Ndue Lazri: Nusja e akullit

NUSJA E AKULLIT

TREGIM NGA NDUE LAZRI

Dava e Madhe mori shkullojën, përpushi me të zjarrin, duke shtyrë pak urët, për të afruar më shumë prushin në ngrohje të odës së miqve. Njëri nga kërcunjtë lëshoi një flakë të ndritshme me njëfarë fishkëllime.

-Të preftë ujku!- tha Dava e Madhe, duke iu drejtuar zhurmës se kërcurit dhe e vuri shkullojën prej hekuri në anë të vatrës.

Thuhej se kur zjarri bënte një zhurmë të tillë, moti të nesërmen do të ishte i lig.

-Nuk do të jetë ditë për udhë nesër, or miq. Në këtë mot pëlcet zogu për hava,- tha ajo duke i zgjatur kutinë e duhanit krushkut të parë, që ishte ulur përballë saj, në anën tjetër të oxhakut.

Prengë Doda, një burrë me një shtat prej lisi, i veshur me tirq shajaku të bardhë me gajtana të zinj e me xhamadan me sumbulla ari, lëvizi pak qeleshen, pa 11 krushqit e tjerë, mori kutinë e duhanit dhe nisi të dredhë një cigare. I mbante sytë tek zjarri, dridhte ngadalë duhanin, sikur kjo e ndihmonte të shtjellonte mendimet dhe nuk po ngutej të fliste. Pasi e mbaroi cigaren, e vuri mbi vesh, duke shtyrë lehtë me dorë mashën me gacën që i ishte ofruar për t’ia ndezur. Pastaj ia kaloi, sipas adetit, kutinë krushkut të dytë, duke iu drejtuar duhandhënëses:

-T’u rrittë ndera, oj sojnike… Ne jemi krushq e krushqve as moti as njeriu nuk ua presin udhën.

- Me nder qofsh, - tha Dava e Madhe dhe hapi dollapin e vogël në mur në anën e saj të oxhakut, ku mbante takëmet e kafes.- Njeriut edhe i bëhet derman po ta preu udhën, kurse moti ka udhën e vet mbi të gjitha udhët.

Zakonisht në kullat mirditore me takëmet e kafes merreshin vetëm burrat, madje burri më i vjetër, ai që ishte zot shtëpie. Armën dhe takëmet e kafes nuk i preknin gratë. Kurse në kullën e Vorfajve anën e oxhakut e kishte fituar prej kohësh Dava e Madhe. E mbetur e ve prej shumë vitesh, ajo kishte zënë menjëherë vendin e të shoqit në kullë. Ai kishte qenë burrë, të cilit ia lëshonin përherë kryet e vendit. Dhe ajo, e bukur dhe e mençur, ia zbukuronte krahun po aq sa pushka që nuk e ndante shtatit. Që kur vdiq ai, Davës i lihej një vend i veçantë edhe në kuvendet, ku nuk merrte pjesë asnjë grua tjetër. Ia çmonin urtësinë dhe ashpërsinë. Fjalët i kishte të numëruara si fishekët e armës që mbante në brez. Më kollaj mund t’ i përcaktohej mosha një lisi se sa asaj. Nuk dihet kush e quajti për herë të parë Dava e Madhe. Që atëherë mbiemri i saj sikur ishte zhdukur në rrudhat, që u ngjanin varrave të lëkurës së arrës.

Kafet u servirën në heshtje të plotë. Dava e madhe ua përgatiti me dorën e saj kafen krushqve. Në odat e tjera shërbenin kafexhinjtë, që i mbanin gjithnjë ibrikët e kafes pranë zjarrit.

-Për hajër na qoftë miqësia dhe dasma,-tha Prengë Doda, duke e ulur filxhanin në truallin pranë zjarrit.

-Qoftë e hajrit dita e nesërme,-tha Dava e Madhe. Pastaj dha urdhër pa iu drejtuar askujt:

-Shtroni sofrat. Ku është çiftelia?…Kemi apo nuk kemi dasëm?…

Ajo këngë e lehtë që dëgjohej që nga oda e grave, pushoi menjëherë. Zakonisht në dasmën e vajzës këndohej më pak, pasi gëzimin e martesës disi e hijezonte  dhimbja për ikjen e saj nga konaku, sidoqë thuhej se vajza lind të shtëpi të huaj, për të shkuar një ditë në shtëpinë e saj.

