Bedri Tahiri: Diellori

Diellori

Tregim

Nga Bedri TAHIRI

Popujt do tё ishin tё lumtur, nёse mbretёrit

do tё filozofojnё dhe filozofёt tё mbretёronin.

(Plutarku)

Sa qё gjallё, rrёfimeve tё tij tё kёndshme nuk ia vari veshin  gati askush nga tё rriturit dhe mocanikёt. Pёrkundrazi, ato i quanin dokrra bajate e rromuze qesharake tё njё tё marri trutharё. Ashtu janё ca tekanjozё smirёzinj qё mohojmё e nёnçmojmё gjithçka qё nuk del prej tyre. Njё sёmundje  e vjetёr sa vetё qёnia jonё, tё cilёs kurrё nuk i  gjetёm shёrim. Mbase, nisur  prej kёsaj, mendjendrituri ynё Sami Frashёri thoshte:”Ujit i dihet  vlera kur shteron pusi”.

-Lёreni, ore burra, njeriun takahyt, qё gjithё kohёn e kalon me shtagё pas bagёtisё, se nuk merr vesh nga dynjallёku i shkretё,- mёrmёrisnin si nё kor bretkosash njerёzia, sa herё zihej nё gojё plaku mjekёrbardhё me emrin Tanush, i cili po shkёlte nё tё nёntёdhjetat dhe ende mbahej i fortё si topi.

-Hё, hё, hё,- bёnte ai si me vete, duke e dredhur kokёn majtas e djadhtas, kur i tregonim se ç’flitej pёr tё. Intersant, nuk sekletisej e nuk inatosej fare. Tё flisje keq pёr tё, bёje mёkat tё pafalshёm. I urtё e babaxhan durimtar  si deti i thellё qё nuk trazohet dot.

-Fjalёt e hallkut e birat e gardhit nuk mshelen kurrё. Ata, ma marrshin tё keqen, aq dinё, aq flasin,- e niste rrёfimin mixha Tush, siç e quanim shkurt ne barinjtё e rinj, qё kёnaqeshim, duke bredhur gjithё ditёn pas tij. I shihni kёto shpatullat e mia tё kёrrusura, sa shumё kanё hequr tё bekuarat! Kam pёrjetuar e ç’nuk kam pёrjetuar. Tri luftёra i provova e tri herё isha ushtar. Pak ju duket kjo?! Hё, ç’thoni picirruka?! Nuk u besohet! Herёn e parё isha nё kohёn e nemcit e tё bugarit, kur zia e bukёs na e  solli shpirtin nё majё tё hundёs dhe gati na qiti fare. Herёn tjetёr, nё kohёn e Serbisё sё Parё dhe, tё tretёn herё, nё kohёn e partizanёve...

-Po Azem Galica tё kujtohet?- e nguci njёri nga kalamajtё çapkёn, edhe pse atё e dinim tё gjithё, ngase na e kishte treguar sa e sa herё.

-Ore kopilat e dreqit, jeni nё vete apo u kanё lёnё mendtё! Me Trimin e trimave kam luftuar krahё pёr krahё deri nё ditёn e fundit kur ai shkoi nё atё botё. Si sot mё kujtohet ajo ditё e zezё kur na rrethuan nga tё katёr anёt xhandarёt dhe ushtarёt serbё. Edhe vetё Zhupani i Shkupit mё kujtohet kur rrinte pranё topit tё madh nё Kёrshin e Zallinave dhe komandonte me buri. Ai kishte rroba civile dhe nё kokё mbante njё sheshir tё madh prej kashte, pёr t’u mbrojtur nga dielli i korrikut qё digjte si saç. Nam i madh u bё atё ditё tё festёs sё Bajramit tё 15 korrikut 1924. Tri katundet e rrethuara qё pa zbardhur drita: Galica, Mikushnica dhe Luboveci u dogjёn dhe u bёnё rrafsh me tokё.

Kapedani ynё, Azem Galica, pasi e lёshoi njё piskamё tё madhe, qё u dёgjua deri nё Prellofc, ia krisi bam- bum e bam- bum dhe i çau tё tre rrathet. Me tri plagё tё idhёta nё shtat arriti tё depёrtonte deri nё Qyqavicё. Tri plagё nё trupin me shtatё zemra! Edhe dada Shotё, njё rruge tjetёr, arriti deri tek trimi i plagosur pёr vdekje. Njё zanё mali po i freskonte ballin me ujin e ftohtё tё Kroit te Hajdukut. Shumё u vranё e u dёmtuan nё atё betejё qё zgjati gjithё ditёn. Mbi tridhjetё gra, pleq e fёmijё, bashkё me kryeplakun qё u printe, Shaban Tahirin, i pushkatuan nё qendёr tё katundit, te Ftojtё e Tahirit. Edhe vetё mora njё plagё nё shpatullёn e majtё dhe mbi tri javё u shёrova nёpёr miq e dashamirё besnikё. Kёsajde mbeti shkret, krejt hi e shpuzё...

