Zemra Shqiptare

  https://www.zemrashqiptare.net/


Ilir Muharremi: Jeta pas vdekjes përmes artit

| E diele, 15.02.2015, 04:42 PM |


Jeta pas vdekjes përmes artit dhe filozofisë

Nga Ilir Muharremi

Te Platoni shohim filozofin i cili jeton me gëzim për të vdekur sepse në botën e përtejme shpreson për gëzimin, por më shumë duhet ta gëzojë momentin për të vazhduar drejt pakuptimeve. Ai e arsyeton vdekjen, ndonëse njeriu jeton çdo moment me vdekjen dhe vjen çasti për tu ndarë nga jeta. Përse atëherë ankohet? Filozofi në njërën anë e do jetën, por edhe vdekjen. Ndarja e shpirtit nga trupi, deri këtu kanë arritur filozofët, por pa vërtetësi shkencore. Ndjenja e kënaqësisë ndaj ushqimit, të pirit, dukjes përbuzën nga filozofët, ata në të njëjtën kohë përçmojnë realitetin dhe nuk dëshirojnë të ikin nga ai. Në të gjallë kërkojnë vërtetësi për shpirtin. Trupi bëhet pengesë, por edhe ndihmon. Mendimi për shpirtin nuk duhet të shfaqet te ekzistenca. Ndoshta mendja nëse nuk ngacmohet nga asgjë, të dëgjuarit tingull, as nga ndonjë pamje, dhimbje, kënaqësi, kap të vërtetën në vetvete. Edhe këtu ekziston kufiri i dyshimit. Nëse filozofët dëshirojnë këtë ikje nga trupi duhet t’i argumentojnë mbetjet në saktësi. Filozofët më shumë besojnë në absurditet sesa në vërtetësi. Shpresa për paqartësi gjithnjë ngritët si e madhërishme, por nëse arrihet të qartësohet ajo merr përmasat e vogla, kjo sepse mendja kërkon gjithnjë peizazhe të virgjëra. Nëse shpirtit kërkon të ik nga trupi të jetoj vet, atëherë përse zgjedh trupin? Njeriu në thellësi ndjen egoizmin e brishtë, por e di asgjë nuk mund të tjetërsohet përtej mundësive, fjala është për trupin. Të dy këto objekte korrespondojnë mrekullisht sepse janë për njëra tjetrën. Hjumi merr gjumin si efekt të vogël që sjell shuarje të përkohshme, një pështjellim të madh në shpirt.  Rregulli lëvizë sipas saktësisë planifikuese e që dirigjohet nga vetvetja, duke ndjerë në thellësi gjurmët e shpirtit, por prapë filozofi i vërtetë dyshon në atë që mendon. “Çdo gjë është e përbashkët për shpirtin dhe trupin. Të gjitha organet e njërit janë edhe të tjetrit” thotë Hjumi. Ai shpreh varshmërinë ekzistuese, por mua më intereson gjendja e tyre e pavarur, kjo është e pamundur. Njeriu bëhet i mundur me plotësimin e të dy anëve. Vërtetësia arrihet vetëm në pavarësimin e shpirtit prej trupit. “Asgjë në këtë botë nuk është e përjetshme” shkruan ai, shpresa kjo lojë shterpë përdorë njeriun. “I vetmi mendim që nuk është mashtrues, pra është mendimi shterpë”, vazhdon Kamy. Këtu ai tregon absurditetin e botës në të cilën vlera matet me shterpësinë e saj. Kjo paralajmëron ekzistimin e ndarjes së shpirtit prej trupit. Çfarë rregulli mund të nxirrej nga ky rend i paarsyeshëm? Pa arsyeja qëndron te pakuptimësia. E vërteta nëse tenton të jetë bindëse, atëherë nuk është formale, ajo gjallërohet zhvillohet brenda vetvetes.

Poeti Edgar Allan Poe botën e përtejme e shpreh mbas librave: Ishin engjëjt, aspak kaq të lumtur në qiell/ që për të e për mua shtinë zili.  Pafundësia tashmë është e shqyrtuar si raport i drejt me njeriun. Kjo ide e Allan Poe-s rroket nga mendja. Këtu kemi një limit, por edhe liri individuale dhe prapë se prapë imitohet e dëgjuara dhe e lexuara në literaturë. Më e larta mbetet mistikja. Kjo është kënaqësi e gënjimit të vetvetes, fjala është për figurën e engjëjve të Poe-së. “Ne nuk dimë absolutisht  asgjë për natyrën apo thelbin e Zotit, ngaqë për ta kuptuar se ç’është ai, lipsej të ishim vetë Zotër”, mendon Poe. Kjo buçimë kambane shprehë paditurinë tonë dhe dënimin e shpirtit përjetësisht. Ai kënaq veten për supozimin dhe mburrjen e asgjësë. Nëse nga asgjëja del asgjë vet shpirti dhe Zoti janë asgjë. Por, nuk mjafton vetëm ajo çfarë përcakton mendja, forca e ndijimit e kapërcen atë. Ç’është kjo jo materia që jeton brenda meje? A mund ta quaj shpirt? Kemi arritur kështu në një pikë që vetëm intuita mund të na ndihmojë. Vetë Poe forcën e krijimit e ngritë nga vullneti i saj, nga vetë shpirti i Zotit u krijua shpirti i njeriut, por njeriu dëshiron Zotin dhe nuk mund ta zotërojë. Nëse do të ishte kjo e vërtetë, njeriu do të ishte Zot i gjithëpushtetshëm i universit. Ky poet na mërgon drejt hiçit duke lartësuar materien në gjendjen e saj më të lartë të imagjinueshme.

