografinë e famullisë së Binçës, Kishës. Më besoni se unë i nderoi dhe respektoi shumë priftat katolik sepse janë të urtë, punëtor, lexojnë shumë, punojnë e kontribuojnë për popull dhe ndoshta të vetmit janë ata që kanë të drejtë dhe vërtetë që thonë pa dallime për të gjithë; vëllezër e motra. Por, të kthehem bisedës, unë isha te prifti, kjo ka qenë parvjet (vr. ime dmth vitin 2013) me z. Ferid Arifin (bile harrova se prifti na i dha dy libra cilin e kishte shkruar një prift i Binçës. (vr. Ime don Frok Zefi “Famullia e Binçës”) dhe e pyeta: A keni ndonjë shkrim se flet apo që është shkruar gjë rreth fshatit Mjak?!

Marjan Sebaj – Sopi: Çka ju tha prifti në Kishë të Binçës lidhje me këtë punë?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU:  Shihni, ai më tha se ka ardhë frikë në Binçë si famullitar dmth prift, dhe se nuk ka hasur në diç të tillë, në ndonjë dokument i cili fletë rreth fshatërave për rreth. Mirëpo, dua të them diç lidhje me marrëdhëniet mes fshatit Binçë dhe Mjak (dmth po i kthehem pyetjës së mëhershme që e patëm), pamvarësisht asaj që deri më sot nuk kemi gjetur ndonjë dokumet të shkruar që flet rreth kësaj. Nga përvoja ime (dhe të dëgjuarit nga më të moshuarit të fshatit tonë dhe të Binçës) e them këtë: Mua si fëmijë më kujtohet saherë kam ardhur në Binçë. Vinim shumë shpesh si fëmijë në pushimoret që kanë qenë në Binçë veçmas verës. Por më kujtohet se shumë herë vinim si fëmijë dhe të rinjë dhe u lanim në lumë tek ai kani i ujit që ka qenë dikur. Tani më kujtohet qysh si fëmijë e i ri kur vija (shkoja) në Binçë e merrja thesin me miell të bluar në mullirin e Frokit, e bartnim në krah sa e sa herë nga Binça e deri atje në katund…

Marjan Sebaj – Sopi: Gjitha këto përvoja Tuajat dhe të të parëve të Mjakut tregojnë për marrëdhënie vërtetë vëllazërore të këtyre dy fshatërave?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Është më se e vërtetë kjo që konstatoni, sepse vërtetë marrëdhëniet të posaqme vëllazërore, miqësore, dhe kanë qenë të shkëlqyera. Bile e sjellë në libër shembull migjën Abaz Lamallari që ka qenë kryeplak i katundit, një burr i urtë dhe shumë i matur. Ai të gjithë e e dimë se ka pas marrëdhënie të shkëlyera vëllazërore tani nuk më kujtohet sakt me babën apo migjën e prof. dr. Engjëll Sedaj (tanimë të ndjerë).

