Aleksandër Çipa: Qytet i pakompromis me rrëfimtarin

Qytet i pakompromis me rrëfimtarin

Nga Aleksandër Çipa

Me shkrimtarin Odise Kote unë kam pasur një pjesë të gjatë jete të jetuar bashkërisht në të njëjtin qytet. Në atë qytet që jep shumëcka, por më së shumti letërsi. Odisea është dëshmuesi dhe letërsia e tij është prova. Ndërsa qyteti, pra Gjirokastra, është vendi ku rëndom fitohen dhe gjenden provat. Odisea është një ndër shkrimtarët e radhës në këtë qytet që bën vendin e vet në një mënyrë të adhurueshme. Eshtë një mënyrë që më të shquarit e këtij qyteti, si për shembull Ismail Kadare, nuk e patën të njëjtë. Jetuan rininë e parë në qytet dhe e mbartën atë, pra qytetin, libër më libër si thelb e brendi të suksesshme në marrëdhënie me lexueshmërinë brenda dhe jashtë hapësirës shqip-lexuese. Odisea është shkrimtari tjetër, i paikshmi prej qytetit dhe i zoti të gjejë e sjellë letërsi nga gjithëkohët e jetës së qytetit.

Në trininë e shenjtë të kohësisë; së shkuarës, së tashmes dhe së ardhmes, shkrimtari Odise Kote për shkak të raportit mendor e shpirtëror që ka me qytetin e vet të lindjes ka gjetur materien dhe bindjet e veta për letërsi. Eshtë i pakompleks ndaj shkrimtarit më të shquar e më të suksesshëm të qytetit e vendit të vet, pra, ndaj alteregos së vet , Ismail Kadaresë, sikundër është edhe këmbëngulës i drejtëpërdrejtë për të shtuar në letërsinë shqipe libra prej Gjirokastre. Prej qytetit, ku takimi dhe përshëndetja e cdo vizitori të krijon bindjen e gjetjes së personazheve. Madje, duhet thënë se në këtë qytet, ngjet edhe sfidimi i shumë shkrimtarëve. Gjirokastra ta shpall paaftësinë për ta rrëfyer, pa kompromis. Shkrimtarët e mencur, pse jo ndër ta edhe të talentuar, e kanë shmangur sfidën, duke e lënë jashtë letërsisë së tyre qytetin. Pasi e shihnin dhe e ndienin, se ai e qesharakëzon letërsinë e pacilësishme.

Mirëpo rasti i Odise Kotes është krejt i kundërt. Janë disa libra të tij që e tejkalojnë këtë provë e ndër ta sipas meje, përmbledhja me tregime “Vejusha”, në mënyrë të vecantë romani “Betimi i rremë” dhe së fundi shumëbindës, romani “Ura e Margaritës”. Gjatë leximit të këtij romani, vetvetishëm në ecurinë e leximit, më është krijuar përshtypja dhe kam shijuar pasazhe reminishencash të ngjashme me librat e Ismail Kadaresë, Danilo Kish, pse jo disa herë më është fanepsur Khaled Housein. Shumëkujt jam i bindur që për shkak të temës, t’i krijohet bindja se kemi të bëjmë me të njëjtin madem tematik letrar si në tri romanet e fundit të Ben Blushit., etj.,etj.

Pa patur mundësinë për të qëndruar në një diskurs analitik letrar, do të doja të shprehja vetëm disa këndvështrime personale të cilat nuk e ndajnë shkrimtarin nga tri elementë të jetë-veprimtarisë së vet:

I pari është qyteti, pra Gjirokastra.

