E marte, 19.03.2024, 02:09 AM (GMT)

Përjetësi » Mani

Revista Shqipëria Etnike - Nr. 3

E premte, 04.04.2008, 11:37 PM


KRYEARTIKULLI

 

ÇKA TREGUAN VOTIMET E SIVJETME?

POSTSKRIPTUM ZGJDHJEVE NË KUVENDIN VI ZGJEDHOR TË LDK-së NË KOSOVË-2006

 

Shkruan: Kadri Mani

 

“Ka ardhur koha që bota t’i mbështesë shqiptarët në projektet e tyre për vetëvendosje dhe, pse jo, për RIBASHKIM NË NJË SHTET KOMBËTAR SHQIPTAR me madhësinë e Zvicrës, duke krijuar kështu një ekuilibër në zonën e Ballkanit, që historikisht është konsideruar fuçi baruti. Në këtë mënyrë shtetet e Gadishullit Ballkanik do të INTEGROHESHIN në mënyrë paqësore e të qytetëruar në Evropën e Bashkuar të së ardhmes...“[1]

Këto zgjedhje treguan mjaft mirë se neve shqiptarëve ende po na mungon demokracia amerikane. Në Amerikë- tregonte Hysen Tëerpeza- vota është e shenjtë dhe e paprekshme, e pacenueshme. Anëtarit të një partie ia merr mendja se deputeti i tjetrës parti është më i mirë, më i zoti për kryetar të SHBA-ve dhe ai voton (hapur) për kandidatin e partisë tjetër, pa droje se mund t’ia zëjë për të madhe kushdoqoftë nga partia e vet.

Edhe neve në Mërgatë fletëvotimet na vinin nga Vjena: veçantë burrit dhe veçant gruas. E para që na ra në mend të pyetnim me habi ishte: pse kanë shpenzuar (kot) pulla postare!? Dhe vrik na u kujtua “sekreti”: që të votonin të pavarur bashkëshortët nga njëritjetri!! Pikëçuditëset le të vlejnë vetëm për mendjelehtësinë tonë shqiptare. Dhe po shtoj- mbarëshqiptare, sepse jemi dëshmitarë të votimeve të fundit në Shqipëri dhe mënyrën dhe odisejadën e numërimit të votave!!

Kjo do të thotë se na mungojnë 2 (dy) institucione:

1.      Institucioni NDREQJE GABIMI-KËRKIM FALJE dhe

2.      Institucioni NDJENJA E PRONËS (DALLIMI) PRIVATE-SHOQËRORE alias AFTËSIA SHTETFORMUESE.

Të parën (pjesërisht) e kemi pasur: “Rilindja” e zbatonte me përpikëri Institucionin NDREQJE GABIMI-KËRKIM FALJE, në veçanti në tekstet e Dr. Fehmi Aganit: s’kam thënë ashtu po kështu: citohej gabimi dhe citohej përmirësimi i gabimit. Vetëm që këtë kërkim falje duhet ta zgjerojmë e ta shtrijmë në të gjitha fushat e jetës, sikur që e ka Evropa: për çikje me mëngë, për shkelje në këmbë, për leje të paraqitjes me ndonjë pyetje: “Më fali ju lutëm, a mund të iu drejtohem?”.

Të dytën- nuk e paskemi pasur kurrë!! A po ma jep çikën për hatër-a po ma jep votën për hatër!?! Tregti me njerëz-tregti me vota!!

Duhet bërë dallimin e pronës private nga prona shoqërore: ai laps (çantë) është e jotja, ky laops (çantë) është imja dhe mund t’i falim a t’i shesim apo t’ i ndërrojmë, sepse janë pronë private dhe bëejmë ç’të dëshirojmë me to. Ama vota nuk kërkohet me ngulm e me miqësi, përveç me anë të propagandës të hapur me anë të mjeteve të informimit. Dhe pastaj bezdisja e përgojimet rrugaçe se kush na qenkësh anti-Kryeziu, anti-Daci, anti-Sejdiu!!!

Shkurt, Amerika do të na bëjë Shtet dhe për hajr na qoftë, pa e merituar plotësisht, dhe, nuk dihet se si do ta mbajmë Shtetin?

Ama deri më sot një gjë dihet dhe kjo është tejmase e dhembshme: po të mos ishin forcar ndërkombëtare ndër ne, as do të mbaheshin zgjedhjet në Kosovë dhe as në Shqipëri pa plasur lufta civile vëllavrasëse!?!

E kjo s’ka asgjë të përbashkët me civilizimin, por anasjelltas, ka të bëjë me papjekurinë, me naivitetin dhe me primitivizmin; primitivizëm ky i llojit të veçantë allashqiptarçe: jo nga analfabetizmi, por nga inteligjencia përfaqësuese e analfabetizmit, e papjekurisë, e naivitetit, e primitivizimit dhe e injorancës!!

 

 

Dy shkrime paralele polemizuese ose dueli Maks Velo-Ibrahim Kadriu: 0=8!!

 

Si guxoni ju, zoti Velo!?!

 

Shkruan: Ibrahim Kadriu, shkrimtar- Prishtinë

Maks Velo, sigurisht që ka biografinë e vet, të cilën, tani e tutje, as do të dëshiroja ta mbaja mend. Në një rast (të vitit të kaluar), pata ndjerë dhimbje për të; me rastin e rrahjes që i ndodhi në Tiranë. Pas paraqitjes së tij spektakulare, me atë mendim të cilin, shqiptarët e Kosovës, do ta prisnin vetëm nga Shesheli, më kaplon një ndjenjë johumane, e cila sikur më nxit ta “arsyetoj” atë rrahje të atëhershme të tij.
Maks Velo, me një logjikë të tillë prej maniaku, nuk meriton as debatin (jo më vëmendje), i cili po zhvillohet në faqet e “Shekullit”, rreth deklaratave të tij. Duhet t’ia bëj me dije Maks Velos se në Kosovë, megjithatë, ndiejmë dhimbje për varfërinë logjike, shpirtërore e njerëzore të tij, pikërisht pse mori rolin e papërshtatshëm që nuk të jepë rast të qeshësh, por të qash për fatin e tij, për fatin e njeriut të humbur në këtë hapësirë gjithëshqiptare, të njeriut që ka probleme me vetveten dhe, si i tillë, ka nevojë të mënjanohet në vetminë e tij. E di se në Shqipërinë nënë (ne, megjithatë, vazhdojmë ta quajmë nënë Shqipërinë), ka ekspertë të shumtë në këtë fushë, prandaj ata ekspertë duhet të merren me të e jo estetët, shkrimtarët, filozofët... Këta të fundit, më së paku, do të kishin punë me të tillin, Maks Velon, sepse shumë shpejt do të arrinin ta bënin kategorizimin e portretit të tij me shprehjen: anakronik!
Ne në Kosovë jemi të ushtruar me të tilla deklarata. I kemi pasur dhe vazhdojmë t’i kemi me bollëk nga fqinjët, të cilëve me shekuj ua kemi bërë me dije se nuk i pranojmë për integrim, duke menduar, brez pas brezi vetëm në integrimin e natyrshëm, i cili do të vijë, patjetër do të vijë. Pavarësisht nga logjika e sëmurë e Velos. Dhe kur të arrijë ajo ditë, Maks Velo (e të tjerë si ai në të dy anët e kufijve) do të shtrëngohen të marrin arratinë dhe të strehohen andej kah, edhe sot e gjithë ditën, sllavët, domethënë serbët, ushtrojnë zejen e tyre të nënçmimit të kombit shqiptar, pikërisht në atë masë që nënçmon Velo shqiptarët e Kosovës. Atje, në atë paranoizëm serb, shqiptarët e Kosovës kanë qenë dhe janë në shënjestër të vazhdueshme, herë si të kategorisë së dytë, herë si vandalë, herë si kriminelë, herë si dhunues... madje, o trishtim, serbët kanë arritur të bëjnë edhe aso inskenime, me shqyerjen e bythës (me shishe birre) vetëm e vetëm se shqiptarët si dhunues nuk zgjedhin... (Velos, sigurisht, i kujtohet rasti i Martinoviqit. Po ia përmend këtë emër, sepse ambiciet e tij... sipas pohimit të një mikut tim, i ka të ngjashme me Martinoviqin), por nejse, fjalën e kisha te ne kosovarët që jemi të ngopur me të tilla deklarata.
Prandaj, i panderuar Velo, të qoftë me fat anakronizmi yt dhe fare mos mendo se, sipas vullnetit tënd, ne shqiptarët e Kosovës do t’ua kthejmë shpinën vëllezërve të tjerë shqiptarë kudo qofshin përtej kufirit të Kosovës. Ti, në këtë kohë demokratike, ke të drejtën tënde të futesh në lëvozhgë dhe të merresh me vetveten, por ke bërë një gabim tjetër: duke dashur ta mbrosh të madhin Kadare, ke mbetur në vogëlsinë tënde dhe, besoj, po aq sa e njoh veprën dhe personalitetin komplet të shkrimtarit të madh Kadare, nuk i ke bërë kurrfarë nderi. Me të tilla deklarata, ia ke ndyrë ambientin shkrimtarit të madh dhe, besoj, se Kadare, do të gjejë rastin të të thotë në mënyrën e tij fine, se nuk ke nevojë ta zbrazësh mllefin tënd kundër shqiptarëve të Kosovës përmes emrit të tij, sepse Ismail Kadare si ambasador i gjithë shqiptarëve në botën ku ne nuk mund të arrijmë aq lehtë, ka thënë për Kosovën gjithë atë që ne as kishim mundur ta themi, as jemi kujtuar ta themi.
Kosova gjithë herë është përpjekur që ta nderojë (dhe vazhdon ta nderojë) shkrimtarin e madh, i cili aq shumë ka bërë për Kosovën atje ku është dashur të bëhet dhe ai, në asnjë mënyrë, as ka thënë ndonjëherë e as do të thotë se shqiptarët e Kosovës janë të kategorisë së dytë, se siç thua ti, do ta kenë pavarësinë por nuk do të munden ta mbajnë. E po, fli i qetë se “ zotërinë “ tënde Velo nuk do ta thërrasim të na mësojë se si duhet të veprojmë me pavarësinë, sepse druajmë, se kur të vish ndonjëherë tjetër në Kosovë, do të ngatërrohesh duke kërkuar Martinoviqin, për t’ u çmallur me të.
E sheh, deri në këtë rresht e kam lënë anash Qosjen, s’ia përmenda emrin, sepse jam bindur se ti Qosjen e kishe vetëm pretekst, ndërkaq atë urrejtje patologjike ndaj kosovarëve e kishe të akumuluar kush e di se kur. Qosja, njësoj si dhe autoriteti i Kadaresë, e ka trasuar rrugën e të arriturave dhe, as unë, as ti, e askush tjetër, me çfarëdo fjalori fyes, nuk do të ketë fatin t’ia zbresë meritat që i ka arritur me gjithë atë punë kreative dhe vazhdon të jetë kreativ.
Krejt në fund, patjetër më duhet t’i kërkoj falje lexuesit për këtë mënyrë shkrimi, që nuk i takon natyrës sime si krijues, ama ishe ti, Velo, që më imponove këtë lloj komunikimi, me këtë zhargon të papranueshëm nga ana intelektuale.
--------------

(Lexoni e (mos) besoni!

 

Qoseizmi, ose teoria e urrejtjes

 

Shkruan: Maks Velo

Ky debat i ashpër ishte i domosdoshëm, sepse për dekada këto probleme nuk po diskutoheshin hapur. Nëse Qosja ka një meritë të vetme në shkrimet e tij, është se, për herë të parë, ai shkruan ato që mendon, ato që i ka menduar gjatë. Artikujt e tij janë testamenti i tij. Për herë të parë njohëm Qosen e vërtetë. Ai pa u bërë aspak merak për pasojat, godet dy figurat më të shquara: Nënë Terezën dhe Kadarenë. Është i vetmi që ka dhënë argumente të tilla me një ligësi dhe xhelozi të pamatë. Tani i kuptoj nga vinin frymëzimet për deklaratat e Myftinisë së Shkodrës, për mosvendosjen e monumentit të saj: nga Prishtina. Ka kohë që Qosja po vërtitet në qiellin shqiptar të letrave dhe mendimit me tone urdhëruese dhe kërcënuese. Qëllimi i tij final ka qenë Kadareja.
Duke asgjësuar Kadarenë, piedestali mbetej bosh dhe ne do të vendosnim Qosen. Këtu dhe bëri gabimin fatal dhe të pakorrigjueshëm. Kadareja është një gjeni. Qosja është një farë mendimtari dhe shkrimtari kosovar, dhe meqenëse vetë kosovarët na kishin mësuar se ata i quanin popull i kategorisë së dytë, unë e pranoja edhe Qosen si një fare akademiku i dorës së dytë. Dua të kujtoj një ngjarje në dhjetor të vitit 1991: ishte një delegate e Komitetit Shqiptar të Helsinkit, dhe unë shkoja për herë të parë në Kosovë.
Në mëngjes na thanë se do të shkonim t’i bënim një vizitë akademikut Qose. Kur vajtëm te shtëpia, shoh që të katër anëtarët e delegacionit u vunë në radhë dhe po hiqnin këpucët. Ndeja i fundit, pyes Çashkun, që ishte para meje, më thotë hiq këpucët se ndryshe nuk futesh dot. Pashë ç’pashë i hoqa dhe unë. Dhoma e madhe ishte shtruar me tapete si në një xhami. Në krye ishte ulur në mënyrë impozante akademiku ynë. E kujtova edhe këto ditë me Çashkun këtë ngjarje; na i hoqën këpucët me urdhër, më përsëriti Çashku. Është i vetmi rast që në një vizitë të tillë, ku shkoj për herë të parë, detyrohem të heq këpucët. Që atë ditë më ka ngelur një fyerje nga Qosja, një si dhunim i pashpallur…. Më nuk e kam takuar dhe nuk dua ta takoj…Por edhe në Kosovë nuk kam shkuar më….Asnjë popull nuk ka më një shkrimtar, atë raport që kemi ne shqiptarët me Kadarenë. Duke goditur Kadarenë, ai na fyen të gjithëve, sepse ai tani është një krenari kombëtare. Dhe zgjodhi momentin më delikat dhe të çuditshëm, kur fama e tij po ritet dhe ai po vlerësohet ashtu si e meriton në të gjithë botën. Dhe sa më shumë që kalon koha, aq më shumë do të vlerësohet. Ka shkrimtarë që menjëherë arrijnë kuotat maksimale, ka të tjerë që për arsye të caktuara i arrijnë mbas shumë kohësh; i tillë është rasti i Kadaresë.
Kur ai të përkthehet plotësisht në anglisht, atëherëë figura e tij do të marrë përmasa të tjera. Sidoqoftë, letërsia moderne evropiane nuk mund të kuptohet pa të. Kadareja, për mua, është një fenomen i çuditshëm. Dhe çudia është si është e mundur që ky njeri lindi në një kontekst si ai i yni, ku ka ndër të tjera edhe akademikë si Qosja?
Profesori nga Shkupi, Zekerija Ibrahimi, në artikullin “BREGOVICI DHE TATLISESI” (SHEKULLI 20 PRILL) deklaron se: ”…Shqiptarët e ish-Jugosllavisë ngadalë po e ndërrojnë epiqendrën e tyre etnike dhe kulturore drejt Prishtinës, mbase dhe për këto sjellje joserioze të bashkëkombësve të tyre në Republikën e Shqipërisë e të autoriteteve shtetërore të Republikës së Shqipërisë. Dhe kjo jo nga dëshira – ata janë të refuzuar nga “shteti amë”.”
Po cilat janë këto dëshira të vogla që ne u a refuzojmë? Të mos pranojmë kërkesat e Bashkimit Evropian për një mirëkuptim me të gjithë popujt e Ballkanit. Shqiptarët ortodoksë janë Grekë, pra nuk janë shqiptarë. Ta pranojmë historinë tone dhe të mos mundohemi ta korrigjojmë. Të zihemi dhe të jemi armiq me të gjithë popujt e krishterë të Ballkanit: dhe me grekët, dhe me maqedonasit, dhe me bullgarët, dhe me rumunët, dhe me serbët, dhe me kroatët, dhe me sllovenët dhe me malazestë. Të mos bashkohemi me Evropën dhe të refuzojmë Amerikën. Ta konsiderojmë veten tonë si lindorë, islamikë, dhe të njehsohemi me to. Të DUAM BABËN, dhe filozofia jonë udhëheqëse të jetë haxhiqamilizmi.
Ja si shprehet ai : « …në ekstazën e orgazmës së tyre me Perëndimin janë dalldisur pas politikës evro-amerikane dhe kanë harruar se politika shumë shpesh i ka mashtruar shqiptarët në formësimin e identitetit të tyre». Pra, ne po bëjmë një orgazmë me perëndimin (fjalor shumë i lakmuar, tamam prej profesori) i cili po na mashtron, si zakonisht…
Është e vërtetë, qoftë shoqëria, qoftë qarqet politike apo akademike, në Shqipëri janë bërë koshientë për dëmin e madh që i vjen Shqipërisë nga deklarimet e papërgjegjshme se Shqipëria është shtet mysliman, dhe po bëjnë ç’është e mundur për të sqaruar opinionin evropian dhe atë amerikan.
Dhe pikërisht në këtë moment që ka filluar të kuptohet dhe të pranohet kjo e vërtetë, është ky reaksion kaq i ashpër i qarqeve fondamentaliste myslimane në Prishtinë apo në Shkup, që kohët e fundit kanë marrë barrën që të na tërheqin zvarrë drejt lindjes. Drejt Lindjes. Nëse ata quajnë epiqendër etnike dhe kulturore etnitetin arab dhe kulturën islamike, sigurisht Tirana nuk u a siguron dot më këtë qendër. Tirana është kryeqytet evropian dhe i tillë do të mbetet.
Qosja është në të njëjtat teza me Ibrahimin, dhe jo vetëm me të; janë një tabor i tërë shkrimtarësh, studiuesish, artistësh, politikanësh, teologësh, të cilët deklarohen vazhdimisht për përkatësinë islamike të shqiptarëve. Tetova është bërë një nga qendrat kryesore islamike në Ballkan. Ibrahimi thotë se osmanët kanë qenë superfuqi. Po kanë qenë superfuqi e masakrave, e thirrjeve dhe e prerjes së kokave; e jeniçerëve dhe e hallvës.
Superfuqi është një atribut që nënkupton vlera jo vetëm ushtarake. Si është e mundur që në Turqinë e sotme nuk ka një qendër të studimeve ballkanike ose shqiptare? Përse të gjitha arkivat ndodhen në Vatikan apo Venedik ? Përse të gjithë studiuesit e shqipes dhe të Shqipërisë janë nga vendet e krishtera evropiane ? Përse nuk ka një fakultet të studimit të gjuhës shqipe në Stamboll apo Ankara, kur ka në S. Perterburg, Torun, Palermo, Milano apo Paris? Përse nuk ka një diasporë shqiptare në Turqi, kur aty kanë shkuar me miliona shqiptarë? Përse diaspora gjithmonë ka qenë e krishterë, qoftë në Itali, Greqi, Bullgari, Rumani deri në Rusi? Përse shqiptarët myslimanë janë tretur në Turqi si sheqeri në hallvë? Për çfarë patriotizmi mund të flasin ata që tradhtuan fenë e të parëve dhe fenë e të gjithë Ballkanit dhe Evropës, Krishterimin. Shqipërinë e ka sjellë në këtë gjendje (si vendi më i prapambetur dhe më i varfër), pikërisht kjo tradhti nga një pjesë e shqiptarëve. Shqipërinë e solli në këtë gjendje Islami, që ishte një regres i pashembullt. Jemi i vetmi popull në Evropë që kemi përjetuar një tragjedi të tillë. Të paktën tani pasardhësit e tradhtarëve të heshtin.
Ato që thotë Qosja kundër Kadaresë i kanë thënë më parë Lubonja, Kolevica, Trebeshina, Baleta etj….dhe prandaj ai duhet t’i kishte cituar. Interesant është fakti se kohët e fundit qendra e sulmeve kundër Kadaresë është zhvendosur në Kosovë; tani kuptohet kush është organizatori dhe frymëzuesi. Qosja, në mënyrë naive, kujton se tani që është kurorëzuar në Prishtinë « si më i dituri», do të vijë të na habisë dhe në Tiranë, dhe pastaj do të pushtojë hapësirën gjithë shqiptare me gjithëditurinë e tij!!!
Gabohet Qosja. Dhe kjo sepse Qosja është një dijetar tipik islamik, tërësisht lindor. Kjo nga mënyra e të menduarit.
Nga logjika e tij. Nga fshehtësia e tij. Nga pabesia e tij. Çdo krijues apo studiues, çdo shkrimtar, artist, gjuhëtar apo shkencëtar ka veç ADN-së biologjike dhe një ADN të fshehur krijuese dhe zbuluese, e cila është e padukshme, e paidentifikueshme dhe e paanalizuar. Është kjo që udhëheq mendimin progresist apo regresiv. Qosja këtë AND e ka islamike dhe gjithë jetën është udhëhequr prej saj.
Para pesëmbëdhjetë vjetësh erdhi në Tiranë një tjetër kosovar, Ajdin Sejdia, që na bëri një gropë në mes të Tiranës.
U deshën pesëmbëdhjetë vjet që gropa të mbushej prapë. Qosja në këto ditë që gropa u mbyll, hapi një tjetër gropë, një grope virtuale. Gjithmonë këtë do të bëjnë kosovarët me Shqipërinë? Qosja me këtë debat dhe shkrimet e tij ka dëmtuar rëndë Kosovën, pikërisht në momentin më delikat, kur zhvillohen bisedimet për statusin e saj. Nuk ka dyshim që i gjithë ky debat është vëzhguar me kujdes nga ndërkombëtarët, të cilët me këtë rast mbajnë edhe shënimet e duhura. Nuk më vjen mirë që shkrimet kundër tij në Kosovë kanë qenë të pakta. Dëmi i dytë është këtu në Shqipëri, konkluzioni im është: me Kosovën dhe kosovarët duhet të jemi shumë më të kujdesshëm. Po të zhvillohej një referendum për bashkimin me Kosovën, unë do të votoja kundër. Janë akoma primitivë dhe do të na hapin probleme pa fund; le të rrinë të rregullohen vetë njëherë. Mbas pavarësisë, nuk do të dinë ç’të bëjnë me të. Ka mundësi të bëjnë nja dhjetë “REVOLUCIONE DEMOKRATIKE TË VONUARA” ala Qose, si ai i joni i 97-ës. Janë qaramanë dhe duan gjithmonë që të projektojnë fajet që i bëjnë tek të tjerët. Mos fajtorët e ardhshëm janë shqiptarët? Mjerë ata popuj që kanë të tillë “udhërrëfyes” si Qosja, tipikë për vendet islamike dhe të botës së tretë.

20/06/2006

 

Dr.Besnik R.BARDHI
 
LIRIA DHE MEDLINA
/BIJËS SIME/
 
PIKËNISJA JOTE NË ERRËSIRË
TYMI DHE FLAKA ISHIN DËSHMITARË
E PA PARË, EMBRION GRANIT
FILIZË QË PREMTON JETË DHE LIRI
 
LUFTË E ÇUDITSHME KJO!
FETUSËT SHQIPTARË ISHIN SHËNJESTËR
TË MALLKUAR, JO NJERËZ
MONSTRUM, SHKA KANIBAL
 
SHPRESA JONË ISHE, NË ATË PAKOHË
KALOVE TMERRE, HOLOKAUST
KUPTUAM MESAZHIN TËND
" DO TË LIND NË LIRI, LIRI"
O ZOT, MREKULLIA NDODHI
LIRIA DHE MEDLINA
SË BASHKU RRITEN, ZHVILLOHEN
NË HARMONI, SI KOSOVA NË ILIRI
 
GJAKOVË, 06.06.2000

 


 Pjetër Arbnori dhe "Shtetet e Bekueme të Amerikës"

14 July, 2006 nga admin

Në vend të një përcjellje nga larg të qëndrestaritantikomunist, shkrimtarit, politikanit, njeriut-Pjetër Arbnori…


Nga Dalip Greca

Të hënën, Shkodra dhe gjithë Shqipëria i dha lamtumirën e fundit Pjetër Arbnorit. Bilanci i jetës së tij qe vërtetë tragjik; në moshën 26 vjeçare u burgos për të dalë prej qelive vetëm pas 28 vitesh. E sfidoi vdekjen, edhe pse qe dënuar me vdekje. Nuk u thye as kur në përfundim të dënimit i shtuan edhe 10 të vite të tjera. Atëhere e sfidoi vdekjen sepse i
dilte ballazi, ndërsa tani ajo e kafshoi tinëz…Dhe s’mundi ta risfidonte…Iku duke lënë pas një dhimbje të përgjithshme, një mirësi të çuditshme, një tolerancë shembullore… edhe një farë pengu doemos. Nga 3 korriku e këndej krahas sëmundjes që e përgjonte, shfaqej dhe një peng …Ndoshta ishte ai pengu që e lanë në baltë atje në fushatën elektorale,kur ia trafikuan votat… ndoshta edhe ai emërimi i përgojuar, që nuk iu
realizua…A nuk e patët dëgjuar tek thoshte rrallë:"Të gjithë po më urojnë për ambasador në Vatikan…, por s’më ka thirrë njeri akoma"…Ndoshta nuk e duroi "pushimin" e parakohshëm dhe divorcin nga politika. A nuk qe shprehur ai se: "Vuajtja më bëri të merrem me politikë, politika më çoi me ndërgjegje drejt burgut.
Burgu më pasuroi shpirtërisht dhe më bëri të njoh anë të paprovuara të jetës..." …Mos vallë shkëputja prej politikës aktive e bëri të vuaj sërish? …Ndoshta edhe ata që ia trafikuan votat pas kësaj do të jenë penduar siç do të jenë penduar edhe ata që ia prishën atë emrimin që priste…Por ç’rëndësi kanë këto, ai iku…!
Kronika e një jete plot sfida Lindi me 18 janar 1935 në Durrës.Mbaroi shkollën e
mesme me Medalje, por nuk mundi që t’ia përvetësonte vlerat që ajo mbartëte për të gjithë nxënësit. Në vend që të zgjidhte degën siç vepronin të gjitha ata që e fitonin atë, gjimnazistit Pjetër Arbnori nuk ia dhanë të drejtën për të vazhduar studimet e
larta.Gjithësesi më 1953 filloi punën për pak kohë si mësues, pasi Shqipëria kishte aq shumë nevojë. Por s’kalon shumë dhe pas një viti, më 1954 e pushojnë. Në vitin 1956 nis punën në bujqësi si punëtor krahu në Xhafzotaj, Shijak. Me një "dredhi" të sajuar me guxim, me dokumente të rreme, mundi të fillonte me korrespondencë studimet në Universitetin e Tiranës, në Fakultetin e Filologjisë. Për një kohë rekord, 5 vitet e studimit i kreu në kufijtë e dy vjetëve e gjysëm. U diplomua me rezultate të shkëlqyera. Më 1960
është mësues Letërsie i diplomuar, por...nuk do ta gëzonte gjatë…Ai ishte piketuar për në burg…
Pjetër Arbnori mori pjesë në themelimin e Partisë Social Demokrate, programin e së cilës e hartoi ai vetë dhe ata që e vëzhgonin nuk ia zgjatën…Në pranverën e vitit 1961 u arrestua dhe pas një procesi të zgjatur në kufijtë e dy vjetëve, u dënua me vdekje.Pas tre muajsh, dënimi iu kthye me 25 vjet burg. Në burg qëndroi si sfidant i diktaturës dhe nuk
i rreshti përpjekjet kundër regjimit. Për këtë qëllim atij iu shtuan edhe 10 vjet të tjera burg për agjitacion e propogandë, si dhe për arsye të shkrimit të një romani dhe tregimeve që i kundërviheshin diktaturës.Është i njohur për pozicionin e tij të papërkulshmërisë para torturave dhe për grevat e urisë në qeli.Pat ushqyer iluzionin se shoku i klasës
ndoshta mund të ndërmjetësonte që të punonte si përkthyes…
Pasi kreu dënimin, u lirua në gusht të vitit 1989 dhe punoi si punëtor krahu në një zdrukthtari.Shoku i vet i rinisë me të cilin kishte kryer shkollën e mesme, Xhemal Dymylja, atë kohë në rolin e Sekretarit të Parë të Shkodrës, nuk do ta priste në takimin e kërkuar.
Lëvizja demokratike e gjeti luftëtar për rrëzimin e komunizmit. Mori pjesë aktivisht edhe në demonstratën e parë antikomuniste me 14 janar 1990 në qytetin e Shkodrës,

demonstratë që pat si objekt rrëzimin e bustit të Stalinit. Me 12 dhjetor, në tribunën e
mitingut themelues të Partisë Demokratike, i dorëzoi Azem Hajdarit dhe Sali Berishës një mesazh nga Shkodra demokratike dhe antikomuniste. Me 13 dhjetor 1990 ishte një nga organizatorët e demonstratës antikomuniste në Shkodër, ku u hodh në erë busti i
diktatorit Enver Hoxha.
Pjetër Arbnori u zgjodh kryetar i Partisë Demokratike të Shkodrës dhe pesë herë deputet i Partisë Demokratike.
Funksione -Kryetar i Partisë Demokratike për Shkodrën - Dy legjislatura kryetar i Kuvendit Popullor, 1992 dhe 1996
- Sekretar i Partisë Demokratike Për Marrdhëniet Publike
- Deputet në pesë legjislatura
- Sekretar i Komisionit parlamentar për të Drejtat e Njeriut
- Sekretar i PD-së për Marrëdhëniet me Publikun.
- Anëtar i kryesisë së Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve
- Anëtar i Komisionit parlamentar për Punët e Jashtme
- Kryetari Forumit: "Të drejtat e njeriut kundër dhunës policore"

Titujt, nderimet
- Mësues i Popullit
- "Gjergj Kastrioti Skënderbeu"
-Nënë Tereza
- - Pishtar i Demokracisë
- "Oficer i Madh i Urdhërit të Plejadës (Dhënë nga Asmbleja Parlamentare e Vendeve Frëngjishtfolëse)
"Who’s Hwo"(Instituti Biografik i Kembrixhit ka futur biografinë e Pjetër Arbnorit.)
- Medalja e Shekullit XX për Merita.