Pasi që çdo qenie është e vdekshme në këtë univers, duhet krijuar një univers të ri jashtë kufijve të këtij momental. Nëse jetohet për shuarje të përjetshme, vetë jeta është idiote. Hjumi e përfundon kërkimin te imazhi hyjnor. “Asgjë nuk mund t’i nxjerrë në dritë detyrimet pa fund që ka njerëzimi ndaj zbulimit të Hyjnores”, s’ka mjet që mund të vërtetojë këtë shpikje të rëndësishme. Kamy citon Alanin i cili lutjen e përdorë në momentin kur errësira zapton mendjen. Kjo errësirë nuk duhet në shpërfaqet në mbyllje të syve. Ndoshta njeriu ndodhet i pambrojtur dhe dorëzohet errësirës. Vdekja shfrytëzon jetën përmes njeriut. Napoleoni gjithmonë mbante helm me vete, kurse Zhulieta te Shekspiri e helmoi veten. E dijë se heroi tragjik në dramë vdes në aktin e pestë. Poeti vdekjen mund ta interpretojë në shumë mënyra, poashtu edhe piktori, por gjithnjë e nisë nga vetja edhe nga realja. Në aktin e vdekjes të gjithë jemi të barabartë. Sikur të vdisje tash sikur pas pesëdhjetë vjetëve e njëjta gjë është. Kirkegadri vdekjen e ndjen si pasiguri të vetme me tendencë për ta kapur, një vështirësi e paimagjinueshme, të cilën nuk e di as ai që merret me vdekjen. Mua më intereson ta dijë se pas vdekjes a e di njeriu që ka vdekur. Kjo ma kujton Herr Soldin dhe vdekjen e tij të zakonshme. Ai deshi të ngrihej nga shtrati i tij në mëngjes, por nuk e dinte se kishte vdekur. Vdekja është e pariparueshme dhe njeriu nuk e zgjedh. Filozofët dhe artistët nuk flasin për imazhin e pas vdekjes, por për përgatitjen e saj sepse vetëm deri këtu ka arrit mendja. Mendimi për të dhe prania e saj faktike nuk është e njëjta gjë. E para jep supozime nga literatura dhe përvoja, e dyta ndjellë emocion frike, por jo njohurinë e saktë. Për Kierkegardin vdekja vjen në çastin kur nis të përgatitet. As ai saktësisht nuk përshkruan detajisht këtë emocion. Ai përhumbet në shprehjen fetare që e cilëson si fitore ndaj vdekjes. Por, duhet t’i peshojmë mirë fjalët, kemi të bëjmë vetëm me një çështje fati. Ai hyn në botën qesharake të perëndive dhe mendon se ka të drejtë. Bëhet i sinqertë kur pranon lidhjen e vdekjes me subjektin e jetës, të cilën nuk e ka kuptuar fare. “Kam kërkuar udhëzime nëpër libra dhe nuk kam gjetur asnjë”, shkruan ai. Shkalla e pakuptimësisë do të jetë gjithnjë enigma më e madhe për njeriun, në këto raste duhet t’i përshtatemi vdekjes. Çështjen e pavdekshmërisë dhe vdekshmërisë nuk ngjallë dëshirë për t’i kundërshtuar. Të dyja kanë të bëjnë me diturinë. Mirëpo, pavdekshmëria ka të bëjë me ndjenjën shpirtërore, nuk është logjike. I përket individit i cili përpiqet ta shprehë në terma shpirtërore. Atëherë si ta kuptojmë? “Vetëdija mbi pavdekshmërinë time më përket vetëm mua”. Kjo ndodh në çastin e ndërgjegjësimit të pavdekshmërisë së tij. Pavdekshmëria nuk ka prova, edhe sikur t’i kërkonte ato njeriu nuk do t’i gjente. Nuk ka ndonjë kuptim kjo. “Pavdekshmëria mbetet interesi më i flaktë i subjektivitetit”, të interesi qëndron prova. Në kolektiv njeriu nuk mund ta vërtetoj pavdekshmërinë, atëherë përgjigjen e drejton ka Zoti. Edhe këtu forca mbetet te zoti me shpresë se njeriu do ta kuptoj dikur. Nëse është kjo siç mendojnë disa filozof atëherë shpirti nuk do ta provoj lirinë e vet. “Të kërkosh të dish nëse njeriu është i lirë, të detyron të dish nëse ai mund të ketë një zotëri” thotë Kamy. Vetë ky nocion i të liruarit zbrazë kuptimin për të. Nëse shpirti është i lirë, atëherë Zoti nuk është i gjithëpushtetshëm. Njeriu nuk e ka idenë bazë për tu marrë me këtë problem. Ai e di se duhet të vetështeret dhe se  jeta e tij varet nga vetvetja dhe rrethanat e jetës dhe dy njerëz që jetojnë sa njeri tjetri jeta u jep të njëjtën sasi përvojash. Ta ndjesh lirinë tënde dhe botën i bie të jetosh së më shumë që është e mundshme. Nëse arrin shkallën e qartësisë vlerat janë të panevojshme. E nëse arrin kulmin, atëherë rishfaqet ndjenja e pavdekshmërisë dhe kjo i shkon më shumë metafizikës e cila përpin ekzistencën.