Pal Neçaj: Kroni i Qafë Kolçit

KRONI I QAFË KOLÇIT

DHE TRAGJEDIA QË I DHA EMRIN:

 “GURRA E HASAN GASHIT!”

 

 ( Aty kanë nisur rrugët e mia )

 

Nga Pal Neçaj, NY

 

 

                              Jo larg malit gjigand, që emrin e ka " Hekur ",              

                             poshtë Qafës Kolçit, me të lashte e të re histori,                                                               

                             afër rruges të gjatë gjarprore, rruges së udhëtarve,                                                  

                             të cilet vinë dhe shkojnë shekujve në pafundësi,

                             është kroni me ujë qumsht-bore si "mirësi" humane.

 

 

                        Besojnë se Zoti e fali per të shuar etjen,

                              per të njomur buzet e njerezve dhe zanave,

                                    në atë bjeshke legjendare ku pine kreshniket,

herojtë, të cilve rapsodet kenduan u kan' atyre anve.

 

 

                        Kroni buze rruges se gjate qe karvanet njerzore,

                             e kane pershkuar ne shekuj e mijevjecar me kembe,

                                 apo ne kale nga Shkodra dritekulture e Teutes arberore,

                                    rruge e cila cane likpermjet lugina, fshatra ilire, male.

                                            fusha, pyje, qafa, keput lumejte ujekthjellte lode,
                                                 per të arritur deri ne Gjakoven djeplirie legjendare.

 

 

                        Dhe anasjelltas, pine kete uje akull,

                              udhetare qe vinin nga Malsia e Gjakoves,Hasi, Bytyci, Gashi, Krasniqja,         

                                   të cilet shkonin ne Nikaj - Mertur, Dukagjin deri tek kalaja e moçme e Rozafës,

                                            tregti të benin e arme të gjenin,  si buken e femijeve, ta kishin “barotin e thate”

                                                  qe kurre mos të nenshtroheshin derisa të sigurohej mvetësia.

 

 

                        Tregtare me mushka ktheheshin nga pazaret rutina,

                            njekohesisht ushtonin dhe shume hallexinje ngarkuar,

                                barret ne shpine kapluar nga veshtiresia lodhja,

                                     armen ne dore vigjilent nga grabitja apo pusia,
                                              larg kronit "takonin" erë duhani si aroma.

 

 

                        Kush piu ujin kristal ne ato bjeshke të bukura alpine,

                            dhe nuk e bekoi me gjithe shpirt: Ah " Te falte Zoti"!

                                 te pafund si jeta eshte nurnri i atyre qe perqafuan kronin,

                                       ata qe puthen e kursyshem gelltiten ujin nga ftohtesia,

                                              pine me pauza, e pine ne grushta, me gota, tasa çobanie.

 

                        Kroni "sekret” mban numrin pafundsisht të njerezve,

                            të cilet, i freskoi me ujin, i ngopi dhe n'oborrin e tij kane pushua?!

                                 “sekret” i mbane gra. burra, djemet e ri, nuse apo vajza gjeraqina,

                                        gjithkush e lavdroi ujin dhe nga ai sikur merr vrull e energji
                                             Gjithe krenari ujin e panderprere, me cilesi e sasi,percillte ky krua.

 

                        Shumhere kroni eshte caktuar piketakimi,

                               per dashurite, per shoket, miqet a dashamiresit,

                                   "me prite ose të pres tek kroni afer qafes Kolcit"!

                                           Aty njeri tjetrin prisnin, sebashku beheshin,
                                                    clodheshin, drekonin pastaj vazhdonte udhetimi.

 

                       Cikat e nuset lanin duarte, faqet e bukura si molla,                                                       syte e zeze, të shkruar, të blerte ose blu, të cilat                                                            kurre s'kane manguar ne ato fshatra apo zona,                                                     cili djale nuk endrronte të pinte ujin e kronit,
                                            ne grushtat e skuqur të ndonje vajze malesore?!

 

 

                        Nuk dihet ekzakt koha nuk dihet dita,

                              por pranvere ishte, pylli gjithe gjerbrim,

                                   lulet kishin celur, zogjet kendonin, ne dege e rudina

të gezuar, ca duken, ndonje maskuar nga njomza e ahut,     gjithe kenaqesi ne kor e të vecauar qe skishin pushim.