Marjan Sebaj – Sopi: Mua që më ka lënë përshtypje kur po cekim marrëdhëniet mes shqiptarëve të këtyre anëve, pronat si tokat etj…, më intereson edhe diç meqë nuk kam patur rastin si gjeneratë më e re të bie në kontakt me ndonjë më të moshuar e të dij lidhje me rrugën kah central që i themi, rrugën mbi fshatin apo lagjën Shushk, të cilët gjithmonë që nga ardhja e tyre në këtë vend kemi qenë në marrëdhënie të shkëlqyera? Kush e ka ndërtue atë rrugë me gurë të vegjël, apo siç i themi “palldërm”? Sepse, sa njoh unë historinë rrugë të tilla kanë rregulluar apo kanë shtruar të parët romakët?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: A e dini pse Binça e Shushtë kanë patur gjithnjë marrëdhënie të mira? Sepse, Shushtë janë të ardhur dhe janë vendosur në tokat e Seferëve. Seferët ishin katolik apo siç i njohim ne kripto katolik (katolik të fshehtë), kështuqë në një mënyrë edhe janë mirënjohës që i ka pranuar Binça si vëllezër të vet. Këtë e di meqë, Canë Seferi është baba i gjyshës sime, hallën Seferkë dhe e mbajë mirë mend atë dhe tregimet e saja, ka jetuar gjatë dmth 112 vite dhe prej hallës Seferkë ka lindë gjyshja ime. Unë e di edhe këngën e Canë Seferit që flet shumë për atë person. Shihni, unë kam qenë i lidhur me shumë njerëz dhe po ju them se Canë Seferi ka qenë kryeplak, dhe luftëtar i madh kombëtar, ky e ka vëlla Idriz Seferin dhe ka qenë vëllau i madh me moshë. Ka një urti që tregohet për kryeplakun Canë Seferi. Thuhet se njëherë e kishin “marrë” një vajzë të Seferëve Mjakët. Dhe i qojnë fjalë Canë Seferit për ta nxjerrë vajzën. Atëherë ai pyet, mirë po ku ka shkue vajëza? I thonë; Në Mjak. Eh, thot ai: ia pafshin hajrin dhe ia falim, sepse vajëza paska pas shkue me vetdëshirë sepse Mjaku është naltë e naltë nuk shkon askush me zor por me vullnet. Ka shumë urti tjera nga ky burrë e burra tjerë të Kombit shqiptar. Unë shpeshherë i kam vizitue Seferët që shumë nga ta sot jetojnë në Gjilan dhe në Livoç unë pata vizitue shpesh dajën Rrustë, Rrustë Seferin dhe ata shpeshherë poashtu kanë ardhë te unë në Smirë e kanë vizitue lokën time që e kanë patur mbesë, Rrahime Ajvazi-n. Lidhjet e familjes Seferi i keni shkruar Juve edhe në librin Tuaj “Jehona e Folesë 1” në intervistën e Gjon Lush Maliqit ku cekë ai vet se Idriz Seferi ka qenë nip i tyre, dmth Malliq Vërnakollën e ka patur dajë dhe si dajë edhe bashkëluftëtar të vetin të besuar. Shihni nëna e Idriz Seferit ka qenë bijë e tyre, dmth e Vërnakollës, një nënë vërtetë shqiptare ndërsa gruaja e Idriz Seferit Baftija e cila ka jetuar 105 vite ka lindë 12 fëmijë e ka luftuar së bashku me Idriz Seferin. Pra, nga këto treva kemi shembuj e shembuj të atdhedashurisë, harmonisë dhe vëllazërisë mbarëshqiptare. Pastaj sa e sa shembuj të martesave ndërmjetë shqiptarëve të dy konfesioneve etj…

Prof. Nazif Laçi: Prof. Tefik Ajvazi, mos na mbetë borxh edhe në këtë pyetje, Ti ke lëvizë shumë Binçë-Shushk-Mjak dhe anasjelltas. Pra, mbi Shushtë apo nga Shushtë është rruga kryesore e shtruar me gur kocka, apo siç i thot populli rrugë “kalldremi”. A ke pyetur kur, e kush e shtroi këtë, kush e shtroi, bëri këtë?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Jo për besë nuk e di, por një e di se aty mbi Shushtë ka pasur elementet e shkritorës apo llomë hekuri e këtë e mbajë mend edhe vet dhe mirë. Dhe sa më kujtohet mua ka patur naltë xehërore. E di kur kanë pas ardhur disa ekipe (grupe) nga Trepça në krye me të ndjerin prof. Mark Marku ekonomisti i parë (vëllau i Nduas dhe veterinarit Franë Marku të ndjerë, nga Binça por që ai ka jetuar në Prizren) që ka thënë se në Trepçë dhe në këto anë mbrenda 24. orëve mund të nxirrën nga disa kilogram ari e pasuri tjera nëntokësore. Dhe jam më se i sigurt dhe e dimë se nuk shkoi as tre muaj e pas kësaj deklarate publike ai vdiç, çka mua askush nuk mund të më bindë se ai nuk ishte i helmuar. Kahdo në këto troje ka xehje dhe mesiguri e gjithë historia është e lidhur dhe e cila ka të bëjë qysh me Romakët cilët poashtu shkonin pas vendeve ku ka ujë e xehje. Pra, unë nuk jam në dijeni lidhje me rrugën në fjalë, por jam tepër i sigurt dhe i bindur se ato rrugë i kanë shtruar qysh romakët meqë shihet puna dhe teknika e përkryer siç i kanë bërë e shtruar këto rrugë Romakët, dhe mesiguri qëllimi i tyre përveq që cekëm xehëroret e pasuritë natyrore të këtyre anëve ka qenë mesiguri edhe depërtimi më i shkurtër për në Maqedoni, Selanik e gjetiu…