Filluan lëvizjet për shtrimin e sofrave. Kulla e Vorfajve kishte dasëm. Martonin Terezen, vajzën e vetme mes katër vëllezërish. Dasëm në mes të dimrit. Dava e madhe kishte kundërshtuar kur një vit më parë ishte ndarë dita e dasmës.

-Në anët tona dimrat janë të egër e rruga deri te kulla e dhëndrrit është e gjatë dhe e vështirë. Dasmat i kemi bërë gjithmonë në verë, -kishte thënë ajo.-Dimrave vetëm mort kemi patur.

Por familja e dhëndrrit kishte ngulur këmbë, meqë në pranverë djali do të shkonte ushtar. Çuditërisht, para këtij argumenti Dava e Madhe ishte zbutur. Kishte fërkuar për një moment dorezën prej sedefi të armës, si për të thënë që i nderonte armët dhe ata që shkonin nën armë. Dhe kishte dhënë bekimin e saj, pa e ulur vështrimin e akullt.

E ai dimër i vitit 1963 erdhi më i egër se të tjerët, në Gëziqin me kodra të buta, por të ekspozuar në një teatër erërash që përfshinin hapësirën nga Macukulli e Munella deri në malin e Velës e Taraboshin e Shkodrës. Kishte disa ditë që binte dëborë e rrugët thuajse ishin bllokuar. Frynte një erë që fishkëllente nëpër degët e pemëve si e qarë lahute. Krushqit kishin arritur me vështirësi në mbrëmje në kullën e Vorfajve, pas udhëtimit gjithë ditën nëpër dëborë.

Edhe pse ftohtë, kulla e Vorfajve ishte e mbushur plot me dasmorë. Krushqit i pritën me nderim. Armët e tyre u varën në fund të çardakut e zjarri në odën e miqve dukej sikur do t’i pëlciste gurët e oxhakut.

Në odën e miqve u shtruan pesë sofra me nga dymbëdhjetë burra. Sofra e parë ishte ajo e krushqve. Në të tjerat, si në një protokoll të lashtë, uleshin burrat, sipas një hierarkie nga bajraqet prej nga vinin dhe lidhjes miqësore me familjen e vajzës. Dava e Madhe nuk lëvizi nga ana e saj e oxhakut. Nuk u ul në asnjërën prej sofrave. Edhe pse fjala e saj ishte ligj në kullën e Vorfajve, ajo e respektonte e para zakonin e mosuljes së grave në një sofër me burrat. Djali i madh, Gjini, babai i vajzës, i solli faqoren e saj të rakisë, që ishte një gastare shpatuke me tapë prej qelqi. Dava e Madhe e mori dhe e vuri para vetes, pranë kutisë së duhanit. Pastaj i bëri shenjë të birit që ta hapte ai dasmën. Gjini, me gotën në dorë, tha fjalët e përshëndetjes dhe pastaj iu fal krushkut të parë. Ishte radha e tij ta ngrinte gotën. Të gjashtëdhjetë burrat në odë ndiqnin në heshtje ritualin. Krushku i parë iu fal krushkut të dytë e kështu me radhë. Krushku i dymbëdhjetë iu fal të parit të sofrës së dytë e kësisoj, sofër më sofër, derisa e mbaronin ritualin e përshëndetjes. Askush nuk e thyente rendin, secili priste kur t’i faleshin me emër që ta ngrinte gotën e pastaj t’ ia përcillte fjalën tjetrit.

Në sofra kishte vetëm raki dhe pak meze, siç ishte tradita. Buka me gjellët vinin pasi të hiqej rakia. Flitej me zë shumë të ulët dhe heshtej kur e merrte fjalën ndokush nga krushqit apo nga sofra e dytë. Dava e madhe i bëri me shenjë Franit, nipit të saj, që të merrte çiftelinë. Ai kishte zë të bukur dhe ishte bërë i njohur në gjithë Mirditën për këngët e tij. Këndoi një këngë trimërie nga të krahinës. Të gjithë e dëgjonin në heshtje dhe, kur kënga mbaroi, u ngritën gotat me urimin “Të këndoftë zemra!”. Çiftelia kalonte sofër më sofër, por duke u nisur nga sofra e fundit për të arritur tek sofra e krushqve. Një këngë për sofër. Dava e Madhe ndiqte ritualin, vështronte sofrat a mos kishin nevojë për ndonjë gjë, a ishin gotat plot. E sipas rastit fliste vetëm me sy ose me shenja.

