Frank Shkreli: Patriotët më mendje ndritur

NGA PATRIOTËT MË MENDJE NDRITUR

QË KA QITË NDONJËHERË KOMBI SHQIPTAR

Nga Frank Shkreli

Javën e parë të Korrikut pata nderin të merrja pjesë  në promovimin e librit, “Enciklopedi Antologjike e Mendimit Shqiptar, 1807-1957, libër ky i botuar në tre vëllime, i studiuesit Ndriçim Kulla. Është ky një botim shumë i dobishëm dhe i rëndësishëm për brezin e tashëm dhe brezat e ardhëshëm të shqiptarëve, sepse vëllimet janë një përmbledhje e mendimeve të nja 75 intelektualëve të kombit shqiptar të periudhës që mbulon sepse shumë prej tyre ishin të ndaluar nga regjimi komunist.   Vepra e Zotit Kulla është botuar nga Shtëpia Botuese, “Plejad.   Është me rëndësi dhe tepër e dobishme botimi i këtyre vëllimeve në këtë kohë, sepse këta intelektualë patriotë, ndërkohë që Shqipëria siguroi kohët e fundit statusin e kandidatit, pothuaj të gjithë dëshmojnë se shqiptarët e kanë vendin aty, në Europë, shpirtërisht dhe gjeografikisht.  Të gjitha shkrimet e tyre në gazeta dhe revista të kohës kur jetonin, i përkasin brezave të shqiptarëve që mund të thuhet se ishin të pafat, dhe të cilët megjithë virtytet e tyre të larta patriotike dhe intelektuale, jetuan dhe vuajtën, ndërkohë që shumë prej tyre  e pësuan keq, madje edhe me jetë për qëndrimet e tyre, gjatë periudhave historike të cilat qenë orëzeza për kombin shqiptar, siç ishte regjimi brutal komunist i gjysëm shekullit të kaluar.  Shumë prej tyre, fatkeqsisht u zhdukën nga regjimi komunist si përfaqsues të mendimit të pavarur dhe si mbështetës të fjalës së lire.   Siç mund të shihet nga mendimet e tyre të përfaqësuara në këto vëllime, dhe ndonëse jetuan dhe vepruan në tallazet më të vështira të historisë kombëtare – ata ishin ndër atdhetarët më të spikatur dhe njëkohësisht ata ishin në radhët e disa prej mbrojtësve më të dalluar të idealeve dhe të interesave kombëtare të shqiptarëve të të gjitha kohërave.  Ishin këta të cilët promovuan  idealet dhe vlerat e përbashkëta të të gjithë shqiptarëve, ndërkohë që frymëzimi i të cilëve çoi më në fund edhe në pavarësinë e shqiptarëve. Megjithëse shumë prej tyre jetuan dhe vepruan jashtë atdheut, shpesh të ndjekur e të përbuzur,  megjithëkëte ata kurrë nuk e ndërprenë veprimtarinë e tyre në të mirën e kombit shqiptar.

Për t’i nderuar si të tillë, si fëner të dijës kombëtare, si burra dhe largpamës që ishin, në promovimin e kësaj enciklopedie mendimesh shqiptare, mori pjesë edhe Presidenti i Republikës së Shqipërisë, Zoti Bujar Nishani, përfshirë ndër të tjerë edhe Zotin Bujar Leskaj, Kryetari i Këshillit të Lartë të Shtetit, si dhe një numër personalitetetsh të ndryshme nga jeta kulturore dhe akademike, studiues, gazetarë dhe publicistë.

Në fillim të ceremonisë së promovimit, Presidenti Nishani vlerësoi veprën tre-vëllimore të studiesit Ndriçim Kulla, si përfaqsuesi më i lartë i shtetit, duke thënë se botimi është ndër më të rëndësishmet e viteve të fundit, i cili për nga rëndësia,  “me siguri shënon një gur kilometrik në rrugën e editorisë shqipe”, duke shtuar se, “për herë të parë, në një përmbledhje të shkëlqyer i jepen lexuesit  shqiptar në mënyrë të sintetizuar, fragmente të çmuara të 75 intelektualëve të ndritur në të gjitha fazat e jetës disa shekullore të mendimit të inteligjencës së shqiptarëve.”