 

 

                        Mbi shpinen e gjogut me shale telatinit nje djale malsor,

                              ngjitej pa pushuar qe nga lumi, djale xhevahir i gjate dy metra,

                                  belholl e sy shqipoje, i veshur si dhender

                                       (kemishe të qindisur me dore, mitan e jelek, tirqi gjakove,

                                              shoke e shalle, kapucin deveje ulur pak të vetulla, sahat e qystek,)

         mazerren mbi gjujte, alltine gjitheserme ne brez.

 

 

                        Syri mos me kapur me të bukur, me të mire, djale.

                              “Zoti tek ai kishte treguar me shume kujdes,
                                    koha s'ishte dhimte, per të punuar ngadale"!
                                         Qimekuqi kale, i bukur nga shendeti e pamja,
                                                dukej sikur "shihte"krenari per të zotin
                                                      koken larte kali, larte koken kalorsi
                                                          per të krenohet fisi, djal' e lumja NANA!

 

                        Rruge të gjate kishte bere djali, se thyer ish dita,

                               vinte nga ndonje fshat i Dukagjinit,zbritur nga Agri

                                   kaperdisur si ai, lodhje nuk ndjente, do kthehej të shtepia,

                               dyqindmetra large pau tek kroni ciken e bukur zanemali?!

                                  ciken gjithehjeshi, trandafil i sapocelur afsh i zjarrte rinie      

                                       sa me shume afrohej kronit aq me perri sorkalle dukej cika. 

                        Ne syte e djalit shtatbajrak duket sikur krejt bukuria,

                             e bjeshkes prrallore ishte perqendruar tek ajo shtojzovalle,

                            tek ajo  fllanxe ku prej saj, zemres se djalit i dyfishohet shpejtsia,

                                gjithcka tjeter iu erresua, sikur asgje nuk shikonte vigani djale,                                                     vecse ciken lulekumbulle qe shkelqente si dielli n'at behar.

 

                        “Romeo ” shqiptar iu afruar “Zhuljetes” malsore,

                               e cila kronin kishte "pushtuar" duke u freskuar,

                                    per shtatpale qefe n'ate dite të qeshur pranverore,

                                         i lutet djali engjullushes:

 

" Me jepe të pi ne grushta tu,

se uji behet mjalte, duarte ene e arte..."?!

 

                        Ne shikim të pare, rryma elektrike ne dy zemrat rinore,

                             sikur ndezi driten, por celsi i " molles se ndaluar"s' mbante! !

                               E skuqur si vera Veneciane ne goten kristal cika plote emucione, zedrithur tha:

 

" 0 djali kreshnik, o diell bukurie! zemra prendon,

por zakoni s'Iejon, vetem nuk jam, baba me shoqeron,

                                         kush guxon me fole per dashuni druaj se keq e pson "!!

 

                        Disa hapa large kronit eshte ledina e jeshiluar sa dy qylyma persian,

                             pasi ujpiu babai ulur kembekryq mbi ate cope ledine po pushonte,       

                                  ne preher pushken ne gatishmeri sapo dredhkishte puron artizan,         

                                       të duhanit e po mbante me buzet poshte mustaqeve të gjata,
                                            të zeza, ku ralle dukej ndonje fije e zbardhur, pleqeri lajmronte,
                                                 gurstrallin godiste me unorin nga xixat eshka zjarr të marre .

 

                        Syte i shkuan tek kroni ku e bija skuqur flake se djali dicka i flet,

                            si guxon ai kreshnik ti flasin cikes kur t'atin nenvleron duke mos pershendet?!           

                                Ne koke i valon gjaku s'dihet nga i fluturoi duhanin, strallin unuar apo eshke,

                                     pikosur se ju cenua nderi, si vetetima pushken drejtoi djalit, kemzen ia terheq!!

 

                        Plumbat gjoksin Hasan Gashit pershkua tejpertej, perpara bukuroshes ai bien,

                           kroni ujebore perzihet me gjakun djaloshar, tragjedi shokuese, dite e zeze vertete,

                               cika e tmerruar rrezohet pandjenja, dora mbi plagen e djali asaj i kishte mbete,

                                    ne kllapi, sikur Hasani i peshperiti:

"Ah sebashku do të jemi pergjithmone, të pandare vetem n' tjetren JETE.."!!