Pas pak vuri re që aty tek sofra e tretë ishin dy të rinj që po flisnin pak si shumë dhe gotat i ngrinin më shpesh se të tjerët. Dava e madhe vështroi si me qortim të parin e sofrës dhe për njëfarë kohe ra një heshtje e akullt. Këngët vazhdonin, të gjitha këngë trimërie, që përkujtonin burra të njohur malesh e bëmat e tyre përgjatë historisë. Kur radha do i vinte sofrës së krushqve, tek sofra e tretë, ata dy të rinjtë po flisnin e po qeshnin pa e ndjekur bisedën e të tjerëve.

-Sofrës së tretë t’i shtrohet buka,- tha prerë Dava e Madhe. Të dymbëdhjetë burrat që ishin në atë sofër i ulën gotat poshtë saj. Kishin shkelur rregullat, ndaj nuk duhet të pinin më, por të hanin shpejt e shpejt në heshtje e të linin menjëherë odën, pasi nuk ishin treguar të denjë të rrinin ndër burra.

Pas këngës që këndoi njëri nga krushqit, krushku i parë ngriti gotën dhe iu drejtua Davës së Madhe: - Për të mirë, oj sojnike. Ju rrittë ndera e bereqeti e ju ardhshim veç për të mirë!

-Ju pastë bërë mirë!- tha Dava e madhe dhe dha shenjën që të hiqej rakia e të shtrohej buka në sofër.

Darka nuk vazhdoi deri vonë, se krushqit ishin të lodhur e te nesërmen i priste një ditë tjetër udhe e vështirë.

***

Gjatë natës u dëgjua disa herë ulërima jo e zakontë e qenit, që vinte nga steli i tij. Gjin Vorfi e dëgjoi, por përtoi të dilte jashtë në atë të ftohtë. Mendoi se qeni ankohej nga që nuk e kishin lënë zgjidhur si netët e tjera, ose ndoshta kishte dëgjuar afrimin e ujqërve, që zbrisnin deri në fshat nga uria.

Në të zbardhur të ditës nga oda e grave u ndje e qara e lehtë e nuses. Një e qarë me gulçe që dilnin nga shpirti dhe që përcillej me një ej-ej-ej, që prekte edhe trarët e shtëpisë. Ajo e dinte mirë se që nga ajo ditë do të vinte në shtëpinë e prindërve shumë rrallë e veç kur ta shihnin të arsyeshme prindërit e burrit.

Krushqit u ngritën prej gjumi dhe filluan të përgatiteshin. Në fund të çardakut gruaja më e re e shtëpisë, me ibrik në dorë, u solli ujë për të larë fytyrën. Dera e kullës ende nuk ishte hapur prej të ftohtit. Pas kafeve, sipas traditës, iu shërbyen mëngjesin. Raki, djathë e petulla me mjaltë.

Ndërsa po hanin në heshtje, në odë hyri Dava e Madhe. Dukej që po vinte prej jashtë, se ishte mbështjellë aq sa mezi i dukej fytyra.

-Sot është një ditë e kobshme, or burra,-foli ajo. -Jashtë çdo gjë ka ngrirë akull, pemët, rruga, oborri. Edhe qeni ka plasur natën prej të ftohti. E ky nuk është një ogur i mbarë. Nuk është ditë për udhë, o Prengë Doda.   Krushku i parë u ngrit nga vendi dhe hapi dritaren e vogël si frëngji. E ftohta iu përplas në fytyrë dhe u detyrua të mbyllte sytë për një moment. Pamje të tillë nuk mbante mend që kur kishte lindur. Bora kishte ngrirë akull dhe e kishte humbur ngjyrën e bardhë në një gri të errët e kërcënuese.

-Ne kemi ardhur të marrim nusen e ta çojmë në derë të dhëndrrit gjallë a vdekur,-tha Prengë Doda. -Si thoni, o burra? - iu drejtua krushqve të tjerë. Ata tundën kokën në heshtje. Fjala e krushkut të parë ishte e padiskutueshme. Vetëm në vrasje të tij komandën e merrte krushku i dytë.

- Nuk janë larg prej këtu krushqit e ngrirë të Qafë Vorres, - tha Dava e Madhe. – Në një ditë si kjo do të ketë ndodhur ajo gjëmë. Miku do ta kuptojë se nuk është dita për të pritur nusen sot.

