| E diele, 16.12.2012, 05:27 PM |
ARKEOLOGJIA
E ZBULUAR NË GJIRIN E VLORËS
Tulla me gjurmën e dhisë me e veçanta
NGA GËZIM LLOJDIA*
1. Përtej
kohëve me mjegull .Ne kemi në duar visare. Kemi visare, që i përkasin kulturës tonë . Diamantet nuk e kanë
shkëlqimin e tyre nën tokë . Drita është dita . Errësira, nata mjegullinë , që
ka mbështjellë rrënojat tona në nën
tokën tonë . Do të kapërcejmë mjegullën e shekujve,për tu gjendur materialisht
te qytetërimi ynë. Mund të thuhet se rruga , për të rrugëtuar në ato shekuj pas
, është një rikthim i vështirësuar. Udhëtimi prapa në kohë është kështu një
udhëtim në kahun e kundërt. Pikërisht sepse,atje me kohë mjegulla ka rënë dhe
kurthuar ka gjithshka. Mirëpo deri më sot, të gjithë gjurmuesit e shekujve, një
rrugë kanë ndjekur,ose kanë rrahur vazhdimisht . Rrëmimi neper rrënojat .Të
gjithë atyre që u rranë brinjët për këto rrënoja , shpirti u ndriçoftë ! Të
gjithë atyre , që u lektisën në diell, shi e baltëra, ëmbëltoja e baltës tonë
mjaltë tu bëhet . C’marveshje bënë me kohën ?
D.m.th çfarë i kërkuan Perëndisë , për jetët e tyre ? Shpirti, që rron
aq kohë për të sjellë në vëmendje ,qytetërime të humbura. Gjurmuesit e kësaj
rruge janë si shenjtorët .Në të vërtetë ata rrugëtojmë me rrugën e lashtë të
gjurmuesve shekullor. Do të ecim përbri një
rruge të vështirë, të meteorizuar të,që është rruga e ndritshme e pagabueshme,më
afër të vërtetës. Madje me këtë do të risjellim një copëz të këtij portreti të
një prej figurave të arkeologjisë shqiptare .Kjo rrugë,zbret labirinteve të
thella .Është e kthjelltë si qielli pranveror. Është e sigurt,e bardhë si
fushëpamja e ngrirë e Antarktidës . Nga fryma
e tyre , risillen copëra jete ,të
një qytetërimi si ky i yni, që ka jetuar qindra shekujsh . Rruga e tyre për të
hyrë në thellësitë shekujve ,pra puna e tyre e gjurmuesve, kërkuesve, hulumtuesve
ka qenë arkivat, të dhëna, dëshmitarë, analizat e tokës,gurëve, mureve, copave
, enëve memuareve, traktateve, raporteve,librave të zverdhur, etj, etj. Kështu
nëpërmjet gjuhës së shkencës ata janë përpjekur të ringrenë në këmbë portrete
fizike,ngjarje etj , që kanë mbetur anonimat të shekujve. Përgjithësisht, kjo
rrugë është qindra vjeçare dhe rrihet kaq dëshmonte sot. Do të punohet në
kohëra, ndonëse ajo ka mbetur e vetme ,por e paoksiduar nga koha . Një shtresë
mjegulline mund të mbuloj një oqean .Atje ndihet mbretëria e heshtjes . Ja
përse ,kontributi i këtyre studiuesve
është më e rëndësishmja.
2. Nga kohë
shekujt e largët të përshkruar me mjegull,harresë dhe vesë gjetëm tre vjet më
parë një fragment tulle të pjekur mire
ndërkohë kur kohërat,erozionet,
tërbimet e llohërave dimërore apo
aluvionet e kodrinës nuk arritën dot më
ta zhbënin. Përshkrimin e bëjnë më të veçantë nga kjo cope balte e pjekur në
Orik në furrat e baltës edhe për një fakt që shpreh interes sepse kjo cope
balte në shpinë e saj ka një gjurme.