Krijimtaria
- Ka shkruar shtatë romane, shumë novela dhe tregime të shkurtra si dhe ditarin sekret me titullin"Lufta për të mbetur njeri", të cilin e ka mbajtur gjatë 28
vjetëve të burgut...
- Ka përkthyer shumë libra nga anglishtja,frëngjishtja dhe italishtja
- Nga viti 1992-2000 ka botuar:
"Murgjit e Mesjetës", "E bardha dhe e zeza", "Shtëpia e mbetur përgjysëm"(për të cilin iu shtuan edhe dhjetë vjet burg),’Vorbulla", "Kur dynden Vikingët","Bukuroshja me hijen", "Vdekja e Gëbelsit", "E panjohura", "Letër nga burgu", "Nga jeta në burgjet komuniste".
Ka përkthyer nga frëngjishtja"Historia e Anglisë" të Andrea Morua. Ka botuar në gjermanisht"Unë kam mbijetuar dhe kam shkruar"-Kujtime mbi priftin gjerman
dom Alfons Tracki...

Arbnori dhe Shtetet e bekueme të Amerikës


Ai kishte një dobësi të veçantë për Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Sa herë që vinte këtu mes shqiptarëve, thoshte ju jeni me fat se jeni këtu, në Shtetet e Bekuara të Amerikës... Ndërsa kur bëri vizitën e parë në Amerikë, ishte vera e vitit 1991.
Sapo demokracia kishte çelë lulet e para edhe pse Parlamenti i parë pluralist zotërohej nga komunistët dhe president i vendit ishte pasuesi i Enver Hoxhës, Ramiz Alia. Mbresat që fitoi nga ajo vizitë mbetën të pashlyera. Në shkrimin që botoi me atë rast"Unë i pashë Shtetet e Bashkuara të Amerikës", kujtonte: Duke shkelur për të parën herë në ontinentin e Botës së Re, m’u kujtua një plak i shkretë që ishte dënuar me 10 vjet burgim për fajin e "rëndë", se i kishte quajtur Shtetet e Bashkuara të Amerikës-Shtetet e Bekuara të Amerikës... Dhe qëndresatri i burgjeve sheh Amerikën dhe e krahason me ato ç’ka thuheshin në Shqipëri...Pa bukuritë e Nju Jork-ut, mahnitet jo shumë nga qiejgërvishtësit se sa nga gjelbërimi(Shqipërinë tonë e kishin zhveshë lakuriq…)Pa pyje, pa lëndina… Udhëtoi 60 milje në brigjet e Hudsonit, dhe u dashurua pas gjelbërimit. Me 4 korrik u ndodh mes mijëra shqiptarëve në një piknik me rastin e 215 vjetorit të Shpalljes së Deklaratës së Pavarësisë, që u bë në një nga parqet me emër jashtë Nju Jork-ut dhe sërish mbeti i magjepsur...Pa urat, pa mrekullitë, pa dy kullat binjake. I ftuar nga Lidhja
Demokratike e Kosovës, ai mori pjesë në përvjetorin e Shpalljes së Republikës së Kosovës. Pa se sa mirë ishin të organizuara degët e LDK-së për Amerikën dhe
shprehu bindjen se Kosova këndej, nga Shtetet e Bekuara e priste çlirimin prej okupacionit serb.
Pa këtu edhe të gënjyerit apo të mashtruarit nga diktatura komuniste shqiptare që i kishte duart e zgjatura deri në Amerikën e largët dhe komandonte me parullën"Përça dhe sundo-Më mirë me Enverin se sa me Titon"... Me 12 korrik shkoi dhe vizitoi Anthony Athanas. U emocionua nga buajria dhe fisnikëria e tij aristokratike. Në fund të shënimeve ai do të
shkruante:Kur i thashë Antonit se kisha bërë një vit burg më shumë se Mandela, ai u prek dhe…kishte fshirë një rrëkezë loti...Qëlloi ta ndërpriste atë vizitë për t’iu gjendur pranë nënës së dashur, që iu nda nga jeta e për t’i hedhur një dorë dhe’...Dhe shënimet mbyllen
me fjalinë:"Vizitën aq të bukur e preva në mes që të vija me kohë për t’i mbyllur sytë nënës së shumëvuajtur. Në Amerikë, para Antoni Athanasit qava,kurse para nënës i mbajta lotët...
Pjetër Arbnori e vizitoi shpesh Amerikën. Dhe sa herë vinte nuk harronte të përsëriste emërtesën e vet:Po vi prapë në Shtetet e Bekueme të Amerikës.
Herën e dytë vjen si kryetar i Kuvendit të Shqipërisë. Vizita e tij përkon me mëngjesin e
Lutjeve. Ishte muaji shkurt 1993. Illyria me këtë rast shënon vizitën e kryeparlamentarit, i cili takoi në një takim të veçantë edhe presidenti Klinton, të cilit i kërkoi ndihmë për Kosovën e robëruar. Komuniteti shqiptar në Nju Jork, Boston, Detroit e priti bujarisht. Në një nga takimet foli edhe për papajtueshmërinë e tij me emërimin e një kryepeshkopi
grek në krye të Kishës shqiptare. Madje ai përsëriti çfarë u kishte thënë zyrtarëve grek: "ne nuk do të kërkojmë që minoritarët t’i këndojnë meshat shqip, ashtu siç nuk duam që meshat e ortodoksve shqiptarë të këndohen greqisht"…
Vizitat e Arbnorit në Amerikë qenë të shpeshta. Erdhi ai këtu edhe në Vitin e Mbrapshtë 1997, vitin e mbrapshtë, kur ne shqiptarëve na kishte rrëmbyer marrëzia e vetshkatërrimit me teorinë e injektuar nga armiqtë tanë- gjysma kundër gjysmës. Erdhi ai këtu për
të përmirësuar imazhin e errësuar të Shqipërisë. Qe përpjekur që t’ia mbushte mendjen ambasadores së athershme amerikane në Tiranë, zonjushës Lino, se faji nuk ishte vetëm i shqiptarëve të marrosur, por edhe i fqinjëve dinakë…Por nuk e kishin besuar. Atëherë ai
pat mbyllur bisedën me paralajmërimin:- Do të dalin të vërtetat, por vonë…Pas 30 vjetësh, kur ju të keni hapur dokumentat…Por do të jetë vonë!…Erdhi që t’i thoshte gjërat hapur këtu…
Arbnori ishte në dashuri të përhershme me këtë vend demokratik. Vitin e kaluar e patëm z. Arbnori sërish në Kishën Zoja e Shkodrës,(Sa herë vinte ën Nju Jork ai shkonte dhe në Kishën shqiptare) siç shkoi edhe në Detroit. Illyria ia shënoi me kronika të zgjeruara dhe
me intervista speciale këto vizita. Madje një intervistë të gjatë ia morëm me telefon. Në fund ai do të pororsiste:Kujdes biri im, se telefoni edhe u shkëput ca herë, por unë kam besim…" Dhe në secilën prej intervistave, ai përsëriste si me shaka: Mos harro biri im, shkruaje vizitat e mia në Shtetet e Bekueme të Amerikës janë përherë të gëzuara…!
Lamtumirë njeriu Pjetër!

Onomastikë

Shkumbini dhe Ulqini - rrjedhoja të së njëjtës paradigmë

(Ruzhdi Ushaku, “Ndihmesa onomatologjike nga hapësira iliro-arbërore”, UP, Fakulteti Filologjik, Prishtinë, 2006)

Prof. dr. Ruzhdi Ushaku, një studiues vërtet serioz në fushën e studimeve gjuhësore, nxori në dritë veprën e tij më të re “Ndihmesa onomatologjike nga hapësira iliro-arbërore”, ku ka përmbledhur një numër të madh punimesh me interes nga fusha e onomastikës.

Pjesa më e rëndësishme e këtij libri ka të bëjë me romanin “Florimont” me syzhe shqiptar-ballkanik, rreth të cilit autori do të mund të bënte një libër të veçantë me interes nga fusha e studimeve gjuhësore, letrare e krahasimtare, sepse thellimet e tij në problematikën e këtij romani aventuror janë aq të mëdha, sa habitemi pse nuk i ka hyrë deri më tash realizimit të një projekti të tillë. Janë sidomos të pëlqyeshme dhe interesante përpjekjet e tij për të shpjeguar origjinën e heronjve të këtij romani, si: Flokart, Matakas, Florimont në dritën e traditës antroponimike dhe patronimike shqiptare, ku mund të thuhet se ka treguar një sukses të lakmueshëm, duke qenë një romanist me formim të thellë filologjik. Një mbështetje të fortë gjen edhe në kontekstin etno-gjeografik dhe etno-linguistik si dhe në tipin e kompozitave emër + emër, emër + mbiemër, ku një rol të rëndësishëm luan edhe topika e gjymtyrës së përcaktuar me gjymtyrën përcaktuese etj.

Megjithatë, meqenëse pjesa “Hidronimi” ka një peshë më vete në studimet albanistike, do të përpiqemi që vëmendjen tonë t’ia kushtojmë kryekreje punimeve të përfshira në të.

Lidhur me punimin për hidronimin a emërvendin ‘Buna’ nuk e shohim të udhës të shtojmë diçka të re nga ajo që kemi thënë edhe më herët, por lidhur me artikullin “Për Bunën në vend të anëshkrimit” do t’i shtonim nja dy-tri fjalë.

Megjithatë, po e riprodhojmë njërin nga paragrafët e këtij artikulli: “Sidoqoftë, hidronimi Varenna vë në dukje praninë e dendur të temës Var/a/ me semantizmin e ujit, rrjedhave, lumit, siç e ndeshim edhe në disa gjurmë onomastike në hapësirën më të gjerë të Ilirisë së dikurshme, në toponime me kunfiguracion ujor (si Vukovar, Bjelovar, Varazhdin), si dhe prapashtesën me variantet –enna ose –ena”.

Lidhur me këto emërvende që mbarojnë në –var kujtoj se kemi të bëjmë me një relik a mbetëz të gjuhëve uralo-altaike, ku kjo fjalë ka kuptimin ‘qytezë’ (khs. hungarisht varosh ‘qytet’ nga var ‘kështjellë, fortesë’), mendim ky i përkrahur edhe nga onomastika kroate lidhur me etimologjinë e toponimeve Daru-var, Vuk-ovar, Bijelo-var, Var-azhdin. Kjo mbetëz vihet re edhe tek emri i qytetit Gosti-var (në Çekosllovaki Hosti-var), kurse ne kemi shprehur mendimin se ky apelativ duket të jetë i pranishëm edhe në emrin e kryeqytetit të Polonisë, Varshavë. E hasim edhe në një numër toponimesh rumune, si: Timish-oara, Huned-oara, Seghis-oara etj.

Lidhur me toponimin Varazhdin, Skok (ERHSJ III, f. 566-567) thotë: ‘Nga diminutivi varasd ‘qytezë’, lokativi i hungarishtes *varasdon > Varazhdin, gjen. –ina = Varazhdin...”. Pra, kemi të bëjmë me një fjalë ballkanike me origjinë hungareze, e cila depërtoi pothuajse në të gjitha gjuhët e Ballkanit.

Në formën varosh e gjejmë pothuajse të pranishëm në të gjitha qytetet a vendbanimet, që kishin ndonjë kështjellë, duke shënuar zakonisht rrethinën e kështjellës, si në Prishtinë, Prizren, Shkup; në Ferizaj e gjejmë edhe si emërvend më vete etj.

Një çështje tjetër që na ka tërhequr vëmendjen është hidronimi a emërlumi Shkumbin me format e ndryshme, si Scampis, Scampinus, Scampa, Scombinus në burime të ndryshme antike, mesjetare dhe të kohëve më të reja. Forma e dëshmuar te Barleti tregon se një formë e ndërmjetme e këtij toponimi dukej të ishte Scombinus, ku o-ja mund të thuhet se është përftuar nga a-ja e gjatë e temës së emrit, e cila, si te Barbanna, kaloi në /o/, por, duke u ndodhur në pozicion të patheksuar, nuk u diftongua në ou > ue/ua në zhdrivillimet e saj të mëtejshme. Po ashtu vihet re zëshmimi i dybuzores së pazëshme /p/ në /b/, prirë nga nazalja /m/. Të gjitha këto fakte na shtyjnë që tek emri i lumit Shkumbin të shohim një mbaresë shumësi –ini si te Ulqin, Peçin (khs. Scampa dhe Ulca, kalkuar në sllavisht si Vuka, forma të gjinisë femërore, me Ulc-ini- dhe Scamp-ini, forma shumësi të gjinisë mashkullore), e cila ka tërhequr theksin në rrokjen fundore etj., duke shkaktuar kështu edhe ngushtimin e zanores /o/ në /u/, ndjekur nga nazalja /m/ (khs. kushëri(r) < lat. consobrinus).

Na thotë mendja se etimologjia e tij është e vështirë të ndahet nga rrënja i.e. *(s)kamp- ‘m’u lakue’ (khs. greqisht kampe ‘lakim, dredhë’), ku duket se e ka origjinën edhe fjala këmbë/kâmë e shqipes (Mann). Kuptim të njëjtë ka edhe emri i lumit Klina, si dhe ojkonimet a emrat e fshatrave të motivuara prej tij.

Mendimi i autorit se kemi të bëjmë me një hidronim betematik, sikundër dhe te Barbanna, prandaj, nuk më duket i bindshëm. Edhe më pak bindës na duket interpretimi i tij i emërvendit Dragobi me i-në e theksuar si rezultat i kontraksionit a rrudhjes nga Dragobijë, që ne, sikundër dhe emërvendin tjetër Dragobil, e kemi parë të sajuar nga apelativi villa ‘shtëpi’ i latinishtes, i pari në formë femërore Dragobil-ja me evoluimin e rregullt –lj- > -j-, kurse i dyti në formën mashkullore me ruajtjen e likuides /l/. Forma –bil-ja mund të shpjegohet lehtë me dukurinë e betacizmit, që ka prekur edhe një varg emërvendesh të tjera, si Baks, Balincë, Balindoll etj. Pra, në thelb të këtyre toponimeve kemi temën vilë < lat. villa, falë rregullës ll > l/ V_V: /ll/ kalon në /l/, nëse ndodhet në pozitë në mes dy zanoresh.

Një përpjekje e re është bërë në këtë libër për të dhënë një shpjegim të ri të lumit Valbona, që deri më sot është shpjeguar nga togfjalëshi latin Vallis Bona ‘luginë e mirë’. Por, derisa për apelativin latin vallis ‘luginë’ autori pajtohet se mund të jetë me origjinë latine, në gjymtyrën e dytë bona ai mëton të gjejë një emër hyjnie, që do t’i jepte karakter teoforik këtij hidronimi.

Ç’është e drejta, duke shkruar për toponimet e ndryshme ilire në prapashtesën –ona, në një forum indoevropian, kemi shprehur dyshimin se edhe hidronimi Valb-ona, edhe emërvendi Vlora, forma e dëshmuar në dokumentet osmane Avl-ona, duket se janë ndërtuar sipas paradigmës mbizotëruese të toponimeve ilire (Sal-ona, Nar-ona, Em-ona, Gir-ona, sllavisht Zirona me zëvendësimin e rregullt të shkallës së ndërmjetme të refleksit palatal *g’ > dz > dh në gjuhën shqipe, që në gjuhët sllave dhe rumune u zëvendësua me /z/, si te Zeta nga Genta ose Burmazoviq nga Burramadhi etj.). Në këtë dritë, prandaj, mendojmë se tek emërlumi Valb-ona, rrënja duhet të jetë një valb-, zgjeruar me prapashtesën karakteristike –ona të ilirishtes. Mendja më thotë se ky hidronim, nëse është me gurrë indo-evropiane, mund të shihet si një zgjerim bilabial i rrënjë *wel- ‘m’u kthye, rrokullis’, forma e shkallës o *wol- e së cilës ka dhënë edhe fjalën well ‘burim’ të anglishtes. (Pokorny 7. wel- 1140.).

Nusja apo Noka

Në interpretimin e emërvendit Valdanos, R. Ushaku priret të gjejë si gjymtyrë përcaktuese apelativin e shqipes nuse, sado që si trajta sllave Vudinoç (<Vuldinoç), si ajo latine Val de noxe, të dëshmuara si më të vjetrat, sikur nuk e përligjin një shpjegim të tillë. Për më tepër, mikrotoponimi Lugi i Nok(ë)s, me sa duket, duhet të jetë kyç në shpjegimin e këtij emërvendi, sidomos për faktin se në këtë lokalitet përmendet ekzistenca e një kishe dhe se kemi të bëjmë me një toponim mesjetar. Kujtojmë se forma sllave Vudinoç ruan kalimin a evoluimin e natyrshëm të grupit –ks- > -ç- në shqip, kurse forma latine, me sa duket më e hershme, ruan formën burimore –ks- (ë-ja rregullisht është errësuar dhe ka rënë fare në shqiptimet e të folmeve veriore). Noka, si një augmentativ i Nuesë < Nduesë < Anton, është krijuar në frymën e augmentativëve të tjerë, si Paloka, Gjoka (khs. bal-ok nga bal). etj. Prandaj, në ndërgjegjen e banorëve të këtij vendbanimi, nuk është e habitshme pse është rikthyer toponimi burimor Lugu i Nokës, që tregon se forma Valdanos është një kalk i toponimit shqiptar, i cili, pavarësisht nga format e ndryshme administrative, ringjallet në formën e tij burimore.

Lidhur me etimologjinë e fjalës ‘nuse’ të shqipes mendimet janë vërtetë të ndara, sepse froma e mbindërtuar *snusós, pavarësisht se zhvillimet *sn- > shq. s- dhe *u e shkurt i.e. > shq. /u/ janë të padiskutueshme, problem i pazgjidhur a i papërballueshëm është *s, që nuk kaloi as në /sh/ as në /gj/, sipas rregullave të fonetikës historike të shqipes. Megjithatë, *s intervoaklike mund të jetë ruajtur në gjuhën shqipe dhe të jetë një dëshmi e qartë se rrënja e kësaj fjale të ketë qenë vërtetë *snus-ó-s. Megjithatë, një shpjegim më i lehtë fonetik duket se është forma *nupt-ya:, PIE *nupt-yeH2 me kalimin e rregullt –ty- > -s- dhe me reduktimin e grupit –pt- në –t-, si te shtatë < *septm.-to. Prandaj, në këtë aspekt, edhe puna e theksit nxjerr probleme jo të vogla në shpjegimin e toponimit Valdanos. (Lexuesit e interesuar mund të mësojnë më gjerësisht për rrjedhojat a derivatet e kësaj rrënje në “American Heritage Dictionary of PIE Roots”, botimi i dytë, të C. Watkinsit, f. xiv-xv ose edhe në internet http://www.bartleby.com/61/8.html).

Ruzhdi Ushaku vë në dyshim shpjegimin e deritashëm të emërvendit Valkal si një kompozitë latine-romane e vallis ‘luginë’ dhe callis ‘rrugë’, duke parë te gjymtyra e dytë, bazuar në kontekstin semantik, si një ‘luginë e kalit’ dhe duke e marrë, pra, si një toponim komemorativ të betejës së zhvilluar kryesisht nga kalorësia shqiptare dhe osmane, që edhe mund të ketë të drejtë, sado që edhe ‘rruga e luginës’ edhe semantikisht mund të kënaqë çdo kriter, duke dalë si element jo i përcaktuar, por përcaktues i kompozitës. Megjithatë, pavarësisht se cila bazë motivuese ka qenë më e rëndësishme, mendimi i tij se fjala ‘kalë’ e shqipes rrjedh nga latinishtja caballus, mendim që e kemi përkrahur edhe vetë më parë, mbështetur në studimet e derisotme etimologjike, nuk është i drejtë, sidomos pas etimologjisë së M. Huldit dhe mendimit të mbrojtur nga ne vetë se, duke marrë parasysh shumësin e tij, të dëshmuar në dialekte të ndryshme si kuej, kuaj, mund të supozojmë jo pa mbështetje se forma kalë duket se është një shumës i singularizuar (khs. krue, krua, por shumësi kroje ose grue/grua, por shumësi gra), rrjedhuar nga rrënja i.e. *kel- ‘me grah, me vu në lëvizje të shpejtë’ (khs. lat. celer, -is ‘i shpejtë) etj.

Prapashtesat -ak dhe –at

Mendojmë se prapashtesat –ak dhe –at, që shërbejnë për krijimin e etnikëve si Ulqin-ak, Durrës-ak, Ishm-ak, Drenic-ak janë alternuar në gjuhën shqipe dhe vështirë se mund të shpjegohet prapashtesa –ak e përftuar nga –at, dëshmuar kryesisht në emërtimin e fiseve të ndryshme ilire, si: Labeates, Dokleates, Autariates etj. Na thotë mendja se ajo ka origjinë mbiemërore: tar-ak, din-ak, dhelpn-ak, zemër-ak etj., duke marrë edhe funksionin e emrit, i pashoqëruar prej tij. E hasim edhe në gjininë femërore: rrad-ake, zemër-ake, din-ake etj.

Pavarësisht vërejtjeve që mund t’i bëhen librit, veçan në punë digresionesh, stërhollimesh, stërzgjatjesh, e sidomos në punë të vetëreferimit, prapëseprapë besojmë se libri më i ri i Ruzhi Ushkut paraqet një ndihmesë të çmueshme në fushën e studimeve albanistike. Për më tepër, mund të merret si gjedhe, si model si duhet t’u qasemi problemeve të ndryshme jo vetëm në aspektin gjuhësor, etimologjik, por edhe historik, shoqëror, ento-linguistik, etno-gjeografik, krahasimtar etj. Bie n ë sy po ashtu një terminologji e saktë shkencore për t’u lakmuar në fushën e studimeve gjuhësore.

 

 

Urtësia ,durimi dhe  mençuria  si  vlera të  veçanta të kryetarit të parë të Kosovës Dr.Ibrahim Rugovës




 

 

 

 

 

 

Nderimi dhe  respekti !


Shkruan : Abas  Fejzullahi

Në jetën e përditëshme njerëzit bëjnë  nderimin dhe  repektimin e njëri tjetrit , duke u nisur nga shumë drejtime dhe burime arsyesh dhe  interesash. Se çfarë është nderimi dhe repekti në praktikë, varet shumë nga:edukata, arsimi, kultura, tradita, ndërgjegja dhe vetdija që ka secili njeri .

Njeriu varësisht nga bamet dhe sjelljet e tija në jetën e përditshme,qoftë    rrethin  familjar, shoqërorë,  e  profesional,në shkallë kombëtare  apo  shtetërore ,  me  kohë krijon   rrethanat    jetë  i  nderuar dhe  i   respektuar   apo    kundërten,    është  e  natyrshme dhe  e  drejtë    jetësohet     praktikë  nderimi , sipas  meritës  dhe    bameve    jetën e  përditshme.

 

Nderimi dhe respektimi i merituar i secilit varet shumë, se në  çfarë   shkalle    zhvillimit  është  vetëdija dhe   ndergjegja  e  rrethit, familjar, shoqëror  dhe kombëtar, si dhe  e atyre të cilët e  kanë  për  detyrë të bëjnë  vlerësimin e të  bameve  me ndershmëri, sinqeritet dhe  përgjegjsi të  lartë  njerëzore , profesionale, kombëtare dhe  shtetërore.

Është për t`u analizuar dhe  studiuar  dukuria e  nderimit  dhe  respektimit    njerëzve    cilët me  bamet  e  tyre,vërtetë  e kanë  merituar nderin dhe  respektin gjatë  kohës    veprimit   dhe  pas  ndërrimit    jetës , në  veçanti të  atyre    cilët  kanë  ba  shumë  për  çështje  njerëzore, e  kombëtare , në drejtime  shumëdimenzionale.

Histria e  popullit  shqiptar duke filluar që nga Ilirët e  deri    sot , ka një  rrugëtim të   gjatë, sa  të dhimshëm  aq  edhe  krenar.! 

E  dhimshme  është  se  nga  Iliria    shtrihej    pjesen      madhe    Ballkanit , sot  kemi pasardhësit  e Ilirëve - shqiptarët  e  Shqipërisë  Etnike     coptuar   nga  ardhacakët barbar serbo-sllav dhe  nga  shovenistët  Grek., ku nga sipërfaqja prej  mbi  100 mijë  km katror ka  ngelur Shqipëria  e sotme politike me  28  mijë  km.katror  dhe  Kosova  poashtu e  cunguar dhe  coptuar ,ende  e  pa konsoliduar si  dhe  sa  duhet    të gjitha drejtimet,e pa  pranuar  pavarësia  e  saj e  merituar  nga  faktori  ndërkombëtar, që  heziton  për  ta  njohur  formalisht  pavarësin e   saj   siç  kërkonte  vazhdimisht me të  drejtë  kryetari i par i nderuar i Kosovës  dr. Ibrahim  Rugova, ndërsa  çamëria pothuajse  fatkeqsisht gati e harruar..!

Krenar , sepse  mbijetuam nga  sulmet  barbare    pushtuesve sllav e  grek,  te  cilët  patën  për  qëllim kryesor,  grabitjen  e  teritoreve  Iilio- Shqiptare siç e  kanë  bërë duke  ushtruar në  vazhdimsi  gjenocidet nga      ndryshmit ,  ndaj   popullit   Iliro  shqiptarë  me  qëllime  strategjike dhe  afatgjate  për  ta  zhdukur  qenien  biologjike  dhe  kombëtare të  tij--!

Krenar, për qëndresën  shekullore, trimrin,  bujarin, besen  dhe  mikëpritjen si  virtyte    larta  njerëzore. Besa , mikëpritja  dhe  bujaria,  sa herë  ju  ofruar fqinjëve sllavë dhe  grek, ata  i  keqpërdorën  këto, në    gjitha  mënyrat  dhe  format  e  mundëshme  dhe  të përshtatshme për ta , në  kohë  dhe  rrethana    caktuara  kur  atyre  ju ka  përshtatur  dhe  i kanë  zbatuar në  dëm     popullit   shqiptar.

 

Krenar, për figura    ndritshme   kombëtare    dha populli  shqiptar në  te  gjitha  periudhat  historike    nga  Ilirët  e  deri me sot, për    mbrojtur  trojet , nderin dhe  dinijitetin e popullit  tonë. E këto figura në drejtimin e kulturës, shkencës  dhe artit  s`kanë  munguar bile    shumë  raste  kanë  kaluar  kufijtë  e  kombëtarës dhe  janë  nderuar  dhe  respektuar  edhe    përmasa ndërkombëtare , për  bamet  e  tyre      mirë    njerëzimit siç  është  rasti i  Gjergj-Kastriotit  Skënderbeut.,bamirësja  me  famë  botërore  për njerëzimin dhe fituese e çmimit  Nobel  për  bamirësi  e  nderuara   Gonxhe  Bojaxhiu   Nënë  Tereza etj

Për  këto  figura    çmuara e të  nderuara    kombit  tonë  është   shkruar  dhe  vlersuar  si nga  vendorët  e  ndoshta   shumë    tepër  nga     tjerët.,ku  edhe  vazhdimisht   do     vlersohen  nderohen  dhe   shkruhet  për  ta e të  tjerë edhe      ardhmen.

Është detyrë kombëtar e Akademisë së Shkencave dhe Atreve në Shqipëri dhe  Kosovë që figurat e shquara të komit tonë, të cilatë kanë dhënë  kontributin e  tyre  për  mbrojtjen e   çështjes    atdheut, përmes  pjesmarrjes    drejtpërdrejt     luftë, dhe  përmes   veprave    lëmin e  artit, shkencës  dhe  kullturës ,që  për   shkaqe  ideologjike  janë  trajtuar  ashtu  si  nuk e  kanë  merituar,  bile  edhe  keqtrajtuar dhe pushkatuar,  t`ju  jipet  vendi i merituar për  bamet  e tyre  si psh. At  Gjerj  Fishta, Prof.Ahmet  Gashi, P.Anton  Harapi . Hamit  Kokallari, Dr.Vasfi Samim  Visoka, Mid`hat  Frashëri, Marie  Shllaku, Prof.Ymer  Berisha,  e shumë të  tjerë. 