Telashet historike të kombit shqiptar nuk e lënë atë kurrë rehat, aty në trojet e veta. Duke folur për këtë dhe për kontributin që kanë dhënë intelektualët shqiptarë në mbijetesën e kombit, si dhe për fatin e keq të këtyre breznive të pa fat, Presidenti Nishani theksoi se fati i keq i gjeopolitikës i përplasi gjithmonë në ballafaqime tragjike me perandoritë dhe barbaritë e kohës dhe shtoi se, “Ata nuk patën luksin që të shijonin intervale të gjata lirie e begatie, por dijtën që të ruanin instinktin e mbijetesës, madje edhe në vitet më të errëta”.   “Në këtë panoramë të tentativës së përhershme për eliminim kombëtar, duke filluar aty nga fundi i Mesjetës” tha Zoti Nishani, “nisën të ndriçojnë disa yje të rralla mendimi, të cilat artikuluan për herë të parë në shqip vetëdijen e ekzistencës sonë.   Ne duhet t’u jemi përherë në jetë mirënjohës Buzukut, Bogdanit, Budit, e të tjerve, që janë pionerët, me të cilët zë fill potenciali shprehës i mendimit shqip”, përfundoi vlerësimin e tij Presidenti i Republikës së Shqipërisë, Zoti Bujar Nishani.

Këto tre vëllime,  siç thotë edhe  Profesor Ksenofon Krisafi në vlerësimin e tij – studiuesi Ndriçim Kulla, këtyre simboleve të shënjta të mendimit shqiptar u ka ndërtuar, sipas tij, një “muze në kuptimin figurativ të fjalës, në formën e një botimi përmbledhës, kishte trokitur ora që ata, të grupuar në eksponentët e një krestomacie, t’i flisnin njëri-tjetrit dhe të komunikonin kronologjikisht, që lexuesi ta shijonte të plotë mozaikun shumëngjyrësh të mendimit shqiptar në çdo etapë, që kur nisi të kultivohej ai”.

Përfaqsuesit e këtyre mendimeve, ose më mirë të themi  testamentet e disa prej më të ndriturve të mendimit shqiptar, sipas tre vëllimeve të “Enciklopedisë Antologjike e Mendimit Shqiptar 1807-1957” të studiuesit Ndriçim Kulla, janë këta: Gjon Gazulli,  Marlin Barleti, Engjëll Mashi, Xhuzepe Krispi, Vincenso Dorsa, Dhimitër Kamarda, Jeronim De Rada, Elena Gjika, Hasan Tahsini, Zef Jubani, Jani Vreto, Vaso Pasha, Sami Frashëri, Shahin Kolonja, Ismail Qemali, Mithat Frashëri, At Gjergj Fishta, Luigj Gurakuqi,  Dom Lazër Shantoja, At Ambroz Malaskaj, Visarion Xhuvani, Faik Konica, Kostë Çekrezi, Kristo Dako, I Përndershmi Fan Stilian Noli, Eqërem bej Vlora, Branko Merxhani, At Anton Harapi, Mehdi Frashëri, Krist Maloki, At Xhiuseppe (Zef) Valentini, Profesor Ernest Koliqi, Gaetano Petrotta, Karl Gurakuqi, Jorgji Meksi, Vangjel Kola, Tajar Zavalani, Nebil Çika, Hafiz Ali Kraja, Ismet Toto, Safet Butka, Nonda Bulka, Sejfulla Malishova, Zef Mala, At Gjon Shllaku, At Benedikt Dema, At Donat Kurti, Stavro Skëndi, Arshi Pipa, Isuf Luzaj, At Marian Serdani, Filip Fishta, Profesor Eqrem Çabej, Athanas Gegaj, Ilo Mitkë Qafzezi, Dhimitër Shuteriqi, Kristo Floqi, Mustafa Kruja, Osman Myderizi, Zef Mark Harapi, At Shtjefën Gjeçovi, Dom Nikoll Gazulli, At Bernadin Palaj, Dom Gaspër Gurakuqi, Jakov Milaj, Dom Ndoc Suma, Gjon Kasmi, Mitrush Kuteli, At Justin Rrota, Mati Logoreci, Profesor Martin Camaj, Namik Resuli, Selman Riza, Aleksandër Xhuvani, ndër të tjerë.

