E enjte, 28.03.2024, 05:18 PM (GMT)

Kulturë

Ismail Kadare: Vendi i shenjuar

E shtune, 02.05.2015, 05:05 PM


VENDI I SHENJUAR

Nga Ismail Kadare

Sikur shumë vite më parë, kur isha në gjimnaz, po të dëgjoja se pyetjes “ç’vend të ka mbetur i shenjuar në qenien tënde” dikush do t’i përgjigjej: “një fushë” (një fushë me emrin X ose Y.), do të habitesha pa dyshim dhe, ndoshta, do të zemërohesha më pas.

Jetoja në Shqipëri, ku në vjersha, në përralla, në historitë që rrëfeheshin ishte përherë kulti i maleve. Më pas do të merrja vesh se emri i krejt gadishullit të madh, ku gjendej vendi im, vinte nga një fjalë turke, që do të thoshte “vend malesh”.

Ka mbetur një gjë e pashpjegueshme përse ky gadishull, djepi i parë i qytetërimit europian, i mbetur pa emër të përbashkët gjatë dymijë e ca vjetësh, pranoi të quhet më së fundi “Ballkan”, pra, pranoi emrin me të cilin e pagëzuan ata që quheshin kundërshtarët e tij mortorë: turqit osmanë.

A mund të thuhet, megjithatë, se ishin turqit ata që, të ardhur nga rrafshulëtat e Anadollit, të trandur e njëherësh të trembur prej pamjes së maleve, projektuan te popujt e gadishullit atë nderim të veçantë për malet, nderim që mund të krijohet vetëm nga përzierja e mahnitjes, frikës dhe së panjohurës?

Kurrsesi nuk ka qenë kështu. Shumë shekuj para mbërritjes së osmanëve, banorët e gadishullit kishin arritur, ndërkaq, t’i himnizonin malet e tyre, madje, me tepri. Ishin grekët e vjetër të parët, që e kishin shpallur malin e Olimpit strehë të perëndive, pra, kryevendin e shenjtë të botës. Popujt e tjerë fqinjë, nën këtë shembull, zgjodhën edhe ata male të tyre, për t’i himnizuar si simbole të ngjitjes lart, të mospërkuljes e të shpresës në ditë të këqija.

Përse pikërisht malet? - mund të pyeste dikush. Mos vallë ngaqë ato ishin të panevojshme dhe, siç ndodh shpesh, janë pikërisht gjërat e panevojshme që sublimohen?

Ndonëse mund të ketë një pjesë të së vërtetës në këtë shpjegim, ai mbetet i mangët. Kryesorja që ka vendosur peshën e maleve ka qenë dukja e tyre. Malet duken. Që larg dallohen kreshtat e tyre, dëbora, çarjet e frikshme. E mbuluar nga retë, dukja e tyre s’humb asgjë, përkundrazi fiton. Një autoritet ka nevojë, pra, për t’u dukur. Në qoftë se pranë deltës së Nilit do të kishte male, piramidat nuk do të ndërtoheshin kurrë.

Nga kjo pikëpamje, fushat janë e kundërta e maleve. Ato nuk duken, ose duken pak, me përmasa të kufizuara, sidomos kur je midis tyre. Pra, kanë mbetur pa peshë dhe pa autoritet pikërisht ato që e mbajnë jetën gjallë. Raporti mal-fushë në peizazhin e jetës ballkanase ngjan çuditërisht me raportin burrë-grua.

Burrat duken. Në tribunë, në kuvend, në log të burrave, në dhomën e miqve. Gratë nuk duken ose duken fare pak. Ndërkaq, janë ato që përgatitin darkat, ku burrat do të hanë, do të pinë e, natyrisht, do të krenohen për gjëra të qena e të paqena.

Kjo kronikë ka vazhduar me shekuj në Ballkan. E meqenëse kanë qenë burrat ata që kanë krijuar kodet, rapsoditë dhe ligjet, pa dyshim që e kanë kapur ngjasimin e tyre me malet madhështore, por jo fort nevojshëm, dhe nëpërmjet maleve kanë sublimuar veten.

Në kronikën e botës ka shpesh përpjekje për revizionim. Një nga këto ka qenë dalja e gruas në skenë. Midis luftërave, midis epidemive, midis dëshpërimit del shpesh një grua, që i habit të gjithë. Jeanne d’Arc e francezëve është tipike.