Karakteristikë e këtyre figurave të përmendura dhe atyre    pa  përmendura  ka  qenë: Urtësia, durimi , mençuria  guximi , dhe kontributi shumë i çmuar i tyre për  , lirinë  dhe pavarësinë  e atdheut .

Në përfundim  të LDB-re në  kushte dhe  rrethana të jashtëzakonëshme , lindi Ibrahim  Rugova më 2 dhjetor 1944 në  fshatin Cercë bashkia  e  Burimit (Istgut). Komunistët  serbo-jugosllavë , me  10 janar 1945 ja  pushkatojnë  babën Ukë dhe gjyshin Rrustë  Rugovën,luftëtar  për  mbrojtjen e   Shqipëisë  Etnike.

Pushkatimet i kryenin komunisto-çetnikët serbo-sllav, në emër të internacionalizmit proletar e të bashkim-vëllaznimit dhe barazisë mes popujëve, propogandë kjo e rreme fund  e krye, ndersa praktikisht  bënin riokupimin ushtarak të Kosovës Martire , ku zbatohej, shtypja,terrori dhe gjenocidi    vazhdimsi, ndaj shqiptarëve në  përgjithësi  ndërsa  ndaj  nacinalistve  dhe  demokratëve    veçanti.

Lindja dhe  vdekja në jetën e  njerëzve  përcillen me  gëzime dhe pikëllime në  momentet  kur ato ndodhin , për një periudhë  kohore për të lindurin apo të vdekurin.

 

21 Janari i vitit  2006 do të mbetet  gjatë në kujtesë ,lajmi e zi,që si rrufe u përhap në Dardani ,në  të gjitha  trojet  e   Shqipërisë Etnike  dhe në  mërgatë kudo    botë, se ndërroi jetë, kryetari  i parë  i  Kosovës dr. Ibrahim  Rugova.

Lidhur me veprimtarin e dr.Ibrahim Rugovës në  drejtimin e  krijimtarisë letrare, vlerësimet dhe  analizat  e  bëra deri    tani  nga  profesionistët  dhe jo profesionistët me dhe pa  paragjykime, janë vlerësuar  dhe publikuar  ku edhe      ardhmen  do    vlerësohen dhe studiohen nga studiues të rinj, në fushën e kritikës letrare por me shpresë pa  anime  dhe  paragjykime si  deri    tani.!

Për veprimtarin Politiko-dilomatike të dr.Ibrahim  Rugovës është folur, e përfolur,  shkruar dhe vlerësuar  si në mjetet e ndryshme  informative    shtypit  dhe elektronikës, në radio dhe TV, nga gazetar, publicistë, komentatorë, analistë, politikanë,diplomatë, udhëheqës partiakë e shtetërorë,oficerë e ushtarakë të ndryshëm si vendorë dhe  ndërkombëtarë, që  vërtet  kanë  pasur  dhe kanë  vlera  profesionale  dhe  përvojë (por  edhe  aso  pa  vlera  dhe  pa  përvojë)  për  vlerësime    kësaj  natyre. 

Fatkeqësisht  ka  pasur nga të përmendurit , edhe  asi që ,  janë  marrur dhe  mirren  jo me vlerësime, por me çvlersime,duke  u  mbshtetur në: shpifje, intriga, deznformata,kurthe , ndërskamca  dhe  dredhi  nga      ndryshmet, që  vlerat e  vërteta  ti  kthejn në kundërvlera, me  qëllime rrënuese, por pa e lënë anash , krimin dhe  ndëshkimin  si  qëllim të  fundit ..! Arsyeja  dhe  baza  themelore  ku janë  mbshtetur  dhe  mbshteten për  këto  çvlerësime dhe  veprime  janë: Urrejtja dhe  paragjykimet  si  këshillëtar    kqinjë. Pikpamjet  ideologjike, karrjerizmi i pa  merituar, interesat  e ndryshme  materiale dhe  politike, smira  dhe  gjelozia  patologjike  etj.

Shkrimet  e  bëra në  mjetet  e  ndryshme    informimit  dhe  publicistikë   lidhur  me   veprimtarin  politiko-diplomatike  të dr.Ibrahim  Rugovës  prej  vitit  1989 e  deri    ndrrimin e  jetës    tij  dhe  pas , deri me  sot,  janë     shumta   si nga  shtypi shqiptar pothuajse  nga     gjitha  trojet  e  Shqipërisë  Etnike  dhe    mërgatës   shqiptare kudo    botë.

   Veprimtaria politiko–diplomatike e kryetarit të parë të Kosovës dr.Ibrahim Rugovës ka qenë e psur, largpamse  dhe shumëdimenzionale , lidhur  me  zhvillimin e ngjarjeve në Ish Jugosllavinë  Komuniste  dhe  rrjedhen e proceseve  demokratike    hapsirën e  Ballkanit  e    gjerë.

 

Koncepti i  veprimtarisë politiko-diplomatike  i dr.Ibrahim  Rugovës  si udhëheqës  i  LDK-së  dhe   si  kryetar  i  parë  i  Kosovës  i  zgjedhur me  referendum më  24 maj 1992 dhe i  rizgjedhur edhe  dy  herë, deri  sa  ndërroi jetë, ishte  i bazuar  në : urtësin, durimin  dhe  mençurin e  tij, si  vlera    veçanta, të   cilat  i  përdori me kohë  dhe  mjeshtri ashtu si duhet dhe ku duhet, në  zhvillimin e  aktivitetit    tij  politiko-diplomatikë  në kushte dhe rrethana    jashtzakonshme  si  brenda    Kosovën  martire    robruar  nga  Serbia,dhe në kontaktet  me  faktorin  ndërkombëtar në  Europë  dhe  SHBA-së, për për t`i njohur  me  gjendjen e  rëndë  shtypse në Kosovën e pa mbrojtur  ku zbatohej    vazhdimsi  dhuna  dhe gjenocidi    format  e  përzgjedhura  nga regjimi  barbar serb.

Përpjekjet  e  dr.Ibrahim  Rugovës, për njohjen e pavarësisë    Kosovës  nga  faktori  ndërkombëtar, sipas referendumit të mbajtur kah  fundi i  shtatorit  1991, ishte  pothuajse  kërkesa  e  tij    çdo  takim  si në  Kosovë  dhe  jashtë  saj    Europë  dhe  SHBA-së me    gjithë    ju  dha  rasti me  u  takua qoft   zyrtarisht   apo  edhe  takime  rasti..

Me URTËSINË e treguar që e kishte si vlerë dhe pasuri të veçantë, gjatë  tërë jetës së  tij, me sjelljet e tija  si  politikan dhe  diplomat pa  ndonjë  shkollë    kryer  për  politikë  dhe  diplomaci , me shumë  suksesë  paraqiti  çështjen e  Kosovës, duke i bërë  me  dije  dhe  njohuri  me gjendjen e saj të  rëndë  nën okupimin serbo-sllav, qendrat  kryesore ndërkombëtare të  vendosjes si në SHBA.-së  dhe  në Europë, duke  krijuar  miqësi dhe respekt si për personalitetin e  tij si udhëheqës i  popullit    Kosovës  poashtu  edhe  për  Kosovën  dhe popullin e   saj    përgjithësi.

 

DURIMI, ishte vlerë  me  rëndësi të  veçantë për  te , që  ai  e  praktikoi në  jetën e  përditëshme si politikanë dhe  udhëheqës  i  popullit të  Kosovës,  për  ruajtjen  e  faktorit  njeri  në veçanti  dhe    mirave  tjera  materiale     përgjithësi...

 Nga shkurtpamsit , dhe dashkqinjët e të gjitha llojeve si brenda dhe jasht vendit ,  Durimin, që ai e kishte dhe e  zbatonte në  vazhdimsi , kërkonte që edhe populli shqiptar i Kosovës  ta  zbatonte    praktikë , në  kushtet dhe rrethanat e jashtëzakonshme nën  okupimin serbo-çetnik,me lejen dhe bekimin e ish Federatës Jugosllave, e keq interpretonin  me  qëllime    caktuara dhe    ulëta .

Përpunimi me  kujdesë    veçant  nga  institucione    veçanta dhe zhvillimi sa më i përkryer i propogandës kundër shqiptarëv të Kosovës në  veçanti, dhe    kombit   shqiptar në përgjithësi, nga  ana  serbo jugosllave , duke u shërbyer dhe  vu në  përdorm me  mjeshtri  dhe  pa  fije  turpi ,  por  me krenari, arsenalin e  pasur të tyre nacional e të  pa  shterrshëm, me  gënjeshtra  dhe  falsifikime nga      ndryshme , është plasuar shumë me sukses dhe ka  gjetur   mirëkuptim në rrafshin  ndërkombëtar,  duke depertuar në të gjitha nivelet politiko-iplomatike të shteteve ku ka zhvilluar marrëdhënje ekonomike,politike dhe kulturore kudo në botë e për fat  te keq  edhe tek shteti  shqiptar,  ish Jugosllavia e  ashtu  quajtura  Federative Socialiste ku kombet  dhe  kombësit  jetonë    vllazëruar  dhe  bashkuar dhe  me    drejta    barabarta.

Kjo propogandë si  gënjeshtër  e  kulluar por  e  përkryer,  ishte  një  ushqim pothuajse i  detyrueshëm dhe i përditshëm  politikë në    gjitha nivelet institucionale, në mjetet  e  informimit    tërë  hapsirën e ish  Jugosllavisë e    gjërë.

Serbia në  vazhdimsi  gjithnjë ka  krijuar,krijon dhe do të krijon sisteme kurthashë , planesh  dhe provokimesh,në  kushte  dhe  rrethana    caktuara  kohore kur  mendon  se  do ta ken efektin e duhur për qëllimet  e  tyre  shoveniste dhe grabitçare ndaj  trojeve shqiptare duke shti në veprim dhe  kordinuar si  gjithnjë fundamentalizmin  Ortodoks    Kishës  Serbe, AASHS (Akademin e Arteve dhe Shkencës  Serbe ) me  elaboratet dhe  planet  e  tyre shoveniste ,AU( Akademin  Ushtarake),dhe Diplomacin si  brenda  dhe jasht  vendit , për të krijuar  kushte  dhe  rrethana    përshtatshme, për  veprime  konkrete    zbatimin  e  gjenocidit ndaj  shqiptarëve të  Kosovës    veçanti  duke i  quajtur  ata me  lloj-lloj  emërtimesh  si: nacionalist, shiftari , ballistë , bashkëpunëtor  të gjermanisë  fashiste, irridentist, shovenist, fashist, fundamentalist  islamik,  terrorist, kanibalist  e  çka  jo  tjetër, të cilët rrezikojnë  serbët  dhe  Serbinë...!

Shkatrrimi i qenies biologjike dhe kombëtare shqiptare  për Serbinë mbetet  qëllimi  kryesor  i  përhershëm  i  tyre  nacional, dhe  këte  e  kanë  provuar dhe  zbatuar  kur  kanë  vlersuar se  janë  krijuar  kushte  dhe  rrethana të  përshtatshme për veprime të koordinuara diplomatike jashta vendit për t`i arsyetuar dhe mbuluar, veprimet e tyre gjenocidiale  e çnjerëzore  para opinionit  botëror...!

Dr.Ibrahim Rugova, gjithnjë theksonte,se shqiptarët janë    pa  mbrojtur,    çarmatosur dhe kërkonte nga  ata  durim që të  mos  bien    provokime  dhe  kurtha    përgatitura  nga  Serbia  për    realizuar  qëllimet e  lartë përmendura  .

Ai  bënte thirrje për  zgjedhjen e  drejtë  të çështjes së shqiptarëve nën  okupimin  serbo- Jugosllavë në mënyrë paqësore, pa  dhunë  me  mjete  demokratike,  ku edhe  shqiptarët  të ken  të drejtatë e tyre të barabarta dhe të drejtën për vetvendosje për  vendin dhe  fatin e  tyre.

Njohja  e    drejtës  për  vetvendosje  dhe  pavarsimi  i  Kosovës  do ta  qetsonte  këtë  pjesë     Ballkanit  dhe     Europës  përseriste  gjithnjë.  dr.  Ibrahim  Rugova...

  Të gjitha këto thirrje të drejta dhe të arsyeshme, nuk u drejtkuptonin si brenda dhe jashtë Kosovës,ku pothuajse binin në vesh të shurdhër sidomos në shumë nga zyret diplomatike të shteteve të Europës  perëndimore  dhe lindore, të cilat      kaluarën    bisedat  e  zhvilluara  diplomatike    Paris, Londër  dhe  Berlin, për  ti  knaq  kërkesat e   Serbisë dhe  Greqisë  kishin  coptuar  tokat e  Shqipërisë  Etnike  duke  u  dhuruar   shofenistve serb  dhe  Grek.  Kosovën  dhe   çamërinë..!

Dr.Ibrahim Rugova në kontaktet e vazhdueshme me udhëheqës të ndryshëm  shtetesh,diplomat dhe politikaj si në Europë dhe SHBA-së, për njohjen dhe senzibilizimin e Kosovës, bënte përpjekjet e  tija  mbinjerëzore dhe  kërkesa në vazhdimsi  për  njohjen formale të pavarësisë    Kosovës dhe  integrimin e   saj    BU dhe  strukturat  Euro Atlantike    NATO –së, në  miqësi të  përhershme  me  SHBA-së nga anae  OKB-ar dhe  faktori  ndërkombëtar  ishin  referene    tija    përsëritura deri sa  ndërroi  jetë..!

   këtë  drejtim  mund    thuhet  se  ka  pasur  një   largpamësi    veçantë, sipas  deklaratave    tija     shumë  kushi  si ka  kuptuar  apo  i ka keqkuptuar , rrjedhatë dhe  ngjarjet  janë  zhvilluar  pothuajse  ashti  siç  i  parashikonte  Ai. Intervenimin e  NATO-së, Protektorati  ndërkombëtar  si  fazë  kaluese  deri    njohjen e  Pavarësisë    Kosovës dhe  integrimi  i  Kosovës     BE dhe  në strukturat Euro.Atlantike    NATO-së ...

Mençuria si vlerë e veçantë e kryetarit dr.Ibrahim  Rugova , largpamsia dhe  drejtkuptimi lidhur  me zhvillimin e rrjedhave    proceseve  demokratike   me  shumë  vështërsi  në ish  Jugosllavi,     Ballkan e    gjërë, dhe   veprimet  e  tija   politiko-diplomatike    këtë  drejtim  ishin    arsyeshme  dhe   shumë     qëlluara  për  ruajtjen  e   faktorit  njeri     Kosovën  martire të  pa  mbrojtur e    rrezikuar    vazhdimsi.

 Me  fillimin  e  çthurjës    ish  Jugosllavisë,  me  veprimet  konkrete     Serbisë,  për    dominuar    tërë  ish Jugosllavinë, duke  filluar  hapatas    nga  vitet  1988. Të  gjitha  ish  Republikat   shifnin  dhe  e  kuptonin  rrezikun nga   synimet  dhe  qëllimet e   Serbisë,  andaj    forma    ndryshme  direkte  dhe  indirekte  kërkonin    lufta    filloj    Kosovë, por  me  dinakrinë  e tyre   sllave ..? 

 

Një  kërkesë  e  till  ka  qenë   Shqiptarët e  Kosovës    fillojnë luftën edhe  nga  ish udhëheqës    Kroacisë, ndërsa disa  nga udhëheqësit  Slloven , ngrisnin  zërin  aty  këtu  për  mbrojtjen e të  drejtave të  shqiptarëve    Kosovë  nga  Serbia,sa për  formalitet  dhe  kamuflim , të  cilët   ishin  bashkëpjesëmarrës  me forca    përbashkëta  ushtarako policore nga te gjitha republika, te derguara në Kosovë në  emrin e  Federatës  Jugosllave kundër demostratave masive paqësore të shqiptarëve në Kosovë për  shtypjen  dhe  dhunën  që ushtronin  sipas  dëshirës  dhe orekseve  të Serbisë, për ta penguar lirin  dhe  pavarësin që kërkonin me të drejtë të  ligjëshme dhe të natyrshme shqiptarët  e  Kosovës , u shtypen  barabarisht   duke  shkaktuar    vrar  dhe    plagosur, ndërsa    burgosur  e të keqtratuar  kanë  qenë  mbi  650 mijë  sipas  deklaratës  zyrtare    rrahman  Morinës  ish  udhëheqës  Krahinor  i  LK dhe i  policisë e  bashkëpunëtor  i  Serbisë.

Ish  republikat bënin mend    nga  kasaphanja    do  ndodhte    Kosovë  dhe  zjarri    do  përhapej,    përfitonin  për  interesat e  tyre    ardhme, në  kurrizin dhe dëmin e  shqiptarëve...!

Dr. Ibrahim  Rugova këto  qëllime   dinake  i  kuptoi  shumë  mirë   dhe   gjithnjë   bënte  thirrje    popull për  DURIM, dhe të  mos  bien    kurthë dhe në  provokime    i bënte Serbia me shtypje dhe represion, nga se jemi të pa  mbrojtur  dhe  thoshte kështu  na  këshillojnë  edhe  miqët  tan nga  jashtë...etj.

Për këto qëndrime dhe veprime,populli ju përgjegj vazhdimisht pozitivisht. Kurse  nga  individ  te  ndryshëm, u fol dhe  u  shkruajt  ne  mjete    ndryshme    informiit  për  dr Ibrahim  Rugovën  si:

Njeri  i  but, që me  thirrjet  e  tija  paqësore për durim  dhe  qetësi e  ka  bërë  popullin pasiv , të mos i kundërvehet  Serbisë..! Se  kjo është  politikë shterrpe pa  rezultate dhe i ndihmon  vetem  serbisë, bile e kanë  quajtur, frikacak, pacifist, se politika  e  tij paqësore  e zbrazi  Kosovën  nga    rinjët duke ikur e dalur në  shtetet  e  perëndimit, se  po  mbjell  frikë    popull  duke  mbiçmuar  forcen ushtarake serbe, dhe  shkuan  aq  larg në   vlerësime  dhe   ofendime  sa    e  krahasonin  përmes  shkrimeve    publikuara    shtypin shqiptar  dhe    huaj ngandonjëhere  me  artikuj shumë  provokativ  dhe  denigrues, duke shpifur se me  deklaratat e  tija  për  UçK-në është  kundër  UçK-së, se i ka  shkëputë  lidhjet  me  popullin, se ka  bërë tradhti, bënin  krahasime  dhe  e  krahasoni  me Millosheviqin e si bashkëpunëtor    tij, dhe  s`lanë  gjë  pa thënë e  shkruar vetëm  ta   largojnë  nga  skena  politike  e  Kosovës për qëllime të ulëta  e karrjeriste , pa lanë anash edhe  hartimin e  listave   ilegale  për  likuidim  fizik  siç  ishte  e  publikuar    shtyp ma  par  lista  e dorëzuar nga  prof .Zekiria  Cana  i  cili  edhe  ai ka qenë në  atë  listë  për likuidim dhe dr. Ibraim  Rugova ..me  psudonimin  SHALLI etj..!

U tha e çka su tha për  te , nga  gjithkushat  dhe  askusht, por  asnjëherë    asnjë  rast  as me  gojë  e  as me  shkrim  s`ju  kundërvu  askujt  edhe  pse  e dinte  se  kush i bënte ato nga  kush  organizoheshin  dhe  nga  kush orjentoeshin dhe  çfarë  qëllimi  kishin...!

Askujt  si  tha  fjalë    rëndë  e  fyese, por  me  urtësin, durimin  dhe  meçurin e  tij , si kundërpërgjegje  ishte:  Domokracia  lejon kundërthënjet  dhe kritikat, por e rëndësishme  është    punojmë  për  Kosovën  dhe  pavarësin e  saj.

Ishte njeri që  përpiqej të afronte sa    shumë dhe    bashkonte  faktorin  shqiptar, kjo  u  dëshmua  deri sa  ishte   gjallë, por  edhe  u  vërtetua  me  rastin  e  ndrrimit    jetës dhe ja  një  thënje  e  shkrimtarit    njohur  shqiptar:

 

I  cili  poashtu në kushte  dhe  rrethana    caktuara  ka  pasur  deklarata    pa  matura  ndaj  dr.Ibrahim  Rugovës, që  i ka  pranuar  edhe  vetë..!

Por  ka  pasur  dhe  ka  ende sot   e kësaj  dite të  tillë, që  asnjëherë  s`kanë  pasur  guximin,  qytetar   dhe  burrëror  t`i pranojnë  gabimet  dhe  veprimet e bëra ndaj tij, çfarë  është për    ardhur  keq , se  një  kategori  e tillë  ende  s`janë   shëruar nga  sëmurja  e pa  shërueshme  kronike me  përpjekje    përhershme  infektive me  virusin e  urrejtjes  dhe  lemente  tjerë   infektuese  ndihmës…!

URREJTJA  si  këshillëtar   shumë  i keq,  vazhdonë  edhe pas  ndërrimit    jetës    tij, që  herë  pas  herë tek  disa mjerëz të  cilëve u mungon  etika  e  mirëfillët e  elementit  njerëzor,arsyeja e vërtetë, bëjnë  përpjekje të  vazhdueshme që me shkrimet e tyre kundër  personalitetit  të kryetarit të parë  të Kosovës dr. Ibrahim  Rugovës , për ta çvlersuar  veprimtarin  shumëdimenzionale të tij për  çështjen e pavarësisë    Kosovës në veçanti  dhe  çështjes   shqiptare në përgjithësi.

Disa prej  këtyre njerëzve me  këso  lloj  veprimesh  dhe  përpjekjesh, si    parë  dhe tani , po  bëjnë dhe kanë  bërë vazhdimisht , zvetnimin, çvlersimin  e  demaskimin e  personalitetit    tyre ..! Populli  si  vlerësuesi më i mirë , me të  drejtë ka  vlerësuar veprimet e tyre dhe  në mënyrë  shumë  bindëse ua ka kthyer përgjegjen e merituar:  Me  nderimet dhe respektin  e treguar sa ishte gjall por  edhe  kur  ndërroi jetë kryetarit i parë i Kosovës  dr. Ibrahim  Rugova .

 Disa  nga  mbresat  dhe  përshtypjet  nga  takimet  me  kryetarin e  parë të  Kosovës   dr. Ibrahim  Rugovën:

Mbresa  nga  takimi  i parë  :

  shtator  të vitit  1991 në takimi që  patem  me  dr. Ibrahim  Rugovën  bashk  me  shokun  tim  Skënder  Berishën    pranin e  Milazim  Krasniqit  aso  kohe    duket  sekretar  i  Lidhjes së  Shkrimtarëve    Kosovës   gjatë  ndejes dhe bisedës mes tjerash:Skënder e pyeti drejtpërdrejtë Dr.Ibrahim Rugovën: A jeni  ju  për  Republikën e  Kosovë ? Përgjegja e tij ishte:si  zakonisht duke  qeshur…ndoshta  edhe  ma tepër se për Republikë.Në  vazhdim i  tha, këtë e  kemi  edhe    programin e  LDK-së , merre  dhe  lexoje me kujdes ,në të ardhmen të  bëhet  bashkimi  kombëtar.Skënderi  i  kënaqur  me  përgjegje i thames  tjerash:Kjo  pergjegje  e  juaj  ishte  ashtu  si  unë kam  dashur e  menduar, edhe perkrahjen time e  keni  gjithmon  për  këtë  çështje. Aso  kohe  bëheshin  nënshkrime  ilegale  dhe  gjysëm  ilegale-lloj  peticioni  për  Pavarësin e  Kosovës     disa  qytete të  Kosovës  ku  ne  me  Skënderin  ishim në  dijeni,  dhe  e pyeti  edhe  për  këtë  veprim.  Përgjegja  ishte poashtu pozitive.

Gjatë  bisedës    zhvilluar    vazhdim dr.Ibrahim  Rugova mes  tjerash  tha: ! Është   shumë me  rëndësi  kujdesi  dhe  veprimi, disa    rinjë    akumuluar me  energji,  donë    bëjnë shkarkimin e asaj energjie pa  e  orjentuar    kohë  dhe  momente    duhura dhe shpeshëherë pa e kontrolluar ate edhe pse për qëllime të mira ata  shpeshëherë  fluturojnë  pa  krah aq  lartë dhe kur  vrejn  se  s`kanê krah,  bien  nga  lartë  përplasen dhe  bëhen  pluhur.  Bile e përdori fjalën origjinal  për  vetvrasje , si kmikazë.!

Lidhur  me  Demokracinë  tha mes  tjerash: Në  demokraci  konkureca  dhe  vëlerat  me  kohë  vijnë    shprehje  në çdo drejtim. Demokracia  e  ka  edhe  një    mirë  se  njerëzit  shprehen  lirisht  dhe  sipas  aftsive dhe veprimeve secili del në  sipërfaqe  me  kohë  me  vëlera  apo  kundërvëlera...!

 Mbresa  nga  takimi  i dytë :

Pas  takimit  tim  me  personalitete  aso  kohe    vitit 1992 lidhur  me  një  projektë për Organizimin  e Qëndresës  afatgjate  ndaj represionit   serb    Kosovë    drejtimin  Humanitarë dhe drejtime  tjera    natyrës  specifike  organizative, pata  zhvilluar  biseda  dhe  kërkuar përkrahje  nga: dr. Hajrullah Gorani kryetar  aso  kohe  i  BSPK-së,  I cili  pa  rezervë  tha  se e ke  përkrahjen  time. Azizë  Abrashi  dhe  Burhan  Kavaja  , realizimin e  këtij  projekti e   shiqonin me  skepticizem  dhe  rezervë  dhe  mes  tjerash  kërkesen  për  grumbullimin e     dhënave    kërkoja  thanë  se  vështir  se mundet me  kryej me  sukses  BSPK-së   dhe  bisedat e zhvilluara    aso  kohe  pergjoheshin  dhe  une  isha  i  kufizuar  ne  bisedë për  ta  thënë  haptas  qëllimin e  projektit por  ate  e  mbulloja  me  ç¨shtje  humanitare ,ndërsa atyre as    u  shkonte mendja  për  këtë dhe  përgjimin e  mundshëm. ..! Këto  ishin  vlerësimet  e  mija dhe  janë  edhe  sot.. Po  këto  biseda   dhe të  njejtat  qëndrime  dhe  kërkesa  i  zhvillova me   Adem  Demaçin  dhe Akademik  Rexhep  Qosjen , në  pranin e   Sabit  Gashit  dhe  me të  fundit  edhe  Abdullah  Tejecin si dhe vetem në  kater  sy  heren e  fundit.Të  cilët  s`pranuan  rrolin  e  tyre në  realizimin e këtij  projekti  nga  se  unë mendoja  se  permes  autoritetit  dhe  emrit që  aso  kohe  kishin    Kosovë  kjo  do të  mundet  me u realizuar  më leht, për    cilin projekt thonin se  është  madhor  e  përkrahin  por  vet  s`munden me  u kyq. Ademi  arsyetohej se  është  i  zënë  me  Këshillin për    Drejtat  dhe  lirit  e  njeriut dhe propozoi një  bashkëpunëtor    tij(Gjergjizin) .

 Akademik  Rexhep  Qosja , lidhur  me  projektin thoshte  se  është  diçka  madhore  kombëtare   por thoshte  se  për  të realizuar  këtë  mundet  vetem  shteti ,qeveria  se  ka  shumë  punë…!  I  thash  profesor ne  s`kemi  shtet  jemi  të okupuar…! Poashtu   edhe  Sabiti  u  perpjek  ti sqaron  diç    shumë në  lidhje  me  projektin  nga  se  une  isha  i  kufizuar  per  arsyet e  pergjimit siç e  ceka    lart.Ai  filloi  me  falë  të mira  si  ushqim  shpirtëror  lidhur  me  projektin  se  asht  i  mrekullueshem  dhe se  e  përkrah , por  vet s`mundet me  u  angazhuar   se  është   i pavarur  dhe    mos  keqkuptohet  se  po perkrah  ndonjë   shoqatë apo  parti, dua    jem  i pavarur  , por për veprim e përkrahje  praktike  asgjë, shiqonte interesat e  veta..!

Takimin  me   Kryetarin  dr.  Ibrahim  Rugova  e  bëra   kah  muaj  Qershor 1993 në  selin  e  Shkrimtarëve në  Prishtinë      cilat zhvillonte   aktivitetin e  saj LDK-së. Takimi  e organizova  përmes  Edita  Tahirit  sipas  kërkesës  sime që  takimi të bëhet  vetem mes meje  dhe kryetarit pa pranin e të  tjerëve.

Kështu  dhe  u  realizua  takimi ku  kam këto  mbresa  dhe  përshtypjet e  veçanta:

Mirëpritja e zakonshme, me qeshjen e tij karakteristike: Po sa  e  njoftova  me   aktivitetin  humanitar  aso  kohe    Këshillit  për  realizimin  e  aksionit   Familja  ndihmon  Familjen,    vonë  e  regjistruar    Ministrin e  Drejtësisë    republikës    Kosovës  si   Sh H ” FNF ”, ai  u  shpreh: më  vie  mirë  shumë    po  ndihmon  minatoret  dhe të  tjerët të  mbetur  pa  punë...Kurë  e  vërejti se  unë  isha  i  kufizuar    bisedë  nga  se  e  kuptoj  shumë  shpejt  se  unë  po dyshoja  se përgjohen  bisedat qeshi dhe u  afrua pranë  meje, duke pohuar  me kokë se    kupton dhe  kam  te  drejtë në  dyshimet që  kisha..!