Gjurma shfaqet qartazi në krahun e saj të djathtë. Ku dallohen së bashku dy
gishta e një kafshe të vogël,që mund të
jetë ndonjë dhi më mirë mund të themi se ka qenë një kec i vogël, gjurma është
tepër e vogël. Fragmenti i tullës me shenjat ose gjurmën e këmbëve të kecit u dorëzua
në vitin 2010 në muzeun arkeologjik dhe historik të qytetit . Përmasat e këtij
fragmenti janë 16x12x3. Vend gjetja e saj
është shënuar tek kulla lindore. Koha ,që do të mund të përcaktohet
është e periudhës romake. Çfarë paraqet ky fragment dhe çfarë kodi mund të fshihet ?Misteri, që
do të mund të prinin është gati i shumë
i lexueshëm ngase do të mund ta rikrijojmë në tenien e trurit tonë. Ky fragment me ketë gjurmë nuk
përsëritet tek copat tjera, që u gjetën në të gjithë hapësirat ku ishte
shtrirë shekuj më parë qyteti i lashtë
i Orikut. Nuk është asnjë simbol që rri
fshehur pas kësaj gjurme . Kur furrtarët vendalinj që piqnin tulla apo enë të tjera të kësaj
natyre duke qenë në gjendje të njomë besoj një kafshë ka kaluar përmbi tullën e njomë duke fiksuar gjurmët dhe këto gjurmë do të
shfaqeshin shekuj më vonë.
Qeramika
që është prodhuar në këtë zonë gjatë kohës së lulëzimit të Orikut të lashtë
mbetet e veçantë.. Një tjetër objekt
paraqitej në forma –katrore me përmasat-27x27 cm dhe vend gjetje
lokalizohen tek liqeni. Moikom Zeqo arkeolog ka shkruar: “Një tjetër legjendë
lidhet me Orikumin. Legjenda thotë se nën liqenin e Orikumit rruhen fragmente
të qytetit të vjetër. Duke u zhytur kam parë me sytë e mi trakte të bëra nga
dora e njeriut si dhe strukturën e një porti të lashtë”. I pari arkeolog
qe shkoi Orikun ishte Leon Hezej rreth viteve 1860 i dërguar nga Napoleoni III qe dëshmon
kryesisht rrethanat e luftës civile,por qe lokalizoi edhe murin rrethues rreth
është
lokalizuar ne lagunën
Në verën
e vitit 1958, një ekspeditë shqiptaro-ruse nisi gërmimet për të nxjerrë në
dritë gjurmët e qytetit të lashtë të Orikut . Në përbërje të saj ishin akademiku rus Aleksandër Ballavacki dhe
dy arkeologët shqiptarë,Dhimosten Budina e Selim Islami,nxorën në sipërfaqe gjurmët
e një historie që shkonte deri në më shumë se 2500 vjet. Përmendet për herë të
parë nga gjeografi dhe historiani grek Skylaksi, sh VI-V p. Krishtit në veprën
“Lundrimi”, qyteti i Orikut, port detar në Jon dhe Adriatik.
Gjurme ne
gurë është një objekt që ndodhet ne Muzeun arkeologjik, historik Vlore.
Gdhendje
ne gur. Përmasat 33x23cm. Origjinale.
Disa të dhëna të janë:Objekti është punim ne gur me një gjurme te shquar te
gjysmës se këmbës. Me shume se 50 % e objektit paraqitet me forme drejtkëndëshe.
Është dëmtuar .
Gërmadhat
e qytetit antik te Orikut gjenden ne pjesën me jugore te gjirit te Vlores ne
një skele te futur brenda bregut mbi kodrën Paleokaster. Duke njohur faktin
historik se ne shek.I p.e.s. Oriku
shërbeu si kryeurë e fuqive pushtuese të kohës, arenë luftërash midis Romës,
Maqedonisë dhe Ilirisë, si dhe në luftën rivale midis Çezarit e Pompeut që i
solli Orikut shumë shkatërrime dëshmonte kërkimet nënujore do të dëshmonte në
këto zone ku ushtria e Pompeut u zu në befasi. Në këtë pjesë të liqenit gjendet
akropoli shek IV,tregu i qytetit dhe në kohë të pastër duken gurët.
Prof Dr
Neritan Ceka: Në antikitet ka patur një përqendrim qendrash urbane, qytetesh,
ku më i vjetri duket se është Oriku ndërtuar diku nga fundi i shek. VII ose
fillimi i shek.VI.
Oriku
është i lidhur ngushtë me historinë e tij me
Apoloninë, veçanërisht me rolin që luan në furnizimin me material guri,
pra guroret që janë rreth Orikumit, veçanërisht Grama, që është në krahun e
sipërm, furnizon, të paktën që në periudhën arkaike, ndërtimin e monumenteve më
të lashta, siç është një tempull i mundshëm i Apolonit, altari arkaik i shek.