Por gratë nuk pranohen lehtë në log të burrave. Jeanne d’Arc u dogj si shtrigë dhe ende sot ka njerëz që nuk e duan në Francë.

Midis aradhes homerike të maleve të Ballkanit, një fushë u përpoq, më në fund, të hynte: Fusha e Kosovës. Emri i saj ishte i ëmbël, romantik: Fusha e Mëllenjave. Hyrja e saj ishte shqetësuese, ngatërrestare, tamam hyrje prej gruaje, siç përfytyrohej me mllef nga pleqtë e moçëm. Me fjalë të tjera, hyrja e një shtrige.

Një fushë ku u bë një luftë. Ku u derdh shumë gjak njerëzor. Gjak popujsh të ndryshëm, me kombësi, fe e ligje të ndryshme. Një fushë lufte me pamje të dyzuar. Me fjalë të tjera, një disfatë që përkujtohet prej një pjese të të mundurve si të ishte fitore. Shkurt, fillimi i një mashtrimi i ndjekur nga një grumbull tjetër mashtrimesh. Më e keqja, një fushë lufte, që pas gjashtë shekujsh kërkonte ende gjak.

Përse gjak i ri? Nga kush? Të mundurit kërkojnë revansh ndaj fitimtarëve? Kurrsesi. Fitimtarët, turqit, janë larg dhe të paarritshëm. Përveç kësaj, ata janë anëtarë të NATO-s.

Atëherë, nga kush kërkohet gjaku? Përgjigjja është tronditëse: serbët, një pjesë e të mundurve, e kërkojnë gjakun prej shqiptarëve, ish-aleatëve të tyre, gjithashtu, të mundur prej turqve.

Përse? Në bazë të ç’të drejte, të ç’logjike?

Përgjigjja është: të asnjë të drejte, të asnjë logjike.

Për të kuptuar, këtë duhet të dimë çka ndodhur vërtet në Fushë të Kosovës më 28 qershor të vitit 1389.

Me dy fjalë, ka ndodhur kjo: trupat perandorake osmane, bashkë me aleatët e tyre, myslimanë e të krishterë përzier, mbërritën në Fushën e Mëllenjave. Përballë tyre janë aleatët ballkanas: serbët, shqiptarët, boshnjakët, vllehtë, kroatët, të gjithë të krishterë. Lufta është e egër, ballkanasit thyhen.

Kjo është e vërteta. Nuk ka tjetër.

Për ta përmbysur këtë të vërtetë, pra, për të përligjur masakrën e saj kundër shqiptarëve, Serbia ka krijuar një mal me mashtrime.

Mashtrimet e saj, ndonëse të përkrahura nga miqtë e saj, nuk ecën. Serbia u ndëshkua. Mbi Fushën e Mëllenjave është ngritur sot flamuri i Europës.

Kur më 1972 shkela për herë të parë në fushën, për të cilën kisha dëgjuar të flitej aq shumë, ishte muaji tetor. Ajo shtrihej e qetë, me pak mjegull anëve, e ftohtë në prag të dimrit.

Një monument prej guri në trajtë pirgu, në zgavrinën e të cilit mund të ngjiteshe gjer në majë të tij, ishte ngritur për kujtim të betejës. Përballë, jo shumë larg, ishte një tyrbe myslimane, ku janë varrosur jo trupi, por gjaku dhe rropullitë e sulltan Muratit I. Monumenti dhe tyrbja kanë gjashtë shekuj që rrinë përballë, ai, i lartë e krenar, ajo e pikëlluar e pa madhështi, siç janë shpesh vendvarrimet myslimane. Një vizitor që nuk di asgjë nga historia do të kujtonte se monumenti simbolizon fitimtarët dhe tyrbja të mundurit. Në të vërtetë, është e kundërta. Ky është paradoksi i parë, sidoqoftë i falshëm, ngaqë jemi në tokën ballkanase, ku njerëzit e përfytyrojnë historinë sipas ëndjes së tyre.

Mashtrimi fillon shkallë-shkallë te muret e monumentit, atje ku janë ngjitur pllaka bronzi, që flasin për betejën. Në ato pllaka flitet vetëm për serbët. Lart, në një tarracë, prej nga vizitorët mund të sodisin fushën, është një pllakë tjetër, e cila shpjegon betejën. Atje përsëritet e njëjta gjë. Është falsifikuar thelbi i betejës: pjesëmarrësit në të.