 

Unë, pa folur  i tregova  Formularin nr.1,2 dhe 3  ku  kërkoheshin  grumbullimi  i    dhënave   për  secilen  familje me anëtarët e sajë sipas  moshës,gjinisë dhe profesionit në Kosovë dhe në mërgatë, si dhe pasurin    posedon    lëvizëshme  dhe të  palevizëshme, në  Kosovë. E kuptoj  menjëhere  rëndësi dhe  qëllimin , pasi që  edhe  unë  ia  theksova  me  zë fare  të ulët se formularët  që ja  tregoja ishin me  rëndësi të  veçantë.

Përgjegja  ishte  e  mrekullueshme,  me  një   kujdesë  dhe  seriozitet    madh: S`foli  fare,  por  me  dor  dhe me  gjeste  tha: Shkruaj dhe  sille  për ta  lexuar  sipas  nevojës   e ruan apo e asgjason (shkyen) për ta ruajtur  fshehtësin  dhe  funksionalitetin,    gjitha  këto pa folur pa zë vetem permes shenjave me duar dhe mimikës. Kështu  e  përfundova  takimin dhe vërejta se:  Ishte  i  kujdesshëm,  e  dinte  se  përgjohej, dhe  mbi    gjitha  krijova  bindjen  se  dr. Ibrahim  Rugova   ishte  i  përkushtuar    ruajtjen  e  faktorit  njeri në  përgjithësi dhe të  veprimtarëve  në veçanti ,nga  e  keqja  e  armikiu shekullor  Serb për  aq  sa  kishte  mundësi    ato  rrethana  ekzistuese    okupimit..

  nejtin  seiozitet  dhe  kujdes  kishte  edhenë   takimet  tjera     Shipëri-Tiranë  lidhur  me çështjen e sitemit    veçantë në  kuadër    Republikës    Kosovës- të  koduar (9436 ), për  të cilin ka qenë në dijeni edhe koordinatori aso kohe (34) për këtë Sistem ne nivelin  Republikan për  takimet  e  bëra.

Si  përfundim:

 Urtësi , durimi dhe  mençuria  e  presidentit    parë    Kosovës  si  vlera me  shumë rëndësi të  përdorura  me  kohë  dhe  mjeshtri, për    mirën  e  popullit  dhe  çështjen  e pavarësisë    Kosovës u  vlersuan  shumë  drejt  nga  populli me  rastin e  përcjelljes    tij  pas  ndërrimit të jetës  për    amshim me nderimet  dhe  respektin    i  bënë  masovikisht , në  ato  ditë  acarri me  ngrica  dhe  temperatura    ulëta me  -20C, ku  populli në  rradh  priste  me  durim, për  ti  bë nderimet  kryetarit  Ibrahim.

Urtësia, durimi dhe  mençuria  e  tij, bëri  miqësi  edhe  me shumë  personalitete    ndryshme  nga  vendet e ndryshme    botës e në veçanti  miqësia  e lidhur  me  SHBA-së    e  thoshte   gjithnjë dhe    u vërtetua  me  intervenin  dhe ndihmën    SHBA ja  dhanë  Kosovës    momentet  ma    vështira , kur  gjindej  para  zhbërjes  nga  gjenocidi  i ndermar  nga  Serbia.Dhe me të  vërete  thonte:  Fal  zotit  dhe  SHBA-së  dhe  UçK-së Kosova  është  e lirë dhe ne  shpëtuam…!

 Për  nderimin  dhe  respektimin      tjerët paten  për  dr. Ibrahim  Rugovën  dëhmojnë  shumë  mirënjohje  dhe  çmime  me  rëndësi   nga   institucione    ndryshme  që ju ndanë sa ishte gjall dhe pjesëmarrja në varrimin e  tij dhe  dergimi  i  ngushëllimeve  familjes  dhe  institucioneve të  Kosovë  si dhe  homazhet  e bëra  ende  sot e  kësaj  dite  nga  personalitet    ndryshe siç ishte  rasti  i paradokohësh i  ish  komandantit    Forcave të  NATO-së  shumë i nderuar dhe  respektuar nga  populli  shqiptar i  Kosovës  dhe  institucionet  e  saj  Gjenerali tani në  pension  Vesli Klark etj.  Një  deklarat  nga  diplomati amerikan Richard  Holbrooke lidhur me  vlersimet    i bënë kryetarit    parë    Kosovësku mes  tjerash  shprehet :

 

 

Vlersimet Robert  Dolit për  kryetarin  Ibrahim  Rugova:

 Ndërsa  është  interesant   vlersimi  i  ish Ambasadorit    fiundit   Amerikan  Warren  Zimmermann në Beograd në  librin e  tij : BURIMET E  NJË KATASTROFE-  Jugosllavia dhe  shkatrruesit  e  saj,  ku  mes tjerash

 Po në këtë  drejtim  i ka  mbetur  borgj, politika  ndërkombëtare  e në  veçanti  ajo e  BE, e  cila nuk e njohu  drejtpërdrejt  pavarësin e  merituar të  Kosovës  sipas  Kërkesave     Dr. Ibrahim  Rugovës, duke hezituar dhe stërgjatur gjendjen e pa  përcaktuar  të Kosovës,ku  sipas    gjitha  rrjedhave    deri tanishme, i  ka  konvenuar Serbisë ashtu  siç  ajo  dëshiron...të   shtyhet    paskajshmëri mos pranimi  i  pavarësisë së Kosovës.! 

 

    

Abas   Fejzullahi

2006-06-10

 Bern  

Zvicër

                                   

 

BISEDAT E DETYRUARA TË KOSOVËS ME  SERBINË!?

 

Abas  Fejzullahi

 

Është normale zhvillimi i  bisedave  mes  dy  palve  për  shqyrtimin e  problemeve  ekzistuese apo  marrëveshjeve   mes  tyre  për  nevojatë dhe  interesat  e    dy  palëve,  me a apo pa  ndermjetsues, varsisht  nga  situata, rrethanat dhe  kushtet  kur  zhvillohen   bisedimet , përmbajtja  dhe  qëllimi  i tyre.

 

BISEDAT E DETYRUARA TË KOSOVËS ME  SERBINË JANË TË DËMSHME DHE    RREZIKSHME PËR KOSOVËN,KUR DREJTËSIA  S`GJEN  ZBATIM ...!

 

RASTI, i  detyrimit    Kosovës  nga  faktori  ndërkomëtar për    zhvilluar  bisedime  me  Serbinë ,para njohjes së të drejtës  legjitime e të  natyrshme    Pavarësisë    Kosovës  është një gabim dhe padrejtësi që po i bëhet Kosovës aktualisht.!

Padrejtësitë e bëra nga politika dhe diplomacia e disa shteteve Europiane që nga marrëveshja e Shën Stefanit, Kongresit    Berlinit, Konferencës së  Londrës dhe  Parisit ku me vendimet  dhe  qëndrimet e tyre  u  coptua  Shqipëria  Etnike, duke ja  dhuruar  Kosovën  Serbisë dhe  çamërinë  Greqisë.!

  vend      përmirësohen sot  këto  padrejtësi nga të  njejtat  shtete , të cilat  thirren në demokraci dhe drejtësi,ato ende sot  e  kësaj dite  hezitojnë njohjen e pavarësisë së Kosovës së  cunguar,  si  kompromisin      madhë    bërë  nga   shqiptarët  sipas  kërkesave dhe  lloj.lloj kushtëzimeve  nga  na e politikës dhe  diplomacisë së  BE.

Intervenimi i NATO-së, me 24 mars 1999 mbi  caqet  ushtarako policore dhe paramilitare të  Sërbisë, për  ta  nderprerë gjenocidin  ndaj  popullit shqiptarë të Kosovës në  veçanti  dhe  atij  jo  sllavë në  përgjithësi, ishte një  veprim  i  drejtë  dhe  i  arsyeshëm  pothuajse  me vonesë dhe në  momentet e fundit …kur Serbia zbatonte  haptas  gjenocidin  dhe zbraste  Kosovën  nga shqiptarët ..!

Deklaratat e ndryshme  nga  politikaj të ndryshëm të shteteve të  Europës  perendimore, ishin se :Nuk  do    lejohet  dhuna  e Serbisë ndaj  Kosovës, si në  Bosnje dhe Hercegovinë, se çështja duhet të  zgjidhet me mjete paqësore dhe politike,se s`do të  lejoj  katastrofën humanitare e  deklarata  te  tilla   shterrpe, ndërsa praktikisht Serbia në  terren zbatoi dhunën,gjenocidin  edhe ndodhi  katastrofa  humanitare deri  sa SHBA-së  ndërhynë.. përkundër   dëshirës  dhe  pëpjekjeve    pengojnë  ndërhyrjen në  forma  dhe  mënyra    ndryshme  , nga   disa  shtete     BE, aleate  tradizionale     Serbisë duke i  mundësuar  kohë  dhe  hapësirë   Serbisë për  veprimet  e  bëra..!

 

Pas  Hyrjes  së forcate    NATOS-së    Kosovë, kthimi i popullatës  shqiptare në Kosovë ishte  pothuajse  Biblik,  dhe e  befasoi  edhe  faktorin  ndërkombëtar..!

Kosova  e  shëndrruar    tokë të  djegur, sipas  planifikimit të  bërë  e    përgatitur  nga  Serbia,infrastruktur  dhe  economi  tërsisht     shkatrruar,  filloi    merr  frymë  lirisht    skamjen dhe  mjerimin  e  pas luftës  ku  nga  ana  e  OKB-ara  u  vendos administrata  ndërkombëtare  e  ashtuquajtura UNMIK.

UNMIK-u    Kosovë  nga  administrator të shumtë  nga të cilët  një  pjesë  e mirë burokrat  me  përvojë nga    gjitha  vendet e  botës filloj  gjëja rregullimin e  administrimit   civil, me  rregullore  të qeverisëse,  me  plot e përplot  paqartësi dhe  ngatërrime…!

Me  fajin e  vet  vendorve, që  për  qëllime  karrjeriste,    udhëhequr  nga  urrejtja  ,të  etshëm  për  pushtet  e jo për    bërë  shtet, kërkuan mes  tjerash:

Zhbërjen e  parlamentit të  RK, mosnjohjen  e  kryetarit    Kosovës, të  institucioneve    Republikës    Kosovës    cilat  aq  sa  kanë  mundur    kushte  dhe  rrethana  lufte  dhe okupimi kanë  zhvilluar  pushtetin  paralel dhe  faktikisht  mohuan Kushtetuten e  Kaçanikut...!

Këto  kërkesa  ishin  vetvrasje,  andaj  edhe  UNMIK-u  ju  ofroj  Kornizen Kushtetuese, në të  cilën  po  sillen  vendorët  vërdallë  qe  gjashtë  vite  pa  kurrfarë  kompetencash  vendim marrëse  dhe  ekzekutiv.

Pra  Kosova  filloi  nga  zero  përseri, për  krijimin  e  institucioneve,sipas  shijes  dhe  kushtëzimeve    ndërkombëtarëve  .

UNMIK-u në  Kosovë zhvilloi  veprimtarin administrativo  civile, duke  u  majur  nga    ardhurat  e  larta, ndërsa  Kosova    drejtimin e  ekonomik erdhi gjithnjë  duke  u  varfrua  dhe  tani ka  një  papunësi  mbi  70% dhe  tani  pothuajse ka    dorë  shkopin e lypsit.

UNMIK-u praktikisht s`bëri asgjë në zhvillimin economi si bazë themelore për  mvetësi,lulzoi  korrupsioni  krimi  politik dhe  ekonomik  i  pa  zbuluar dhe  i pa  ndëshkuar  deri    tani.

UNMIK-u bashkë  me  diplomacin  e  BE  i  parashtruan  kosovës  detyra    ndryshme  shtëpiake,  për  përmbushjen e  Standardeve të ndryshme duke i kushtëzuar dhe  detyruar për të  zhvilluar  bisedime  me  Serbin  lidhur  me  çështjen e statusit    Kosovës.!

Pakica  serbe    Kosovë, tërsisht  e përgdhelur  nga  UNMIK-u  haptas  formoj enklavat  e  tyre,    pranin e  ndërkombëtarëve si të  UNMIK-ut  dhe  Kforit Francezë  e  bëren  ndarjen e  Mitrovicës, ku  serbet ushtrojnë dhunë  ndaj  shqiptarëve  dhe  nuk  përgjigjen,  bojkotojnë  haptas   institucionet e Kosovës , dhe  thjesht  bëhet  një  diskriminim i  hapt ndaj mbi  90%  shqiptarëve  autokton në  trojet e  tyre etnike  dhe  privilegia e  përkdhelje  ndaj  pakicës serbe  prej  5%  te  ardhur  si  kolonizator… në  Kosovë..!

  bisedohet  me  Serbin  për  çështjen e  Pavarësisë    Kosovës  me  detyrime   dhe  kushtëzime  siç  është   decentralizimi dhe  t¨ drejtat  e  pakicës  serbe në  mënyrë ku  jo vetem    kanë  aso    drejta sh    shkojnë    dëm  dhe  diskriminimin  e  90%    shqiptarëve, politica  dhe  diplomacia  e  UNMIK-ut  dhe   e  BE  e  quajn  diskriminim  pozitiv..!

 Faktikisht  Serbia   qe  gjashtë  vite  vepron  haptas  me  pakicen  serbe    Kosovë,  administron me  ta   Veriun e  Mitrovicës,  paraqet  kusht,  kushtëzime . bënë  shantazhe  dhe  bllokime  si dhe krijon  tensione  dhe  situata   konfliktuoze,  dhe  për    gjitha  këto  jo vetem se  tolerohet  por  deri me  tani  edhe  është  përkrahur  ne  forma  te  ndryshme..!

Serbia  haptas  kercnohet  kundër  pavarsisë së  Kosovë.

Krejt  kjo  është  rezultat  i  perkdheljes  , në vend të  ndëshkimit ,për  krimin dhe  gjenocidin e  ushtruar  ndaj  Kosovës    faktorin  njerëzor  dhe  ekonomik.

  vend    Faktori  ndërkombëtar  ti  paraqet  detyrime, të  afatizuar  Serbisë  për ,mosbashkëpunimin  me  Tribunalin e  Hages  e  cila  luan me  te  si  po  don  deri me  tani, ajo  vazhdon  te  lutet  dhe  miklohet , në  vend      paguaj  dëmet e  luftës    shkatuara  nga  si  agresore, t`i  vehen  sanksione  dhe  plotësim  standardesh ,  këto  i  kërkohen  Kosovës..!  Kjo  mënyrë e  veprimit  nga  faktori  ndërkombëtar  s`ka    bëjë  asgjë me    drejtën  por me  padrejtësi  duke  ndëshkua  viktimen  dhe  përkrahur  agresorin.

Përse    bisedohet  me  Serbin  për  Pavarësin e  Kosovës?

Pakica  serbe  do ti ket  ato    drejta  siç  i kanë  Shqiptarët  e  okupuar  nga  Serbia    Preshev, Medvegje e  Bujanoc.

Faktori  ndërkombtar  e  ka  pasur  dhe  e  ka  shumë  leht  nese  don me  veprua  me  drejtësi: Te  drejtat e  pakicave  serbe  ne  Kosovë    rregullohen  ashtu si që  janë    Kroaci, Macedoni  etj.

Përse    Kosovë  kërkohen    drejta  speciale dhe  privilegjim për  serbet,  te  cilet sot  e kësaj dite  sillen me  arogancë..!

Me    drejtë  shqiptarët  kanë  dyshime    politiken  e faktorit  nderkombëtar  dhe  detyrimet  e  bisedimeve  me të  Kosovës  me  Serbinë  pa  zbatimin e  drejtësisë    praktikë, janë    rrezikshme  dhe të  dëmshme  per  ardhmërin e  Kosovës.

 Vargjet e At Gjergj Fishtes  edhe tani me shumë të drejt i përgjigjen  aktualitetit    diplomacisë    faktorit  nderkombëtar  e në veçanti politikës së  BE.

 

Ah, Evropë  he kurva  e  motit!

Qi i  re  mohit  punve t`Zotit ,

Po  kjo  asht  shej i  qytetnis ?

Qi me  da  tokët e  Shqypnisë,

Për me   knaq klysht  e  Rusisë!

 

 

A MUND TA BOJKOTOJMË NE SHQIPTARËT DIKË NDËRSA PO E BOJKOTOJMË VETEVETEN!?

 

 

Shkruan: Kadri Mani

 

Është thënë e është shkruar sa e sa herë se konsumatorët dhe tregtarët duhet të kenë kujdes e respekt ndaj prodhimeve vendore, t’iu japin përparësi këtyre prodhimeve, ngase vetëm kështu do të përparonte ekonomia kombëtare, në të kundërtën ajo dëmtohet rëndë.

Edhe kur është fjala për artikujt e konsumit të gjerë, konsumatorët blejnë në dyqanet më të afërta, pavarësisht se nga është malli, sepse jeta dinamike nuk ua lejon një “luks” dhe një “sport” të shëtitjeve e të breshëritjeve nëpër dyqane, për ta gjetur mallin e nevojshëm vendor, e aq më pak kur ai mall mungon krejtësisht!?

Kohën e fundit po reklamohet fort një lloj çaji i importuar nga Serbia “HERBA VITA”, Bojnik, Ul. Radanska br. 34, Neto: 300 gr. Dhe po shitet në Qendrën Tregtare “Kodra e Diellit” Loklai nr. 18, Tel.: 044/423 100, me çmim 23 euro.

Ja një pjesë e reklamës:

 

ÇAJ

 

KUNDËR SËMUNDJES

SHEQERIT

 

“Herba Vita”-ÇAJI MË EFIKAS NË TERAPINË NATYRALE

HERBAVITA

ÇAJ KUNDËR SËMUNDJES SË SHEQERIT

Më i miri në fushën e fototerapisë...

 

Dhe ndryshe nga prodhimet e konsumit të gjerë ushqimor, këtë lloj çaji-ilaç, të sëmurët  nga sëmundja e sheqerit janë të detyruar ta blejnë, paçka se më parë do ta blinin po të vinte nga Shqipëria, të cilës nuk i mungojnë bimët mjekësore, por si dukët ata ende ato bimë i shesin të papërpunuara!?

Të shkretët edhe s’kanë faj: si tepër janë të angazhuar me rrahje ndër vete në Parlament!? E ku mbet t’iu bie ndër mend se duhet të merren edhe me prodhim vendor dhe ngritje fabrikash përkatëse!?

E mora shembull Shqipërinë, duke pasur parasysh se kinse llogarisim si në një shtet të lirë, sepse edhe Kosova e njëjtë është: po t’ua hedhin parlamentarëve një thes me euro, do të copëtoheshin duke i futur në xhepat e veta interesat e popullit e të shtetit!!

Kur do të zëvendësohet të deritashmit me patriotë të vërtetë parimorë e konsekuentë?

 

Telegramngushëllimi

 

E nderuar familje e Dr. Sabit Ukës, në emër të Redaksisë të revistës “Shqipëria etnike”, ju shprehim ngushëllimet tona më të thella për vdekjen e kryefamiljarit tuaj dhe të historianit të madh e të merituar shqiptar.

Dhembja është e madhe, por kur është familjare dhe kombëtare, është më lehtë e përballueshme.

Tok me ju jemi krenarë që e patëm të tillë në ballë të oxhakut kryekuvendar. Plak urtak sa real aq legjendë! Dr. Sabit Uka vdiq fizikisht, por në kujtesën e popullit do jetë i gjallë deri në amshim: në faqet e revistës tonë do të defilojnë skenat e Toplicës tonë të larë në gjak nga barbarët pushtues sebianë.

I përjetshëm qoftë kujtimi për historianin zulmëmadh Dr. Sabit Ukën!

 

Për Redaksinë,

Bajram Vitia, drejtor

Kadri Mani, redaktor

 

 

Në Prishtinë me nderime u varros historiani Dr. Sabit Uka

 

Dr. Sabit Uka

5.11.1920-2.9.2006

 

Studiuesi që ndriçoi fatin e muhaxhirëve shqiptarë të rajonit të Sanxhakut të Nishit

 

“Ndriçimit të kësaj ngjarje të hidhur, dr. Sabit Uka i kontribuoi edhe me tezën e doktoratës “Vendosja dhe pozita e shqiptarëve  të Sanxhakut të Nishit (1877-1878), të cilën e mbrojti me sukses në vitin 1993. Kësaj kaptine të dhembshme të historisë së shqiptarëve, dr. Sabit Uka ia kushtoi gjithsej 8 vepra, në të cilat paraqiti faktet e pamohueshme për etnocidin e paparë që ekspansionizmi serb ushtroi mbi popullatën shqiptare, që deri atëherë jetonte në trojet e veta etnike të Sanxhakut të Nishit”, theksoi Shefki Ukaj

 

Nga Kadri Mani

 

Me Dr. Sabit Ukën nuk njiheshim qëmoti, ama nga larg e kemi adhuruar për veprat e tija “Dëbimi”. Këtë vit (2006) jemi takuar shpesh: kam tentuar që t’ia shes librat, por pak kam arritur: tek-tuk shitja ndonjë, kurse Nazmi Berisha-Dyzi pati  ardhur nga Norvegjia dhe e pati blerë kompletin. 

Dr. Sabit Uka më këshillonte dhe më ndihmonte edhe për provime:

Historia e gjuhës është edhe historia e popullit, në këtë pikë unë mund të të ndihmoj diçka-shkruaj!- dhe më diktonte pyetje-përgjigjet e mundshme në provimet, për historinë e gjuhës shqipe dhe ngjarjet me rëndësi që lidhen me të.

Ndërkaq, aty kah mesi i korrikut kur ishte te ne në drekë, tok me bashkëshorten e vet të devotshme, me zonjën Emine Kasapolli-Uka, Bashkëshortes time, zonjës Shukrije Bunjaku-Mani, ia tregoi tri rregullat e kafes, kurse mua m’i diktoi pesë rregullat e odës:

 

Tri rregullat e kafes:

 

1. E pyet mysafirin, jo a po do kafe, por: çfarë kafe po do?-dhe ia bën kafen pas kërkesës;

2. Nuk e mbush filxhanin rrafsh, por i lë vend për buzë: “i paske lënë vend për buzë” dhe

3. Vegën e filxhanit ia lë mysafirit kah dora e djathtë.

 

Pesë rregullat e odës:

 

1. I përshëndetë të pranishmit zakonisht,  shqip, me tungjatjeta, mirëmëngjesi, mirëdita etj., varësisht se çfarë kohe është;

2. Përpiqesh me gjesh një vend që mendon se të takon ty, e mos me insistuar kah vendi më i laltë, ose edhe vetë ata të orientojnë kah vendi që të takojë;

3. I lejon që të vazhdojnë aty ku e patën muhabetin qëparë: burra vazhdoni ku e patët muhabetin;

4. Në qoftë se merr pjesë në bisedë, përpiqesh me ia përshtatë bisedën rastit, vendit dhe përbërjes të të pranishmëve: biseda konkrete në rastin konkret dhe

5. Kur të duash të çohesh, mos u ço derisa të jetë dikush duke folur, por prite rastin kur të pushojë muhabeti ose edhe shfrytëzoje rastin kur të ngritët dikush.

 

Nga Dr. Sabit Uka: 15 shprehje të huaja dhe zëvendësimi e tyre me shprehjet tona në shqipe:

 

 

MONITORIM-VËSHTRIM

SFIDË-SPROVË

FOKUSUAR-THELLUAR, PËRQËNDRUAR

IMPLEMENTIM-REALIZIM, ZBATIM

PËR MOMENTIN-TANI, TASHPËRTASH

TRANSPARENT-HAPUR, SHESHAZI

APLIKAR-KONKURIM

APLIKON-LUTJE, KËRKESË

TENDER-ANKAND

INVOLVIM-KYÇJE, PJESËMARRJE

MENAXHIM-PËRDOR, UDHËHEQ, QEVERIS

AGJENDA- PLAN NË SHQYRTIM

MAZHORANCË-SHUMICË

MINORANCË-PAKICË

CIMER-CIMERKOLEG, BASHKËBANUES

 

Në veprat e veta, Dr. Sabit Uka ka botuar edhe një këngë popullore:

 

T’MJERT MUHAXHERËT

KAH PO SHKOJNË

 

Çka kanë bjeshkët që po ushtojnë,

t’mjert muhaxhirët kah po shkojë

nëpër shi e nëpër borë,

po iu vdesin thmija n’dorë,

5             Asnja udhën s’po muj tfillojnë.

Kush a shqiptar që ban sevap

muhaxhirëve iu ban konak,

u ndez jerm e u jep darkë,

u shtron mirë, t’ flejnë rahat,

10           prej që janë dalë prej t’zezës shpi,

s’kanë pasë bukë që piqet n’hi,

s’kanë pasë çerep, s’kanë pasë kaci,

Sheh Ahmeti fjalë ka çue:

-Mue zemra m’ka kushtue,

15           muhaxhert n’kangë m’i knue,

kah kanë ikë, kah kanë shkue.

-More mbret, thonë muhaxheria!

More mbret, more mbreti i ri,

shite Bosnjë e Rumeli,

20           a po sheh çka u ba n’thmi?

Na kanë gri t’shkretët sabi,

thmija s’ftofti na u kanë mërdhi,

dath e desh n’ borë e n’shi...

----------------------------------

 

 Kadri Mani

 

NJË PLAK URTAK

/Dr. Sabit Ukës/

 

Një plak urtak

I gjatë-bajrak!

Në supe i kërrusur

Në shpirt i rysur

Me përvojë i stërvitur

               Me mundime i kalitur

Amzë bletësh në koshere

               Hoje mjalti pranvere

Që bën punët pa potere

Orakull parathënës

               Mbrojtës nga mishngrënës

Ndër sogjetore tellallët

               Po na vijnë  kanibalët!

Mbrojtës nga belaja

               Sa s’ka ardhur hataja

Sa s’kanë ardhur militarët

               Me të mprehtat hanxharët

Rrini sus te shtëpia

               Sa s’ka arritur yrfija 

Sa s’ka ndodhur kasaphana

               Plagët ua fashoj nëna

                               Jehonën shtypshkronja

Dëbimet morën dhenë

               Orakulli njëherë len!

Një herë len dhe rrëfen

               Për të gjitha kohërat

                               Kjo vlen.

E saherë ta hamë bukën

               Ta urojmë Sabit Ukën

Edhe kur t’i hani pitet

               Situata mund të përsëritet...

Ruajini tapitë-policën

               Kurrë të mos e harrojmë

                               Toplicën!

Më 2 shtator dymijegjashtë

               Ndryshoi moti

                               Pikon shiu pikon loti

Në Antalia të Turqisë

Vdiq i zoti i shtëpisë

   Vdiq babai i historisë

Bardhi i Madh qe hedh në garë

   Me Sabitin mësues të parë

Pikojnë zemrat vrer e gjak

               Mos Urtakut s’i dhamë hak!?

Andaj pret krejt mileti

               Të ribotohet

                               Kompleti.

 

“Shqipëria etnike-për fëmijë”

 

 Ju paraqesim shkrimtarët tuaj

 

Ibrahim Kadriu

 

SHËNUAR NË NJË TË

DIELE TË NËNTORIT

 

Pluhuri është çmendur krejt edhe gjethet

Të rëna me naze ia zënë rrugën haresë

Që në të dielën e tetorit

Më kishte afër të ma ngjyroste çastin

 

Pamja e pluhurosur m’i bën perde shikimit

Në njerëz të strukur  në englendisje

S’çajnë kokën fort për fishkëllimë të erës

Mbajnë ritmin e hapave e kërkimit të vetvetes

 

 

Shënime biografike

 

Inrahim Kadriu, i lindur më 8 janar 1945 në Zhegër, fshat i Karadakut të Gjilanit (Kosovë). U shkollua në Zhegër (filloren), Gjilan (Normalen); studimet universitare në Prishtinë. Dy vite ka punuar në detyrën e pedagogut. Më 1968 ka filluar punën e rregullt të gazetarit në të përditshmen “Rilindja”, gazetar në rubrikën e kulturës dhe reporter i lirë. Që nga viti 1973 e tutje ishte redaktor i kulturës në të njëjtën gazetë. Në “Rilindje” i ka vazhduar puna deri në dhjetor të vitit 1999 kur (në detyrën e redaktorit) kalon në të përditshmen “Zëri” ku edhe sot punon.

Pjesë nga veprimtaria e Ibrahim Kadriut (poezi e fragmente prozash) janë botuar edhe në frëngjisht, gjermanisht, arabisht, rumanisht, turqisht, italisht, anglisht... Për veprimtari letrare ka marrë mirënjohje të ndryshme, si Çmimin “Shtjefen Gjeçovi”, për poezi, Çmimi i Nëntorit (të Prishtinës) për skenarin e serisë televizive “Fidani”, realizuar sipa romanit “Pas kthimit”, Çmimin e vendlindjes, çmimin “agim Ramadani” etj. Romanin “Pas kthimit” Tadio Tirana e ka realizuar edhe si radiodramatizim të cilin (në disa vazhdime) e ka emituar gjatë viteve të tetëdhjeta.

