Bedri Tahiri: Diellori

Diellori

Tregim

Nga Bedri TAHIRI

Popujt do t? ishin t? lumtur, n?se mbret?rit

do t? filozofojn? dhe filozof?t t? mbret?ronin.

(Plutarku)

Sa q? gjall?, rr?fimeve t? tij t? k?ndshme nuk ia vari veshin  gati askush nga t? rriturit dhe mocanik?t. P?rkundrazi, ato i quanin dokrra bajate e rromuze qesharake t? nj? t? marri truthar?. Ashtu jan? ca tekanjoz? smir?zinj q? mohojm? e n?nçmojm? gjithçka q? nuk del prej tyre. Nj? s?mundje  e vjet?r sa vet? q?nia jon?, t? cil?s kurr? nuk i  gjet?m sh?rim. Mbase, nisur  prej k?saj, mendjendrituri yn? Sami Frash?ri thoshte:”Ujit i dihet  vlera kur shteron pusi”.

-L?reni, ore burra, njeriun takahyt, q? gjith? koh?n e kalon me shtag? pas bag?tis?, se nuk merr vesh nga dynjall?ku i shkret?,- m?rm?risnin si n? kor bretkosash njer?zia, sa her? zihej n? goj? plaku mjek?rbardh? me emrin Tanush, i cili po shk?lte n? t? n?nt?dhjetat dhe ende mbahej i fort? si topi.

-H?, h?, h?,- b?nte ai si me vete, duke e dredhur kok?n majtas e djadhtas, kur i tregonim se ç’flitej p?r t?. Intersant, nuk sekletisej e nuk inatosej fare. T? flisje keq p?r t?, b?je m?kat t? pafalsh?m. I urt? e babaxhan durimtar  si deti i thell? q? nuk trazohet dot.

-Fjal?t e hallkut e birat e gardhit nuk mshelen kurr?. Ata, ma marrshin t? keqen, aq din?, aq flasin,- e niste rr?fimin mixha Tush, siç e quanim shkurt ne barinjt? e rinj, q? k?naqeshim, duke bredhur gjith? dit?n pas tij. I shihni k?to shpatullat e mia t? k?rrusura, sa shum? kan? hequr t? bekuarat! Kam p?rjetuar e ç’nuk kam p?rjetuar. Tri luft?ra i provova e tri her? isha ushtar. Pak ju duket kjo?! H?, ç’thoni picirruka?! Nuk u besohet! Her?n e par? isha n? koh?n e nemcit e t? bugarit, kur zia e buk?s na e  solli shpirtin n? maj? t? hund?s dhe gati na qiti fare. Her?n tjet?r, n? koh?n e Serbis? s? Par? dhe, t? tret?n her?, n? koh?n e partizan?ve...

-Po Azem Galica t? kujtohet?- e nguci nj?ri nga kalamajt? çapk?n, edhe pse at? e dinim t? gjith?, ngase na e kishte treguar sa e sa her?.

-Ore kopilat e dreqit, jeni n? vete apo u kan? l?n? mendt?! Me Trimin e trimave kam luftuar krah? p?r krah? deri n? dit?n e fundit kur ai shkoi n? at? bot?. Si sot m? kujtohet ajo dit? e zez? kur na rrethuan nga t? kat?r an?t xhandar?t dhe ushtar?t serb?. Edhe vet? Zhupani i Shkupit m? kujtohet kur rrinte pran? topit t? madh n? K?rshin e Zallinave dhe komandonte me buri. Ai kishte rroba civile dhe n? kok? mbante nj? sheshir t? madh prej kashte, p?r t’u mbrojtur nga dielli i korrikut q? digjte si saç. Nam i madh u b? at? dit? t? fest?s s? Bajramit t? 15 korrikut 1924. Tri katundet e rrethuara q? pa zbardhur drita: Galica, Mikushnica dhe Luboveci u dogj?n dhe u b?n? rrafsh me tok?.

Kapedani yn?, Azem Galica, pasi e l?shoi nj? piskam? t? madhe, q? u d?gjua deri n? Prellofc, ia krisi bam- bum e bam- bum dhe i çau t? tre rrathet. Me tri plag? t? idh?ta n? shtat arriti t? dep?rtonte deri n? Qyqavic?. Tri plag? n? trupin me shtat? zemra! Edhe dada Shot?, nj? rruge tjet?r, arriti deri tek trimi i plagosur p?r vdekje. Nj? zan? mali po i freskonte ballin me ujin e ftoht? t? Kroit te Hajdukut. Shum? u vran? e u d?mtuan n? at? betej? q? zgjati gjith? dit?n. Mbi tridhjet? gra, pleq e f?mij?, bashk? me kryeplakun q? u printe, Shaban Tahirin, i pushkatuan n? qend?r t? katundit, te Ftojt? e Tahirit. Edhe vet? mora nj? plag? n? shpatull?n e majt? dhe mbi tri jav? u sh?rova n?p?r miq e dashamir? besnik?. K?sajde mbeti shkret, krejt hi e shpuz?...

