Përparim Hysi: "Rivali" i Majakovskit

"Rivali" i Majakovskit

Përkthyesit, Faslli Haliti

(ese)

Nga Përparim Hysi

Më së  fundi, e gjeta "rivalin" e Majakovskit. Metafora nuk është imja. Kjo "metaforë" është, pothuaj, mbi dyqind vjeçare dhe është aq e qëlluar, sa qëndron aty në memorien e lexuesëve dhe krijuesëve, si një risi  që mbetet jo vetëm aktuale,  por dhe e patjetërsueshme me vlerën e një aksiome. Ati shpirtëror i kësaj aksiome, është Zhukovski,  ky "mësues" i Pushkinit dhe, veç tjerash, njeriu që i ka dhënë Rusisë,"Iliadën" e Odisenë" të Homerit; Firdusin e plot poetë të tjerë të huaj. Ky, Vasili Andrejeviç Zhukovski, paska thënë: " Përkthyesi i prozës është skllav dhe i poezisë është rival!". E tha dhe jo vetëm nuk e ka luajtur topi deri tani, por, siç mendoj, ka thënë fjalë që kanë një vlerë të paluajtshme. Pra,  kam të drejtë në nominimin tim, për poetin Faslli  Haliti.

Megjithatë, për të qenë më i saktë në nominimin tim, duhet të them që Faslli Haliti nuk është se ka përkthyer vetëm poetin Majakovski, por një antologji të tërë me poetë që kanë vënë domenin në  poezinë botërore. Në po ndalem tek Majakovski, e bëj enkas: jam ndalur në përkthimin e poemës" Re me pantollona" e cila, sivjet, ka plot njëqind vjet që është shkruar. Por unë kam shumë për të thënë për Majakovskin, por dhe për "rivalin" e tij.

*    *   *

Nga gjithë poetët rusë, Majakovski, me biiografinë e tij letrare  është jo vetëm më kontraversi, por dhe më i çuditshmi. Më koleriku e më trondtësi, në të njëjtën kohë. Me vargjet, shpesh, kthehej në një britmë të vërtetë lufte. Ishte nga ata që  i hanin brirët për sherr. Këtë e thonë bashkëkohësit që e shihnin si një bubullimë në qiell të kaltër, sa, si vëren në shkrimet e tij, Ivan Bunin, nobelisti i vitit 1933 "... dilte në shesh (i pëlqenin turmat), recitonte me  vargje bërtitëse dhe, tek përfundonte recitimin, lëshonte kushtrimin:" Hë, më del dikush  ballas,se po nuk ia theva turinjtë". Bunini e gjykon keq Majakovskin. Dhe nuk qe i vetëm. Se Majakovski - këtë nuk e mohon dot askush,- kish maninë e vetpëlqesës. E quante veten gjeni dhe u lëshohej autorëve të tjerë me anatema të frikshme. Debatet mes tij dhe Eseninit janë të njohura,se, ndërsa Esenini e quante Majakovskin - amerikan, tjetri i kish vënë nofkën "zejtar pijanec i njohur". Por, për çudi, kur  vdiq Esenini, Majakovski shkroi një elegji nga më tronditëset.

*     *     *

Në gjykimin tim, poetët (sidomos poetët, ngul këmbë për këtë!), janë herë si fëmijë që duan t'i "përkëdhelësh" dhe herë si pleq, që, po u prishe sadopak "ajkën", ke fituar mërinë e tyre. Në këtë gjykim kam arritur jo vetëm se si ndodh me poetë që njoh, por dhe me ata që i kam njohur përmjet shkrimeve.

Parë në këtë këndgjykimin tim, edhe këu Majakovski është i veçantë. Ndërsa Esenini thoshte:- Jam poeti më i madh i Rusisë, ky, Majakovski, është i një  mizure tjetër. Tregon  filofrancezi rus, Ilia Eherenburg:

"... do bëhej një takim letrar. Po pritej të vinte, Lunaçarski (komisari për kuturën) dhe, tek do hynte në sallë, pashë Majakovskin që t'i thoshte pa pikë modestie:"... po ja thuaj aty që unë jam  më i madhi". Dhe, ndërsa Lunaçarski u mundua ta kalonte këtë "ndërhyrje" pak si me politesë, ai buçiti:- Nuk do jetë e largët koha, kur mu këtu ku jemi, për mua do ngrihet një monument!!! Ehrenburgu e vazhdon tregimin e tij: Majakovski "gaboi" veç disa metro. Se njëqind metro më tutje, u ngrit monumenti i tij.

U ngrit monument,se ai jo vetëm e përqafoi Tetorin, por shkroi atë poemën që u bë si promemorie edhe në shkollat tona që, nga e mesmja deri në të lartën.