 

Nga ky autor

 

Netët e Karadakut, porzi (1969)

Qyteti i luleve, tregime (1970)

Pranvera shikon nga bregu, tregime (1970)

Diçka po ndodh, poezi (1972)

E lumi rridhte, novelë dhe tregime (1972)

Armendi, poemë (1974)

Pas kthimit, roman (1975), ribotoi “Naim Frashëri”, (1985)

Hapësirë, poezi, (1977)

Shpëtimtarët, novelë dhe tregime (1978)

Kohë e të korrave, roman (1979)

Troku, poezi, (1980)

Tregime (1980)

Kroi i ilaçit, roman (1982) botimi serbokroatisht “Lekovit izvor” (1987)

Ethet e një dimri, roman (1983)

Koprena vremena serbokroatisht, poezi (Veli i kohës) – (1984)

Zogjtë fluturojnë vetë, roman (1986)

Fjalori i mbrapsht, poezi, (1986)

Epoka në figura, roman (1987)

Nëna, novela, (1988)

Tregime, përzgjedhje lekture (1988)

Pastaj harrohet, poezi (1989)

Më shumë se lojë, roman (1990)

Qerrja e dritës, roman (1990)

Loja e fundit, roman (1993)

Përrallorja, novelë dhe tregime (1996)

Vite me plagë, roman (1998)

Spirale muzgu, roman (2002)

Shqiptarja e gjithë botës, roman, ribotim i UEGEN-it, Tiranë, 2003, ribotim i romanit “Qerrja e dritës”

Shtëpia e fantazmave, roman, (2004)

Qeni me tenxhere, poemë, (2005)

Dreni dhe Drenusha, novelë, ilustracion shqip-norvegjisht, (2005)

Na ramas timp pentru sarbatori (S’mbeti kohë për kremte), vëllim poetij në gjuhën rumune, Bukuresht, (2005).

Botime të tjera:

Dhurata letrare, libër leximi për kl. VII (1987), shumë herë i ribotuar,

555 arsye për të qeshur, libër me mahi, me pseudonim I. Karadaku (1995)

444 arsye për të qeshur, libër me mahi, me pseudonim I. Karadaku (1997)

 

Kadri Mani/ dy vjersha

 

Emblemat e padukshme

 

Gjyshi kaherë i lemë

Gjyshi ynë i lashtë

Pse s`ke një emblemë

Dhe asnjë dekoratë?

 

Vërshuan me pyetje

Si bletët ndër pyje

Nipa edhe mbesa

Kacabunj e pilivesa!

 

E ç`t`iu thoshte gjyshi

I mbështetur për muri

Si t`iu ndalej yryshi

Po a çel gojë guri!?

 

E pa gjyshja plakun

Që ishte në siklet

Shkoi t`ia jepte hakun

Të mos e linte n`adalet:

 

me kile dhe me okë

nga koka në thembër

ka medalje në kokë!

ka emblema n`zemër!

 

Fëmijët tanë të mirë

Gjyshi është i dëlirë

S`i ka dekoratat n`setër

Por ka stolitë në sedër!

 

20.11.2004-Lenzburg

 

TË MOSHUARIT MAJË

GËRMISË!

 

Të moshuarit majë Gërmisë

Për çdo ditë në ora gjashtë

Fillojnë bisedat me qesëndis

Hiq një kashtë se dalin shtatë!

 

Kush ç’ka bërë e kush ç’ka thënë

Me mesele edhe me anekdota

Kërcet gazi se ç’gaz moj nënë

Këtu është kultura këtu është bota!

 

Fryhen shfryhen mushkëritë e tyre

Si një rrëshiq e sikur një puhacë

Të spastruar prej çdo mynxyre

Nuk rrinë truç si lakrat në kacë!

 

Nga maja e Gërmisë shihet qyteti

Një shtresë mjegulle e ka kapluar

Fillon të zgjohet mbarë mileti

Sakaq brofin të gjithë të zgjuar!

 

Janë punëtorët herakë të agmisë

Janë shkollarët ndër universitete

Krushqit e gatitur të pavarësisë

Shqipëri etnike ndër kontinente!

 

Ata janë tonat nipat edhe mbesa

Ato janë tonat mbesat edhe nipa

Se ç’galdon xhani galdon shpresa

Kjo është Kosova trung me pipa!

 

 

 KOKRRA GJUHE

 

Shqipëria nuk mësohet dot, as nuk ndritët dot, as nuk qytetërohet dot me gjuhë të huaj, përveç me gjuhën e mëmës, që është shqipja.

(Kostadin Kristoforidhi)

 

Gjuha është sendi më i çmueshëm i një populli dhe për popullin shqiptar është i vetmi thesar.

(Eqrem Çabej)

 

Fillimi e themeli i çdo diturie është gjuha, që popujve u mban gjallë kombësinë e tyre të shtrenjtë. Shtetet ngatërrohen e zhduken, trojet e disa fise zihen nga fiset e tjera, por e vetmja cilësi që e shquan dhe e bën të njihet kudo ku mund ta hedhë fati, është vetëm gjuha.

(Jeronim De Rada)

 

Gjuha më mirë se gjithçka tjetër jep shpesh dritën ose mjerimin e një kohe.

 

(Ismail Kadare)

 

Gjuha është biografi e popujve, sepse me gjuhën, më mirë se në çdo material, ruhet historia e tyre intelektuale, sociale dhe morale.

(Rexhep Qosja)

 

Pa gjuhë të pasur e të pastër s’ka ide e mendime të larta. Gjuha letrare mësohet deri në fund të jetës.

(Idriz Ajeti)

 

Për të shkruar pastër gjuhën shqipe duhet: 1.Të studiojmë shkrimtarët e vjetër e të rinj që kanë shkruar një gjuhë të pastër shqipe; 2. Të mendojnë shqip e t’u reshtemi fjalëve të huaja sa është e mundur e sa i ka gjuha jonë, dhe konstrukteve të huaja t’u krejt së krejti; 3. Të sundojmë gjuhën e popullit kudo të maleve e të fushave tona.

(Aleksandër Xhuvani)

 

Shqipja ka mundësi të pakufizueshme për të krijuar dhe për të përkthyer. Ajo ka fjalë të shkurtëra, të gjata, oksitone, paroksitone, proparoksitone, ç’të duash ka! Nga mundësitë që krijon gjuha shqipe ua kalon shumë gjuhëve të botës dhe mund të krahasohet me gjermanishten, prandaj s’ka faj gjuha po ku është poeti?!

(Lasgush Poradeci)

 

Në qoftë se për gjuhët e tjera pastërtia e gjuhës është një çështje e rëndësishme, për gjuhën shqipe ajo është një çështje etnike.

(Marko La Piana)

 

Gjuha, që të bëhet gjuhë, i duhet edhe ndërgjegjja kombëtare.

 

(Branko Merxhani)

 

Zot! Jepu shqiptarëve vullnet dhe logjikë që të flasin shqip, të paktën kur janë në Shqipëri. Se, siç kanë zënë disa, shpejt a vonë do ta bëjnë atdheun babiloni gjuhësh, ku s’do të marrë vesh qeni të zonë.

(Nonda Bulka)

 

Tashti kemi shumë njerëz që i dinë mirë gjuhët e huaja. Por, kemi pak, shumë pak njerëz që e dinë gjuhën shqipe, që mund ta shkruajnë e ta flasin bukur e pa gabime.

 

(Gjovalin Shkurtaj)

 

Po sot shoh një turmë të errët prej analfabetësh me diplomë në xhep, që po i vërsulen shqipes dhe duan t’i vënë thikën në kurriz, që të gdhendin pas formës që u pëlqen atyre; se të gjorët kujtojnë se gjuha është një copë dru pa shpirt. Nuk din që është jo vetëm e gjallë, po dhe shumë e hollë, aq sa, po i shtrembërove pakëz një nyjë a një dell, trupi i tërë i tronditet, vuan, dhe humb forcën bashkë me diturinë.

Kur e thatë një gjë njëherë të jetë e mbarsur, mos ma përsërisni më tutje me të tjera fjalë.

(Faik Konica)

 

Një kulturë e lartë gjuhësore kërkon edhe shprehja të jetë e qartë, e përpiktë, e përpunuar, e pasur, e gjallë, e larmishme, e fuqishme, dhe jo të mbetet në gjedhe të huaja, kur shqipja ka mënyrat përkatëse të shprehjes dhe kur të parat nuk sjellin gjë të re.

 

(Mahir Domi)

 

Gjuha shqipe është i vetmi mjet i ndriçimit dhe i përparimit moral. Ajo është një gjuhë e fuqishme dhe e bukur që duhet të jetë krenaria e folësve të saj dhe një mjet i shenjtë për zhvillimin kulturor dhe intelektual të kombit më të vjetër shqiptar.

(Holger Pedersen)

 

Për shkrimtarin ka vetëm një formë të patriotizmit: qëndrimi ndaj gjuhës letrare. Literatura e keqe është një lloj tradhtie.

(Brodski)

 

 

Poeti që shpreh nivelin më të lartë të gjuhës shpreh njëkohësisht nivelin më të lartë të vetëdijes kombëtare. Pohoj se kjo vepër s’është më pak e dobishme se ekonomia ose ushtria kombëtare.

(Karel Çapek)

 

Gjuha, njeriu e kombi që e flet janë thuajse e njëjta gjë.

 

(Leopardi)

 

Një komb me asnjë mënyrë tjetër nuk mund të dalë nga barbaria përveçse duke punuar gjuhën e vet.

(Herder)

 

Gjuha është dashuria deri në varr. 

 

(Franc Kafka)

 

Quaj njeri atë që është zot i gjuhës së vet amtare!

(Chiamo uomo que e padrone della sua lingua materia)

 

(Një autor italian)

 

Një shoqëri zbulohet përmes pamjes së gjuhës së vet.

 

(Artur Rambo)

 

Nuk duhet të turpërohesh të shkruash gjuhën tënde.

 

(Zhoashen Dy Bely)

 

Ndërgjegje pa gjuhë s’ka. Po edhe gjuhë pa ndërgjegje prapë s’ka.

 

(Wundt)

 

Krejt ç’është e tepërt duhet lënë jashtë dhe e domosdoshmja të thuhet vetëm njëherë.

Të mos formohen fjali të gjata, jo më shumë se 15-20 fjalë në fjali.

 

(Ludvig Reiners)

 

(Dr. Qemal Murati: GRAMATIKA e GABIMEVE)

 

 

“Shqipëria etnike”- për fëmijë”

 

 

Florentina Havolli

 

VASHA NGA DRENICA

 

Në zemër të Kosovës

Unë jam nga Drenica

Di të luftoj porsi trimat

Si Azemi e shotë Galica

 

Pasha shpatën e lavdisë

Pasha Shpellën e Dragobisë

Pasha shqipet me flamurë

Jo s’e lëshoj Kosovën kurrë!

 

 

BEDRI HAJDIN MUSTAFA

-dëshmor-

 

E la babën dhe la nënën

E la nusen e vogëlushen

Që të gjitha për një ideal

La studimet e doli në mal!

 

Vogëlushja quhet Ardhmëria

Është modeste dhe krenare

Ajo s’rrëmbehet nga lavdia

Babin ia vrau bota barbare!

 

Lotët po derdhen si uji i lumit

Sot themi lamtumirën e fundit

Pashë zotin nënë teri njata sy

Birit tënd dëshmor i qoftë lavdi!

 

 

GAZMEND HAJDARI-DËSHMOR

 

Ishte ditë e martë

Dielli nxehte shumë

E mua më shtangu

Një lajm i pafund

 

E vranë Gazmend Hajdarin

Djalin e ri

E vranë Gazmendin

Tok me gjyshin e tij!

 

Ajo ditë në Drenicë

Ishte shumë e rëndë

Kishin ardhur të strehohen

Nga të gjitha anët

 

Se barbarët serbë

Drenicën kishin mësy

Që t’i masakronte

Gra pleq dhe fëmijë!

 

E lotët e nënës

Po rridhnin si lumi

Duke ia dhënë të birit

Lamtumirën e fundi!

 

Barcoleta

 

PLAKA FRIKOHET NGA SKELETI

 

Shkon një plakë te mjeku, trok et, por qëndron e shtangur në derë. Mjeku i thotë:

“Hyn, se nuk po të hamë!”

“E atë njeri kush e ka hëngër!?”-dhe bënte me nojmë gishti kah skeleti.

 

PLAKU E PLAKA NË NDESHJE FUTBOLLI

 

Shkojë plaku e plaka në një ndeshje futbolli, e plaka e çuditur po e pyeste plakun:

“O to njeri, po përse nuk po ua japin nganjë top të gjithë, por po vrapojnë të gjithë mbas një topi!?!

 

 

KURIOZITETE

 

Është menduar se libri i parë në gjuhën shqipe është Meshari i Gjon Buzukut nga viti 1555. Ndërkaq, Dr. Mustafa Ahmeti pohon se ka zbuluar një libër të vitit 1210 nga Teodor Shkodrani.

-nga arkivat sekrete të Vatikanit...

Dorëshkrimi përbëhet nga 208 fletë. Është i shkruar në pergamenë dhe i tëri është në gjuhën shqipe. Ndahet në tri tërësi: atë teologjike, filozofike dhe historike. I gjithë teksti është autograf.
Së shpejti në botim dorëshkrimi i 1210-s me autor Teodor Shkodranin.

nga Dr. Musa Ahmeti

 

 

 

(Shënoi: Florentina Havolli)

 

 

 

 

Fjalë të urta popullore

 

-Hardhia e bën rrushin, ferra merr uratën. / fj. u. (thuhet kur punën e bën njëri, ndërsa frytet i rrëmben tjetri)

-Shelgu ndreqet sa është filiz. / fj. u.

-Kur s’ke rrush, ha dhe larushk. / fj. u.

-Shumë dado e mbytin fëmijën. / fj. u.

-Okën pije, pikën mos e derdh! ? fj. u. (mos e kurse gjënë për shëndetitn, por kot mos e humb!)

-I vogli mban mendje, i madhi ka mend. / fj. u.

-Nuk fëlliqet dielli me baltë. / fj. u. 

-Shiu në korrik, misri me shinik. / fj. u.

 

 KALENDARI HISTORIK

 

Në vitin 1938: Selman Kadria e vret Miliq Kërstiqin, një zullumqar ky kundëer popullit shqiptar. Pas vrasjes ai kërkon konak te Tahir Ali Bicaj, i cili nga frika e reprezaljeve të mëvonshme nuk e pranon. Strehë gjen te Kadri Imeri, dhëndër i fisit të tij. Kadriu e mban për disa ditë të fshehur në zabelin pranë vresdhtit me rrush. Selman Kadrinë e ka qitë në pritë të serbo-malaziasve daja i babait të tij, i quajtur Ramë Vuthaj!

Në vitin 1025: Mjeku arab Alhazen (965-1039) pohon se shikimi sigurohet nga rrezet e dritës që formojnë një imazh në sytë e jo nga rrezet e derivuara nga syri apo pasqyrimet e objekteve, sikurse besohej deri atëherë..

Në vitin 1054: astronomët kinezë zbulojnë një yll të ri; ëssht supernova, e njohur më 1967 si yll i parë pulsues që i jep origjinën Crab Nebules me grupyllësinë e Demit.

Në vitin 1202: matematikani Leonardo Fibonacci duke shkruar librin e ti “Libër Abaci”, i prezenton gjithë Evropës numrat arabe.

Në vitin 1228: filloi në Angli, nxjerrja dhe përdorimi sistematik i karbonit.

 Në vitin 1269: francezi Pélerin de Maricourt përshkruan polet magnetike.

Në vitin 1292: Në Venecia lindi pasqyra me xhama.

Në vitin1300: alkimisti Geber përshkruan acidin sulfurik.

Në vitin 1316: Mondino de Luzzi ndan organet kadaverike dhe publikon librin e parë të anatomisë.

Në vitin 1335: orët mekanike filluan të vihen nëe funksion nga mekanizma peshuese zyrtare e krahinave të veçanta.

 

 

Nga poezia shqiptare

 

Ibrahim Kadriu

 

 

S’MBET KOHË PËR KREMTE

 

 

Është vrarë njeriu që e kam njohur

Ishte pranë jetës e jetën gjakonte

Fliste dashuronte plot shkëlqim në sy

Njeriu që e njihja me shtrëngim dore

 

Është vrarë pse qëndronte në këmbë

Pse i gëzohej mëngjesit, ditës, fjalës

As e mendonte vdekjen, ai burrë burri

Është vrarë se i gëzohej hapave që bënte

 

Është vrarë derisa ecte të arrinte harenë

Të pritur me shekuj dhe të afruar

Duart i kishte të zgjatur për përqafim

Por vrasja ndodhi – heu kumt i zi

 

Është vrarë njeriu që e kam njohur

M’i la shuplakat zbrazur, gishtat shtrirë

S’mbeti kohë për kremte nga ajo ditë

Kur vrasësi s’dinte – ç’domethënë të jetosh.

 

 

Nga poezia botërore

 

Rene Filomb

 

QYTETËRIMI

 

Më gjetën në errësirë të thellë

të kasolles nga bambusë

më gjetën

të veshur n’obom[2] dhe lëkurë kafshe

me bisedat e mia

dhe me të qeshurit si vërshimi

me tam-tam tim

gri-gri dhe perënditë

O mëshirë! Sa primitiv!

Ta qytetërojmë!

Atëherë ma shpëlanë kokën

me librat e tyre llafazane

pastaj trupin ma zbukuruan

me hajmalitë e tyre

shartuan

në gjakun tim

të ndritur e të tejdukshëm

edhe koprracinë

edhe alkoolin

edhe prostitucionin

edhe përdhosjen

edhe politikën vëllavrasëse...

Urra!

Më në fund jam njeri i qytetëruar!

 

HAJRIZ DEMAKU

Edhe në këtë moshë (15.6.1924), vital, çehreqeshur e krenar për

orientimin e mbarë në Organizatn Nacional Demokrate Shqiptare

 

Jemi në shtëpinë e zotni Hajriz Demakut, plakut 82-vjeçar nga Drenica, e shtunë 24.6.2006, mesditë. Fjetat shkëlqejnë nga pastërtia. Bashkëshortja e tij zonja Tahire Berbati-Demaku, është e mërzitur për birin e vdekur nga sëmundja zemrës, në Mërgatë, i ndjeri Ismetin 53-vjeçar, ka lënë gruan me 2 fëmijë, një bir dhe një bijë; kjo ka ndodhur para një muaji: e kanë sjellë kufomën nga Belgjika, dhe e kanë varrosur këtu në Prishtinë, janë kryer ngushëllimet, ama dhembja është e madhe për njeriun e vet, relativisht i ri.

Kanë pasur 8 fëmijë, tre iu kanë vdekur të vegjël, të tjerët, 5 bij e një bijë, i kanë të martuar, që të gjithë të shkolluar, por më i njohuri ndër ta, është, padyshim, zotni Daut Demaku, shkrimtari ynë i mirënjohur.

Zotni Hajriz Demaku ka qenë xehetar, në xeheroren e Hades ka punuar 27 vjet dhe me dhunë në pension: “Neka ide, nije zdravo klice!”- (Le të shkojë, nuk është bimë e shëndoshë”- ka thënë një anëtar i Komisionit!

Paraprakisht ka kryer Metresën në Gjakovë-1939, shkollë e mesme, por si nacionalist, anëtar i NDSH-së, nuk mund të punësohej askund, pos në punë fizike! Po edhe me këtë punë ishte i kënaqur dhe punonte edhe punë ndërtimtarie, ja, thotë, këtë shtëpi dykatëshe, me dy hyrje, vetë e kam ndërtuar.

Më 1941, kur kanë ardhur gjermanët, hoxhallarët ishin mësuesit e parë, pos ndonjë mësues që vinte nga Shqipëria. Ushtria gjermane i kishte kazermat dhe qarkullimin rrugor, rrugët kryesore, punët e tjera i kishim ne vetë: shkollat, flamurin, qeverisjen e vendit.

Nuk pajtohet me Prof. Dr. Muhamet Pirrakun, i cili po i shpallte komunistë: Shaban Polluzhën, Ramadan Agushin, Ramiz Cërnicën... dhe Zotni Hajrizi shton me humor:

“Shyqyr që nuk i ra ndërmend ta shpallte komunist edhe Skënderbeun!”

I lavdëron vëllezërit veprimtarë Kryezinjtë e Gjakovës: Cenën, Hasanin, Sahitin dhe Ganiun, ky i fundit ka vdekur në burg.

Pyetje: Pse u vra Cena Begu me atentat?

Përgjigje: Cena Begu ka qenë dhëndër i Mbretit Ahmet Zogut. Zona e Junikut ka qenë një zonë  neutrale ku strehoheshin kaçakët, dhe Cena nga pozita e Ambasadorit në Beograd, ka nënshkruar që ajo zonë neutrale t’i bashkëngjitet Jugosllavisë. Në këtë pikë nuk është pajtuar Zogu...

Uran Butka ka shkruar një fejton për kryezinjtë, te gazeta “Bota sot”, mbase në vitin e kaluar?

 

 

XHEMAJL OBRIJA NË TURJAKË

 

Po i tregonte një drenicas pleqnarit Xhemjl Obrija se si ishte çmend një burrë dhe anëtarët e familjes e kishin lidhur dhe po e ushqenin.

“Mirë paskan bërë- tha Xhemjali- shyqyr!”

“Pse po thua ashtu, o aga Xhemajl!?”- u çudit fshatari.

“Paj po them se shumica e paskan bërë zap një të çmendur dhe po e ushqyekan derisa t’i dalë ndonjë ilaç te mjeku apo te hoxha. Qysh po do me ardhë koha, kemi m’u çmend gjysma, që thua ti, dhe gjysma e shëndoshë nuk mund ta bajë zap gjysmën tjetër!”

Bisedën e patëm lënë përgjysmë dhe po e vazhdojmë sot më 24.12.2006:

Xhemajl Obria ka vdekur 1908, e ka lënë zëvendës vëllaun e vet, Kadriun. Nja një muaj a dy pas vdekjes së tij, kishin ardhur dy mysafirë të panjohur. Kur e kanë marrë vesh se ka vdekur Xhemajli, nuk e kanë treguar qëllimin pse kanë ardhur. Edhe u tubojshin krejt kojshia pas darke. Edhe rrinë sa rrinë dhe shkojnë pa e ditur se nga ishin, vetëm se janë jabanxhi. Janëhpërnda diut me flejt, të nesërmën janë shkuar fqinjët te Kadriu, dhe kanë vetë në i ka njohur ata mysafirë se nga ishin e kush ishin? Ai është përgjigjur se po, se ata kallëzuan, ishinkanë mësitët e Leninit! Janë ardhur nëpër Kosovë me i vetë krentë e Kosovës a e pranojnë partinëe e Leninit. Ai Çka iu the? Ua këndova një kangë:

 

Në thasha unë çka ka thanë Lenini

M’u baftë barku gurë mullini!

Edhe kur të vdes në dhe

n’vorre tona mos më shtini

Gjumni në gropa të Halim Brahimit

Le t’më hanë qentë e Qerkinit!

Le t’m’i shpein eshtrat nëpër fushë

Le tadijnë hallku se sjam kanë kurrkush!

 

1943 kryetarët e tri komnave të Drenicës: Banush Sedllari, Isuf Gradica edhe Sadik Zeneli, kryetar i komunës dhe deputet me Ferat Dragën, të partisë demokratike; janë shkuar te Tahir Berisha me pyet se çka po bëhet, pasi e ka Rifatin komunist, e di se çka po bahet? Ai ka thënë se nuk e di, por pasi tanimë kanë ardhur do t’ua këndojë një këngë:

 

Moj Kosovë, mori bijë

T’u ka pre një këmishë për ty

Këmisha e re pëlhura e vjetër

Vishe qito se s’ka tjetër!

Mirë e dimë se nuk t’bjen taman

Se u pre në Beligrad

e është qepur në Tiranë!

25.12.2006- bashkë me zotni Hajriz Demakun u vozitëm për në Gjilan: moti kohë nuk e ka parë Gjilanin dhe deshëm t’ia bënim një vizitë poetit Selman Vokshit. Zotni Selmani dhe zonja e shtëpisë, Ajshja, u gëzuan dhe u kënaqëm muhabet e recitime! Zotni Selmanit i kishte ardhur një këngë e incizuar në magnetofon për babin e tij, Lot Vakun me shokë, nga këngëtarë të Shqipërisë!

“Ata paskan kënduar më mirë se unë për babin tim!”- na tha zotni Selmani.

Pas disa orësh biseda, pije e ngrënie, kërkojmë leje dhe ngrihemi në këmbë; na falënderojnë dhe shtojnë se u kënaqëm duke kaluar çaste të këndshme.

Zotni Selmani më porosit që ta takoj kryetarin e rinisë, zotni Mentor Baranin, që të merremi vesh për përkujtimin e përvjetorit të vdekjes të Dr. Ibrahim Rugovës, që vjershat e tija të deklamohen në recital më 21 janar 2007.

Pyetje: Meritat e veprimtarit pjesëtohen me meritat edhe të bashkëshortes?

Përgjigje:

Pyetja e fundit: Një urim apo porosi për Vitin e Ri 2007?

Përgjigje:

 

 Binak Ulaj

 

 

ÇUDI                                                                    

                                                                

 

Të shkrumbuar paskemi qenë

Për pushtet- të papushtet

Medet!

Për LIRI- çalthi

Për pasuri-vrap

Cjepurrakë *

 

ÇUDI

                                                                                          

E pjellë stramastike *

Kobëtarë të çdollojtë

Cucerranë* në pushtet- të papushtet

 LIRIA cërron degëprerë

Ngopemi me erë

 

ÇUDI

 

Shkrumb, të shkrumbuar

Për lirinë e

Përfitimeve

Uzurpimeve

E agmi Lirie larg

Kështu, cakapreka 

 Vjen vdeka

 

ÇUDI

 

Sa kamës paskemi qenë

Për ndërtime, mbindërtime

Të egra...

E thoshim

E themi

S' kemi

Për liri

Për të RËNËT...

Mjaft kemi dhënë

Të gjorët ne

Sa ditëlënë

 

ÇUDI

 

 

Pak AMANETAS

Të LIRISË

Mbetëm

Jetëzbrazët

E ahti i të RËNËVE  EMËRNDRITUR

Ajgëton

Vështrojmë anamendas

Çervish liria bëhet

Dëmës të LIRISË shumë,

 pak AMANETAS, pak

LIRIA  kullon gjak

 Fytin n' lak

 

Amanet shajnish

Ne, të rinjtë

T' krahut njerëzor

Mësimin e jetës

 Mësuam e mësojmë

Vrapaqorras

S’ ju  besojmë

Se lirinë

Shajtojnë, shajtojnë *

Fidanë lirie

prapë

Shemërtojmë*

 

 

ÇUDI

Tanimë

s 'çuditëm për asgjë                                                                                                                       

ÇUDI

 

Prishtinë, 2004

 

 

 

* cjepurak =që nuk i venë punët mbarë

* stramastik = melez, hibrid

* cucerran = i turpëruar, frikacak

* shajtojnë= vrasin keq...shëmbin

* shemërtojmë= zëvendësoj një fidan që s' ka zënë me një fidan tjetër

 

 

Mr. sc. Kadri Osmani- Mani

 

KONTRIBUTI I MILAN SHUFLAY-t

NË FUSHËN E HISTORIOGRAFISË

SHQIPTARE E TË ALBANOLOGJISË

MILAN SHUFLAY

9.11.1879-18.2.1931

 

Gjeneratës së tashme e të ardhshme: t’i kultivomë ndjenjat e dashurisë ndaj atdheut e popullit tonë shqiptar; t’i kultivojmë ndjenjat e dy institucioneve: 1. Institucionit të kërkimfaljes (ndreqjegabimit) dhe 2. Institucionit të dallimit të pronës private-shoqërore: kjo setër (laps, arë, livadh, mulli...) është imi, ajo pallto (laps, arë, livadh, mulli...) është jotja, të cilat mund t’i falim, t’i shesim miqësisht ose afaristikisht; kurse prona shtetërore është e përbashkët dhe e patjetërsueshme, të cilën duhet ta rrisim bashkë, ta kultivojmë e ta begatojmë shtetin tonë SHQIPËRINË ETNIKE  cep më cep me troje e me popullatë kompakte të mbi 50%, pjesa tjetër e popullatës (49%) zhvendoset a vendoset me këmbime pronash në mënyrë vullnetare.

Ky është dallimi thelbësor midis Shqipërisë Etnike dhe Serbisë së Madhe hegjemoniste, të cilët thonë se aty ku është një serb (madje edhe një varr!), aty është- Serbi!!

T’i kultivojmë ndjenjat e dashurisë ndaj të huajve që dhanë kontributet e veta të çmuara,  si puna e Dr. Milan Shufflay-t (Stuart Mani, Uiljëm Liku...), për gjuhën e historinë tonë dhe që ia mbajtën ison çështjes tonë kombëtare; në mënyrë që të mos lëmë shteg të quhemi mosmirënjohës.