E gjithë kjo është tejet e trishtueshme. Një luftë, që duhej të ishte simboli i miqësisë së popujve që luftuan bashkë kundër fatkeqësisë së përbashkët, është kthyer në të kundërtën: në minierë të urrejtjes dhe të krimit.

Lart, në tarracën e monumentit ia them mendimin tim, poetit të njohur që më shoqëron, mikut tim Azem Shkreli. Ai ngre supet, por nuk dëshiron të flasë. Përreth ka turistë. Midis tyre mund të ketë spiunë të veshur si turistë. E njoh fare mirë këtë klimë ferri, por kam kujtuar se në Jugosllavinë komuniste, ka pakëz më shumë liri se në Shqipërinë komuniste.

“Për të tjerët, për popujt sllavë, po, por për ne shqiptarët, jo”, më shpjegon sivëllau im, kur gjendemi vetëm në makinë. “Ne jemi të huaj këtu, më keq se të huaj. Në sofrën e tyre sllave ne jemi të tepërt”.

Kurse bota e mendon ndryshe Jugosllavinë. Mozaik popujsh. Vend festivalesh për vëllazërimin e kulturave. Model për të tjerët.

“Kur isha i vogël”, vazhdon sivëllau im, “ngaqë familja ime ishte e varfër, pasi dilja nga shkolla, im atë më çonte të kullosja një lopë. Shpesh mbetesha vetëm me lopën në ndonjë faqe kodrine të butë. Vështroja përreth: asnjeri. Atëherë mendoja se ishte koha të bëja një gjë të ndaluar, një gjë tepër të dënueshme, diçka që ia kalonte mëkatit. Ti qesh? Ke të drejtë të qeshësh, madje, e di ku të ka shkuar mendja. Po prit, më dëgjo gjer në fund.

Kureshtja ime rrallë herë ka qenë kaq e ndezur.

Ajo gjë e ndaluar, ai mëkat i dënueshëm ishte kthimi i kokës nga ai drejtim ku mendoja se ishin malet e Shqipërisë. Ti habitesh? Të duket me siguri një frikë e tepruar. Dhe në këtë rast ashtu është vërtet: një frikë e tepruar nga fantazia fëminore. Por, në thelb, ajo bazohej në një të vërtetë të madhe. Ishim aq shumë të tmerruar nga ato që kishim dëgjuar, nga vrasjet e fshehta, torturat, spiunët që gëlonin kudo, saqë mjaftonte që edhe kthimi i kokës nga drejtimi i tokës ku duhej të ishte vendi amë, do të përgjohej nga dikush, do të kallëzohej, do të shkaktonte tmerr.

Miku im fliste dhe unë nuk ia ndaja dot sytë fushës së gjerë që shtrihej gjer larg, e mbuluar në cepa nga mjegulla e tetorit.

Gjithë ai tmerr, për të cilin fliste poeti kosovar, kishte lidhje me atë fushë. Ajo e prodhonte atë tmerr vit pas viti, më shumë se grurin, më shumë se lulet. Ajo e përtërinte urrejtjen dhe etjen për gjak, thua se gjaku që kishte rrjedhur gjashtë shekuj më parë në të nuk qetësohej dot.

Ishte një fushë që, e futur gabimisht midis maleve, nuk e linte Ballkanin e madh të flinte i qetë.

 

Paris, mars 2000

Shkruar për World Media

(Marrë nga libri i Kadaresë "Unaza në kthetra", Onufri, Tiranë, 2012)

https://www.facebook.com/OnufriBooks?



(Vota: 6 . Mesatare: 4.5/5)

Komentoni
Komenti:


Gallery

Pëllumb Gorica: Magjia e bukurive të nëntokës sulovare
Fotaq Andrea: Një vështrim, një lot, një trishtim – o Zot sa pikëllim!
Pëllumb Gorica: Grimca kënaqësie në Liqenin e Komanit
Shkolla Shqipe “Alba Life” festoi 7 Marsin në Bronx
Kozeta Zylo: Manhattani ndizet flakë për Çamërinë Martire nga Rrënjët Shqiptare dhe Diaspora