                       

                          Vrastari i tronditur afrohet po djali kishte vdeke,

                            kufomen mbare kthen dhe armet prane ia lene,

                                 kali qante per te zotin, kujtdo m'kalle tmerr,

                                     krejt e hutuar cika nga kllapia e rende, del!

                                          se c'ka u ka ndodhur aty  babain e paska pyet,                                                Rrufeja kur vrau? Re ne qiell nuk ka shi s'bie                                                       i lutej babes, t'i tregoi se c'ka i kishte gjete?!

 

                        Babai, cikes, fytyrezbehur me mendjecekujlibruar,

                             pa takt e pa hezitim pergjigjen trishtuese do t'i jepte :

 

" I mora jeten keti djali se ty të foli,

mue me bani të pakanun, korin nuk durova ..."!!

 

                        Nuk duhej të bente at krim tragjik, cika guxoi

                             me gjyszani t'i thonte të jatit,

                                   duke uluritur, ate e veten mallkoi,

                                         të fiket i bien, rrezohet perseri si vdekur ra tek kroi

                                      Thuhet se vajza" fajtore " pafaj nga ai rast tmerri zuri shtratin,                                                   dalngadale vyshkej si manushaqe e keputur, lulja e kujtimit,                                                  tjetersuar ishte, ne gjum enderra e bashkonte me djalin,

                                          gjithe naivitet zgjohej, nanen pyeste se ku shkoi ai?!                                              sikur me at' ishte perse s' mori sipas premtimit?!

 

                        Pas kesaj tragjedi makaber, kroni nuk mbeti krua,

                            djali u vra, vajzen meraku  e thau, shkrum iu be zemra,

                                 jeten se donte, çdo gjë ju nxi, gjithcka tanimë urrente,

                                     pak kohe pasvrasjes djalit, cika ndrroi jete, atje prehje gjente,

                                           kroni me s'permendej si krua se:

 

"Gurra e Hasan Gashit" u emrua.

 

                        Pine ujin e gurres " pagezuar " me gjakun e djalit,

                             udhetare të ndryshem: të thjeshte, hallexhi, figura me emer,

                                 pushuan, u clodhen cifte të lumtur të gurra "Hasan Gashi"

                                      trima, trimeresha, njerez të pushkes, të urtise ne kuvende,                                                   lane takime djem te ri me cika per dashuri romantike,
                                               fshehur afer gures qe dita per ta, zgjaste vetem sa sahati.

 

                        Thuhej se shekuje me pare ishte bekuar burimi,

                               prej imzot Gjergj Bardhit qe kthehej nga"Crastenichia"

                                   ku pagezuar kishte njeqind e tetedhjete femije si pllumba.     

                                        Tek kisha e Shengjergjit buze lumit Valbona me ujin si drita,    

                                             Te vazhdonte rrugen per ne Pultin Ilirian qender Krishtrimi.

 

                        Duke ardhur nga Guri i Hasit i madhi Pjeter Bogdani kaloi Qafen e Kolcit

                             dhe zbriti tek gurra, lodhe e keputur, piu uje at' dite të gjate pranvere,

                                    mbi lendinen gjithelule, " Ceten e Profeteve" nenkoke, gjumi e mori,

falnderoi shoqeruesit të cilet jo vetem se penguan, por e kishin lane të qete!          Bogdani jeten ia kushtoi atdheut e fese, ne ate rast ishte betua:

 

                                                -gjum ma të embel s'kishte bere ne jete!

 

                        Nga aty do të sodiste me kenaqesi bukurite ne zonen e thelle,

                              malin e Hekurave, Rrukun, Reshellin, Kakine qe takonin qiellin,
                                   lumin qe ndane luginen, lumi me thyerje te lehta uji dukej si vello,
                                         Bogdani do të qendronte ne Nikaj të kryente sherbim fetar,

                                              kishen të re kishin ndertuar, kjo cerdhe atdhetare nuk kishte meshtar,                                             fisi kreshnik vatanin, besimin i ruajti qe nga shekujt e pare.

                    Kishin pushuar djemte e Nikajve tek gurra e "Hasan Gashit ",        

                           Keq Hyseni e Haxh  Martini  kur shkonin ne carshi Gjakove,                                                                                                                                me blere “pak barot neper dugaja”, por flake u kalle pazari,

                                        caushete bylykbashet u pergjaken nga trimat malsore,

se ata me shume sejmene donin t'i fyenin, t'i kapnin me dore.

