Albert Vataj: Di Francesco, gjeniu që shpiku pianon

Cristofori di Francesco, gjeniu italian që shpiku pianon

Nga Albert Vataj

Kush prej nesh ka dëgjuar tingujt e magjishëm të pianos, tastet e së cilës prej gishtave virtuozë të gjenive të muzikës, si Bach Vivaldi, Beethoven, Mozzart, Chajchovski, etj, kanë krijuar universin shkëlqimtar të universit të muzikës. kanë krijuar një marrëdhënie magjike të tingujve dhe perceptimit ton ndjesor. Ndërsa të gjithë jemi të magjepsur prej muzikës së kësaj vegle muzikore, pakkush ndër ne e ka vrarë mëndjen se kush ishte ai që e shpiku atë.

Pikërisht sot 360 vite më parë më 4 maj 1655 datëlindi Bartolomeo Cristofori di Francesco krijuesi italian i instrumenteve muzikore, por në veçanti konsiderohet si shpikësi i pianos.

Bartolomeo Cristofori i Padovës, ishte punësuar nga princ Ferdinand de Medici si mbajtës i instrumenteve. Ai ishte një ekspert i bërjes së klaviçembalëvë dhe ishte i mirënjohur me trup e mëparshme të njohurive në instrumentet me tastiera me tela. Nuk dihet saktësisht se kur Cristofori për herë të parë ndërtoi një piano. Një zbulim i bërë nga punonjësit e familjes Medici, tregon për ekzistencën ë një pianoje në vitin 1700; një tjetër dokument i diskutueshëm në vitin 1698. Të treja pianot e Cristoforit që mbijetojnë sot datojnë më 1720.

Suksesi i madh i Cristoforit po zgjidhej, pa ndonjë shembull prioritar, në problemin mekanik themelor në dizenjimin e pianos: çekiçin, duhej të godiste telin por të mos mbetej në kontakt me të sepse do të ndalonte tingëllimin. Për më tepër çekiçi duhej të kthehej në pozicionin e tij të mëparshëm pa kërcitje dhe duhej të ishte gati për të përsëritur menjëherë të njëjtën notë shpejt. Pianoja e Cristoforit shërbeu si një model për përpjekje për të krijuar piano të tjera. Kur instrumenti i hershëm i Cristoforit ishte bërë me tela të hollë dhe shumë më të dobët se pianoja moderne, krahasuar me klavikordën ato ishin konsideruar më të zhurmshme dhe ishin më të fuqishme.

Instrumenti i ri i Cristofrit mbeti relativisht i panjohur derisa shkrimtari italian, Scipione Maffei, shkroi një artikull entuziast rreth saj 1711, duke fshirë një diagram të mekanizmit. Ky artikull ishte shpërndarë gjerësisht dhe shumë nga gjenerata e ardhshme e ndërtuesve të pianos filluan punën e tyre për shkak të leximit të këtij artikulli. Një nga këta ndërtues ishte Gottfried Silbermann, i njohur më mirë si ndërtues i organos. Pianot e Silbermann ishin në të vërtetë kopje e asaj të Cristoforit, me një përmbledhje të rëndësishme. Silbermann parapriu shpikjen e pedalit tingullmbytës modern, i cili i krijon të gjitha mbytjet e tingujve nga një tel në të njëjtën kohë.

Silberman i tregoi Johann Sebastian Bach një nga instrumentet e tij të hershme në 1730, por Bach nuk e pëlqeu atë në atë kohë, duke pretenduar se notat e larta ishin shumë të buta për të lejuar një varg dinamik të plotë. Edhe pse shfaqi pak antipati për Silberman, kritika në dukje ishte mbajtur e fshehtë. Bach-u aprovoi më vonë një instrument që pa më 1747, dhe madje u bë agjent në shitjen e pianove të Silberman-it.

Pianoja u demonstrua gjatë shekullit të 18-të në shkollat Vjeneze, që përfshinte Johann Andreas Stein, i cili punonte në Augusburg, Gjermani dhe krijuesit Vjenezë Nannette Streicher, vajza e Johann Andreas Stein)dhe Anton Valter.

Pianot me stil vjenez ishin ndërtuar me skelet druri, dy tela për notë, dhe kishin çekiçë të mbuluar më lëkurë. Disa nga këto piano vjeneze kishin ngjyrë të kundërt me pianot e sotme moderne, tastet natyrale ishin të zeza dhe tastet jonatyrale ishin të bardha. Nga këto instrumente Wolfgang Amadeus Mozart kompozoi koncertet e tij dhe sonatat, dhe kopje të tyre janë ndërtuar sot në performancën e instrumentit-autentik të muzikës së tij. Pianot e kohës së Mozartit kanë pasur një tingull më të butë, më të qartë se sa pianot e sotme, pianot Angleze, me më pak fuqi mbështetëse. Termi Pianoforte në ditët tona shpesh përdoret për të dalluar instrumentin e shekullit të 18 nga instrumenti i mëvonshëm i ditëve tona.