*     *    *

Bunini në kujtimet për Majakovskin, thotë:"... u bë shërbetori më i përulur në vitet e bolshevizmit dhe më i dëmshmi duke kënduar për ta(për bolshevikët),duke dikuar mbi masën e gjërë të popullit,duke përjashttuar veç Gorkin. Pse u shërbeu atyre, pa dhe u shpërblye: emra shkollash, rrugësh, vaporash, avionësh,tankesh mbanin emrin e tij.Më tej, në njëzetvjetorin e vrasjes së tij, sheshi qëndron në Moskë,, një nëndetëse në Balltik, një stacion metroje, biblioteka, muze, një rajon në Gjeorgji, një fshat në Armeni, një majëmali në Pamir,klubi letrar në Lenigrad dhe vazhdojnë e vazhdojnë atributet për të, "... kish fituar një farë lavdie midis gjithë atyre rrugaçëve që quheshin futuristë" Dhe më tej Bunini thotë: "... ai botoi librin " Re në brekë" që Faslli Haliti e ka quajtur "Re në pantollona!" Bunini vazhdon dhe më duke folur tërë mllef për Majakovskin.

*    *    *

Po unë ç'kam që merrem me Majakovskin? Ç'është e drejta, unë e dua Majakovskin. Dhe,pse e dua,qysh në vitin 2003  kam shkruar poezinë " Po të ngjallej Majakovski?!".Për të shuar kuriozitetin e lexuesëve, meqë  e gjeta në një nga fletoret mia, po jua paraqes:

Po të ngjallej Majakovski?!

Sikur të ngjallej Majakovski?!!!

Të ndodhë,siç thonë, për Krishtin

Zhgënjim do ndjente Majakovski

Nga gjithçka që shkroi për Iliçin.

Do klithte, natyrisht, me  britma

Për vargjet do ngrinte anatema

Tek shihte që Rusinë bolshevizma

E kantandisi të varfër sa legjenda.

-Djathtas! Djathtas!- do komnandonte

(Mallkuar që shkrova:- Na ljevo!

Dhe vjershat një nga një do masakronte

Do digjte të tijat poema.

Florida, 22 gusht 2003

*    *   *

... dhe ca më tutje. " ... mua desh më burgosën,se nuk pranova të përktheja Majakovskin!!!". Fjalët në thonjëza janë të përkthenjësit të ndjerë, Jorgo Bllaci. Dhe vazhdon:"... unë nuk kisha asgjë kundër Majakovskit, por nuk ish i mizurës sime në përkthim". Pra, si poet lirik, indjeri Jorgo Bllaci, nuk u bë dot "rival" i Majakovskit. Ai me përkthimet e tij, u bë Esenini që fliste shqip më bukur se kushdo. Dhe, kur vijmë tek përkthimet, vjen e qartësohet mirë e më mirë ajo aksioma made in Zhukovski. Nuk ka rëndësi, në përkthen nga origjinali apo nga një gjuhë  tjetër. Faktet janë kokëforta: Lasgushi nuk dinte rusisht, po kur erdhi "Eugjen Onjegin", një të pushtuar sikur Pushkini t'ia kish çuar me Postë Restane dhe,siç tregon një nga përkthenjësit kolegë, është zhvilluar koj bisedë( në vija të trasha, domosdo).

-Nuk lë unë të"saaktojnë" Pushkinin,- paska thënë Lasgushi. Dhe ndodhi mrekullia: a kish si e "shkruante më shqip Tatjana atë letër". Por kjo ndodhi,se "rivali" që vuri kryqin mbi shpinë qe Lasgushi.  Edhe pak më tutje: Dritëro nuk di anglisht, por unë mbyll derën me triçelësa, se them:"... kush troket aty mbi portë?/-Jam unë,- thotë Findlei. Ku ka  më babaxhanëshe se ai përkthim.Se ai "rival" aq i bukur, sa, po të qe gjallë Bërnsi, do vinte ta puthte mu në ballë Dritëronë. Se ky babaxhan mjeshtër, duke qenë babaxhan dhe në shpirt, poezinë për MERI MORINSON, nuk  e preku po ia la lavdinë Lasgushit, që, kushedi se sa herë,atje  në dhomën e përkthyesëvve, e mënjanonin. Të bëhesh "rival", është ta ndjesh poezinë. Nuk është se njeh gjuhën dhe mund  të përkthesh. Poeti që përkthen, vë shpirtin mbi vargje. Kështu ka ndodhur me Nolin; ka ndodhur me Lasgushin.Ka ndodhur me Kutelin.Shevçekua nga Ukraina bie aq ëmbël në vesh se PASKOJA   është "rival" i ndenjë.

Po Faslli Haliti a nuk është bërë një "rival " kaq i bukur në aq e aq përkthime dinjitoze?Në e veçova për "Re në pantollona",se, siç vë re,  ai e do Majakovskin. Se Faslli Haliti është Poet që futet në skalionin e rëndë të poetëve.Atë atributin "rival" e meriton. Ndoshta me Majakovskin veç poezisë e lidh dhe piktura. Që të dy janë dhe piktorë.

Më tej, për Fasllinë mund të shkruaj:

".. . i "vogël" sa një sterlinë

Mbi ballë vërini një dafinë.