Prof. Nazif Laçi: Mirë, kur po cekni shpeshherë kalatë si atë të Mjakut, Binçës, Gërçarit…, më intereson të di se kush i ndërtoi këto kala dhe në cilat burime mbështeteni se ato janë Romake?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Shihni nëse hiq më herët nuk kanë egzistuar këto kala, mesiguri kanë egzistuar që nga koha Romake, sepse shembull pleqtë tanë i thonin Kalaja e Rimit (mendohet në Romës-Romakëve). Tani është botuar vepra e z. Skender Gashit dhe a ka përmend Mjakun e këtu treva e sa nuk e di. Vetëm mos të harroi të theksoi këtu se e ashtuquatura kalaja e Rimit (apo më vonë Ramës) tanimë është bërë rrafsh, por gjithësesi me fuqi punëtore do gërmohet dhe besoi se do dilte shumëçka mbi tokë, sepse më kujtohen kur pleqët tanë tregonin e thonin, e ata thoni se atyre iu kanë thënë të parët e tyre, dmth gojë pas goje, është bartë si traditë dhe secila gjeneratë ka thënë; ja në këtë pjesë kaqenë hyrja kryesore, dera, pra që ka ekzistuar dhe është parë deri vonë si lloj shpelle, por që tanimë me kohë gjithçka është mbuluar „fsheh“.

Prof. Nazif Laçi: Unë dëshiroj këtu të ndërlidhëm pak. Shihni, në popull gjithmonë në traditën gojore ka mbetë në mendje ndonjë fuqi si ajo e Perandorisë Romake që është pak më e afërt sesa ajo Ilire shembull, kështuqë unë mendoi se shpeshherë populli edhe mund të ketë gabuar në analiza e interpretime, këtë e them sepse kemi tanimë dëshmi e gjetje arkeologjike (artifakte të ndryshme) nëpër këto treva si Smirë, Tanushë, Kllokot, Binçë, varret mbi kalanë e Grçarit, mure të ndryshme, mbishkrime etj etj…gjëra të cilat flasin se këto janë të gjitha nga koha Ilire dmth pra shumë më të lashta sesa koha Romake. Por, kuptohet se këto gjëra duhet ende të studijohen mirë e mirë dhe të dëshmohet kjo çka them unë.

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Po është e vërtetë kjo se çka thot e supozon prof. Nazifi. Neve na duhet punë e punë për të bërë e për të zbardhur të vërtetën. Shihni shembull në disa mure që egzistojnë në Mjak e them se nuk ka patur hulumtime që nga themelet për tu gjetur diç. Unë kam shkuar atje larg, ku kam bërë disa fotografi me prof. Ramadan Musliun, nga shihen disa shkallë gurësh etj etj…por mos të harrojmë se tanimë ato pjesë janë mbushur plotë gurë, plotë drunjë e therra,l shkurre…, saqë është vështirë të shohim diç nëse nuk iu hujmë hulumtimeve të mirëfillta arkeologjike etj. Neve duhet të angazhojmë argeologjë nga Kosova, Shqipëria e vende tjera nëse është nevoja për të zbuluar një histori të lashtë tona e cila fshihet nën këto treva shumë të lashta historike.

Marjan Sebaj – Sopi: Është e vërtetë se neve flasim shumë për kalatë si prof. Nazifi për Smirë, prof. Arifi për Tanushë, juve për Mjak, unë për Binçë etj…dhe prapë kemi shumë pak gjëra të dokumentuara sakt dhe bukur. Prandaj, mesiguri se neve jemi vetëm rrugëdrejtim për historian, për arkeologj e studijues profesionalist të lëmive të ndryshme rreth zbulimit dhe plasimit të së vërtetës sonë historike. Unë mendoi se neve të qëndrojmë me ditë e muaj së bashku kemi se çka të bisedojmë dhe të tregojmë. Mirëpo, për fund para se t’ju falenderohem për kohën që na kushtuat neve e lexuesëve tanë me këto tema e biseda besoi shumë interesante, na thuani çka tani e tutje, çka keni ndërmend juve si një prof. tanimë në penzion, por që nuk ndaleni së punuari asnjë minutë, na thuani juve që jeni një përvojë të mirë jetësore dhe arsimore të veprimtarisë Tuaj, planet Tuaja?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Unë jam duke mbledhur material, dhe jam duke shpejtuar sa i kemi njerëzit ende gjallë, njerëz që dinë e ruajnë ende gjallë traditën gojore etj. jam kah punoi lidhje me monografinë e Korboliqit me një bashkëpunëtor timin që është drejtor në shkollën fillore „Emin Duraku“ në Kaqanik, ku kemi ende disa pleqë mbi 90 vjeçar cilët jetojnë si në Kaçanik e gjetiu… etj. Mirëpo, për momentin pa e përfunduar një vepër të cilën e kam kah përfundimi lidhje me arsim dmth jo titull përfundimtar, pra, „Të besuemit (besuarit) e arsimit 1941-2000“. Këtu i trajtoi instrukëtorët e parë të arsimit, dhe enti pedagogjik i pari në Ferizaj etj..

