Bedri Tahiri: Fatmir Minguli - Kanuni i p?rkitur

Recension

APOLOGJI P?R KUSHTETUT?N E PAR? T? SHQIPTAR?VE

(Fatmir Minguli, Kanuni i p?rkitur, Milosao, Sarand?, 2010)

Nga Bedri TAHIRI

N? Durr?s, q? nga çlirimi i Kosov?s, fal? familjes s? njohur t? atdhetarit Sadri Kapiti,  veçmas veprimtarit t? palodhur t? ç?shtjes komb?tare dhe krijuesit Sk?nder Kapiti, kam b?r? shum?  miq e dashamir?. Nj?ri prej tyre ?sht? edhe studjuesi mendjeholl? z. Fatmir Minguli. Ka nj? vit e ca q? m? pati dhuruar librin e tij t? bukur eseistik “Kanuni i p?rkitur”, t? cilin edhe e lexova me nj? frym?, m?q? ?sht? shkruar me nj? kultur? t? lart? diturore, gjuh?sore e shkencore. Dhe, nga kureshtja e pashuar, iu riktheva s?rish p?r ta rilexuar me laps n? dor?, siç i thon? nj? fjale, me q?llim q? t? p?rpiqem t’i them dy fjal? p?r k?t? perl? me vlera t? veçanta shkencore e artistike.

“Kanuni i p?rkitur”, nj? sintagm? plot sugjestion q? ting?llon ndryshe nga sa jemi m?suar t? d?gjojm? deri sot, duke provokuar ndjesh?m mbamendjen ton?. P?r Kanunin e Lek? Dukagjinit, kisha lexuar e m?suar mjaft gjat? shkollimit. Pask?taj, si m?sues let?rsie n? Gjimnaz, ku p?rpunohet me nx?n?s kjo vler? origjinale shqiptare, nga m? t? r?nd?sishmet n? gjith? trash?gimin? ton? kulturore. Kanuni i Lek? Dukagjinit ?sht? vepra m? e madhe e kultur?s  tradicionale shqiptare n? fush?n e jet?s sociale. Kjo vep?r nuk ?sht? vet?m t?r?sia e normave t? s? drejt?s zakonore t? shqiptar?ve, por p?rmban palc?n etnike t? kombit shqiptar dhe t? kultur?s s? tij. Studjuesi Loro Gjeçi, kur flet p?r Kanunin, midis tjerash thot?: ”Kanuni i Lek? Dukagjinit mund t? radhitet me Kushtetutat e para t? Europ?s Mesjetare”.

Mir?po, studjuesi Fatmir  Minguli, k?tij margaritari q? u rezistoi t? gjitha zezonave t? koh?s, i qaset n? nj? m?nyr? t? veçant?. N? fakt, ai merret me p?rkitjet e tij nga t? tjer?t, por nj?her?sh duke dh?n? edhe vet? gjykime t? thella e t? logjikshme p?r t? e p?r mal?sor?t. Kjo b?het edhe m? e r?nd?sishme kur vjen nga pena e nj? krijuesi nga jugu, nga Saranda e bukur, ku k?to rregulla nuk kishin pasur shtrirje e ndikim jet?sor.

T? gjitha Kanunet: Kanuni i Sk?nderbeut, Kanuni i Dibr?s, Kanuni i Lab?ris? etj. e sidomos Kanuni i Lek? Dukagjinit si dhe vet? zbatuesit e tij, mal?sor?t, t? cil?t denbabaden gjalluan p?rmes shenjestr?s s? gryk?holl?s, sikur jan? l?n? pasdore nga t? gjitha regjimet e pushtetet. Historikisht, mbase u kemi ngelur borxh atyre burrave q? trojet e tyre i shnd?rruan n? “vende greizish” p?r armiqt? e pabes? dhe se, n?se dikush p?rpiqet t’u dal? hakut, ai ?sht? pik?risht Fatmir Minguli, i cili edhe librin ua kushton mirditasve dhe Mirdit?s, njer?zve dhe vendit, q? jan? ikon? e pavar?sis?.

Libri ?sht? konceptuar n? tre kapituj me nj? p?rb?rje harmonike:

1.       Kushtetuta e par? europiane (Kanuni i p?rkitur, P?rballja e nj? tundimi, Kanuni dhe Vincenzo Schiro dhr Dy njer?z n? absurd),

2.      Njer?z dhe koh?ra brenda legjend?s (Variacion mbi tem? princ?rore, Nj? jet? intelektuaale aktive, Lib?r q? kap?rcen biografin? dhe Harrimi i m?suesit),

3.      Mozaik mirditor (Mirdita n? mes t? Durr?sit, Mirditori i ish- K?net?s n? Edinburg, Kisha e Biz?s n? Kep t? Rodonit dhe Mbiemri tjet?r).

Kush e ka p?rkitur Kanunin?!