Me atë rast, zotërinjtë Albert Einstein & Heinrich Mann, shkruajnë:  

“APEL ME?UNARODNOJ LIGI ZA LJUDSKA PRAVA-APEL LIGËS NDËRKOMBËTARE PËR TË DREJTAT E NJERIUT”- 125, AVENUE DE WAGRAM, PARIZ:

  Fort të nderuar miq!

Ne nuk mund të bëjmë lëshim e të mos ia tërheqim vërejtjen Ligës Ndërkombëtare për të Drejtat e Njeriut për ngjarjen e 18 shkurtit të këtij viti [1931.] e cila i solli vdekjen shkencëtarit kroat dr. Milan Shufflay.

Kur ky shkencëtar ditën e cekur po shkonte në shtëpi, ishte në një rrugë të Zagrebit, kur është sulmuar pas shpine, dhe sipas burimeve tona, e plagosin rëndë me shufër hekuri. Dhe ditën tjetër vdes nga plagët e rënda, kurse më 22. shkurt varroset në Mirogojë pranë martirëve kroatë.

Profesori Milan Shuflay ishte i njohur me punimet e veta të shumta shkencore. Megjithatë, gazetat e Zagrebit nuk guxonin të lajmëronin për veprimtarinë e këtij shkencëtare, madje edhe lajmin e vdekjes qe konfiskuar, kurse as shprehjengushllimet nuk guxohej t’i përgatisnin. Nuk qe e lejueshme as të shpallet koha e varrimit, kurse qe e ndalueshme të theksohet flamuri i pikëllimit në gjysmështizë në ndërtesën e Universitet. Rinia shkollore, e cila mori pjesë në përcjellje në kortezh, shteti policor i përzuri nga Zagrebi, kurse flamurin trengjyrësh kroat, me të cilin ishin të rrethuara kurorat, i mënjanuan.

Emri i vrasësit, Branko Zwerger, ishte i njohur. E njohur ishte edhe organizata të cilës i përkiste vrasësi ("Mlada Jugoslavija"). Ishte e ditur se vdekja ishte me marrëveshje në natën prej 11. deri 12. shkurt në banesën e prefektit të qytetit, gjeneralit Belimarkovi?a. Tek ajo marrëveshje merrnin pjesë anëtarët e organizatës "Mlade Jugoslavije" Brki?, Godler, Mar?ec dhe vrasësi Zwerger. Edhe përkundër kësaj, policia zagrebase zyrtarisht lajmëronte më 19. shkurt se kinse kryesi i krimit nuk dihet.

Vrasjes së Profesorit Shuflay i paraprinë faktet vijuese:

1. Me rastin e vizitës së mbretit të Serbisë në Zagreb, në muajin janar, iu është dërguar një vargu personaliteteve të ndryshme– ashtu udhëheqësve  dr. Vladku Ma?ku, dr. Anti Trumbi?u, dr. Mili Budaku, profesorëve të universitetit dr. Filipu Lukasu, dr. Davidu Karlovi?u, dr. Milanu Šufflayu e të tjerëve– letra kërcënuese me nënshkrim "Za kralja i otadžbinu"-Për mbretin dhe atdheun), me të cilat i lënë në përgjegjësi me kokat e tyre personale dhe me jetët veta e të familjeve të tyre, po që se në kohën e qëndrimit të mbretit në Zagreb ndonjë protestë apo demonstratë.

2. Kësaj organizate terroriste, e cila mban emrin publik "Mlada Jugoslavija" mbreti Aleksandër i ka mbajtur fjalim publik, me të cilin tha për mënjanimin e deputetëve të zgjedhur kroatë, që ka zbatuar. Me fjalët: "Unë i kam mënjanuar deputetët", ai vetë e dha nxitjen respektivisht urdhëresën se me mënjanimin e tij formal nga parlamenti do duhet të kalohej në mënjanimet fizike, pra të likuidimit përfundimtar. Si shembull do të vlente 20. qershori 1928., kur në parlamentin e Beogradit janë likuiduar udhëheqësit kroatë.

Delegacioni i popullit kroat i përfaqësimit që më 25. janar 1930 ia dorëzoi Ligës së popujve në Gjenevë memorandumin, i cili njëherazi i qe dorëzuar edhe shteteve dhe organizatave të gjitha shteteve të kulturuara, duke ua tërhequr vërejtjen për gjendjen në Kroaci. Me këtë memorandum përpara gjithë njerëzimit ngrihej akuza kundër nëpunësve të shtetit të mbretit të Serbisë si kundër tmerrit dhe lemerisë, që qeveria po i bën mbi popullin kroat. Siç tregojnë faktet, këto tmerre nga ajo kohë ishin edhe më të mëdha.

Duke marrë parasysh këtë gjendje te tmerrshme, ne po ju lutemi, që Liga Ndërkombëtare të marrë të gjitha masat që këtij pushteti të dhunshëm t’i jepet fund.

Nuk guxon të heshtet kur vrasjet përdoren si mjet për arritjen e qëllimeve politike.

Nuk guxon të heshtet kur vrasësit madhërohen sikur heronj popullorë.

Mendojmë se vetvetiu Liga Ndërkombëtare për të drejtat e njeriut e ka detyrë që të apelojë te të gjithë ata të cilët i çmojnë të Drejtat dhe Liritë e Njeriut, që t’i kundërvihen kësaj llahtarie që po zotëron në Kroaci, të ngritin protestën më solemne. Të gjitha vendet, sidomos Franca, Gjermania, Polonia, Austria, ku ekzistojnë degët e Ligës Ndërkombëtare për të Drejtat e Njeriut, e kanë për detyrë të dalin si mburojë përpara këtij populli liridashës dhe i qytetëruar. Ne e presim vendimin tuaj dhe ju përshëndesim.

---------------------------------------------------------

Këtu është vendi i përshtatshëm të theksohet se po në parlament në Beograd, qe helmuar në kafe deputeti i Shkupit, Kolë Bojaxhiu, babai i Nënë Terezës dhe nga hemorragjia e brendshme ka vdekur për katër ditë, ngase helmi kishte qenë aq i fortë, sa që ia kishte gri e shkatërruar rropullitë, pa pasur mundësi t’i ndihmonin as mjekët!

Me sa dimë, derimëtash për këtë albanolog janë botuar këto libra: dr. Milan Shufflay: SERBËT DHE SHQIPTARËT, “Rilindja”, Prishtinë-1968; SERBËT DHE SHQIPTARËT nga Sh. B. Bargjini, Tiranë-2002; në kroatishte nga Darko Sagrak: Dr. MILAN pl. ŠUFFLAY HRVATSKI ARISTOKRAT DUHA, Zagreb-1998; Milan Šufflay: KONSTANTIN BALŠI?, Zagreb.

Mendojmë se kjo në shqipet është pak dhe duhet të bëjmë më tepër për këtë kolos. Ngase shkak i drejtpërdrejtë i atentatit ishte vizita e gjuhëtarit në Tiranë, dhe fill me t’u kthyer në Zagreb, ndodhi vrasja!! Mbretëria serbe nuk honepste gjurmime albanologjike e historike që do të vërtetonin autoktoninë shqiptare në Kosovë!

Dr. Milan Suflay, është historian kroat, njëri nga themeluesit e albanologjisë dhe romansier i parë i romanit diturorfantastik kroat.

Milan Shufflay

Nga të tjerët:

Me rastin e atentatit, reaguan me shkrimet e tyre: "Tribuna", Romë; "Berliner Tagblat"; "New York Times"; "Frankfurter Zeitung"; "Arbënia", Tiranë; "Vullneti i Popullit", Tiranë, etj. Me një memorandum të veçantë reaguan edhe kolosët e shkencës e të letrave si: Albert Einstein, Heinrich Mann, dr. Josef Bajza, dr. Max Hildebert Boehm, dr. Karl Fritzler, dr. Zenon Kuziela, dr. Martin Spahn, dr. Branimir Jeliq, Josip Milkoviq, Lumo Skendo, Faik Konica, si dhe Ligue Internationale des Droits des L'Homme, Federation Universitaire Internationale.

 

   

 

PËRKUJTIM

 

Me rastin e 4-vjetorit të vdekjes së hershme të më të dashurit tonë: familja, farefisi, miqtë dhe bashkëveprimtarët e shumtë anekënd atdheut, me mall dhe me krenari përkujtojnë

 

RAMUSH (Sahit) JASHARIN (1950-2002)

 

 

Të pikëlluarit: Familja Jashari nga Prishtina, Gjilani, Kumanova dhe nga Zvicra

 

 

PËRKUJTIM

 

Me rastin e 8-vjetorit të vdekjes të më të dashurit tonë: familja, farefisi, miqtë, bashkëveprimtarët dhe shkrimtarët anekënd atdheut, me mall dhe me krenari përkujtojnë

 

Dr. Lazër RADIN (1916-1998)

 

 

Të pikëlluarit: Familja Radi nga Prizreni, Tirana dhe nga Mërgata

 

 LUFTA E DRENICËS

DHE

SHABAN POLLUZHA

 Dielli

PRISHTINË

1991

 

34. “PO VDES PO NUK PO DI SE ÇKA PO BËHET ME KËTË POPULL”

 

(Kozhicë, Krasaliq, Krasmirofc, Gradicë, Qirez dhe Baks)

 

 

 

    Forcat shqiptare, të prira nga Shaban Polluzha, kur llshojnl rajonin e Obricë dhe Rezallës, kalojnë në zonën lindore të Drenicës dhe përqendrohen në fshatrat rrëzë Çiçavicës: Kozhicë, Krasmirofc, Gradicë dhe në disa lokalitete të tjera. Në këtë rrip toke tash veprojnë dhe e kontrollojnë forcat shqiptare. Shtabi vendoset në kullë te Mulla Jonuzit të Krasmirofcit. Ky fshat, ashtu si Rezalla, kishte pozitë mjaft strategjike dhe së andejmi mund të vëzhgohej një hapësirë mjaft e gjerë.

    Ndërkaq, brigade e katërt dhe e pestë të Kosovë e Metohisë mbanin katundet: Qirez, Likoshan dhe Prellofc. Shtabi ishte në Prellofc. Pas masakrave që ishin bërë në Polac e Prekaz, tani vazhdon vala e masakrimeve dhe e persekutimeve edhe në këtë pjesë të Drenicës, duke djegur fshatra të tëra, duke vrarë e duke shkatërruar çdo gjë. Këto dy brigada (IV dhe V) veprojnë me të njëjtat siç kishin vepruar edhe brigada e parë e Zyfer Musiqit dhe brigada të tjera malazeze e serbe.

 

Djegie për së gjalli

 

Rrallë ndonjëherë njeh historia jo vetëm e këtyre trojeve ndonjë masakër siç qe ajo e Kozicës. Brigada e IV dhe brigada V të Kosovës e Metohisë, të cilat i udhëhiqnin serbë e malazez, ishin antishqiptare e proçetnike dhe, si të tilla i kishin vënë vetes për detyrë të bënin shfarosjen masive të popullatës së pafajshme nëpër Drenicë dhe përgjithësisht në Kosovë. Më 13 dhe 15 shkurt të vitit 1945 këto dy brigada hyjnë në Kozhicë dhe masakrojnë në mënyrë më të egër gratë, pleqtë dhe fëmijët.

Duke dëgjuar për masakrat që kishin bërë këto brigada nëpër fshatrat tjera të Drenicës dhe duke pasur parandjenjë se edhe atyre mund t’u ndodhë ndonjë tragjedi e ngjashme, pjesa më e madhe e fshatrave të Kozhicës ikën në Çiçavicë dhe në fshatra tjera të Artakollit. Megjithatë, një pjesë e banorëve të këtij fshati, duke u nisur nga fakti se nuk i kishin bërë keq askujt, mbetën në shtëpi. Pas një përleshjeje që kishin pasur forcat e Shaban Polluzhës me ato partizano-çetnike në atë anë, ato detyrohen të tërhiqen në drejtim të Gradicës dhe tani këto brigada pa kurrfarë pengesash fillojnë terrorin. Të tërbuara nga mllefi dhe urrejtja kundërshqiptare, në të hyrë partizano-çetnikët ua shtinë flakën të gjitha shtëpive të Kozhicës. Nga banorët që kishin mbetur, disa u pushkatuan, e disa të tjerë i torturuan në mënyrat më barbare.

Rasti më tragjik dhe njëherësh më i dhimbshëm ishte kur dy pleq, Man Abedini dhe Dan Durmishi, i marrin dhe i ngujojnë në një ahur dhe ua shtien flakën. Çetnikët qëndruan aty derisa ata u bënë shkrumb e hi. Siç tregojnë dëshmitarët e këtij tmerri, bërtita e këtyre pleqve ishte aq e dhimbshme, saqë të shtinte në shtatë palë tokë. Çetnikët me uniformë partizane, vranë pastaj vëlla e motër (të rinj): Hana Qerimi dhe Habib Qerimi në oborr të shtëpisë së tyre.

Ata pushkatojnë edhe të tjerët dhe kështu krijojnë një imazh tragjik në këtë fshat rrëzë Çiçavicës. Digjen edhe bagëtitë, qentë e lidhur nëpër oborr, drithi në hambarë  dhe çdo gjë tjetër. Kozhica, e tëra mbetet nën gërmadha. Nga shtëpitë e djegura dilte vetëm tym. Ata që shpëtojnë, marrin botën në sy për të gjetur strehim në atë dimër të madh. Pasi bëjnë Kozhicën rrafsh me tokë, dy brigada hyjnë Krasmirofc dhe fillojnë të bastisin nëpër shtëpi: aty pushkatohen Osman Shabani dhe Abdyl Ymeri.

 

Në foto: Pjesë e ushtrisë serbe- Brigada e 26

 

Në Krasmirofc u dogjën shtëpitë e

 

Selim Sadrisë

Ahmet Avdisë

Rrustem Ymerit

Tahir Ademit

Osman Behramit

Miftar Salihut

Bajram Salihut

Feriz Nezirit

Tafil Nezirit dhe

Ali Nezirit.

 

Ndërkohë që zhvillohej lufta në Drenicën Perëndimore, shumë familje ishin strehuar në fshatrat rrëzë Çiçavicës. Secila shtëpi kishte marrë nga një familje refugjatësh. Familja e Mehmet Gradicës, të tri gratë e tij ishin vendosur në shtëpinë e Mulla Jonuzit të Krasmirofcit. I vetmi fëmijë (njëvjeçar) i Mehmet Gradicës, vdes në shtëpinë e Jonuzit dhe varroset në këtë fshat.

Në ato  ditë të vështira mbretëronte një solidaritet i madh, kështu që shtëpia që nuk kishte bukë, ndihmohej nga shtëpia që kishte, madje ndihmë me bukë e me tesha pati edhe prej katundeve përreth.

Brigada e katërt dhe e pestë e Kosovës e Metohisë vazhduan terrorin edhe  në disa fshatra të Drenicës Perëndimore, duke lënë shumë të vrarë nëpër shtëpi e oborre. Në Qirez pas bastisjes nëpër familje, nxjerrin dhe pushkatojnë burra e djem të pafajshëm.

 

Këtu u pushkatuan:

 

1.Mustafë Haliti

2.Liman Mustafa

3.Tush Mustafa

4.Latif Dani

5.Hetem Hasani

6.Ramë Brahimi

 

Pasi bënë këtë terror, ata plaçkitën bagëtitë, miellin, drithin nëpër hambarë, misrin e teshat e gjithçka tjetër. Fshatarët, tani mbesin pa bukë dhe pa shtrojë e mbulojë. Për të kaluar natën atij dimri të gjatë e të ftohtë, ndizeshin stufat pandërprerë – natën e ditën. Njerëzit flinin veshur. Ishte krijuar pasiguri e madhe dhe kishte frikë se mund të vinte edhe ndonjë brigadë tjetër e t’i pushkatonte ata që kishin mbetur.

 

 

35. KATËR VËLLEZËR NË PUSHKATIM

 

 

Ishte e kobshme dita  kur erdhën “partizanët” në katundin tonë. Më kujtohet, ka qenë shkurti i vitit 1945. Atëherë isha fëmijë fare i vogël, por rreth ngjarjeve të asaj kohe dija bukur shumë, sepse dëgjoja në odë prej të rriturve. Dija edhe për vrasjet që ishin bërë ndër fshatrat e tyre, të Drenicës. Ata hynë nëpër shtëpi, filluan të bastisin dhe të torturonin të rriturit, thotë Ahmet Salihu i Baksit.[3]

    Në një shtëpi të Baksit ishin katër vëllezër. Kur hynë partizanët, i nxorën jashtë që të katër dhe i pushkatuan. Këta ishin:

 

1. Sherif Shaqiri

2. Behram Shaqiri

3. Jonuz Shaqiri

4. Latif Shaqiri

 

Në fshat, pas kësaj tragjedie askush nuk mund t’i ndalte lotët. Qanin të gjithë, praktikisht u shua një familje e tërë. U varrosën të katër vëllezërit, por dhembja mbeti për një kohë të gjatë. Në Baks pushkatojnë edhe Osman Shabanin dhe Abdyl Ymerin. Këtë të fundit e kishin marrë nga shtëpia, gjoja për ta përcjellë brigadën në drejtim të Çiçavicës dhe kur ua tregoi rrugën, e vranë ndanë rrugës. Në Baks kallin shtëpitë e Hasan Xhemajlit, të Deli Muslit, Nebih Salihut, Mehmet Veselit dhe të Hajdin Shaqirit.

Në Kullën e Mulla Jonuzit të Krasmirovcit- siç thotë Ismail Mehmeti, ishin vendosur 30 njerëz të plagosur të forcave të Shaban Polluzhës, të cilët shëroheshin nga fshatarët e këtij lokaliteti. Për shërimin e tyre ishin angazhuar  shumë veta, jo vetëm të Krasmirofcit, por edhe të rretheve të tjera. Për shërim përdoreshin barna popullore, ndërsa plagët ua lidhnin me çarçafë jorgani. Sapo shëroheshin të plagosurit iu bashkoheshin shokëve të vet në front, ata me plagë të rënda vazhdonin  mjekimin.

Një ditë para se të vinte brigada e katërta dhe e pesta e Kosovë e Metohisë dhe pasi forcat shqiptare kishin kaluar rajonin e Gradicës, të plagosurit u bartën në shtëpi të Dervishollëve- u kujtohet dëshmitarëve të këtyre ngjarjeve. 

 

 

 

 

36. VDEKJA E BAJRAKTARIT TË LLAUSHËS

 

Miftar Bajraktari i njohur në Drenicë dhe me gjerë për pajtimin e gjaqeve e për zgjidhjen e shumë konflikteve ndër banorët e kësaj treve, inkuadrohen në brigadën e Shaban Polluzhës dhe ishte njëri ndër krerët kyç për marrjen e vendimeve. Në protestën e Podujevës thotë:

“Nuk bën të shkojmë në frontin e Sremit e t’i lëmë eshtrat nëpër Serbi, e në anën tjetër të tjerët të bëjnë terror mbi gratë e fëmijët tanë”. Ishte kategorik në mbrojtjen e shqiptarëve dhe të Kosovës, pa marrë parasysh viktimat që mund të shkaktoheshin.

 

Në foto: Miftar Bajraktari, njeri me autoritet në Drenicë

 

Miftar Bajraktari ishte burrë i gjatë dhe i zeshkët. Kishte mustaqe të zeza dhe shquhej për oratori e mençuri. Gëzonte respekt të thellë në Drenicë. E respektonte edhe Shaban Polluzha dhe atëherë e kontaktonte për çdo vendim që do të merrej.

Gjatë depërtimit të brigadës së Shaban Polluzës në rajonin e Drenicës Perëndimore (në Prellofc) sëmuret dhe sillet në kullën e Mulla Jonuzit në Krasmirofc. Po atë ditë vdes nga zemra. Ishte fillimi i shkurtit të vitit 1945. Tash Shaban Polluzha mbete pothuaj pa njeriun e parë. Siç tregon Ismail Mehmeti, Shaban Polluzha e qau melot këtë burrë të Drenicës.

-Më kujtohen fjalët e fundit të Miftar Bajraktarit- thotë Ismail Mehmeti kur, me gjithë dhembjen e madhe që kishte nëe zemër, pati theksuar:”Unë po vdes, por me zhig po shkoj që nuk po e di se çka po bëhet me këtë popull”?

 

 

37. PUSHKATOHET PSE S’IA ZBATH KËPUCËT!

 

Sa tronditëse vrasjet e fshatarëve të Drenicës nga partizano-çetnikët, flet edhe një tragjedi në Prellofc. Një xhandar i ish-Jugosllavisë me patrullën e tij vjen nëe këtë fshat dhe sillet si kapadai, duke urdhëruar Riza Ahmetin që t’ia zbathte këpucët. Por Riza i tha:”Këpucët s’ja kam dathë babës tem e jo më zy”. Xhandari shkoi i revoltuar dhe më nuk u duk në atë terren.

I njëjti xhandar më vonë inkuadrohet në brigadat partizane dhe, kur vijnë ata në Prellofc, shkoi në shtëpinë e Rizës që e kishte mbajtur mend mirë. I afrohet te dera. Në atë çast Riza kishte qenë duke ngrënë drekë. E le bukën dhe del. Aty shek “mikun” e tij të vjetër dhe menjëherë e lidhin dhe e pushkatojnë te lisat e Prellofcit- rrëfen nëe mënyrë tronditëse këtë ngjarje të çetnikëve në tesha partizane, Hajdin Mehmeti.

 

38. TE URA E PESTOVËS

 

Ura e Pestovës është e njohur për shumë ngjarje të së kaluarës sonë historike. Kjo urë, një kohë ishte i vetmi vendkalim për të kapërcyer lumin Sitnica, që lidhte rrafshin e Kosovës me Çiçavicën, pra me Drenicën. Shaban Polluzha dhe Mehmet Gradica, me të kthyer nga Shala gjatë depërtimit në drejtim të Çiçavicës, hetojnë se ura ishte bllokuar nga forcat e ushtrisë jugosllave. Bëhet plani i depërtimit. Mehmet Gradica me një grup të armatosur mirë dhe me zbatimin e një strategjie tejet efektive, arrin të shpartallojnë ushtrinë jugosllave dhe me atë rast u shkaktojnë viktima të shumta. Gjatë depërtimit mbi urë, nga anët tjera ushtria shtie prej së largu në forcat e Shaban Polluzhës dhe vriten disa luftëtarë të tij.Kështi- tregon Hysen Lutani, në këtë vend plagoset edhe i biri i Shaban Polluzhës, Tafa, dhe vritet Riza Gllanasella. Pas këtij depërtimi, forcat e Shaban Polluzhës (nëpër Çiçavicë) dalin në Drenicë për të vazhduar rezistencën e mëtejme kundër ushtrisë jugosllave.

 

 39. Ç’TRAGJEDI BËRI NJË BRIGADË SHQIPTARE

 

 

Nga fundi i vitit 1944 Brigada e Pestë e Shqiptarë vjen nëpër Drenicë dhe nëpër disa katunde bën mobilizimin e një numri të fshatarëve të kësaj ane. Kjo brigadë, duke kaluar nëpër Gllogofc, Likoshan e Glanasellë- kërkon Mehmet Gradicën, por atë nuk mund ta gjejë dhe gjatë udhëtimit në këto rajone, në malet e Gllanasellës, ndeshet me një grup, të cilit i printe Salih Tahiri. Ata të gjithë i marrin me vete, ndërkaq,- siç thotë Tahir Topilla, prijësin e këtij grupi prej dhjetë vetash, e ndalin në Gllanasellë dhe e torturojnë në mënyra tejet të vrazhda, duke ia nxjerrë thonjtë e këmbëve me darë e pastaj e pushkatojnë, kurse të tjerët i çojnë nëpër Qirez, ku marrin edhe dy fshatarë, për t’i dorëzuar në burgun e Mitrovicës.

-Isha në shtëpi,- tregon plaku i Qirezit, Shefqet Ismajli, kur më morën mua dhe disa fshatarë të tjerë të këtij katundi dhe na detyruan që me tel të kuq t’i lidhim ata që i kishin marrë në Gllanasellë dhe në Qirez. Dymbëdhjetë të lidhur tash i qesin përpara dhe nën komandën e një batalioni të kësaj brigade, i çojnë në Kozhicë, në kulla të Dan Durmishit. Për këtë ngjarje bëhet me dije komandanti i kësaj brigade, i cili gjendej në Polac. Kmandanti quhej Dan Kaloshi, ndërsa komisarë kanë qenëe Nela dhe Dula. Nga Polaci ky komandant vjen në Kozhicë dhe urdhëron që këta fatmjerë të dërgohen në burgun e Mitrovicës. Të përcjellë nga një brigadë, ata i çojnë në Oshlan, në shtpi të Hafiz Gjakës, ku pushojnë një copë herë, dhe pastaj i dërgojnë në burgun e Mitrovicës.

-Gjatë rrugës, si i rikujton Shefqet Mehmeti, ne që na kishin detyruar t’ i “grabitim”, u thamë komisarëve politikë se këta nuk kanë bërë asgjë, por, për shkak të pasigurisë i kanë lëshuar shtëpitë dhe kanë dalë në mal. Me t’i dëgjuar këto fjalë, Dula dhe Nela na thanë të këqyrim punët tona, sepse, në të kundërtën, mund të na gjente ndonjë e ligë edhe ne. Më nuk guxuam t’ua përmendnim ata fatmjerë.

Pastaj,në vend që të na lëshonin ne që ishim në rolin e “grahësve”,me shumë na mobilizuan në brigadën e tyre dhe na çuan për në Sanxhak. Atë natë kur dorëzohen këta fshatarë në burgun e Mitrivicës, u mor vesh, në bazë të raportit të brigadës së Shqipërisë, pushkatohen.

 

Emrat e të pushkatuarve:

 

    Rifat Rexhepi-Gllanasellë

    Sylë Zena-Gllanasellë

    Nebih Halimi-Gllanasellë

    Hajdin Bajrami-Gllanasellë

    Jakup Musliu-Gllanasellë

    Mustafë Musliu-Gllanasellë

    Shaban Ibishi-Qirez.

 

U pushkatuan edhe dy të tjerë,por emrat e tyre nuk arritëm t’i indentifikojmë.

 

Si në tregimet arabe”Një mijë e një net”

 

 

Tahir Toplina me autorin

 

Fati në jetë nganjëherë u ngjan përrallave arabe në “Një mijë e një net”. Tahiri përjeton të njëjtin fat sit ë tjerët deri në burgun e Mitrovicës. Atë natë dimri,si pat rrëfyer Tahiri,në derë të dhomës së burgut u paraqit një officer i OZN-së dhe filloi t’i thërrasë me emër të gjithë ata të tgrupit tonë,por,ngase në atë dhomë kishte edhe shumë të tjerë të burgosur, ky oficer kur thotë të dalë Tahiri,në vend se të dilja unë,doli një njeri tjetër,që e kishte emrin gjithashtu Tahir dhe pushkatohet bashkë me të tjerët. Kështu Tahir Rizahu shpëtoi dhe jetoi deri vonë.

 

 

40 JETA NUK ËSHTË LOJË, POR LUFTË

 

 

Gjatë depërtimit të brigadës së Shaban Polluzhës nga malet e Tërnafcit në drejtim të Çiçavicës, zhvillohet një luftë e rreptë me ushtrinë jugosllave,e cila që më parë kishte zënë pritë. Në këtë përleshje të fortë mbesin viktima nga të dy palët. Në këtë log Lah Ismailit i plagoset rëndë i vëllai dhe duke, mos pasur mundësi ta bartë,sepse zihej edhe ai nga ushtria jugosllave,ndalet për një çast dhe mendon se ç’duhet bërë: të lihej vëllai, do të zihej dhe do të masakrohej,ta bartte nuk ishte e mundur se zihej edhe vetë,atëherë vendosi t’i binte pushkë dhe të ikte,zgjidhja ma tragjike për Lahun në pamundësi të vepronte ndryshe.

Është kjo ngjarje e dhembshme, t’ia kthesh pushkën vëllait, por e tillë ishte situate, sepse jeta,megjithatë nuk është lojë, po luftë.

Lah Ismaili len trupin e ndekur të të vëllait dhe vazhdon luftën kundër ushtrisë jugosllave.

Jeta,shpeshherë është e zymtë,por ajo duhet të kuptohet si e tillë.

Në luftën e Drenicës, shpeshherë janë përleshur forcat shqiptare të Shaban Polluzhës me brigadat partizane, që ishin të përbëra nga shqiptarë ose që kishin të përzier shqiptarë e serbë.Janë shënuar disa raste të tilla të përleshjeve njanacionale (forcat e Shaban Polluzhës me batalionin e rinisë së Kosovës,kryesisht shqiptarë) dhe disa raste të tjera. Duhet përmendur se në çastin kur janë informuar se po fultonin në mes veti,shqiptarët me shqiptarë,është ndërprerë dueli,me përjashtim të brigadës së Malë Sadikut. Në fakt Malë Sadiku ishte njëri ndër komandantët më të tmerrshëm,i cili me tradhti vret disa njerëz të Shaban Polluzhës,porn ë duel me të i humbë të gjitha luftërat.

Në një rast,kur përleshen forcat e Shaban Polluzhës me ato partizane (në relacionin mali i Godancit- Çiçavicë),si pohojnë dëshmitarët,prej shpati në shpat dëgjoheshin zërat e dy vëllezërve,njëri në anën e Shaban Polluzhës e tjetri në anën e partizanëve,duke i thënë njëri-tjetrit:”O prite vëlla,prite plumbin tim”.