VI i gjetur në Apoloni dhe kolonat më të hershme, të fillimit të shek.V, duke
përfshirë edhe kolonat e tempullit të Shtyllasit, të cilat vijnë, padyshim, nga
guroret e Karaburunit, Akrokeraunea e lashtë. Rolin kryesor në këtë transport,
jo vetëm në furnizimin e Apolonisë, por edhe të Dyrahut, e ka luajtur gjithmonë
Orikumi. Liqeni i Valltos brenda tij,ruan gjurmët e vjetra,që i përkasin kësaj kohe..
Limani i Orikut cilësohej i rëndësishme nga ana ekonomike i forcuar me murre.
Dëshmitar i gjallë,larg çdo përfytyrimi,vrojtues i betejës mes Pompeut dhe
Cezarit.
Pompeut
,Oriku i shërbeu stacion për flotën
ushtarake,shprehen të dhënat. 6 janar viti 48, para Krishtit,Cezari e pushtoi
pa gjakderdhje. U turrën atje legjionet e tij. Aleksandri e pushtoi atë në
shekullin 214. Dy radhë gur paralel me njëra-tjetrën tregojnë portin e
brendshëm që I ka shërbyer qytetit të Orikut
4. Me
teknikën e gdhendjes ne gur me përmasat 35x
Altari i madh .Përmendet si zbulim ne gërmimet vitit 1958 ne gjendjen
qe është sot. Altari i vogël sipas Ugolinit ndodhet ne muzeun e Vlorës. Ka
shërbyer si podium ne ceremonitë fetare dhe ngjan me altarin e Apollonit
zbuluar ne rrënojat e Pompeut .Shek I pes...Ne perëndim te teatrit gjendet
altari. Nga gërmimet dhe pastrimet e
kryera janë nxjerre ne pah
Bazamenti,pjese
te kornizës se poshtme me gdhendje lineare. Mungojnë pjesët e sipërme qe shërbenin për procesionin fetar.
Koha :Shekulli IV para Kane një gjerësi prej
Një pjesë
e objekteve arkeologjike janë gjetur në vendbanimet e hershme në Gjirin e
Vlorës ,ende nuk kanë vend për tu ekspozuar në muzeun e vogël të qytetit të
Flamurit. Muzetë e vetë parqeve
arkeologjike të kësaj treve ende nuk janë konturuar si të tillë dhe as mund të flitet se një ditë do të ndërtohen
ashtu si i kanë simotrat e tyre Apoloni,Butrint,Durrës etj .Nëse do të kishte
marrë jetë projekti për ndërtimin e tre
muzeumeve në Pashaliman,i zonës arkeologjike,i luftës së ftohtë dhe i detarisë
,objektet arkeologjike do të kishin vendin e tyre të ekspozimit mirëpo projekti
që rezultoi me një kosto tepër të shtrenjtë për një vend të varfër deri në 6-7 milion euro duke hedhur kështu në
erë një projekt ku do të rikthehej si
në kohët e saj era lemeritëse e “Luftës së Ftohtë” në Gjirin e Vlorës,ku
historia e saj zë fill qysh nga shekujt
para krishterimit .Në veprën e
tij “Lufta Civile”, Jul Çezari përshkon mes të tjerash zbarkimin e trupave të
tij “ndanë brigjeve Palaeste” në ndjekje të rivalit të tij, Pompeut deri në
Orik .
Laguna e Orikumit shtrihet gjerësisht dëshmonte prej130 ha,kurse Oriku dëshmonte si baza kryesore detare e Çezarit ne Shqipërinë e Jugut. Në shekullin e XV u pushtua nga osmanët u quajt Pashaliman duke u shndërrua në bazën kryesore të marinës turke në perëndim të Perandorisë. Ishte bazë detare dhe mbeti e tillë. Nga kohërat më të lashtë e antike. Banorët e saj kanë qenë detare, ushtarë, gjeneralë dhe anije prej druri deri tek gjitarët e fundit, nëndetëset që zotëronin gjirin e Vlorës. Në strehën e Pashalimanit, gjirit detar të përmendur nga gjeografi grek Skylaksi që në shekujt 5 para Krishtit, në vitin ’43 ka qene një flotilje e vogël italiane dhe më pas nazistët. Nëndetëset shqiptare janë strehuar në këtë gji nga koha e ardhjes së tyre deri në vitin 1987.