Agron Shele: Ikona të thyera si imazh poetik

Ikona të thyera, si imazh poetik dhe  risi për poezinë e sotme bashkohore.

Nga Agron Shele

Shpesh herë kur vizitoj bibliotekën time nuk e di pse dora më shkon tek  vëllimi poetik « Ikona të thyera » të autorit Gentjan Banaj. I kam rilexuar disa herë poezitë dhe sërish më duket sikur diçka ka mbetur ende për tu riparë, ose duket sikur diçka ka mbetur pezull në hamendsionet dhe parafytyrimet e mia, për mënyrën dhe këndvështrimin artistik rreth këtij libri. Në poezinë e tij takon dhimbjen dhe mallin, takon dramën jetë dhe përvuajtjen, takon rrebelimin dhe pasthirrmat dhe në pamje të parë duket sikur mbart shumë trishtim ose shumë shtjella  gri që përfshijnë qiejt e muzës poetike të autorit, por këto nuk janë mestastaza që prodhohen nga kreativiteti individual, por krahët e errët të përjetimit të një shoqërie, e cila në misionin dhe gjykimin profarm të poetit , identifikohen si vlera të krisura, ose  ikona të thyera. Sintetizimi metafizik  poetik gërshetuar me hermetizmin përbëjnë stilistikën që e veçon këtë zë poetik tashmë të njohur, qoftë në formë, qoftë në hapësirë, por edhe në mënyrën konceptuale, si idol të përcjelljeve dhe mesazheve tejet  ndjesore . Që në fillim ndeshemi me një titullim sa grishës, por dhe kaq  befasues. Diçka ka ndodhur. Imazhi është shprishur. Ikonat janë rrëzuar dhe thyer .

« E sërish në drita krismash

Zeusi na ndiqte në harresë,

Të ikur, të anuar, vajtueshëm

diku midis humbjes dhe rënies. «

Kapërcimi i shpejtë i fateve ( ikje, anuar, përvuajtur), ringrihet dhe përndiqet deri nga krypersonazhi mitik (Zeusi), njëlloj si në lashtësinë e mjegulluar, por që çuditërisht përsëriten e ripërsëriten njëlloj  edhe sot në kohët më moderne . Në paratezë të ravijëzimit të këtij mendimi ndeshim sindromën e dritës, e cila në këtë rast nuk shfaqet si bardhësi surreale, por si flakë krismash, po e njëjtë me flakën e rrufeve kur perënditë përndiqnin njëri tjetrin, dhe në përmbyllje dozohet rënia, përhumbja apo thyerja e ikonës .

është domethënëse por dhe karakterizuese për të kuptuar strukturën e këtij vëllimi poetik, boshtin që e përshkron atë, kolonat  në të cilat ringrihet kjo vepër dhe jo pa qëllim skematizimi saj ndahet në katër nën tituj, që thjesht mund ta përkufizojë +1 mbi tredimesionalin e zakonshëm artistik.

1- Laku i karafiltë

Kapitulli hapet me poezinë « Pa titull », dedikuar birit, e cila në formë grafike krejt tjetër nga ato që jemi mësuar të shikojmë shpesh , por e sjellë në mënyrën postmoderne, me vendosje fjalësh figurativisht dhe estetikisht, shpreh ndërvarjen  dhe intuitivitetin  e  gjallimit të jetës.

« ...në çengelin e përmbysur

gjalloj për ty

i varur atje »

Sigurisht që shtrishmëria e dashurisë për njerëzit më të shtrenjtë padyshim që  do qendërzojë edhe figurën e nënës, figurë që nëpërmjet tespijeve lakonizon ditët , pastaj ylberet psherëtimë, rrudhat dhe thinjat dhe sikurse thotë autori : dhemb /  sa dhimbje ndjen një nënë ?

« Nën bekimin tënd u gjunjëzua çdo burrë

I mbrojtur nga mëshira që ty ta vodhën hyjnitë. »

Këto vargje janë një tjetër dedikim për nënën, një  kapërcim që shkon  përtej perëndive, e ringre atë në piedestale hyjnish, për të përunjur forcën dhe karakterin e çdo burri.

Vlen të theksohet se në këtë lloj poezie ka një sendërtim prefekt vargjesh, ka dhe një subkoshiencë që depërton magjishëm dhe kjo mënyrë e të bërit poezi shpreh  natyrshëm, forcë vargu, mendim, dhe filozofi.

2- Absurd mbijetese

Poezitë e përfshira në këtë kapitull absorgojnë drejt mendimit filozofik dhe ideve të thella dhe  në mënyrë  krejt instiktive të çojnë në vizonialitetin por dhe iluzionalitetin e fjalës, metaforikën dhe simbolikën e saj, deshifron kontrastet bardhë e zi,  (ditë-natë ) kontraste jetësore dhe menopauza të përditshmërisë, ose objeksioni i kontrastit (perëndim -agim), që më së shumti përqas tablotë e beftësisë ikje dhe atë të rilindjes shpresë .

« Ag,

zbulohet pak nga pak trupi i ditës »

E bardha dritë zbret dhe përhap magjinë jete, vjen ashtu në vagullim por e sigurtë dhe dal ngadale zbardh besimin për rifillimin e një dite të re.

Dhe  në vazhdim :

« Jeta të kryqëzon

Pas ngjarjeve të mëdha »

Përditshmëria rrëmben në kuptimin fizik dhe shtyn përherë e më tepër drejt dëshirës, qëllimit, sfidave të  përballjes dhe jo pa shkas autori i quan kryqëzimet e jetës, sepse instiktivisht të gjithë jemi skllevër të iluzioneve dhe pasioneve të ngritura.