Krushqit u panë sy ndër sy. Një hije e rëndë kaloi në fytyrën e secilit. Ata e dinin legjendën e krushqve të ngrirë të Qafës së Vorreve, edhe pse interpretimet e hamendjet rreth atyre gurëve të rreshtuar si krushq ishin nga më të ndryshmet, që nga mallkimi i orëve, prerja në besë, kryqëzimi i udhës me një karvan tjetër krushqish,moti i keq...

-Bëjeni gati kalin e nuses,- tha krushku i parë.

Kulla u vu në lëvizje. Krushqit dolën në oborr. E godisnin akullin me shqelm që të mund të hapnin një shteg për të ecur. Nusja doli duke dënesur nën duvakun e kuq. Filloi të përshëndetej me dasmorët. E ftohta i priste fytyrat si me brisk. Mbi duvak nisën të formoheshin kristale akulli prej frymës që lëshonte nusja. Kalin e mbuluan me një qilim të leshtë e të kuq për ta mbrojtur sadopak nga e ftohta. Në fundin e oborrit nusen e ngritën mbi kalë. Dënesat e saj u bënë edhe më të thekshme e më të dhimbshme. Në fytyrat e njerëzve zymtia ia kishte zënë vendin atmosferës së dasmës. Krushqit filluan të përshëndeteshin me dasmorët. Dava e Madhe doli në krye të shtegut si për t’u zënë udhën.

-A ke besë, o Prengë Doda? ,- iu drejtua ajo krushkut të parë.

-Me bukë rrallë herë e kemi ngi barkun, por me besë jemi ushqyer gjithë jetën, oj sojnike,-u përgjigj ai.

-Atëherë ma jep besën e burrave. Shkoni deri ku fillon ngjitja e Majës së Malthit. Nëqoftëse më andej nuk vazhdohet, kthehuni prapa. Kjo kullë ka vend për të gjithë ju. Pa folur, ai i shtrëngoi dorën dhe u përshendetën duke tokur kryet, siç bënin burrat. Kjo ishte besa e tij.

Karvani i krushqve mori rrugën. Dy nga djemtë e fuqishëm të fshatit, me  kazma në duar, prinin duke thyer akullin. Dava e Madhe u kishte thënë që t’i shoqëronin krushqit deri në të dalë të fshatit.

Në Kodrën e Brozajve edhe tymi ngrihej si me përtesë prej oxhakëve të shtëpive në atë mëngjes të akullt. Rruga kalonte shpatit të kësaj kodre, përmes një pylli të dendur me lisa të lashtë. Aty hasën pengesën e parë serioze. Degët e dy lisave, prej peshës së akullit, ishin shqyer dhe kishin rënë kryq në rrugë. Nga lisat vareshin hej të gjatë akulli, disa prej të cilëve arrinin deri në tokë si kolona prej qelqi. Një pamje sa e bukur, aq e frikshme dhe e rrezikshme. Akulli në udhë ishte më i trashë e më i errët në ngjyrë. Në këtë anë të shpatit thuajse nuk binte kurrë dielli dhe drutë e tij nuk përdoreshin për zjarr se bënin tym. Kazmat bënin vend me zor e duhej të godisnin disa herë në të njëjtën pikë për ta çarë.

Nikollë Brozi, që kishte dalë tek fundi i gardhit dhe po ndiqte me sy karvanin e krushqve, e pa kur ata u ndalën para lisave të rrëzuar. Mori sopatën e zbriti shpatit, duke e çarë akullin me sopatë. Ai ishte një burrë i shkurtër, por shulak dhe i fortë fizikisht e njihej si më punëtori në fshat. Pa e zgjatur iu fut punës me sopatë mbi lisat, derisa i copëtoi dhe e hapi udhën. Pastaj i tha krushkut të parë:

