Riza Smaka: Fjalëkryqe problematike

DISKURS  I  SHKURTë   PëR   JO PAK SKANDE  APO  FJALëKRYQE  PROBLEMATIKE

Nga Prof dr Riza SMAKA

Unë  jam  një  nga   pasionantët   e plotësimeve të   fjalë  kryqeve   në  gazetat  dhe revistat  në  gjuhën  tonë  e, herë herë, edhe në   ndonjë  gjuhë  të huaj.

Këtë të  fundit  e theksoj  pikërisht  për të  venë në pah  disa   nga dobësitë  e  fjalë kryqeve tona  krahasuar me ato të  tjerat!

Përderisa ,  në   fjalë  kryqet  në   gjuhë tjera,  korrektësia   gjuhësore  referuar   postulimeve  për   gjetje të  sinonimeve adekuate , kryeisht, është   korrekte , adapte  dhe  e  përshtatshme,  nderkaq, këto   kualitete,  jo  rrallë herë , mungojnë  në   fjalë kryqet  në gazetat dhe revistat  tona!

Në   fjalë  kryqet  në gazetat   dhe revistat  tona  si dhe në   broshurat  enkas  për   të njëjtat  , të  quajtura  “skande” ,gadi   rregullisht , përvjedhen   përkatësisht  neglizhohen  gabime teknike   dhe  gjuhësore  e jo  rrallë  here  edhe

përmbajtësore !

Fjalëkryqet apo   skandet ,padyshim, janë  dhe duhet të trajtohen   vepra   dhe prona intelektuale;  vepra   intelektuale , si  e tillë , kurdoherë  do të   duhej të   identifikohej me autorin  apo me  simbolin e mbrojtur të  tij-Po t’ishin   fjalëkryqet  në  fjalë  të  evidencuara  ashtu, këtë   shkrim kritik nuk do t’ia adresojsha   publikut  në  këtë mënyrë,;   përkundrazi do t’i drejtohesha  autorit përkatësisht  koautorëve , sëpakut, për një  korrespondim dhe dialogim të  sinçertë  në  funksion  të  kontributimit  të  cilësisë  së   atyre   veprave  përkatësisht pronave  intelektuale!

Përderisa  , fjalëkryqet  e njëjta  i  hasim në  disa gazeta  përkatësisht revista,  me bazë  , mund të  supozohet  së ,   të  njëjtat   “ huazohen”  pa   autorizime  të  autorëve përkatës  dhe ,   për aq  , nuk mund të mos shkaktohej  cenimi i së  drejtës së autorit;

Për të qenë skandali  edhe më  i madh, një  numër  i konsideruar   i   fjalëkryqeve ,   përmbajnë   lëshime teknike , në një anë si  dhe gabime  materjale  të  caktuara, në anën tjetër !

Jo rrallë  herë  ,   numri  i  shkronjave  të  fjalëve të  kërkuara  e të  qelluara  saktësisht ,  nuk përkon me  rubrikat  respektive!

Në atë   drejtim   manifestohet   neglizhenca  e   autorëve të  fjalëkryqeve  sipas   praktikës   neglizhente  “hajt  grahja,  se kush po të   dvet  “…apo ngjashëm.

Poashtu,  jo  rrallë  herë , sinonimet  e kërkuara  e të qelluara   nuk janë adekuate  por surrogate  madje ,herë herë,   as   surrogate   sepse fare nuk përkojnë  me  to!

Për të qenë    ironia  edhe më e madhe,   në aso  fare  fjalëkryqesh , për sinonime të   termave   referuese   kërkohen   zëvendësime   , tani më , jo në  shqip , por ,në sërbishte  (   sic) madje ,  sëpakut ,  pa    theksuar  së fjala    lypset të  jetë  në   gjuhën  në  fjalë !

Konkretisht, për tufën e dhenëve  aludohet  në  fjalën  sllave “ stan”   e cila  as nuk është  sinonim   qoftë  në  sërbishte ( sic) !

Termi  “stan”,  në  serbisht, ka  domëthënie të  “dbanit”  -në  shqip ,të  banesës   verore   bjeshkatare ( banesa   duhet të  këtë rrjedhën  nga  dbani, dbanesa, banesa…)  por kurrsesi   jo edhe të  grigjës  , tufës   apo  tubës së  dhenëve!

Poashtu  , për   fjalën  kornizë – në  shqip  kërkohet  sinonimi   jo në shqip por në sërbisht  : “ ram”!

Ngjashëm  praktikohet  për termin fidan – në shqip  duke e  kërkuar  dhe aluduar  fjalën sërbe  “rasat”… për bariun- në shqip , kërkohet   sinonimi  jo në shqip por në sërbisht   “ çoban” , ”çobanin” !?

Edhe për   trinën -  në shqip , kërkohet   termi sërb “brana”…rrjedhimisht për termin  shqip – ujitje,  kërkohet   “sinonimi”  me fjelën sërbe “  vaditje”…

Dhe. jo pak   fjalë  tjera  në  shqip, pa  e theksuar   kërkesën  për sinonimin qoft edhe në sërbisht por duke aluduar  në   shqip, kërkohet   termi , jo në shqip, por në atë tjetrën  gjuhë(sic) .

Në  mënyrën  e sipërme, autorët  e fjalëkryqeve të  tilla ose nuk e kanë  gjuhë amtare  shqipen, ose , e kanë por nuk e njofin  dot , eventualisht   të  tjetërsuar  aq sa   më në  fund  janë  indolent   dhe indifferent  përkitazi  me  fjalët   sërbe për t’i përfshirë panevojshëm, pahijeshëm e pashijeshëm   vend e pa vend , thuaj se,   gjatë periudhve  jo të   shkurtëra të  robërisë  ,na qenkan   imponuar  pak   toponime,  hidronime, etnonime … të  tilla , të rënda, të panatyrshme e irrituese.

Duke e përfunduar   këtë   shkrim  kritik  , shfrytëzoj në rast  dhe I propozoj  redaksisë për t’i pezulluar   publikimet e fjalëkryqeve  përderisa  të njëjtat të mos   përgatiteshin  sad he si do të   duhej sëpakut  në  nivelin e