Dhe së fundi :

« Vdesim nga pak

duke i ikur agimit »

A ka rënë poeti në nota pesimiste ?

Të gjithë vdesim nga pak, të gjithë shuhemi ngadalë, të  gjithë i largohemi agimit dhe shkojmë drejt kujt ? Hiçit apo asgjësë. Këtë e deshifron vetë titulli poezisë, « Muzg ».

Në të njëjtin bosht vërtitet  edhe poezia «  Bardhë e Zi », të cilën për trajtesë koshiente nëse do përgjithësohej në kuptimin panoramik do impononte analitikë të drejtëpërdrejtë si : poezi e iluzionit të trishtë, e veshur me ereminë e përbrendshme të gjendjes fillestare kur është shkruar, përshkohet nga nota të thella pesimiste (ëndrra tymi , mesnatë e errët, agim i trishtë ) etj etj.

« Në sfondin e zi shquhen mirë

ëngjëlli e djalli tek uni »

Duke u nisur nga analogjia e këtyre termave por në depërtimin psiko-analitik do shikojmë se edhe përbrenda kësaj errëtie ka një fokus drite,  ka diçka egzistenciale, ka qënësinë që edhe në momente të errëta e shquan dhe e drejton.

3-Maria e kaltër

Vëllimi poetik i autorit Banaj përshkohet edhe nga boshti i fuqishëm lirik, ku metaforat , simbolika, kompzicioni,  tablotë ngjyra shumë, percepetimet e fluidizuara, ndjesitë më të thella, brishtësia e fjalëve si dhe elokuenca e përdorur e bën tejçues të inspirimeve dhe emocioneve të forta . Në kontrast me kapitujt e parë këtu ndeshemi me ndjesi të pazakontë dhe befasi, me temperament dhe shpirt estetik .

« Maria

Avitet në një mug

Rizgjon një shenjt të përgjumur

ikën e kaltër, qielli rrugë...

Ave ylber në mug...

Maria »

Përbrenda këtyre vargjeve ndjenjëa sinkronizohet e kaltër, rend nëpër qiej rrugë, rizgjon ëndrrat më të bukura gati deri në shenjt dhe mbetet ashtu, e kristaltë, e bukur, magjepëse,  e përjetshme .Në vazhdimësi ndeshemi edhe me nota të tjera pateizmi, me dlirësinë dhe pafajësinë e ndjenjës, ndeshemi me zjarrminë dhe përjetimet teje ndjesore, gati në shpërthime eseniane :

« Një ditë në vdeksha

dhe në varr të zi

Tek një fije bari

shpirti do t' më rrijë »

Ky është amaneti i dashurisë, i këtij sublimi deri në flijim, por që endet me shpirtin, përtej kufijve të jetësisë .

Bibël Urie

Pjesa e fundit e vëllimit poetik shpreh  botëkuptimin dhe  këndvështrimin e plotë të autorit rreth problematikës shoqërore dhe vetë fatit të njeriut, ngre zërin ndaj fenomeneve dhe  paranojës që bren çdo ditë vendin, merr atributet e misionit që përfaqëson dhe lufton, si Krisht për shpëtimin e botës nga errëtia, nga demonët, nga e keqja, nga ligësia dhe nga absurdi. Nëpërmjet zbërthimit  ideo-artistik të  vargjeve  kuptojmë edhe  dimesionalitetin dhe formimin e plotë të autorit, i cili si qytetar, si intelektual, si poet, si njeri i shqetësuar tregon të patreguarën, dhe këtë jo në mënyrë spontane ose të ndërvarur nga  çasti, por me koshiencë të plotë, me ndjenjë  dhe mjeshtëri  ringre fjalën në varg dhe vargun në art.

« Fjalë

si ushtarë medalje keni hak

Por, sa u shpreh me ju, ndjenja

Zemra ?

Ajo ...vulos me gjak... ! «

Njeriu , si individ dhe  qënie, jepet   në konceptim universal, si trup dhe shpirt , si ndërgjegjie dhe memorie.

« I nëmuri me padashuri »

Pse kjo pjesë e errët rishfaqëse ?

Për të vazhduar :

« Myket për zërin

Ku s' ka tingull shpirti. »

Ndoshta qënia njeri  është shkëputur nga qënia shpirt dhe mendimi më i parë filozofik të çon në proçesione të tjera, ato të kuptimeve primare  tashmë të shkëputura ngë kuptimet sensuale.

« Shpirti uritur

Përtyp mjegulla ere »

Shpirti mbetet shpirt, dhe përherë mbetet në kërkim të ndjenjës, vlerës dhe ashtu i përhumbur pas vesit apo përjetimeve momentale  endet në zbrazëtinë haluçionale. Mesazhi poetik është më se i qartë :

Njeriu është në rrezik ! Poeti i bën thirrje  që të ringrihet mbi unin dhe të sendërtojë vlerat shoqërore dhe humane.

I gjithë vëllimi poetik megjithëse ndahet në katër pjesë është unik, universal, ngre telajo ngjyrimesh dhe për më tepër farfurin  muzën më të thellë krjuese.

« Ikona të thyera «  vjen si pjesë e fonetekës poetike të përzgjedhur, mbart esencën e mendimit të sotëm letrar postmodern , ka gjithë hapësirën dhe përmbajtjen e një vepre letrare të mirfilltë dhe si e tillë ajo shënon një pikëkthese për poezinë bashkohore shqiptare sot.