-Kur të kaloni nga kisha, mos u ngjitni kodrës, por kaloni buzë vorreve, se atë udhë e rreh më shumë dielli gjatë vitit dhe duhet të ketë më pak akull. Krushqit vazhduan udhën por kishin filluar ta ndjenin të ftohtën. Nusja mbi kalë vazhdonte me dënesat e saj. Zakonisht vajzat qanin me ej-ej derisa linin prapa shtëpinë e fundit të fshatit. Trupi i saj mbi kalë dukej më i ekspozuar ndaj të ftohtit. Edhe pse i kishin veshur xhahengun prej shajaku të trashë e supeve i kishin hedhur një xhurdi me thakë, ajo kishte filluar të dridhej. Duvaku pak nga pak po mbulohej me një cipë akulli si letër karamelesh. Tek vorret, vetëm majat e kryqeve shfaqeshin aty-këtu mbi akull. Madje ishte e vështirë t’ i quaje kryqe, se akulli i kishte bashkuar cepat e tyre. Përballë Suka e Qytezës, me majën e mprehtë, dukej si një qeleshe gjigante, kurse përtej saj, Suka e Madhe ngjante me një kupolë madhështore prej alabastre. Karvani i krushqve kaloi me vështirësi të madhe Lakun e Shranës dhe hyri në lagjen Kalanjan të përbërë prej dhjetë shtëpive të fundit të fshatit. Çdo gjë dukej si e përgjumur e kullat u ngjanin shtëpive të eskimezëve nën dëborë. Karvani ecte ngadalë e kishin kaluar 3-4 orë për të bërë atë rrugë që në kushte normale bëhej për njëzet minuta. E fundit ishte kulla e vjetër e Ndue Prengë Bibës. Muret e saj dukeshin edhe më të zeza në sfondin e dëborës. Ajo ishte aq e vjetër sa banorët e saj nuk ia dinin datën e ndërtimit. Nga udha e madhe, ku kalonin zakonisht karvanet, për tek kulla të ngjiste një shteg i ngushtë dhe i lakuar. Një shteg po aq i ngushtë të zbriste poshtë udhës për tek Kroi i Kalanjanit, i njohur për ujin e tij të mirë. Kroi buronte nën rrënjët e një fojlete të madhe të mbuluar me urth.

Tek shtegu i kullës kishte njerëz. Krushku i parë mendoj se ata kishin zbritur sipas adetit për të përshëndetur krushqit e për t’u ofruar petulla me mjaltë e raki. Por nuk ishte kështu. Plaku i shtëpisë, Ndue Prengë Biba, që me shtatin e tij të madh e të moçëm dukej sikur matej me kullën e vjetër, kishte zënë udhën e ndiqte afrimin e krushqve. Ata dukeshin të lodhur e nusja mbi kalë ishte kërrusur nga të ftohtit.

-E paske harruar bujarinë, o Ndue Prengë Biba…Sipas zakonit krushqit qerasen e nuk u pritet udha,- foli krushku i parë.

- Nuk kam dalë këtu për t’iu ofruar petulla e karrinaqe, por kullën time. Bujrum. Majën e Malthit nuk ka djalë nëne që e kalon në një ditë si kjo. Ejani e merrni një valë zjarm. Ai iu afrua nuses, e cila dukej sikur nuk merrte frymë. Duart e saj ishin ngjitur mbi kaptellin e drunjtë të samarit. Nusja nuk prekej me dorë nga burrat, ndaj ai i tha njërës nga gratë e shtëpisë t’ ia fërkonte duart me një shami të ngrohtë e ta pyeste a kishte ndonjë nevojë.

Krushqit hodhën vështrimin nga Maja e Malthit. E mbuluar e gjitha me akull, ajo dukej edhe më e lartë e më e zymtë. Thëllimi që frynte prej saj rrëmbente cifla akulli dhe i përplaste mbi çdo gjë, mbi pemët, prej të cilave dëgjoheshin degë që thyheshin nën peshën e akujve, mbi jelen e kalit që kishte ngrirë e tëra, duke e bërë kalin të turfullonte herë pas here e të nxirrte avull nga tërë trupi, mbi duvakun e trupin e nuses të kthyer gati në një shtatore të akullt, mbi fytyrat e krushqve, ku vetullat ishin bërë të kristalta. Një varg rosash të egra, që sapo e kishin kaluar majën e malit, u afruan duke fluturuar poshtë e më poshtë, me rreshtin në formë V disi të shprishur. Ajo që ishte e para, si ta kishte goditur dikush në flur, u këput dhe ra pa jetë përpara kalit. Të tjerat e prishën vargun dhe u fshehën nën urthin e fojletës së vjetër mbi krua.

“Pëlcet zogu për hava”, kujtoi krushku i parë fjalët e Davës së Madhe.