Kështu,për një kohë u dëgjuan zërat e tyre. Ishte kjo skenë tmerruese,kur sheh vëllanë duke luftuar me vëllanë,tregojnë dëshmitarët. Siç theksojnë sot pjesëmarrësit e luftës së Drenicës,në rate të tilla, gjithherë jemi munduar t’u shmangemi dueleve vëllavrasëse. Dhe në të shumtën e herëve, ia kemi arritur qëllimit.

Madje edhe vetë Shaban Polluzha na thoshte që,ne raste të tilla,të mundoheshim për t’u shmangur gjakderdhjes. Përleshjet e brigadës së tij me ato partizane shqiptare i përjetonte shumë rëndë, dhe këtë e quante tragjedi kombëtare. Në një vend pat thënë:”Përse shqiptarët luftojnë në anën e atyre që na kanë vrarë përherë dhe janë munduar të na shfarosin pa marrë parasysh ku kemi qenë?Këtë nuk mund ta kuptoj!”

 

 

41. IKNI SE KA RA “TIFUSI”

 

 

Gjatë luftës së Drenicës 30 veta (shqiptarë)vijnë për t’u strehuar në Grabofin e Epërm. Ata i merr në konak Sheqë Mjekkiqi. Të nesërmen katundi rrethohet prej partizanëve dhe hynë për të bastisur shtëpi për shtëpi.Me të dëgjuar se ishin rrethuar,Sheqa,një plak i zgjuar,bën planin se si t’i shpëtojë mysafirët në kullën e tij,që kishin dezertuar prej ndonjë brigade,me gjasë,partizane. Heq çergën nga të shtruarit dhe nis ta nxjerrë sanën përjashtë. Sana e shtruar nën çergë kishte gjashtë muaj që nuk ishte shkundur dhe kishte zënë një pluhur tejet të rëndë. Mysafirët mbetën në pluhur në kullë,kurse plaku sanën e kishte grumbulluar para dere,ku ishte krijuar praktikisht një mjegull e dendur dhe nuk shihej gjë. Me të ardhur partizanët para kullës,e pyesin plakun se ç’ishte gjithë kjo erë e rëndë e gjithë ky pluhur. Mixha Sheqë u thotë atyre:”Ikni,se na ka ra tifusi!”Kur dëgjuan partizanët këto fjalë,për pesë minuta u larguan nga katundi. Pasi ikën ata,ai rregulloi odën dhe i ndali atë natë të tridhjetë dezertorët. Pra,në këtë mënyrë,ky plak mendjeprehtë I shpëtoi nga tragjedia mysafirët e tij.

 

 

42. PAJTIMI I SHABANIT ME MEHMETIN

 

 

Më herët ishin bërë përpjekje për pajtimin e Shaban Polluzhës me Mehmet Gradicën,por kjo u arrit në pjesën e parë të muajit shkurt të vitit 1954,me ndërmjetësimin e krerëve të Drenicës,Rexhep Gjelit,Mulla Ilaz Brojës dhe të disa krerëve të tjerë,-thotë Tahir Topilla i Gllanasellës, i cili njëherësh është edhe dhëndër i Shaban Polluzhës. Pajtimi bëhet në kulla të Isuf Gradicës. Si e kujtojnë këtë dëshmitarët,në këtë kohë Mehmet Gradica kishte me vete nja 30 veta.

Më pastaj, të bashkuar, Shabani dhe Mehmeti, nisen për në Shalë të Bajgorës, ku qëndrojnë një kohë të shkurtër për t’u kthyer prapë në Drenicë.

 

 

43 SHABAN POLLUZHA

 

 

Shaban Polluzha u lind më 1871 në fshatin Godanc të Drenicës. Rrjedh prej një famijeje të varfër, e cila mezi siguronte kafshatën e gojës. I ati i tij ishte shpërngulur përkohësisht nga Polluzha në Godanc, ngase kishte marrë më shumë sipërfaqe toke nga begu i atij rajoni. Familja e tij sërish kthehet në tokën e mëparshme në Polluzhë. Shabani qysh si fëmijë ishte kacafytur me problemet e luftës për ekzistencë. Në këtë kohë sheh format e vrazhda të eksploatimit të fshatarësisë në Drenicë nga sundimi turk,e më vonë edhe nga ai serb,bullgar e austrohungarez, dhe sërish nga ai serb. Si i ri, shpeshherë kishte rënë në konflikt me njerëzit e pushtetit. Duke provuar këmbënguljen e tij në mbrojtjen e interesave të fshatarësisë, rrethi i Polluzhës në kohën e pushtimit bullgar, e zgjedh përfaqësues të vetin (çaush). Polluzha aso kohe gjendej në vijën kufitare të pushtimit austro hungarez. Shaban Polluzha nuk bmante mbikëqyrjen vetëm në zonën pushtuese bullgare, por shpeshherë dilte edhe në anën austrohungareze për të parë se si jetonte populli në atë pjesë. Përderisa pushtuesit bullgarë bënin zullum të madh në pjesën e vet mbi fshatarë,në anën tjetër pushtuesi austrohungarez ishte më i matur dhe mundohej të përfitojë sa më shumë popullatën vendase, duke përfillur deridiku të drejtat kombëtare,dhe duke hapur shkolla në gjuhën shqipe.

Në një vizitë që i bën mikut të tij Ymer Dobra në Vërbofc, takohet me një ushtarak që quhej Jeft Bullgari, i cili asokohe plaçkiste pa mëshirë pasurinë e fshatarëve të Drenicës. Bie në konflikt me të dhe e rreh. Ai deshi  ta vrasë, por nuk e lanë njerëzit, sepse i frikësoheshin hakmarrjes së regjimit bullgar. Menjëherë burgoset me gruan dhe me tre fëmijët në Prishtinë. Në burg rri tre muaj. Me të dalë nga burgu,Kosova pushtohet sërish nga Serbia. Shaban Polluzha ngre zërin edhe kundër këtij regjimi,i cili ishte shumë më perfidy se i pari.

Për rezistencë që i bën, ai burgoset në Serbicë dhe Mitrovicë. Në vitiet 1920 bie në kontakt me Azem Bejtën. Për disa çështje kishin pikëpamje të kundërta. Më në fund merren vesh për veprim të mëtejmë. Shaban Polluzha në këtë periudh ishte zgjedhur kryetar komune në Polac.

Lëvizja kaçake çlirimtare në këtë kohë kishte marrë për pjesëtim të gjera në tërë Drenicën,dhe përgjithësisht në Kosovë. Regjimi serb,duke qenë i brengosur për këtë, fillon të, marrë masa për shuarjen e kësaj lëvizjeje përparimtare. Përgatiten xhandarmëri dhe togje ndëshkuese ushtarake.

Në vitet 1920-1921, në Obri vjen komandanti me disa togje ushtarësh dhe thërret të gjithë kryetarët e komunave (Shaban Polluzhën, Isuf Gradicën, Sadik Zenelin. Sadik Lutanin dhe Rexhep Vojvodën), me qëllim që edhe këta të ndihmojnë në zhdukjen e kaçakëve. Mbledhja ishte caktuar në mëngjes, por Shabani me qëllim arrin atje rreth orës 12.Kur deshi të niset për këtë takim, gruaja e tij e parë Hanifja nga Zhilivoda, i thotë Shabanit:-Si po shkon atje ta rrethosh mikun tënd, Azem Bejtën?- Jo, iu përgjigj Shabani, ju gratë nuk dini.Unë nuk po shkoj ta rrethoj Azemi Bejtën, se ai gjendet në krye të Çiçavicës, e ata do t’i dërgoj në fund të Çiçavicës.

Kur arrin (me vonesë) në Obri, komandanti i togut nis t’i bërtasë, por Shaban Polluzha i thotë se deri tash nuk i është frikësuar askujt dhe nuk di t’i frikësohet as atij. Nëse ta mban, do të të rras “dizgin” me kaçak-i tha. Shaban Polluzha e dinte se në fund të Çiçavicës është Zenel Baica me luftëtarët e vet,e për t’ia arritur këtij famën, më parë e lajmëron Zenelin dhe i thotë komandantit të togës të ecte përpara për te kaçakët. E çon atë deri në Likoshan,duke i thënë se nëse i vritet qoftë edhe  një fshatar rrugës a nëpër shtëpi, nuk do ta nxjerrësh kryet gjallë nga Drenica.Komandanti me togën e vet,kur arrijnë në Çiçacicë, Zenel Baica ia kërset pushkën dhe gjatë katër orëve, sa zgjati bejeta, i shkakton humbje të mëdha, duke i vrarë një munër të konsiderueshëm ushtarësh.

 

Shaban Polluyha (1871-1945)

 

E bija e Shaban Polluzhës, Fata,tregon sot se shtëpia e tyre ishte rrethuar disa herë nga xhandarmëria. Në një ratr, kur ishte i rrethuar, Shabani I kishte thënë nga kulla xhandarëve, të largoheshin sa nuk ishte vinë.

Në Luftën e Dytë Botërore, në kohën e pushtimin Italian, burgoset me gjithë familje në kullën e Sheremetit në Pejë në 1641. Merr pjesë në mbrojtjen e kufirit në Rozhajë, e pastaj me brigadën e tij në Jeni-Pazar për t’i mbrojtur muslimanët e asaj ane nga çetnikët, që në atë kohë bënin reprezalje të mëdha, duke i vrarë dhe duke u djegur tërë pasurinë. Atje qëndron një kohë përderisa i zmbrap forcat çetnike dhe me luftëtarët e vet kthehet në Drenicë. Nha fundi i Luftës së Dytë Botërore, angazhohet në anën partizane, por nuk u pajtua me vrasjet që i bënin brigadat serbe e malazeze dhe OZN-ja në Drenicë, prandaj nis luftën kundër tyre.

 

 

44. VIGANI I KOSOVËS

 

 

I qetë në bisedë dhe njëkohësisht stoic në jetë,gjithherë në ballë të detyrës dhe përherë në zemër të popullit (kombit),Shaban Polluzha,si thotë Ajet Haxhiu,mbetet vigan i kombit.Duke pasur tipare të një burri të madh,arrin autoritet dhe gëzon përkrahjen e masës së gjerë të Drenicës,dhe jo vetëm të saj.

Shaban Polluzha,ishte një burrë me shtat mesatar dhe sipas traditës mbante tirq të zinj me gjashtë fije gajtani,shokë të kuqe me vija të zeza,xhamadan të zi e këmishë të bardhë.Në sytë e tij shihej çilteria dhe qëndresa,në brez mbante armën,kurse në plis flamurin kombëtar;në mendje fatin e shqiptarëve dhe të Kosovës.Në një rast,kur një bashkëluftëtar i tij gjatë darkës bëri naze se buka ishte e papjekur,i tha:”A din se jemi në luftë,e nuk jemi në shtëpi”.Kishte moral të fortë dhe mund të thuhet nuk kishte edhe një shok si vetë.Të hysh në luftë në moshën 75-vjeçare,do të thotë të jesh specific,do të thotë të jesh stoic dhe ta kesh qëndresën metaforë të jetës.Ky, pra ishte Shaban Polluzha,i cili gjatë rrugës prej Obrisë për në Tërstenik,duke i parë fshatarët se vuanin për bukë dhe nga të ftohtët e madh,pat thënë:”Më shkoi populli poshtë ,dhe kjo po m’i shkurton këmbët”.I patën shkuar lotët fytyrës. Ata nuk ishin vetëm lotët e tij, port ë gjithë kosovarëve, që aso kohe i ishin nënshtruar terrorit të egër serb e jugosllav.

Thoshte:”Jeta është luftë dhe si e tillë duhet të kuptohet”. Te ura e Pestovës, kur i plagoset djali i tij, Tafa, i drejtohet me këto fjalë:”Gjaku në këmishë të bardhë,është si lulja kur gufon te dalë”. Si komandant i respektonte të tjerët. Në Podujevë, Feriz Bojës i thotë:”Hajt, bre djalë, hajt, sa hije të paska pushka dhe dija!”

 

 

45. Ç’SIMBOL BARTTE  SHABAN POLLUYHA

 

 

Tribuni i popullit,Shaban Polluzha,në të gjitha etapat e jetës së tij u angazhua për mirëqenien e popullit shqiptar,duke mos kursyer asgjë për të,madje as jetën,as familjen e as truallin dhe kullat.Ideali i tij për pavarësi kishte zënë vend në shtatin e tij qysh në moshën e re.Për këtë ideal,më vonë do të japë edhe jetën.

Gjatë rezistencës që i bëri ushtrisë jugosllave në Drenicë e në Shalë te Bajgorës,u dëshmua si prijës dhe tribun.Në këtë periudhë Shaban Polluzha bartte flamurin kombëtar.më të cilin mbështillte plisin e bardhë.Pra,në të njëjtën kohë flamurin dhe plisin-plisin mbështjellë me flamur!Në kujtimet e veta Tahit Topilla thotë se Shaban Polluzha,asnjëherë nuk doli pa flamur,sepse për të luftonte dhe për të ishte i lidhur gjatë tërë jetës.Me të u vra dhe për të dhe jetën!

 

 

 

46. N: FSHATIN E MEHMET GRADICËS

 

 

Fshati Gradicë është i njohur për rezistenc kundër regjimeve të hershme e te vonshme.Ky fshat i Drenicës nuk përfilli ligjet e pushtuesve, ngase ato i konsideroi gjithmonë sit ë huaja dhe me mënyra të ndryshme iu kundërvu, duke mos paguar as targa dhe as tatime që caktonin autoritetet e pushtetit.Në kohën e Serbisë,këtu u zhvillua shumë Lëvizja kaçake, e cila nëpër malet e Çiçavicës i bën rezistencë të pandërprerë xhandarmërisë dhe u shkakton atyre humbje të konsiderueshme. Po nga ky fshat del Lec Gradica, i njohur si rebelues, i cili nuk pranoi anjëherë regjimin serb dhe u betua se do të lutojë deri në fund,kundër tij. Dhe, kështu veproi derisa u vra tradhtisht.Populli i Drenicës e vlerësoi lart për kundërshtimin që i bëri këtij regjimi, dhe thuri këngë për trimërinë e tij,e njëherësh demaskoi “hafiet” që punonin në llogari të pushtuesit.

Nga kjo familje,më vonë,lindi edhe Mehmet Gradica dhe burra të tjerë,që vazhdojnë mospajtimet me politikën e pushtuesve serbë. Duke dëgjuar autoritetet shtetërore për rebelimin e tyre,rrallëkush ia mësyri Gradicës.Në fakr, kushdo që ka marrë atë rrugë, nëse ka mbetur gjallë,është kthyer tejet i zhgënjyer.

Gjatë Luftës së Drenicës,në afërsi të këtij fshati,forcat shqiptare me Shaban Polluzhën dhe Mehmet Gradicën ne kye i detyrojnë partizanët të tërhiqen nga Çiçavica,duke u shkaktuar humje.Në këtë përleshje dhanë kontribut të shumëfishtë edhe banorët e këtij fshati.

Kur një brigadë partizane kishte hetuar se nuk ishte atypari Mehmet Gradica dhe meshkujt e tjerë (kishin shkuar me Shaban Polluzhën), si përngut vret dhe masakron disa fshatarë dhe kallin shtëpi për t’u larguar shpejt e shpejt nga ky rajon.

 

     Në Gradicë pushkatohen:

   

     Milazim Ukaj

    Rexhep Muhaxheri

    Lah Dervishi.

 

Kallën shtëpitë e Maliqit dhe Bahtirit.Ndërkaq, në front, gjatë Luftës së Drenicës vriten:

 

    Lah Dibrani

    Murtez Ademi

   Sylë Ramadani

   Lamë Aliu

   Vesel Lahu  dhe

   Muharrem Jetullahu.

 

 

47. NË DËRVAR KRISI BATARJA

 

 

Një grup prej shtatë vetash (të OZN-së së Vuçitërrnës) nisen me detyrë  të caktuar për në Dërvar që të bastisin shtëpinë e Hysen Bojkut.Ata hyjnë Brenda dhe gjatë disa orësh maltretojnë të gjithë anëtarët e familjes ,duke i lidhur e duke bërë dhunë shtazarake ndaj tyre.Për këtë terror që bëhet,ndërkohë,informohet i tërë fshati.Një numër i madh njerëzish dalin për të protestuar kundër këtij akti vandalist.Mirëpo,shtatëshi i OZN-s,tani do t’i qërojnë e hesapet edhe me ta.Në të vërtetë,fillon përleshja e rreptë,me ç’rast Brenda një kohe të shkurtër,mbesin të vrarë të shtatë njerëzit e OZN-s.

Pas kësaj ngjarjeje,këshilltarët e fshatit shkojnë në Vuçitërrnë në mëryrë që të informojnë se çka kishte ndodhur në Dërvar.Mirëpo,këta hetojnë se po përgatitej një e keqe për fshatin e tyre dhe menjëherë ikin e kthehen prej nga kishin ardhur.Lajmërojnë të gjitha familjet se duheshin larguer sa më parë nga fshati,se në të kundërtën do ta pësojnë rëndë.

-Të gjithë u përgatitem të ikim në drejtim të Çiçavicës,-thotë Hasan Salihu,por shumë shpëjt arritën një brigadë e Shqipërisë,si duket ishte brigade e pestë,dhe një brigadë serbe së bashku me atë të mbrojtjes popullore (KNOJ) dhe rrethuan Dërvarin, Mihaliqin, Shallcin, Reznikun e fshatra të tjera rrëzë Çiçavicës. Njerëzit e këtyre pesë katundeve merren nga këto brigade (me përjashtim të disa fshatarëve që kishin ikur më herët në Çiçavicë) dhe sillen te shtëpija e Hysen Bojkut në Dërvar. Aty ishin rreth 200 veta që ruheshin nga të gjitha anët prej ushtarëve.Në atë vend vjen edhe ali Shukrija,i cili asokohe gjendej me funksion në Vuçitërrnë.Aty vijnë edhe shumë të tjerë.Na komanduan të uleshim. Në momentin kur u ulëm,-rrëfejnë dëshmitarët e kësaj ngjarjeje, gjithnjë nën tytat e pushkëve,afrohet Ali Shukrija dhe thotë se të gjithë ata që janë të Dërvarit, të çohen në këmbë. U ngritëm 21 veta.

 

Yenel Salihu, njëri nga 21 viktimat e Dërvarit

 

Meqë ishte tollovi e madhe, tre veta nga Dërvari nuk u çohen (kishin hetuar se çka do të ngjajë). Këta ishin Ialam Hyseni, Ahmet Hajdari dhe Hazir Haziri. Të tjerët lirohen,ndërkaq 21 fshatarë të Dërvarit dërgohen në Vuçitërrnë. Dy ditë i mbajnë aty dhe pastaj i kthejnë përsëri në Dërvar,ku i pushkatojnë të 21-tit.

 

Komandanti i Brigadës së V-të shqiptare (i dyti nga e djathta)

 

Pas pushkatimit të këtyre fshatarëve, fillon terrori nëpër shtëpia, ku tani kishin mbetur vetëm nga e fëmijë, ngase një pjesë e meshkujve pat arritur të ikë në malin e Çiçavicës. Fillon terrori. Kallen me themel shtëpitë dhe tërë pasuria e Zenel Salihut, Behram Salihut, Bislim Hajrës, Hysen Bojkut dhe Kamber Hajdinit. Në këtë masakër morën pjesë të gjitha brigadat që kishin rrethuar pesë copë katunde dy ditë më parë.

Hasan Salihu tregon se si me një vëlla kishin arritur të ikë para se të qitej rrethi famëkeq,por vëllai tjetër Asllani u vra sit ë gjithë të tjerët.Pjesa më e madhe e fshatarëve pat ikur se në të kundërtën do të shkaktohej tragjedi e rëndë.

Kufomat mbetën ditë të tëra mbi dhe,përderisa u khtyen të tjerët që kishin ikur.Shumë kufoma i kishin shkatërruar qentë-thotë Hasani.

 

    Në këtë tragjedi masive u vranë:

 

Asllan Salihu

Zenel Salihu

Musli Salihu

Nebi Salihu

Besim  Hajra

Hajrë Hajra

Riza Hajra-15 vjeçar

Hetem Murtezi

Hazir Ibishi-13 vjeçar

Ali Tahiri-80 vjeçar

Beqir Tahiri

Hasan Tahiri-80vjeçar

Azem Tahiri

Kadri Ymeri

Zymber Ymeri

Shaban Ymeri

Selman Zeqiri

Zeqir Zeqiri

Man Selani

Mersel Abazi

Veli Abazi.

 

 

Përqafim tragjik

 

 

Më kujtohet si sot,si atë ditë,kur erdhën në oborrin e shtëpisë sonë një brigadë e OZN-s nga Vuçitërrna,e përbërë kryesisht nga sërbët dhe një brigadë e Shqipërisë dhe ua futën zjarrin shtëpisë,ahreve dhe plemes.Nuk kasha më shumë se 11 vjet.Në shtëpi mbetëm vetëm me motrën,e cila kishte dy vjet më shumë se unë.Të tjerët,pas vrasjes se babit një ditë me parë,kishin ikur në drejtim të Çiçavicës.Babai im I ndjerë para pak kohësh kishte blerë një qerre të “hekurit”,që qëndronte në afërsi të plemes,të cilën e shtynë të kallej edhe ajo.Me motrën,-tregon Islam Salihu,i dolëm qerres përpara për ta ndal që të mos hynte në flakën që kishte kapur plemen.Mirëpo ,dy veta të brigadës së OZN-s,sërbë të rajonit të Vuçitërrnës,na shtynë që të dy ne në flakën e madhe të plemes.Për fatin tonë të mirë,aty qëllon Brahim Dushi,partisan i brigadës së Shqipërisë nga Shkodra,dhe na nxori.Kur na shpëtoi nga rreziku,-thotë Islami,më shtëngoi me tërë forcën dhe filloi të qajë.Ata pastaj shkuan,e unë me motrën mbetën fillikat,duke shikuar çdo gjë tonën si e gëlltiste flaka.Nata ishte afër.Filloi të bjerë edhe borë…

 

 

Tragjedia e dytë

 

 

Dy muaj më vonë në Dërvar,diku rreth 25 janarit të 1945-ës,kalon një brigadë,me gjasë ishte brigade e 27 serbe,e cila banorëve të këtij lokaliteti u shkakton tragjedinë e dytë.

Të frikësuar nga llahtaria e mëhersshme,burra,gra e fëmijë të këtij katundi,mbyllen nëpër shtëpi,sepse nuk kishin kurrfarë mundësie të ikjes.Brigada e kobshme rrethon një lagje dhe vret-Behram Hazirin,Sejdi Hazirin dhe Ferat Nevolanin.

Behram Haziri,plak i verbër në të dy sytë,nxirret nga shtëpia dhe qitet në obor,njëri prej ushtarëve i bërtet të ecte përpara drejt të tjerëve,por si i verbër që ishte,hasi në një gardh të oborrit.Një grua u tregon se plaku është i verbër dhe nuk mund të ecë.Ushtaraku i përgjigjet:”Tash do të ecë dhe do t’i shërohen sytë!”.Pushkatohet mu te gardhi, ku ishte ndalur.

 

48. NATA E FUDIT NË BEZHENIQ

 

Bezheniqi do të jetë fshtati i fundi që do t'i bëjë konak heroit tonë kombëtar, Shaban Polluzhës. Ishte shkurti i vitit 1945. Bënte ftohtë dhe binte borë. Lufta kishte marrë shumë viktima të pafajshme. Këtë terror e ksihin bërë shumë brigada partizane. Qëllimi i tyre ishte shfarosja e shqiptarëve. Veprohej sipas elaborateve të përpunuara mirë e mirë.  Drica ishte lodhur nga varrimi i viktimave. Shaban Polluzha ishte munduar me tërë qenien e tij për të ndaluar gjakëderdhjen e shqiptarëve, por ushtria jugosllave këtë e kërkonte me çdo kusht. Më 15 shkurt, Shaban Polluzha dhe Mehmet Gradica shkojnë në kulla të Fekë Zenunit.

-Më kujtohet kur në të errur erdhën diku rreth 70 veta, me Shabanin dhe Mehmetin në krye. Me ta ishin edhe Rexhep Gjeli, Hazir Gjaka, Isuf Gilani, Muharrem Smakiqi e disa të tjerë, kujton ardhjen e Shaban Polluzhës Hysen Beqiri në kullat e tij. Natën e parë, Shaban Polluzha ishte pak a shumë i lodhur. Pasi hëngrën darkë, Hazir Gjaka me një grup tjetër doli në lagje që ishte karshi nesh në Bezheniq. Roje bënin një grup prej 10 vetash. Nganjëherë terrenin e kontrollonte Mehmet Gradica, i cili mbante tesha oficerësh.

Të nesermen tërë ditën ishte qetësi. Në Bezheniq kurrëfarë lëvizjesh. Në shtëpitë tona, - si thotë Hysen Zenuni ishin më se 70 anëtarë të familjes sonë dhe familjeve të fshatit. Kishin ardhur tek ne për shkak sigurie.

Erdhi edhe ajo mbrëmje. Shtruam darkë për të gjithë. Aty vijnë dy partizanë të brigadës së Malë Sadikut. Dhe, duke menduar se janë njerëzit e brigadës së tyre, hyjnë brenda. Në të hyrë thonë "Vdekje fashizmit!" dhe pritej përgjigja "Liri popullit!" Kur panë se askush nuk jep kurrfarë shenje, hetuan se kishin humbur orientimin. Mehmet Gradica menjëherë ngrihet në këmbë dhe kërkon një brisk për t'u prerë veshët. Shaban Polluzha ndërhyn, duke u thënë që t'i dorëzojnë armët dhe t'ia përcjellin të falat Malë Sadikut, se ne jemi në shtëpitë e Beqir Zenunit. Kur ata arrijnë në brigadë të vet, që ishte në Obri, tregojnë se çka u kishte ndodhur dhe komandantit Malë, ia përcjellin amanetin e Shaban Polluzhës. Pas një kohe, kjo brigadë rrethon fshatin Bezheniq.

Rreth orës 22 fillon përleshja në dy fronte. Në njërin front prej kulle, ku ishin Shabani dhe Mehmeti, kurse në frontin tjetër ku ishte Hazir Gjaka. Brigada e Malë Sadikut hyn si "sanduiç" në mes tyre. Nga kulla ku ishin Shabani dhe Mehmeti, qysh në fillim vriten 25 ushtarë të Malë Sadikut,- thotë Hysen Beqiri. Të gjithë këta mbesin të vrarë në oborr timin. Kur kthejnë të ikin, bien në frontin tjetër të Hazir Gjakës dhe kështu në livadhe të Bezheniqin mbesin të vrarë 60 të tjerë të brigadës së Malë Sadikut.

Ata që shpëtojnë,- tregon Hazir Demaku, vijnë në Obri po atë natë dhe tregonin se ni Mehmet Gradica me njerëzit tjerë të Shaban Polluzhës kishin shkatërruar brigadën e Malë Sadikut. Sipas rrëfimeve të atyre që shpëtuan, thuhat se ata kërkonin Malën që të paguante borgjet që i kishte ndaj Shaban Polluzhës dhe popullit të Drenicës. Por si të zihej Malë Sadiku, i cili kur e dinte se aty janë Mehmet Gradica e Hazir Gjaka, rrinte largë e më larg. Çante të tjerët në front.

Nga ana e Shaban Polluzhës plagosen Hasan Bajraktari i Llaushës  dhe  Sokol Durmishi i Rakinicës, të cilët zihen nga partizanët dhe pushkatohen të nesermen, në Bezheniq.

 

 

49. Si u vra Shaban Polluzha

 

Prej Bezheniqit shkojmë te Devoranët e Tërstenikut dhe vendosemi në tri kulla. Të nesermen në mëngjes, më 17. II. 1945, rrethohemi nga të gjitha anët prej shumë brigadave e divizioneve ushtarake që ato ditë ishin përqëndruar në Drenicë. Luftuan prej mëngjesit e deri në orën 15. Me qenë se ishim në kulla, sado që kishin forca të mëdha ushtarake, ata nuk mund të na ofroheshin. Diku rreth orës 16 kanë mbërritur topat, me të cilët fillojnë të na gjuajnë. Gjylet e topit, - thotë Ramadan Polluzha, rrëzuan një pjesë të kullës, ku isha unë. Kur erdhi mbrëmja shkova në kullën ku ishin babai dhe Mehmet Gradica. Shaban Polluzha plagoset nga trarët e kullës së rrëzuar, kuse Mehmet Gradicës i kishte rënë gjylja e topit në këmbë. Kur dolëm në rrugën kryesore në drejtim të Gllogofcit, atë e mori një plumb i kobshëm në gjoks dhe, pa hyrë në Gllobar, Shaban Polluzha vdes. Së bashku me Ali Ahmetin dhe Sejdi Mehollin vendosëm që kufomën e babait ta qojmë në pusin e thellë të lumit

 

 

 

foto

 

 

 

Drenica, në afërsi të tunelit të Poklekut. Aty thyem akullin dhe lëshuam kufomën. Atë natë pastaj shkova në Vuçak dhe ndenja tri ditë, mandej në Obri dhe në katunde të tjera të Drenicës. Diktohem nga shefi i atëhershëm i OZN-së Serbicës, Rasim Çerkezi dhe burgosem. Më qojnë në Prishtinë, ku edhe filluan torturat, Më thonë të tregoj për babain. Atëherë, rreth vrasjes së tij ishin përhapur variante të ndryshme, ngase nuk ishte gjetur kufoma e tij.