P?rgjigjjen m? t? mir? e ka dh?n? ai q? m? s? miri e njeh at?, pinjolli i der?s s? fisme t? Gjomarkajve t? Mirdit?s, z. Gjon Gjomarkaj, kur thot?:”Njer?zit q? e p?rdorin Kanunin vend e pa vend, ose nuk e kan? lexuar at?, ose e kan? lexuar dhe nuk e kuptojn? at?, ose nuk njohin periudhat historike kur Kanuni vepronte”.

Edhe publicisti e krijuesi i mir?njohur Nikolla Spathari, njoh?s i mir? i jet?s s? mal?sor?ve trima t? veriut dhe vet? Kanunit, shprehet:”At?her? istitucioni i bes?s mbahej n? k?mb? nga burra t? zot dhe jo nga militant? injorant? t? partive”.

Pra, Kanuni si vler? komb?tare dhe Kushtetut? e hershme e shqiptar?ve duhet p?rkitur si duhet e kujdessh?m. Q? t? ngjet kjo p?rkit?sit duhet t? jen? t? p?rgatitur mir?, sepse siç thot? autori i librit q? po shqyrtojm?, z. Fatmir Minguli: ”?sht? e nevojshme q? kur ta p?rkit?sh Kanunin, duhet t? jesh i mirinformuar. Pik?risht k?shtu veprojn? edhe t? huajt q? studjojn? kanunet tona dhe veçan?risht Kaninin e Lek? Dukagjinit”.

Pjesa thelb?sore e librit “Kanuni i p?rkitur” sjell informacione interesante e analitike p?r shkrues t? huaj dhe vendor? q? jan? marr? me Kanunin e me respektuesit dhe zbatuesit e rregullave t? tij.

K?shtu francezi Pascal Hamon, pasi analizon Kanunin dhe sidomos gjakmarrjen, nxjerr konkluzionin se gjakmarrja nuk ?sht? fenomen vet?m shqiptar. Sipas tij gjakmarrja ?sht? fenomen shum? i lasht? mesdhetar q? ka ekzistuar gjat? shekujve jo vet?m n? Shqip?ri, por edhe n? Korsik?, Greqi, Kret?, Turqi etj.

Me Kanunin jan? marr? edhe italiani Sisto Capra me librin “Shqip?ria e ndaluar”, Salvatore Villari, Milan Shuflai, pastaj studjuesi austriak Valter Paincip me librin “Populli i shqipeve t? malit”  si dhe studjuesi italian Vinceno Schiro n? studimin “Doktrina e kanunit”, i cili me t? drejt? konstaton: ”T? merresh me Kanunin, do t? thot? q? t? kuptosh p?rmbajtjen e tij dhe bashk? me t? dhe popullin shqiptar n? esenc?n m? intime dhe m? dinamike”.

Sidoqoft?, p?r k?t? ç?shtje, barra kryesore bie mbi vet? shqiptar?t. Dhe, k?tu, jan? lakuar emrat e Tonin Çobanit, Agron Tuf?s, Hasan Ulqinit etj. Ama, n? ball? t? t? gjith?ve q?ndron mbledh?si, kodifikuesi dhe p?rpunuesi i Kanunit t? Lek? Dukagjinit, At Shtjef?n Gjeçovi. Se ai ishte “pronari” i tij tregon edhe fakti kur profesori hungarez Ludvig Thalloczy, n? vitin 1910, i k?rkonte leje Gjeçovit p?r ta p?rdorur Kanunin n? vepr?n e tij “Studime iliro- shqiptare”.

P?r Gjeçovin dhe pun?n e tij t? palodhur shum?vjeçare ?sht? shkruar mjaft. Mir?po, nj? specifik? q? e ka veneruar Minguli, paraqet risi: ndikimet e Niçes, Frojdit dhe Ajnshtajnit n? bot?kuptimet e reja t? intelektual?ve shqiptar? q? çuan n? vendimmarrjen e nd?rtimit t? Kanunit t? Lek? Dukagjinit. “Ishte ky lib?r ai q? tregonte se Shqip?ria ekzistonte dhe kish ekzistuar edhe m? par?”- konstaton Minguli.

N? pjes?n e dyt? Njer?z dhe koh?ra brenda legjend?s autori Fatmir Minguli p?rq?ndrohet tek ca figura t? m?dha t? kombit, q?, mjerisht, jan? l?n? pas dore apo jan? “harruar”. K?tu veçohen Preng Bib? Doda, Gjon Gjomarkaj, m?suesi Nikoll? Doçi etj.

Nd?rkaq pjesa e tret?,  Mozaik mirditor, ?sht? nj?  mish?rim ngaz?llyes i fateve dhe sukseseve t? mirditor?ve n?p?r vise t? tjera t? shqiptaris?.

Mjaft dometh?n?s ?sht? edhe tregimi Mbiemri tjet?r q? si ?mb?l?sira ?sht? ruajtur p?r n? fund, ku spikat qart? prirja letrare e k?tij krijuesi t? palodhur, nga i cili presim edhe shum? e shum?.