Ishte një skenë që nuk kishte nevojë për fjalë. Ndue Prengë Biba, duke e marrë rrezikun në sy, kapi kapistrën e kalit të nuses dhe e drejtoi për nga shtegu i kullës. Në rrethana të tjera, një gjest të tillë e ndante vetëm pushka. Askush nuk mund ta prekte kalin e nuses, ndryshe e paguante me jetë. Por Ndue Preng Biba ishte nga ata burra që nuk i trembej pushkës.

-Kjo është vajza jonë,- u tha ai krushqve, kur pa se ata po hezitonin ta ndiqnin pas. Nuk do të lëmë që të përsëritet pas dyzet vjetësh historia e Nuses së Shtufit vetëm për të respektuar zakonet. Kthejeni kryet e shikojeni Murin e Shmitrit. Nuk është larg. Aty e kanë varrosur atë fatzezë që deshën ta çonin tek dhëndrri edhe pse ishte duke dhënë shpirt. Në Gëziq nuk ka për t’u bërë kurrë një kuvend si ai i burrave të penduar të Shtufit.

I tanë Shtufi asht mbledhë në kuvend,

kemi ba nji punë pa mend…

Kështu thuhej në një këngë kushtuar asaj ngjarjeje tragjike dhe kuvendit që e pasoi.

Krushqit nuk e zgjatën më, por u ngjitën shtegut për tek kulla e lashtë. Prapa krahëve dimri shtrinte sovran mbretërinë e tij të akullt.

***

Tek Lisat e Marpepës në Mashtërkorë, fshatin ku do të arrinte nusja, familja e dhëndrrit kishte dërguar tre djem të rinj që do të jepnin sihariqin e arritjes së nuses. Dasma kishte filluar që në mëngjes. Moti ishte i egër edhe aty e Fani i Vogël kishte ngrirë, çka nuk mbahej mend as prej më të moshuarve të katundit. Tre djemtë kishin ndezur zjarr në ndërtesën e shkollës dhe e vështronin rrugën nga dritare e saj. Sapo të shikonin karvanin e krushqve që do të kapërcente Shkallën e Repsit, ata do të vraponin për të dhënë lajmin e gëzuar e për të marrë peshqeshin që i jepej sihariqit. Por orët kalonin, tufani frynte brigjeve të lumit e nuk dukej këmbë njeriu të lëvizte. As shpezët e egra nuk zbrisnin shpateve të Bulsharit për të arritur deri tek lumi me shpresën për të gjetur diçka për të ngrënë. Ra muzgu. Asnjë shenjë e asnjë lajm. As krisma pushkësh që të njoftonin se krushqit ishin në rrezik. Kur humbën çdo shpresë se krushqit do të dukeshin, tre djemtë u kthyen në kullën ku dasma vazhdonte. I zoti i shtëpisë e kuptoi situatën e rëndë. Por nuk e pushoi ahengun.

-Përderisa Prengë Doda nuk ka çuar asnjë fjalë, do të thotë se krushqit i ka penguar moti e do jenë ndalur diku. Në mos sonte, nesër do të vijnë. Le të vazhdojë dasma,-dha urdhër ai. Një stepje e lehtë ndihej tek dasmorët, derisa dikush mori çiftelinë dhe ia nisi një kënge të vjetër.

***

Zemërimi i motit atij dimri qe i tillë që askujt nuk mund t’ia kishte marrë mendja. Dukej sikur krahina kishte shkarë në erën glaciale. Të nesërmen dita zbardhi edhe më e zezë. Tek kulla ku ishin ndalur krushqit, nuk mund të zbritej  as shtegut deri në udhën e madhe. Ndue Prengë Biba jepte urdhër të mbahej flakada zjarri në të gjitha odat. Në odën ku ishin krushqit shërbeheshin kafe, raki e meze në drekë e në darkë. Ai kishte thirrur burrë për shtëpi nga të gjitha familjet e Kalanjanit për të krijuar atmosferë dasme në përcjellje të vajzës së Vorfajve. Nuk kishte ndodhur ndonjëherë një ngjarje si kjo në krahinë e atij i duhej ta organizonte në mënyrë të tillë që vajza e fshatit të tyre të përcillej me të njëjtat ndere si të ishte në vatrën e saj. Kaluan e diela, e hëna, e marta, e mërkurra… Moti nuk jepte asnjë shenjë përmirësimi. Në kullën e Ndue Prengë Bibës vazhdonte atmosfera e dasmës, me gjithë merakun e krushqve. Prengë Doda dilte shpesh në dritare, por ishte e pamundur nisja për udhë.