Marjan Sebaj – Sopi: Nuk jemi lokalist por lëreni Ju Ferizajnë e ejani mirruni më tepër me Komunën e Vitisë, pak shaka. Dhe në emër tim, në emër të prof. Nazif Laçit, në emër të gjithë lexuesëve tanë, shëndet e punë të mbarë edhe në të ardhmën, vazhdo të na gëzosh me libra e vepra tjera?

Prof. Tefik Ajvazi – MJAKU: Jo, neve i kemi ndarë dëtyrat por çka të bëjmë me ata të cilët dinë mjaftë por na janë dembelavë pakës e nuk punojnë, prandaj i thrras të gjithë të lexojmë sa më shumë, të hulumtojmë, të shënojmë e shkruajmë mbi të kaluarën tonë, të tashmën…dhe të zbardhim çdo periudhë të historisë sonë të lavdishme. Pra, mos të ndalemi…Edhe juve ju uroj të gjithëve në rend të parë shëndet, e suksese në jetë kuptohet secilit në lëmin e tij. Besoi se sadopak kemi qitun në dritë diç me të cilat ndoshta do ngaxmojmë ndërdijën e gjeneratave të reja të cilat kanë edhe dijën edhe fuqinë por vetëm nevojitët motivim. Ju falemnderit ju e të gjithë lexuesëve dhe përkrahësve të të mirës dhe dobishmës.

Bisedën e zhvilluan: Marjan Sebaj Sopi & prof. Nazif Laçi

Viti ‘2015 në ambientin e „Mediteran Shoping Center”, meqë rastë shfrytëzoi rastin dhe falenderoj edhe pronarin z. Nikollë Dodaj dhe vëllezërit e Tij që na mundësojnë takimin me intelektual të Komunës së Vitisë.

Këtu ju sjellim një raport të shkurtër nga dita e promovimit të librit “Vatrat e shuara atërore!” të prof. Tefik Ajvazi – MJAKU.

Një monografi me vlerë publicistike e shkencore për “Vatrat e shuara atërore…”

Çka u tha për këtë vepër nga studijues e historian?

Në fillim të kësaj “feste”, fjalën e pati Akademik Mehmet Halimi, gjuhëtar dhe studiues, por edhe redaktor i monografisë në fjalë, i cili, në vështrimin e tij me titull “Vepër me vlerë të shumfishtë publicistike-shkencore”, dhe vazhdoi:”ne vijimisht ankohemi se nuk kemi histori të shkruar dhe akuzojmë baballarët tanë përse nuk na kanë lënë asgjë të shkruar për familjet tona apo lagjet, për formimin e fshatrave migrimet e tyre dhe shtrirjen horizontale e vertikale, pra së paku gjenealogjinë (trungun gjenealogjik) të çdo familjeje”.

Ai si redaktor i monografisë, pos tjerash, ka shtuar një thënie popullore shumë domethënëse: “Po s’punove për shqiptari, Nuk përmendesh as në shtëpi. Shqiptari, kah do që shkon, vendin e vet s’e harron”(popullore).

Ai në vazhdim ka shtuar se:” “autori i monografisë “Vatrat e shuara atëror”, Tefik Ajvazi – Mjaku, ka bër një punë të mirë, duke kryer një obligim intelektual e moral, i cili ka vënë në spikamë formimin e fshatit Mjak, duke ndjekur hap pas hapi zanafillën dhe gjenezën e tij, shkrirjen dhe përhapjen e kësaj vëllazërie, jo vetëm në Karadak, por edhe në Anamoravë e gjithandej në vendbanimet e Kosovës e të mbarë Shqipërisë Etnike”.