Është kjo një listë që të bën të pyetësh vetveten, se cili do të kishte qenë fati i Shqipërisë dhe i Shqiptarëve po të kishin mbizotëruar mendimet e këtyre patriotëve.  Si do ishte sot Shqipëria dhe shqiptarët nëse në shekullin e kaluar do të kishin fituar pikëpamjet e tyre pro-perëndimore?   A e humbi luftën ajka e kulturës dhe e mendimit shqiptar që paraqitet në këtë Enciklopedi në krahasim me një ideologji sllavo-aziatike, apo pikëpamjet e tyre janë gjithnjë frymëzuese për brezat e sotëm dhe të ardhëshëm të kombit shqiptar?

Më kujtohet me një rast, kur isha si refugjat në Romë, më 1970, duke biseduar me Profesor Ernest Koliqin mbi humbjen e nacionalizimit shqiptar dhe mbi fitoren e komunistëve në Shqipëri dhe në Europën Lindore, si dhe për fatin me të cilin u përballuan intelektualët e përndjekur siç ishte ai, si rrjedhim i fitores së komunizmit në kontinentin europian.  Profesori i nderuar, i cili radhitet me plot të drejtë në listën e mendimtarëve të Enciklopedisë së përgatitur nga Ndriçim Kulla, dhe i cili  njihet përveë tjerash për kontributin e tij në hapjen e shkollave të para shqipe anë e mbanë trojeve të kombit shqiptar, tha me optimizëm: Edhe Gjergj Kastrioti – Skënderbe humbi mbasi habiti botën me luftën dhe fitoret e tija kundër osmanëve.  Megjithëkëtë, vepra e heroit kombëtar, tha Profesor Koliqi, nuk u shua. Përkundrazi, shtoi ai, ajo sot e asaj dite vazhdon të lëshojë rreze dritë gjithnjë e më tepër.  Kështu, përfundoi ai, humbjet tona do të jenë të përkohshme, pasi mendimet dhe ideologjia e patriotëve të vëretetë do të këthehen përsëri në dobi të atdheut, jetën dhe veprat e tyre, të cilit ata ia kushtuan.

Kështu mendon edhe autori  i “Enciklopedisë Antologjike e Mendimit Shqiptar, 1897-1957”,  Zoti Ndriçim Kulla, i cili shprehet se kjo përmbledhje e mendimit shqiptar, duhet të ketë kontribuar edhe në “baticën e mendimit demokratik” të 20-viteve të fundit në Shqipëri dhe si e tillë, shprehet autori, duke shërbyer si pararëndsja më e denjë dhe më e përpiktë, do të dijë të marrë mendimet shqiptare të pasqyruara në këto vëllime, “të cilat kanë hedhur filiza të shëndetshëm gjatë këryre viteve, për t’i lartuar ato në pemë të mëdha e të patundura, duke u bazuar në udhëheqjen shpirtërore, morale dhe ideore të këtyre shëmbujve të mëdhej….për të ndërtuar një Shqipëri tjetër…të dijës e të përparimit.”

Ky do të ishte nderimi më i madh ndaj këtyre apostujve të kombit që kanë dalur ndonjëherë nga gjiri i Shqipërisë dhe i kombit shqiptar.  I këtyre mendje ndriturve dhe njëherazi edhe kundërshtarëve më të flakët të atyre që donin të shuanin dhe të mohonin traditat më të shëndosha shqiptare.  Ndriçim Kulla ka dhënë një kontribut shumë të vlefshëm në panteonin e mendimit shqiptar duke e përmbledhur në një botim të vetëm pasqyrimin e vërtetë të karakteristikave të përbashkëta të të gjithë shqiptarëve dhe të gjitha kohërave, duke na kujtuar se na ishte njëherë Shqipëria e vlerave.