Të mërkurë në darkë e zonja e shtëpisë e thirri mënjanë Ndue Prengë Bibën dhe i dha lajmin e hidhur: Nuk kam më miell në magje për bukë…

Ndue Prengë Bibës iu duk sikur iu shemb kulla e i ra mbi krye. Aty për aty i erdhi në mendje ajo përgjigja e një trimi të mençëm që e pyetën para pushkatimit:- A e ke ndjerë veten ndonjëherë më ngushtë se sot …- Po,-qe përgjigjur ai,-kur më ka ardhur miku në shtëpi e nuk kam patur bukë me i dhënë.

I zoti i shtëpisë u ndje ngushtë. Përrenjte kishin ngrirë e mulliri nuk punonte. U mundua të mos e jepte veten. Por kur hyri në odë, me gjithë përpjekjen e tij për të buzëqeshur, fytyra i nxinte më shumë se trarët me blozë. Mori gotën e rakisë dhe iu fal krushkut të parë:

-Tu turrsha, o Prengë Doda.

-Të pritça e të paça, or mik,-u përgjigj krushku, duke ngritur gotën e tij.

Mark Lleshi e Gjin Pjetri, dy kushërinj që i kishin kullat vetëm disa metra larg, u panë sy ndër sy dhe u kuptuan pa folur. U ngritën ngadalë nga vendi e dolën nga oda pa thënë asnjë fjalë. E po kështu, vjedhurazi, dolën nga kulla përmes acarit që të merrte frymën. As ata vetë nuk e ditën se ç’forcë i ndihmoi për të arritur deri në shtëpitë e tyre. Nderi i katundit shpesh herë ishte ngritur edhe mbi vdekjen. E kjo ishte një nga ato herë. Para krushqve duhej mbrojtur nderi i kullës së vjetër dhe i katundit që përcillte nusen. Në shtëpitë e tyre gjetën nga një gjysmë thesi me miell dhe e morën pa thënë asnjë fjalë. Kur gratë u thanë se nuk kishin më asnjë dorë miell në magje për fëmijët, ata iu përgjigjën: -Fëmijëve ziejuni misra e kunguj të thatë. Dhe dolën sërish përmes tufanit. Pa u ndjerë u futën në kullën e Ndue Prengë Bibës, ashtu siç kishin dalë. U drejtuan për tek furra, ku e zonja e shtëpisë po bëhej gati të fikte zjarrin.

-Mos e fik,-i thanë ata dhe i vunë përpara thasët me miell.

-Qofshi faqebardhë,- tha ajo duke i hedhur dru furrës dhe urdhëroi dy gra më të reja që të shkonin në magje.

Sofrat u shtruan më vonë se netët e tjera. Kur buka e ngrohtë e misrit u vu mbi sofër, Ndue Prengë Biba mbeti i habitur. Hodhi një vështrim nga dy kushërinjtë që ishin kthyer në dhomë, theu bukën, mori një copë të vogël, e puthi dhe e vuri në ballë. Pastaj e hëngri, duke thënë: Paska dalë e mirë. Kurrë nuk më ka shijuar buka si po më shijoka sonte. Bujrum, o miq…

***

Të shtunë dielli u shfaq për pak çaste. Kjo bëri të shihej pasqyra e akullt që shkëlqente tejembanë krahinës. Pasdite një varg rosash të egra fluturoi në formacion të rregullt në hapësirën përpara kullës.

-Moti po kthen, burra,-tha Ndue Prengë Biba. Besoj se nesër udha mund të hapet, jo Majës së Malthit, por bregut të Fanit. Të nesërmen dielli u shfaq më herët dhe hejtë e parë të akullit filluan të shkëputeshin nga çatitë e nga pemët. Krushqit u bënë gati dhe me vështirësi zbritën shtegun e kullës. Kur po ngjiteshin për të kapërcyer qafën që zbriste drejt Luginës së Fanit, kthyen edhe njëherë kryet pas e vështruan fshatin që po linin. Tek vorret poshtë kodrës së kishës panë të afrohej një varg njerëzish veshur në të zeza. Në krye ishin ata që mbanin mbi supe një vig të drunjtë… Kishte vdekur Dava e Madhe…

Por karvani i krushqve duhej të vazhdonte udhën, për të arritur në kullën ku dasma vazhdonte prej një jave.