Sipas Akademik M. Halimit, monografia e autorit në fjalë i tejkalon kufijt e një monografie familjare apo të një vëllazërie në aspektin rrëfimor, gojor, por ajo ka jo vetëm karakter publicistik, por ka edhe rëndësi shkencore, ndaj si e tillë përfaqëson një kontribut të mirë edhe për shkencën e historisë se mirëfilltë.

“Sepse, autori ka shfrytëzuar, përveç kujtimeve e rrëfimeve gojore e shkrimore edhe trungjet e gjenealogjike, ai është mbështetur edhe në dokumentacionin zyrtar, në gazeta e në revista e në dokumente të konsideruara arkivore, ka shfrytëzuar edhe një litetaturë të pasur shkencore, ndaj vepra në fjalë ka karakter publicistik-shkencor, e cla në radhë të parë ndriçon historinë dhe i bëënë nderë vëllazërisë së Mjakëve, kudo që ata gjenden, kurse Mjakët me kontributin e tyre të gjithanshëm gjithandej trojeve shqiptare e nderojnë dhe e pasurojnë historinë tonë të gjithmbarshme kombëtar shqiptare”.

Në fund të vlerësimit të tij, ai ka shtuar edhe këtë: “Mund ta përgëzojmë autorin për këtë vepër të suksesshme dhe të vlevshme për historiografinë tonë kombëtare, e cila falë dashurisë e nostalgjisë për vendlindjen e paraardhësve, vullnetit energjisë individuale, synimeve e qëllimeve të tij intelektuale, spse nuk mjafton vetëm të dish, por duhet të dish ta përdorësh dijen dhe nuk mjafton vetëm të duash, por duhet dhe të veprosh”.

 Ndërsa, Nazif Hajrullahu – Laça, profesor, në recensionin e tij, tha: ”monografia studimore “Vatrat e shuara atërore”, kushtuar katundit Mjak në Karadak, të shkruar nga autori Tefik Ajvazi, mbështetur në hulumtime historike, na paraqet me tri funksione: shoqërore-ekonomike, biologjike dhe educative”.

Nazif Hajrullahu shtoi se:”ky libër i T. Ajvazit na del libër monografik, që ka “histori, traditë, njerëz e ngjarje, të cilat sot i kemi me qindra familje e mijëra anëtarë me mbiemra: Idrizallarët, Lamallarët, Beqirallarët dhe Metallarët të shpërndarë nëpër shumë vendbanime, siç janë në fshatrat: Sllatinë e Poshtme, Gjurgjedell, Varosh, Begracë, Drobesh, Smirë, Goshicë, pastaj në qytetet: Shkup, Ferizaj, Kaçanik, Viti, Prishtinë etj”. Kështu, ai ka shtuar edhe këtë se, “Me punën e palodhur dhe me kompentencë, autori shfrytëzoi edhe dokumentet arkivore në Shkup, Prishtinë dhe arkiva komunale në Viti, Ferizaj, Kaçanik etj.

Me argumente të shumta shkencore, autori hodhi poshtë historiografinë fallëse të shumë shkrimeve të autorëve serbë, si ishin: Urosheviq, Stankoviq e shumë të tjerë, që janë munduar që të ndryshojnë të dhënat e vërteta edhe të toponimive dhe antroponimeve iliro-dardane që nga lashtësia”. Ai shtoi: “libri është ndarë me një përkujdesje metodologjikisht mirë në 13 kapituj që përshihet në tërësi përmbajtja e librit. Libri është mbuluar mirë me burime historike shkencore”.

Librin e shoqërojnë shumë fotografi dhe fusnota për t’i dhënë vlera të mirëfillta historike e shkencore. Me punën e palodhur, autori ka dëshmuar se është pjesë dhe njohës i mirë i familjeve vëllazërore të Mjakëve. Andaj, “Mjaku sot ka shumë intelektualë të profileve të ndryshme, dhe sigurisht do të vazhdohet në hulumtime për të ardhmen e këtij vendbanimi të hershëm të shqiptarëve”.