I dyti është profesioni, gazetaria, së cilës Odisea më shumë ia ka jetuar dhe ia ka vënë në dispozicion ditët dhe orët veta të gjata jo thjesht si raportues, por si një narator raportimi. Me të kemi kaluar disa vite pune, por më domethënëshëm kryerendisim vitin e mbrapshtë 1997, kohë, kur në atë realitet tragjik dhe fatkeqësish, pashmangshmërisht cdo gazetar do të fitonte mundësi suksesi vetëm për shkak të nevojës publike për informim. Këtë mundësi, Odisea e shfrytëzoi dyfish, për gazetari dhe më së shumti për letërsi. Por jo vetëm kaq, ai e shtoi në kohën e pasionit të vet edhe studimin për gazetarinë dhe monografia “Demokratia-tipologji e teksteve publicistiko-letrare” e botuar në vitin 2013, është një libër i vlefshëm për gjeneratat e sotme dhe të ardhme të publicistëve dhe gazetarëve shqiptarë.

Ai si reporter dëshmoi ngutjen për të qenë shpesh raportues i parë, ndërsa si shkrimtar e kishte bërë celës të ndërgjegjes konstatimin e thënë prej Italo Kalvinos, në esenë “Odisetë tek Odisea”, ku sipas tij, shprehja që përdor Homeri në këto raste është “të harosh kthimin”. Odisea bëri në kohën e jetës së vet, atë që rëndom bëjnë shkrimtarët e qënë, domethënë nuk e harroi kthimin. Fjalën e kam për kthimin tek subjekti dhe tek substanca e së shkuarës si letërsi, të cilën e mbart jo vetëm jeta personale, por fatlumërisht në rastin e shkrimtarit gjirokastrit, e mbart vecanërisht qyteti.

Elementi i tretë është letërsia.

Dhe fjalën e kam për letërsinë si “ves” e talent të gjendshëm në këtë qytet. Romani “Ura e Margaritës” është dëshmi e materializuar e një talenti shkrues. Eshtë forcë perceptimi dhe shprehjeje prej një autori i cili me këtë libër ka konsoliduar identitetin e vet letrar, por ka mposhtur edhe paragjykimet. Sidomos paragjykimet që shkakton lexueshmëria e autorëve në temë të ngjashme. Në këtë roman Odise Kote, sipas meje, fiton një kuotë të re suksesi jo vetëm në raport me ne si lexues të sotëm, por në raport me letërsinë e sotme shqipe. Subjekti i këtij romani që vendoset në shekullin e XVII, lidhet me atë mësymje dhe proces perandorak sundues e shbërës të otomanizmit në Ballkan. Një proces të cilin autori e sjell në përshkrime dhe në tekstin e vet aq me zhdërvjelltësi, sa askush tjetër. Nuk e braktis strukturën klasike të raporteve ndër personazhë: Margaritë-Hanusheja, personazhi që mishëron aktin procesues të metamorfozës fetare të saj, shigjetohet një cast nga sytë lakmitarë të Evremoz Pashës dhe paskësaj nis “odisea” dramatike e familjes së Zerzebilëve. E gjithë arkitektura e jetës njerëzore mishëruar në familjen e Zerzebilëve me pjestarët e saj Demir, Gjini, mëma Sofi, Margaritë-Hanusheja, Andrea Kostandini, Pasha Evremozi dhe shpura e kqyrësve të tij të shpërndarë, qyteti dhe sidomos raportet e tij me perandorinë-Gjirokastër janë meritë e realizuar e shkrimtarit. Një jetë dhe disa gjendje brenda shtëpisë së Zerzebilëve në atë qytet. Autori ka një naracion atraktiv, me fjalë plot pasuri semantike dhe fjali të shkurtra e me peshë specifike filozofimi. Shkrimtari e ka të ngulitur mirë në ndërgjegjen e vet krijuese të thënën latine “Occorrrono troppe vite per farne una” (Nevojiten shumë jetë për të krijuar një). Librii ka një gjuhë e cila meriton vlerësime në këndvështrimin e etnotekstit letrar në përgjithësi.

Shkrimtari e ka fituar betejën e suksesit dhe pëlqimit prej lexuesve, por në mënyrë të vecantë suksesin e ka nisur tek qyteti i vet.

Në atë qytet, ku cdo rrëfimtar e aq më tepër cdo shkrimtar, të përballet me pakompromisin ndaj paaftësisë rrëfyese.