-Po kulla u dogj?- foli dikush nga f?mij?t kureshtar?.

-Jo, kulla, jo, nuk u dogj. E bekuara, u b?ri ball? gjyleve t? shtat? topave t? vendosur n? kodrat p?rreth. Iu d?mtuan pak qoshet veriore dhe kulmi. Flaka nuk e mori. Ishte nd?rtuar rishtas, kjo ishte kulla e tret? e kryetrimit, me mure t? trasha prej gur?sh brincak?. Xhandar?t shqiptar?, q? me zor i kishin v?n? p?rpara p?r t’u prir? gjakatar?ve, tin?z e ndihmonin luft?n ton? çlirimtare. Po, po, fort bile. Ata, kur u vinte n? kuti, ua dredhnin pushk?t katilave dhe vrisnin sa mundnin. Ushtar?t serb? dridheshin nga tmerri. Q? kur ishin nisur p?r aksion u kishte hyr? lepuri n? bark, ngase u kishin th?n? se Azem Galica fluturon si dragua. K?t? e kam provuar vet?, kur kam shkelur mbi trupat e tyre t? fshehur n?p?r mis?r e loz? kungujsh q? as kok?n nuk e ngrisnin e l?re m? t? shtinin me arm?.

Nj?ri nga xhandar?t, sa m? kujtohet Mehmet Vushtrria i thoshin, na tregoi se edhe topxhiu kryesor ?sht? shqiptar nga Mitrovica. Ai, q?llimisht, tri gjylet e para i huçi. T? shkretin djal?, kur ia kuptuan hil?n, e pushkatuan m?nj?her? aty te Lugu i Behramit.

-Po pse nuk po pyesni p?r Diellorin, ore djelmosha?- u kujtua b?ft? mixha Tush, duke na v?n? n? nj? sprov? t? papritur.

-Ua, po s’kemi d?gjuar kurr? p?r t?. E ç’?sht? Diellori”?!- ia kthyem ne syzgurdulluar, duke shprehur habin? ton? me rrudhje buz?sh e krah?sh.

-Ah, jo, nuk u tregoi, shkoni e pyeteni ata q? po m? quajn? budalla!- na e drodhi ai sakaq, si p?r inat t?  atyre p?rfoljeve e p?rgojimeve t? p?rditshm?ris?.

Ngel?m mumie t? shushatura. Kureshtja na u shtua edhe m? p?r t? m?suar se ç’ishte Diellori. Secili prej nesh zu ta p?rfytyronte me imagjinat?n e tij at? “krijes?”  t? çuditshe, p?r t? cil?n nuk kishim d?gjuar m? par?. Çdo gj? e paramenduam, por askush nuk e q?lloi n? cak.

Filluam  ta lusnim si p?r gjak, siç i thon? nj? fjale. Ai kurr? nuk kishte mbajtur m?ri me ne. Dor?n n? zem?r, nganj?her? edhe e hidh?ronim, kur ia trazonim bag?tin? me ato tonat t? m?suar keq e mbrapsht?. T? vetat i ruante mir?, u rrinte te koka. Kurr? nuk u ndahej e nuk ulej. Ashtu, n? k?mb?, kotej. Trupmadh e paksa i k?rrusur, siç ishte, mb?shtetej fort n? k?rrut?n e fort? prej thane, dhe i mbyllte syt? e dremiste ?mb?l. Ashtu vepronte edhe kur na rr?fente p?r Mujin e Halilin e p?r trimat e tjer? shqiptar? q? p?rher? u dol?n zot k?tyre trojeve t? rrezikuara nga armiqt? e ndrysh?m.

-T? lutemi, o mixha Tush, veç edhe k?t? na e shpjego e m? kurr? nuk do t? lodhim,- i vardiseshim ne, duke mos iu shqitur k?mb?sh si rriq?rat.

-Ani, veç edhe k?saj here, mor?t vesht?!- foli pas nj? cop? here, pas lutjeve tona q? ia kishin zbutur zem?rimin shkaktuar nga goj?k?qinjt?.

-Veç, veç, m? kurr?!- brohorit?m ne dhe u grumbullam rreth tij si zogjt? e klloçk?s para rr?beshit t? shiut.

-Diellori, ore ju paça, ?sht? histori n? vete. Kulla q? nuk u rr?nua nga topat e Zhupanit, u rr?nua nga vandal?t e Pashiqit dinak. Dy vjet m? von? erdh?n barbar?t dhe gur?t e saj i mor?n e i çuan n? Prekaz p?r ta nd?rtuar nj? shkoll? n? gjuh?n serbe.  Ata i bartnin angari. Edhe un?, me Murroin e Kuçoin, i barta tri qerre gur?. Her?n e tret? m? erdhi r?nd?. Pse,- do thoni ju. Sepse m? ra hise ta bartja Diellorin e Azem Galic?s.