Po kështu, Mg. Adem Murati, recensent i monografisë në fjalë, pos tjerash, ka shtuar se:”për fashtin Mjak pak është shkruar nga autorët shqiptarë dhe sllavë. Bile-bile, këta atë fundit, kanë pasur prapavijë politike. “Por, disa të dhëna me vlerë për këtë vendbani i kanë bërë autorët shqiptarë, si: Akademik Mehmet Halimi, Dr. Jusuf Osmani e të tjerë. Kështu që, nga ky dokumentar publicistik shihet qartë se, vepra e Tefik Ajvazit është një hulumtim, studim dhe mbarështrim i parë e më serioz dhe më vëllimor gjer më tani, i cili, siç është, trajton një pjesë të madhe të kaluarën e fshatit Mjak të Malësisë së Karadakut, përndryshe kjo është vendlindja e të parëve të autorit të monografisë”.

Në vështrimin e tij prej recensionisti, A. Murati shtoi: “fshati Mjak shtrihet në jug të komunës së Vitisë, gjegjësisht në pjesën verijugore te Kopilaqës në Malin e Zi të Shkupit, ku kufizohet me fshatrat Binçë, Debellde, Tanushë, Smirë, Korbliç dhe me kufirin me Maqedoninë. Autori Tefik Ajvazi, në monografinë e tij ka përmendur disa shkrime të autorëve serbo-sllavë, si ishte Cvijiqi dhe ithtarët e shkollës antropogjeografike mbi mosekzistimin e popullsisë shqiptare në Ballkanin Qendror – Kosovë dhe Maqedoni e më gjerë në Serbi para shekujve XVII-XVIII.

Studiuesit jo shqiptarë, pa baza shkencore e argumente të tjera, mohonin autonominë e popullsisë shqiptare në këto troje, të cilët shtonin se shqiptarët autoktonë, në këto treva, Kosovë e më gjerë, pra edhe në fshatin Mjak, kanë ardhur nga Shqipëria Veriore, pas Luftës Austro-Osmani të viteve 1683-1690 dhe 1737-1739. Por, popullata e fshatit Mjak, sipas autorit mbështetet në disa të dhëna gojore, të cilët kanë histori të gjatë dhe tejet interesante. Ata (Mjakasit) në fillim kanë emigruar nga Topojani i Kukësit, të cilët janë vendosur në fshatin Shipkovicë të Tetovës, vend ky ku pati edhe banorë të tjerë shqiptarë. Siç dihet, nga shumë dokumente, jeta nën sundimin osman ka qenë shumë e rëndë, ku Mjakët nga Livoçi, shpërngulen në fshatin Mjak të Malit të Zi të Shkupit.

Andaj, sipas Mg. A. Muratit, recensent, - “themelues i fshatit ishte Hasan i fisit Krasniq, i cili kishte tre djem: Idrizin, Islamin dhe Beqirin”. Sipas autorit të monografisë: ”mjakasit janë vendosur para 300 vjetësh në këtë vendbanim, ku, gjatë tërë jetës së tyre, kanë hasur në muret e kalasë, varreza të vjetra, por, me largimin e popullatës në fjalë, këto trashëgimi të hershme janë lënë të shkreta e pa përkujdesje. Me fjalë të tjera, ky: “projekt” madhor dhe me rëndësi publicistike e shkencore, në radhë të parë shërben lexuesve, studiuesve dhe brezave të rinj për ta mësuar, ndriçuar dhe prezentuar historikun e banorëve të Mjakut në të gjitha aspkektet shoqërore, ekonomike, politike, arsimore, kulturore, kombëtare etj”.

Në fund të këtij recenstioni, A. Murati tha: ”autori i veprës monografike ka arritur të nxjerrë në shesh shumë personalitete historike, kombëtare, të kulturës, arsimit, artit e veprimtarive të tjera me rëndësi kombëtare”.

Kurse krejt në fund autori i monografisë në fjalë, Tefik Ajvazi – MJAKU krejt në fund, tha: “Puna rreth kësaj vepre ka qenë jo e lehtë, për fakton se, për ta rrumbullakësuar tërë këtë “materje” prej 380 faqesh, më është dashur kohë, mund e përpjekje për ta vjelë këtë materje nëpër arhiva të ndryshme, por edhe të kontaktoj me shumë njerëz të moshuar të kësaj ane.

E kam pak si vështirë të flas tjetër, pasi më shumë flet vepra, në të cilën punova disa vjet pa u ndalë, por me të vetmin qëllim: ta ndriçoj historinë e fshatit Mjak me banorët e tij, që nga lashtësia e hershme e gjerë më sot.

Ju falemnderit!