                                              Per dragojte e vertete:

 

                                                " u cudite Gjakova, Peja, Prizreni nga heroi                                                      shpartallohet bylykbashi vetinjezeti..."!!

 

                        Pushoi tek gurra Sokol Rama me djalin Micin, hero i kombit,

                              shkonte ne Pecaj të Shales tek daja, Marlula i lidhjes se Prizrenit,

                                    kur u clodhen e me ujebore shuan etjen edhe kuajte "i luten Zotit "!

dhe fjale do t'i conin, nipi e daja njeri tjetrit, kur i msynte krajli a mbreti.        ne kushtrim ngrihen nga

               " I shtati dhe i shtatdhjeti..."!!

 

                        Piu ujin e gurres " Hasan Gashi" mendjendrituri Binak Alia,

                             sa e sa here e kerkonin vllezrit ne Nikaj per të pleqnue,

                                  sherre, pajtuar gjaqe, me tolerance, pa anuar, shkelqente drejtesia,                                                vendimin kush se kontestonte, ai behej "dorzan" per t'u zbatuar,      

                                                ky ishte Binaku qe:

               "Ku ulej s'shkulje, kur vendoste, s'luhej"!!

 

                        Tek gurra me emrin e djali zanmali,

                               ishte piketakimi i trimave sa dilte kushtrimi,

                                    të kthenin mbrapshte pushtuesit, të mbronin vatanin,

                                        aty u mblodhen patriotet e Nikaj-Merturit shkuan ne Peje,    

                                             per "besa bese"tek Haxhi Zeka, Bajram Curri, Isa Boletini,                                                                        nga kuvendi synimi:

                                                            divorsi me turkun! Liri per shqiptarin.

 

                        Thone se tek burimi, Bajram Curri ishte ulur prej kalit,

                               ndezi cigaren e duhanit dhe mesoi per ate fatkeqesi,                        

                                     duke ndigjuar historine e gurres se "Hasan Gashit"

                                          porosiste shoqeruesit:

 

                                               " Mos harroni djema se fanatizmi, tradhetia                                                          dhe vllavrasja na kane ardhe prej hasmit...:!!

 

shikonte me dylbi bjeshket perballe Rreshellin, Kakine,

     dhe mallgjehej me ato të Currajve, nga i vinte origjina.

 

                        Shume t'eture, të pinin ujin e gurres, nuk kane guxuar,

                              kur trimat malsore, qafat i ben prita dhe pritat u kthyen ne kala, të pathyeshme,

                                    Guri Murg e vendi u kalleflake,

                                       por shkambijt e guret s'u shkrin, cungohen brejte e ahat nga gjylet e topit,     

                                           dermishen krepat e muret, por shqipet folen s'leshojne, si Anteu fuqizohen.

                                                   Duke u dridhur nga frika. me mendje të trullosur, ne panik, ne marre,

                                                      pashai turk me grada të larta e nishana lavdie, fytyren si korbit,                                                                           ne leter i shkruente mbretit:

 

“se kurre s'kishte pare kesisoj miletit..."!!

 

                        Turqite e Dergut Pashes të mundur nga spartaket e maleve,

                              të udhehequr nga Prel Tuli e Mehmet Shpendi si Akili, Lonidha, ndaj  

 

"Qafes Kolcit, rruges shpueme”

 

                                                 Pashai turk iken i shpartalluar,

                                                                   hordhite osmane njeri tjetrin se prisnin,

                                                                   larg u degjohet shama britma,

                                                                          nuk mund të ndaleshin tek gurra,

                                                                                  se me plumba do tu mbushej shpina.

 

                        Nuk mundi të shuaj etjen tek gurra "Hasan Gashi", pushtuesit nga kralija,

                             se Nikaj-Merturi ne kushtrim të Sokol Bashes e Tunxh Miftari me zjarr e hekur,                                                                                                           do zbrapsin ushtrine serbo-malazeze komanduar nga Nil Bogici, famzia,
                                         deshmore rane Zhuj Avdyli, Ali Haka, Nik Delia,                                                                                                                   se nje re e zeze Bogicit i vinte per mbi,

       Gjelosh Rama me njeqind shtepi,
              se ne Geghysen e mbare Malesi:

                       Nila, Vaso, Safo,Drashko  dhe shum' e shume vica'

                              agresore mbeten “Gure mbi varre”!