-Aha, ai paska qen? djepi i djali i tij!- b?ri çuditsh?m m? i vogli yni, q? si qengj manar k?rciste sa andej sa k?ndej.

-Jo, ore zogu i bablokut, jo, djali i vet?m q? pati me Shot?n i vdiq gjasht?muajsh n? Junik, atje e ka edhe djepin. Diellori ishte nj? Gur i shenjt?...

-Gur!- k?rcyem t? gjith? nga vendi, sikur t? na pic?konin grer?zat a ndonj? gjarp?r helmues.

-Gur i sh?njt?, - vazhdoi ai me nj? ton m? serioz. Nj? Gur i but? e i madh, brenda t? cilit ishte skalitur Dielli, simboli i t? par?ve tan?, ilir?ve. K?shtu na thoshin gjysh?rit tan?, ndoshta edhe n? shkoll? e m?soni k?shtu.

-M? thoni ku e lash?,- na u drejtua pasi pushoi pak?z sa p?r t? p?rq?ndruar v?mendjen vet? vazhdoi: Ah, po, ai Guri kishte vler? t? madhe. Azem Galica vet? e em?roi ashtu, Diellor, dhe  i porositi mjesht?rit ta vendosnin n? ball? t? kull?s s? re, pak mbi der?n e hyrjes. Tri dit? rresht, me dalt? e me çekan, kishte punuar n? t?, kryeustai Vesel Zymberi nga Likofci. Dielli ?sht? sundimtari i bot?s. At? shenj? e trash?guam nga t? par?t tan? dhe e çmuam m? shum? se jet?n. Kur, si ushtar, na e shanin kaurr?t e shkinis?, ishim n? gjendje t’i shqynim me dh?mb?...

-Un? prisja diçka tjet?r,- e ngacmoi djaloshi zevzek, me syrin e m?ngj?r t? dhis?, ngase i v?llai m? i madh ia kishte d?mtuar, duke gjuajtur gur? me bahen prej blini t? regjur n? balt?n e Gurrecit.

-V?rtet jam budalla, mir? e kan? ata q? m? quajn? k?shtu, q? çaj d?rrasa me ata q? nuk kan? rradake, - mori flak? plaku. Po ty, ore teveqel, veç hunda nuk t? l? se kishe kullotur me baluk?n teme,- iu drejtua atij q? e g?rgiste q?llimsh?m e q? po gajasej s? qeshuri. Ai Gur vlente sa krejt Kulla,- zuri fillin e rr?fimit, me syt? nga ne q? p?rpinim fjal?t e tij. Shyqyr Zotit q? nd?rtuesit e shkoll?s nuk e kuptuan dometh?nien e tij dhe e vun? n? murin verior, me  shikim nga Galica...

Dhe, dit?t rrokulliseshin gurgule si uji i rr?mbyesh?m tat?pjet? bjeshk?s mbuluar me d?bor?. Plaku i urt? nj? dit? na e la sh?nden?. T? gjith? tok vajt?m n? varrimin e tij. N? q? e lavd?ronin dhe ata q? e shanin. Derisa hidheshin kokrrat e fundit t? dheut t? shkrift? mbi varrin e tij n?n lisat qindvjeçar?, mu kujtua Diellori, p?r t? cilin sikur na e kishte l?n? nj? porosi...

Tet?dhjet? e gjasht? vjet m? von?, kur cerber?t karpatian? kishin ikur n? theqafje, para tytave liridash?se, ngjau mrekullia. Diellori po kthehej n? vendin e vet. Kulla e kryetrimit l?shonte shtat mbi themelet e veta. Kishte dy muaj q? qe rrafshuar kati i par? dhe puna zvarritej n? heshtje. Rrall?kush e dinte arsyen. Pritej Diellori q? t? vinte nga Prekazi, ku po ruhej kujdessh?m nga nj? atdhetar zem?rzjarrt?...Po kthehej, por i l?nduar me tre plumba n? shtat, aq sa pati kryezoti i tij, kur vajti n? pavdek?si. Tre plumba t? hasmit shekullor, me g?rvishtjet e tyre, ishin orvatur ta zbehnin shk?lqimin e Diellorit.

Por, jo. Sot Diellori rrezaton atdhedshuri e besnik?ri n? ball? t? kull?s s? trim?ris?, aty, ku n?nt?dhjet? vjet m? par? zuri embrion shtet?sia e Kosov?s, n? Arb?rin? e Vog?l t? Kapedanit t? Madh, AZEM GALICA.

Dhe, sa her? vete te Kulla dhe e shoh Diellorin, patjet?r m? kujtohet edhe mixha Tush, drit? past?!