-Po kulla u dogj?- foli dikush nga fёmijёt kureshtarё.

-Jo, kulla, jo, nuk u dogj. E bekuara, u bёri ballё gjyleve tё shtatё topave tё vendosur nё kodrat pёrreth. Iu dёmtuan pak qoshet veriore dhe kulmi. Flaka nuk e mori. Ishte ndёrtuar rishtas, kjo ishte kulla e tretё e kryetrimit, me mure tё trasha prej gurёsh brincakё. Xhandarёt shqiptarё, qё me zor i kishin vёnё pёrpara pёr t’u prirё gjakatarёve, tinёz e ndihmonin luftёn tonё çlirimtare. Po, po, fort bile. Ata, kur u vinte nё kuti, ua dredhnin pushkёt katilave dhe vrisnin sa mundnin. Ushtarёt serbё dridheshin nga tmerri. Qё kur ishin nisur pёr aksion u kishte hyrё lepuri nё bark, ngase u kishin thёnё se Azem Galica fluturon si dragua. Kёtё e kam provuar vetё, kur kam shkelur mbi trupat e tyre tё fshehur nёpёr misёr e lozё kungujsh qё as kokёn nuk e ngrisnin e lёre mё tё shtinin me armё.

Njёri nga xhandarёt, sa mё kujtohet Mehmet Vushtrria i thoshin, na tregoi se edhe topxhiu kryesor ёshtё shqiptar nga Mitrovica. Ai, qёllimisht, tri gjylet e para i huçi. Tё shkretin djalё, kur ia kuptuan hilёn, e pushkatuan mёnjёherё aty te Lugu i Behramit.

-Po pse nuk po pyesni pёr Diellorin, ore djelmosha?- u kujtua bёftё mixha Tush, duke na vёnё nё njё sprovё tё papritur.

-Ua, po s’kemi dёgjuar kurrё pёr tё. E ç’ёshtё Diellori”?!- ia kthyem ne syzgurdulluar, duke shprehur habinё tonё me rrudhje buzёsh e krahёsh.

-Ah, jo, nuk u tregoi, shkoni e pyeteni ata qё po mё quajnё budalla!- na e drodhi ai sakaq, si pёr inat tё  atyre pёrfoljeve e pёrgojimeve tё pёrditshmёrisё.

Ngelёm mumie tё shushatura. Kureshtja na u shtua edhe mё pёr tё mёsuar se ç’ishte Diellori. Secili prej nesh zu ta pёrfytyronte me imagjinatёn e tij atё “krijesё”  tё çuditshe, pёr tё cilёn nuk kishim dёgjuar mё parё. Çdo gjё e paramenduam, por askush nuk e qёlloi nё cak.

Filluam  ta lusnim si pёr gjak, siç i thonё njё fjale. Ai kurrё nuk kishte mbajtur mёri me ne. Dorёn nё zemёr, nganjёherё edhe e hidhёronim, kur ia trazonim bagёtinё me ato tonat tё mёsuar keq e mbrapshtё. Tё vetat i ruante mirё, u rrinte te koka. Kurrё nuk u ndahej e nuk ulej. Ashtu, nё kёmbё, kotej. Trupmadh e paksa i kёrrusur, siç ishte, mbёshtetej fort nё kёrrutёn e fortё prej thane, dhe i mbyllte sytё e dremiste ёmbёl. Ashtu vepronte edhe kur na rrёfente pёr Mujin e Halilin e pёr trimat e tjerё shqiptarё qё pёrherё u dolёn zot kёtyre trojeve tё rrezikuara nga armiqtё e ndryshёm.

-Tё lutemi, o mixha Tush, veç edhe kёtё na e shpjego e mё kurrё nuk do tё lodhim,- i vardiseshim ne, duke mos iu shqitur kёmbёsh si rriqёrat.

-Ani, veç edhe kёsaj here, morёt veshtё!- foli pas njё copё here, pas lutjeve tona qё ia kishin zbutur zemёrimin shkaktuar nga gojёkёqinjtё.

-Veç, veç, mё kurrё!- brohoritёm ne dhe u grumbullam rreth tij si zogjtё e klloçkёs para rrёbeshit tё shiut.

-Diellori, ore ju paça, ёshtё histori nё vete. Kulla qё nuk u rrёnua nga topat e Zhupanit, u rrёnua nga vandalёt e Pashiqit dinak. Dy vjet mё vonё erdhёn barbarёt dhe gurёt e saj i morёn e i çuan nё Prekaz pёr ta ndёrtuar njё shkollё nё gjuhёn serbe.  Ata i bartnin angari. Edhe unё, me Murroin e Kuçoin, i barta tri qerre gurё. Herёn e tretё mё erdhi rёndё. Pse,- do thoni ju. Sepse mё ra hise ta bartja Diellorin e Azem Galicёs.