                                     Oficerit i cau rrashten Cucë Avdylja

                        O vendlindja ime e varfer por jo kurre e nenshtruar!

                               Sa e sa mall e kujtime kam e duhet shkruar per ty,

                                     e skamur vertete, por jo kurre, e kurres e koritur,

per Atdheun, besen, nderin ne cdo kohe jeta eshte sfiduar.

 

                        O vendlindja ime qe me shpirt e zemer gjithmone me ty rri!

                              Edhe kur flej gjume, enderrat tek ty me cojne perhere,

                                    duke kaluar me shpejt se drita shume ujra, shtete lodhje pa ndije,

                                          me cojne ne krahimen time, ku jane malet e larta deri ne qiell.

 

                        Tek bjeshket me pamje e bukuri supriore qe askund tjeter si gjene, kodrat, brezaret,                           sukat, kodrat, krojet, mrizat, livadhet, guret, pyllit, 

                                     rruge ura e sheshe, lumej e prroje, nuk i harroi, emrat u ruaj ne mend,   

                                         të gjithave: bjeshkve e të verrinit, jugut veriut, lindje dhe perandimit,                                                   ruaj  e kujtoj djeme petrita,vajza e gra të thjeshta të cilerta,                                                                      burra t'urte, bujar' e trima, odat malesore si shkolla mencurie,                                          zakone e tradita, dashuri të pastra,

                                                       kenge valle, dasma e gezime, humore të kripura,

                                                         sikurse ruaj dhe kujtoj ditlindjen e vajzes apo tim birit.

 

                        Keshtu endrra me solli kete here tek gurra "Hasan Gashi"

                              cdogje me dukej si dikur ne vere, mjedis frymzimi, percudi une i Ri!

                                E pak e zemruar gurra me foli dhe mendoj se me qortoi,

                                     nga kisha humbur per shume vite qe me gurren nuk isha pare?!

Fotografine dhe emrin tim me merak kishte ruajtur si nena e ushtarit,

“me dhjetra kg ujin tim ke pire”  tha gurra, dhe tregoi rregjistrin e inventarit

                        E gurra vazhdoi të me bente pyetje thumbuese si freskim kujtese:

                              Te kujtohet kur nena të conte ne qender të rrethi, të vazhdoje shkollimin,

                                   ketu pushuat ajo nxorri nga trasta buke me djath, ngranet uje pite me oreks,

                                        të porositi mos të harroje se tek qafes e Kolcit shume trima kane mbete

                                             deshmore ne lufte per liri ashtu Tahir Sokoli me kushrinin?!

 

                        Dikur nga Shengjergji, se bashku nxenes e mesues,

                              keni dalur shetitje, ketu keni drekuar, lojra të ndryshme keni organizuar,                                                     madje ti bisede per qafen e Kolcit keni bere, tragjedine time ke treguar.

                                        Me pyetje therse gurra nuk kishte të ndaluar, sa ne enderre,

                                            jam bukosur, qimet e kokes jane ngritur, zemra ka rrah shpejt,

     me force i kam thene:

 

                              " Jo moje gurre e mire, ty e keto vende,

                                                                         gjithmone u kujtoj, kurre s'u kam harruar,

                                                                        por qenga dita “gale” kur larg jam emigruar,trete                                                                           e dise frymoj i gjalle, a me mire të kisha vdeke.."!!

 

                        Pas atij dialogu të rende dhe me pasoja mbresash e malli ,

                             i etur u perula per të pi ujin qumsht bore ne gurren poshte ahut,

                                  nga e majta nje ze cike si shtojzovalle, djathtas zeri piskam djali,

                                        kerkuan takim dhe i prita deri sa u afruan pak pastaj ata ndaluan,

sikur me porositen të shkruja per historin e tyre si personazhe të harruar.                   të cilet pa asnje faj tragjikisht jeta u shkoi te kroni

 

 "Gurra e HASAN GASHIT" që atë ditë u  emrua.

                                  ----------------

Nju Jork, qershor 2007                                                                                                                   

(Poema është nxjerrë nga libri poetik “Ëndërrën e lashë atje”. dhe u dorëzua për botim nga redaktori ynë në USA, Zeqir Lushaj, korrik 2012)