-Aha, ai paska qenё djepi i djali i tij!- bёri çuditshёm mё i vogli yni, qё si qengj manar kёrciste sa andej sa kёndej.

-Jo, ore zogu i bablokut, jo, djali i vetёm qё pati me Shotёn i vdiq gjashtёmuajsh nё Junik, atje e ka edhe djepin. Diellori ishte njё Gur i shenjtё...

-Gur!- kёrcyem tё gjithё nga vendi, sikur tё na picёkonin grerёzat a ndonjё gjarpёr helmues.

-Gur i shёnjtё, - vazhdoi ai me njё ton mё serioz. Njё Gur i butё e i madh, brenda tё cilit ishte skalitur Dielli, simboli i tё parёve tanё, ilirёve. Kёshtu na thoshin gjyshёrit tanё, ndoshta edhe nё shkollё e mёsoni kёshtu.

-Mё thoni ku e lashё,- na u drejtua pasi pushoi pakёz sa pёr tё pёrqёndruar vёmendjen vetё vazhdoi: Ah, po, ai Guri kishte vlerё tё madhe. Azem Galica vetё e emёroi ashtu, Diellor, dhe  i porositi mjeshtёrit ta vendosnin nё ballё tё kullёs sё re, pak mbi derёn e hyrjes. Tri ditё rresht, me daltё e me çekan, kishte punuar nё tё, kryeustai Vesel Zymberi nga Likofci. Dielli ёshtё sundimtari i botёs. Atё shenjё e trashёguam nga tё parёt tanё dhe e çmuam mё shumё se jetёn. Kur, si ushtar, na e shanin kaurrёt e shkinisё, ishim nё gjendje t’i shqynim me dhёmbё...

-Unё prisja diçka tjetёr,- e ngacmoi djaloshi zevzek, me syrin e mёngjёr tё dhisё, ngase i vёllai mё i madh ia kishte dёmtuar, duke gjuajtur gurё me bahen prej blini tё regjur nё baltёn e Gurrecit.

-Vёrtet jam budalla, mirё e kanё ata qё mё quajnё kёshtu, qё çaj dёrrasa me ata qё nuk kanё rradake, - mori flakё plaku. Po ty, ore teveqel, veç hunda nuk tё lё se kishe kullotur me balukёn teme,- iu drejtua atij qё e gёrgiste qёllimshёm e qё po gajasej sё qeshuri. Ai Gur vlente sa krejt Kulla,- zuri fillin e rrёfimit, me sytё nga ne qё pёrpinim fjalёt e tij. Shyqyr Zotit qё ndёrtuesit e shkollёs nuk e kuptuan domethёnien e tij dhe e vunё nё murin verior, me  shikim nga Galica...

Dhe, ditёt rrokulliseshin gurgule si uji i rrёmbyeshёm tatёpjetё bjeshkёs mbuluar me dёborё. Plaku i urtё njё ditё na e la shёndenё. Tё gjithё tok vajtёm nё varrimin e tij. Nё qё e lavdёronin dhe ata qё e shanin. Derisa hidheshin kokrrat e fundit tё dheut tё shkriftё mbi varrin e tij nёn lisat qindvjeçarё, mu kujtua Diellori, pёr tё cilin sikur na e kishte lёnё njё porosi...

Tetёdhjetё e gjashtё vjet mё vonё, kur cerberёt karpatianё kishin ikur nё theqafje, para tytave liridashёse, ngjau mrekullia. Diellori po kthehej nё vendin e vet. Kulla e kryetrimit lёshonte shtat mbi themelet e veta. Kishte dy muaj qё qe rrafshuar kati i parё dhe puna zvarritej nё heshtje. Rrallёkush e dinte arsyen. Pritej Diellori qё tё vinte nga Prekazi, ku po ruhej kujdesshёm nga njё atdhetar zemёrzjarrtё...Po kthehej, por i lёnduar me tre plumba nё shtat, aq sa pati kryezoti i tij, kur vajti nё pavdekёsi. Tre plumba tё hasmit shekullor, me gёrvishtjet e tyre, ishin orvatur ta zbehnin shkёlqimin e Diellorit.

Por, jo. Sot Diellori rrezaton atdhedshuri e besnikёri nё ballё tё kullёs sё trimёrisё, aty, ku nёntёdhjetё vjet mё parё zuri embrion shtetёsia e Kosovёs, nё Arbёrinё e Vogёl tё Kapedanit tё Madh, AZEM GALICA.

Dhe, sa herё vete te Kulla dhe e shoh Diellorin, patjetёr mё kujtohet edhe mixha Tush, dritё pastё!