Nga dhuna që ushtronin mbi mua, tregova se e kisha lëshuar në lumin Drenica. Më morën dhe më quan te pusi. Me orë të tëra lëshuan grepat, por kot. Më thanë se gënjeja. Nuk është këtu. Njëri nga shumë veta të OZN-së që ishin aty, kishte dalë nha dyqind metra nën pus për të shëtitur dhe pa trupin e babait, të cilin lumi e kishte qitur në breg. Më thonë se a është ky Shaban Polluzha. U përgjigjem se po. Me një qerre e bartim deri në Gllogofc. Aty ekspozohet kufoma. Vijnë shumë njerëz të OZN-së. disa thoshin se ky nuk ishte babai im. Ndërkohë vjen Beqë Berani, i cili aso kohe mbante gradë oficeri. Pasi shikon trupin e babit , thotë se ky është vet Shaban Polluzha. Më dhanë lejen për varrim dhe po atë ditë e varrosëm në varrezat e Polluzhës.

Duhet theksuar se ditën e fundit, më 17 shkurt, në kullat e Hasan Sylës, ku ishin vendosur njerëzit e Shaban Polluzhës, nuk kishte më shumë se 60 veta. Në këtë përleshje luftëtarët e Shaban Polluzhës ishin në raport të pabarabartë, do të thotë 60 veta me 40 mijë të ushtrisë jugosllave. Këtu vritet edhe djali i Shabanit, Tafa, i cili më parë ishte plagosur gjatë depërtimit nga Shala e Bajgorës për në Drenicë. Si thotë Tahir Topilla, topin kundër nesh në kulla e drejtonte Kadri Klina.

 

 

50. Mehmet Gradica

 

Mehmet Gradica rrjedh prej një familjeje të njohur të Lëvizjes kaçake. Gjyshi i tij, Lec Gradica, në kohën e Azem Bejtës, i bëri rezistencë të madhe regjimit serb dhe u vra trimërisht që i bën një hyzmeqar i pushtetit. Mehemet Gradica shkollën  fillore e kreu ne Dobroshefc, jo fort larg vendlindjes. Para Luftës së Dytë Botëror, disa vjet i kaloi ne Shqipëri. Në Tiranë kreu edhe disa vjet të shkollimit dhe prej andej kthehet në Drenicë.Në këtë kohë, pikërisht më 1941 i kundërvihet depertimit të lëvizjes çetnike në Kosovë. U shqua sidomos kur erdhi një tren përplot çetnik në Prelluzhë me qëllim që të bëj terror në fshatrat rrëzë Çiçavicës ( Bivelak, Strofc, Beçuk, Zhilivodë, Sibofc, Mihaliq, Dërvar, Shipitullë dhe Grabofc ), por në saje të organizimit të këtyre fshatarëve dhe pas një lufte të rreptë kjo ekspeditë çetnike pëson katastrofë dhe, po atë ditë, dërgohet dhe treni i dyt, mirëpo, kur arrijnë në fshatin Pestovë, Mehmet Gradica me fshatarë të kësaj ane dhe të Drenicës, që u kishin ardhur në ndihmë, shpartallojnë edhe këtë taborr çetnikësh. Prej këtij momentiiu kundërvu të gjithë atyre që tentuan të bbëjnë maskara mbi popullsinë shqiptare.

Në kohën e pushtimit gjerman, Mehmet Gradica, pasi kishte marrë gradën e togerit, në Vuçitërnë, Srebicë dhe Mitrovicë, kryen detyrën e shefit të xhandarmërisë. Herën e dytë i përgjigjet ftesës dhe inkuadrohet në regjimentin e Xhafer Devës prej nga merr pjesë në

 

 

 

 

                                                                                                      foto

 

 

 

 rezistencën kundër depërtimit të komunizmit në Shqipëri. Me të kthyer nga Shqipëria, vendoset shef i xhandarmërisë në Sermicë dhe këtë detyrë qëndron deri në kapitullin e Gjermanisë.pastaj del nga ilegaliteti dhe formon një grup rezistencës kundër komunistëve. Më vonë në Gradicë pajtohet me Shaban Polluzhën dhe i bashkohet brigadës së tij.

Së bashku me Shaban Polluzhën udhëheqin luftën në Drenicë dhe Shalë të Bajgorës. Më 17.2.1945, pas një lufte t rreptë me forcat e përqendruara të ushtrisë jugosllave, plagoset në Tërstenik nga një gjyle topi dhe, pasi shpërthejnë rrethimin me Shaban Polluzhën në mbrëmje të asaj dite, vdes në afërsi të shkollës së Dobroshefcit, i përcjellë nga Isuf Gilani, Brahim Luta dhe Rxhep Gjeli. Me të ishte edhe Xhemë Zeqiri i Gllanasellës, i cili nuk i qe ndarë kurrë për të gjallë Mehmet Gradicës. Para vdekjes u kishte lënë amanet që kufomën ta shtinin në një vend ku s'do të mund t'i binte në gjurmë askush. varroset me sekretin më të madh në vreshtin e Brahim Lutës në Gllanasellë.

Pas gjashtë javësh zihet Isuf Gilani ( nga OZN-a),i cili si komandant i batalionit të rinisë së Kosovës, duke parë masakrat që bënin partizano-çetnikët, likuidon Shtabin në Prekaz dhe i bashkohet me disa anëtarë brigadës së Shaban Polluzhës. Ata e sollën të lidhur në Gllanasellë për të treguar se ku ishe varrosur Mehmet Gradica. Mirëpo, sado që kishte marrë pjesë në varrimin e trupit të Mehemet Gradicës, nuk i kujtohej ku  e kishin shtënë në dhe, ngase varri me kohë ishte rregulluar që të ishte rrafsh me tokë. Isuf Gilanin e kthejnë sërish në burg dhe kur zihet edhe Brehim Luta i sjellin të dy në Gllanasellë.Brahim Luta, nga torturat që u bënë të dyve, detyrohet të tregojë se në ç'vend ishte varrosur Mehmet Gradica. Pasi që nxirret dhe konstatohet se ishte ai vetë, u jepet leja dhe pastaj nga të afërmit kufoma varroset në vendlindjen e tij në Gradicë.

Ndërkaq Isuf Gilani dhe Brahim Luta likuidohen.

 

 

51.PRANVERA E PËRGJAKSHME

 

Pas përfundimit të luftës në Drenicë në tërë territorin e Kosovës fillon një valë e re  reprezaljesh, vrasjesh e burgosjesh të shqiptarëve.OZN-ja famëkeqe bastis, pothuaj, të gjitha fshatrat, duke terrorizuar njerëzit e moshave të ndryshme.

Në këtë vit të përgjakshëm u pushkatuan mijëra veta. Mbi 30 mijë u vendosën në burgje e kampe. Po kaq shqiptarë nga represioni marrin botën në sy (shkuan në Turqi), mbi 6 mijë të tjerë vriten gjatë luftës jashtë Kosovës. Të gjitha këto bëhen me qëllim që Serbia të bëjë edhe aneksimin e Kosovës (në Kuvendin e Prizrenit më 1945).

Në emër gjoja të një mobilizii, në Tivar vriten mbi 4 mijë shqiptarë. Në anën tjetër, në Kosovë ndërmerren aksione ndëshkuese për vrasjen edhe të shumë të tjerëve, që në një mënyrë a në një tjetër, nuk u pajtuan me politikën serbosvallivste. Të gjithë këta njerëz qenë të shtrënguar t'u kapeshin maleve. Format e dhunës për familjet e tyre, dhe jo vetëm të tyre, ishin tmerruese.

Në dirin e viteve 1945 e 1946, në fshatrat Grabofc, Shipitullë, Sibofc, Zhilivodë, Bivelak, Strofc dhe Bequk, mirren me zor gra e burra mbi moshën 15-vjeçare dhe para tytave të pushkëve dhe mitralozëve qiten përpara në Çiçavicë për t'i zënë (të gjallë)të gjithë ata që nuk u pajtuan me regjimin. Gjatë qëndrimit dy javësh në borë e acar të madh, duke lypur "kundërrevolucionarët", në çdo kaçubë e çufërrajë, një pjesë e madhe e këtyre, sidomos e grave, marrin përfitimin, kurse një pjesë tjetër vdesin. Babai i autorit të këtij shkrimi, nga përfitimi që kishte marrë, dergjet në shtrat plot gjashtë muaj, ndërsa një nuse e familjes, që gjithashtu kishte marrë këtë dergj, vdes.

Në emër të gjoja ligjit të "popullit", nxjerrën njerëzit nga burgjet dhe pushkatohen. Familjeve të tyre u merret pasuria dhe izolohen. Fëmijët të afërmit dhe farefisi, mbesin nën kontrollin rigoroz të UDB-së, dhe ndiqen prej shkollave e punës.

 

52. SIKUR TA DIJA VARRIN E BABAIT

 

Në fillim të vitit 1945 nëpër të gjitha qendrat e Kosovës dhe në disa fshatra, kryesisht të banuara me serbë, formohen qendre të forta të OZN-së dhe shtabe ushtarake,  të cilat veprojnë me të njëjtin qëllim, shfarosjen e shqiptarëve. Madje për shfarosjen e tyre nuk kërkohej as shkas, as motiv. Mjaftonte vetëm emri.

Në rajonin e komunës së Vuçitërrnës, në Gojbulë dhe Sllokofc (fshatrat e banuara vetëm me serbë) themelohen kampet më të përgjakshme që ka shënuar ndonjëherë historia e këtyre rajoneve. Është vështirë të dihet se sa njerëz u zhdukën aty, por si deklarojnë fshatarët e kësaj treve, fjala është për më se 400 veta, pa varre e gjurmë. Një fshatar i Gumnishtës thotë:" Sikur ta dija varrin e babës!".

 

 

Lista e fshatarëve të vrarë e të zhdukur gjatë dimrit e pranverës të vitit 1945:

 

Halil Mehmeti (Gumnishtë) 17-vjeçar

Shaban Mehmeti (Gumnishtë) 30-vjeçar

Shaqir Ismaili (Gumnishtë ) 30-vjeçar

Ismail Ismaili ( Gumnishtë) 19-vjeçar

Nebi Ismaili (Gumnishtë) 20-vjeçar

Sali Ismaili (Gumnishët) 20-vjeçar

Sokol Ismaili (Gumnishtë) 30-vjeçar

Adem Zeka ( Gumnishtë ) 19-vjeçar

Ibish Zeka ( Gumnishtë)18- vjeçar

Të gjithë këta u vranë nëpër shtëpi, siç thotë Hamit Hyseni, nga një brigadë e Pirotit.

 

Në Gojbulë dhe Voçitërnë likuidohen:

Bejtush Ismaili (Gumnishtë) 18- vjeçar

Ajet Zeka (Gumnishtë) 21 vjeçar

Fehta Mehmeti (Gumnishtë) 35 vjeçar

Hamëz Mehmeti (Gumnishtë) 35 vjeçar

Maliq Mehmeti (Gumnishtë) 18 vjeçar

Rifat Mehmeti (Gumnishtë) 16 vjeçar

Ukë Hajdari (Skromë) 24 vjeçar

Mustafë Hyseni (Skromë) 23 vjeçar

Shahin Mehmet (Bozhlan) 35 vjeçar

Ajet Latifi (Bozhlan) 20 vjeçar

Hetem Latifi (Bozhlan) 36 vjeçar

Behram Alija (Tarllabuq) 20 vjeçar

Kadri Karaçi (Karaç) 34 vjeçar

Qamil Feka (Karaç) 20 vjeçar

Ilaz Feka (Karaç) 26 vjeçar

Beqir Parduzi (Vesekofc)17 vjeçar

Samil Parduzi (Vesekofc)26 vjeçar

Maliq Parduzi (Vesekofc) 23 vjeçar

Ramadan Parduzi (Vesekofc) 24 vjeçar

Sejdi Parduzi (Vesekofc) 26 vjeçar

Arif Parduzi (Vesekofv) 20 vjeçar

Shaqir Barja (Kirillovë) 24 vjeçar

Riza Barja (Kirillovë) 22 vjeçar

Ramë Mernica (Vesekofc) 27 vjeçar

Sylë Mernica (Vesekofc) 23 vjeçar

Ramadan Shabani (Bozhlan) ?

Ahmet Parduzi (Vesekofc)27 vjeçar

 

 

 

As bukë për shëpi, as babë për fëmijë

 

 

Rexhep Verbofci nga Vuçitërna, del në një mëngjes të hershëm për të blerë bukë në një furrë të qytetit. Posa afrohet te furrëtari, sheh se si njëzet veta të lidhur në tela i çonte OZN-ja në drejtim të panjohur, në mesin e tyre ishte edhe dhëndrri i tij Hamza. E pyet atë se ku po i çonin. Nuk di i qe përgjigjur ai. Menjëherë e lidhën edhe Rexhepin, të cilin e bashkuan me të tjerët dhe nuk u kthyen kurrë më, sikundër nuk u kthyen as të njëzet të tjerët. Fëmijët më kot pritnin bukën prej babit të tyre. Ata mbetën pa bukë dhe pa babanë.

 

Shumë grupe shqiptarësh, si ky, likuidoheshin pa lënë gjurmë as varr.

 

 

 

53. KATARZA E SLLAKOFCIT

 

Në  dimrin dhe pranverën e vitit 1945, merren njerëzit dhe dërgohen ne drejtime të ndryshme: disa i çojnë të luftojnë jashtë Kosovës, disa të tjerë i likuidoninë e ca të tjerë i fusin nëpër burgje. Gjyqet ushtarake punojnë sipas reëetave të kolonëve e të rajasë. Gjyqe të tilla aso kohe funksiononin edhe nëpër fshatra. Njëri ndër gjyqet më të tmerrshme ushtarake ishte ai i Sllokofcit. Nuk ishte vendosur rasësisht aty. Sllakofci ishte i banuar vetëm me serb. Sipas dëshmitarëve të gjallë, në këtë kamp të përgjakshëm ushtarak janë likuiduar me dhjetëra banorë të komunës së Vuçitërnës e të Shalës së Bajgorës.

-Vëllanë tim Brahimin e çuan për në Tivar. Në këtë rrugë të gjatë e pa kthim i dërguan edhe shumë fshatarë të tjerë të katundit. I morën edhe disa barinj posa i prunë bagëtinë në drekë. Kurse një grup tjetër, ku isha edhe unë,-thotë Regjep Përquku, na nisën për në Mitrovicë, prej nga na inkuadruan në një brigaadë plotësuese.Aty na bie tifoja dhe na dërgojnë në spital. Në atë spital nuk kishta as kushte minimale të shërimit, nuk na jipnin as bukë mjaftë. Prandaj me disa shokë vendosëm të iknim, edhe pse aty kishte roje. Këtë e bëmë, por secili ikëm në drejtimin e vet. Në shtëpi qëndrova disa ditë. Askush nuk e dinte se jam aty.Pas pak kohësh më hetuan. Por nuk pranoja të dorëzohesha, sepse e dija që do të më çojnë në burg, apo në ndonjë brigadë tjetër dhe vështirë se do të kthehesha në shtëpi. Një ditë vjen një brigadë nga Sllakofci, që nuk është larg fhsatit tonë, Cecelisë, dhe rrethojnë shtëpinë time, - tregon Rexhep Përçuku. Atëherë m'u desht të dorëzohesha që të mos më ndodhte ndonjë tragjedi më e rëndë në familje. Me ta ishte, si më kujtohet, një Shaniu nga Prizreni, me siguri ishte i OZN-së. Shani më dërgoi në Sllakofc dhe gjatë rrugës u soll në mënyrë tejet korrekte. Më erdhi fort mirë.

Në Sllakofc, më çuan në një ahër të njëfarë Mitrit, ku kishin qenë edhe 25 veta të tjerë.Aty njihja vetëm Bajram Miftarin dhe Isuf Menxhiqin, njëri i Dumincës e tjetri i Llapit. Për Miftarin mora vesh se që pushkatuar deri sa qeshë aty.

Në një dhomë të shtabit ushtarak më mori në pyetje Selami Tetova nga Tetova. Më maltretoi në mënyrë shumë të vrazhdë. Urdhëroi të më çojnë aty ku më kishin marrë. Kur hyra në ahër, pashë se nuk ishin më ata njerëzit që i kisha lënë.Kishin sjellë të tjerë.Pë fatin e tyre nuk dija. Tash ishin nja 14. Pastaj më marrin sërish në pyetje.Tash më çojnë në shtëpi të Millomirit në Sllakofc, në një dhomë ku ishin katërmbëdhjetë veta. Aty, në atë dhomë, i kishin lidhur dy të Buricës së Llapit në mur me krye poshtë. Askush nuk mendonte që mund t'i shpëtojë një "pastrimi" të tillë. Më nxjerrin edhe prej kësaj dhome dhe më çojnë në shtab para të ashtuquajturit gjyq ushtarak. Aty në mënyrën e vet prej xhelati, Selami Tetova, që ishtenjëherëshe dhe komisar politik, më ra me një mjet,prandaj u alivanosa. Posa më erdhi vetëdija, më tha:" Ose do të pranosh se ke qenë me Shaban Polluzhën dhe se ke dezertuar nga brigadat në Mitrovicë e Vuçitërnë, ose do të mbys, pa shkuar më tej". Më qëlloi prapë edhe u alivanosa sërish,-e kujton këtë ngjarje të tmerrshme Regjep Përçuku, sikur të kishte ndodhur dje. Kur më erdhi shpirti në fyt, i thashë më paçin në qafë babai me familjen (që më detyruan të dorëzohesha), se unë e ti do të bisedonim ndryshe. atëherë më përcollën në shtabin e OZN-së, ku më shoshitën edhe për shumë qështje të tjera. Nuk e di as vetë se si shpëtova. e tërë kjo më duket si një ëndërr e trishtuar. Pas përfundimit të gjykimi më çuan në Prishtinë, ku ndenja disa ditë.

Selman Muli i ndjerë, atëherë bari delesh nga Kunoviku, duke i kullotur bagëtinë i kishte parë se si në një lug të thellë afër Sllakofcit, nga s'kuxonte të kalonte askush, po i mbulonin me dhe (tinëz) mbi 20 kufoma, njerëzit e OZN-së dhe të ushtrisë.

Siç tregonte Rexhep Përçuku, rrallëkush ka mundur t'i shpëtojë i gjallë Sllakofcit. Sipas dëshmitarëve të tjerë dhe banorëve të kësaj ane, në Sllakofc, janë likuiduar mbi 200 veta. Në të njëjtën mënyrë është vepruar edhe në fshatin Gojbulë.

 

 

PORTRETE

 

 

54. YMER BERISHA

 

Ymer Berisha lindi në Gjyrgjevik të madh. Kishte të kryer fakultetin. Si intelektual me kulturë të gjerë, Ymer Berisha do të bëjë përpjekje të vazhdueshme për çlirimin e Kosovës nga okupimi serb. Në shpirtin e tij vlonte si vorbull dëshira për Kosovën e lirë, për bashkimin e shqiptarëve brenda kufijve entikë dhe për krijimin e një shteti të fortë shqiptar në Ballkan.

Si intelektual do të dijë për masakrat e mëdha që ishin bërë nga Serbia në vitet 20. Ishte i informuar në hollësi për kolonizimin e Kosovës me serbë e malazez dhe për ndjekjet e shqiptarëve përtej trojeve të tyre. E kishte ideal Hasan Prishtinën dhe dinte shumë për përpjekjet që kishte bërë ai për çështjen shqiptare; adhuronte trimërinë e Azem Bejtës dhe të atdhetarëve të tjerë.

Si patriot, Ymer Berisha do otë angazhohet drejtpërdrejt në proceset e Kosovës, duke mbajtur kontakte me masën e gjerë shqiptare. Profesor i Gjurgjevikut, në vjeshtën e vitit 1944, do të vijë në Drenicë dhe do të bisedojë me Shaban Plluzhën, Sadik Zenelin, Jusuf Gradica, Rexhep Vajvodën dhe me shumë njerëz të tjerë autoritativ të kësaj ane e të Artakollit (Fejzullah Saraçin dhe Hakim Mjekiqin)për fatin e Kosovës. Ai, me ta do të shtrojë çështjen se si duhej organizuar rezistenca e popullatës shqiptare kundër serbo-çetnikëve. Çlirimin e Kosovës nga okupuesit, profesor Ymeri e shihte në organizimin e kryengritjes gjithëshqiptare. Me Shaban Polluzhën, si thonë dëshmitarët kishte biseduar rreth këtyre çështjeve në mënyrë të posaçme.

Në Drenicë (obri)më 28 nëntor 1944, do të mbahej një tubim me fshatarët e kësaj ane dhe aty do të thotë: "Nuk ka besë më me serbë, prandaj duhet të organizohemi dhe të luftojmë deri në bashkimin kombëtar". Si intelektual i njihte mirë rrethanat politike dhe qysh atëher kishte shprehur dyshimin rreth realizimit të vendimeve të Konferencës së Bunjanit. Duke i njohur mirë këto rrethana, Ymer Berisha do të bëjë përpjekje që shqiptarët në Drenicë, në Llapushë, e në disa pjesë të Dukagjinit t'i bind për t'iu kundërvënë politikës okupuese me të gjitha forcat, madje, së fundit edhe me kryengritjet. Kur fillon rezistenca në Drenicë, Ymer Berisha do të thoshte se suksesi i saj do të varet nga zgjerimi i saj në të gjitha anët e Kosovës. Në Drenicë do të sjell armë, dhe si deklaron Hajriz Demaku, në Obri, ishte prurë disa automatikë, me të cilët luftuam deri sa u shua rezistenca e Drenicës.

Pasi shuhet lufta e Drenicës dhe rezistenca e Adem Vocës në Shalë, ai do të dalë në ilegalitet në anën e Prizrenit, të Podrimjes e të Rahovecit, ku formon organizatën politike "Besa Kombëtare".

Ymer Berisha me Ukë Sadikun, Ndue Përlleshin dhe Sadik Lutanin do të luftojnë kundër okupatorëve bolshevikë, serbomëdhenj deri sa të vriten. Mjerisht, ky intelektual e patriot i madh shqiptar është mjaft i pastudiuar.

 

 

55. Hazir Gjaka

 

Hazir Gjaka, lindet në Oshlan të Vuçitërnës më 1887. Është njëra ndër figurat e ndritshme kombëtare të kësaj ane dhe më gjerë. Si i ri njihet me shumë patriot shqiptar dhe burra të odave dhe kuvendeve. Shtëpia e tij prej vitit 1918- 1926 do të jetë çerdhe e lëvizjes kaçake. Në odën e tij kthenin shpesh Azem Bejta e Dan Deroci dhe njerëz të lëvizjes.

Duke qenë shtëpi e madhe shpesh herë këtu kanë drekuar edhe njerëzit e pushtetit. Një herë ndodhi që në të njejtën ditë të vijnë për drekë Azem Bejta e Dan Deroci dhe komandirët e postës së xhandarmërisë së  Barbaniqit dhe Balincit me të arrestuarit Vezir Sheremeti, mikun e Dan Derocit. Kur kthehet buka- Haziri kërkon që të arrestuarit t'i zgjidhen duart dhe të hajë bukë, në të kundërtën u thotë xhandarmëve do të përmbys sofrën me të gjitha gjërat ushqimore. Ata detyorehen të veprojnë sipas urdhërit të Hazir Gjakës. Kur hanë bukë e pyesin se ku janë Azem Bejta e Dan Deroci. Haziri u përgjijet: "Në të njejtën shtëpi, në dhomën tjetër. Në kullën tonë, sipas traditës mund të hyjë ai që thërret te dera, por nëse tentoni të bëni diçka brenda kësaj shtëpie dhe fshati, do t'u hudhë në ajër para se të mendoni se ekzistoni".

Më 1924, kur bëhet lufta e njohur e Galicës, Hazir Gjaka do t'i ndihmojë Azem Bejtës kundër ushtrisë jugosllave.

Si njeri i popullit, do të zgjidhet në islihatin e Vuçitërnës dhe do të luaj rol të rëndësishëm në mirëvajtjen e punës së këtij këshilli në pajtimin e familjeve dhe individëve. Aty do të bierë në konflikt me disa anëtarë të cilët ndonjëherë në islihat flisnin turqisht.

Më 1943, kur lëvizja çetnike tenton të depërtojë në Kosovë kah ana e fshatit Koshtovë të Mitrovicës Hazir Gjaka si vetë        tima del në fshatrat Galicë, Lubovec, Akrashticë dhe Oshlan, ku tubon një numër vullnetarësh dhe stopon për 24 orë depërtimin e tyre përderisa vijnë vullnetarë tjerë prej Drenicë dhe Artakollit.

Hazir Gjaka po në këtë vit në krye të luftëtarëve të Vuçitërnës, do të marrë pjesë edhe në mbrojtjen e Sanxhakut nga çetnikët. Atje do të njihet më mirë me komandantin e gjithë shqiptarëve, Shaban Polluzhën, të cilin e kishte njohur edhe më parë, kur ai kishte ndejt një kohë në Oshlan, në shtëpinë e tij. Duke qenë luftëtar konsekuent për çlirimin kombëtar të shqiptarëve të Kosovës, më 1945, Hazir Gjaka, me të mobilizuarit nga Artakolli do t'i bashkangjitet Shaban Polluzhës dhe do të jetë njëri ndër më besnikët e tij. Në bazë të kujtimeve që e njohtën këtë trim të Oshlanit, e sidomos të atyre që morën pjesë në luftën e Drenicës- flitet me admirim të madh, si strateg, trim, humanist dhe i pathyer në rrugën e tij.

Hazir Gjaka, do të jetë komandant i bataljonit të IV, të Shaban Polluzhës dhe ndër më stoikët në përleshjet me forcat e ushtrisë jugosllave. Është e njohur trimëria e tij në Kollë, me Ilaz Kollën. Rezistencë të fortë, Hazir Gjaka ushtrisë jugosllave i bën sidomos në zonën e lirë të Obrisë dhe Rezallës që e pat krijuar Shaban Polluzha. Është i njohur kushtrimi i tij në Obri në orën 3 të mëngjesit, zëri i të cilit, si rrëfejnë dëshmitarët, u dëgjua në katër fshatra të këtij rajoni. Në kushtrimin e dhënë Gjaka do të theksojë: "Ngrituni i madh e i vogël, burra të gjitha katundeve të luftojmë dhe t'i mbrojmë njerëzit tonë, familjet, gratë dhe fëmijët tonë nga brigadat e ushtrisë jugosllave, që në fakt në këtë pjesë të Kosovës po sillen si çetnikët, qëllimi i të cilëve është shfarosja. Mos u dorëzoni, ta ruajmë nderin dhe jetën!" Zëri i tij u dëgjua edhe në Plluzhinë. Këtij kushtrimi iu përgjigjën të gjithë dhe si zakonisht, i pari në front, Hazir Gjaka, ndihmuar nga trimi i Obrisë Muharrem Smakiqi, ndali depërtimin e ushtrisë jugosllave në këtë rajon. I respektuar nga Shaban Polluzha dhe njerëzit e tij, Hazir Gjaka do të hyjë në frontet kryesore në luftën e Drenicës dhe si përkujtojnë dëshmitarët, do t'i fitojë. I gjatë, i veshur në tirqi të zi e shokë të kuqe, Hazir Gjaka do të bajë rrethatore dhe armë të përsosura të kohës.

Përderisa Hazir Gjaka ishte në front të Luftës në Drenicë, një brigadë serbe informohet se kush ishte dhe nga ishte ai dhe vjen në Oshlan. Posa hyn në këtë fshat interesohet se a i ka djemt ai në shtëpi. Me të marrë vesh qëllimin e tyre, familja Gjakaj i largon bijtë Izetin dhe Haradinin. Të revoltuar se nuk mundën t'i gjejnë ata për t'i pushkatuar, brigada serbe, kall shtëpinë e Hazir Gjakës dhe ia merr 90 copë dele, lopët dhe bagëtitë tjera.

Prej se pat filluar Lufta e Drenicës, tregon djali i tij Izeti, babai vetëm një herë erdhi në shtëpi. Më kujtohet- ishte me nja dy tre shokë. Ndejti fare pak dhe më nuk u kthye. Kur do të përfundojë Lufta e Drenicës, Hazir Gjaka me shokë shpërthen rrethin nga ushtria jugosllave

 

 

FOTO E HAZIR GJAKËS

 

Në Tërstenik, me ç'rast u patën vrarë prijësit Shaban Polluzha dhe Mehmet Gradica. Duke qenë njohës i mirë i terrenit do të dalë në Çiçavicë. Aty do t'u thotë shokëve të shpërndahen nëpër shtëpitë e tyre se nuk mund të bëhet asgjë, se edhe Shqipëria na e ka kthyer shpinën. I këshillon ata të kenë kujdes dhe të ruhen përderisa të qetësohet situata. Ndërkaq, vet i armatosur dhe si gjithëherë stoik vazhdon rezistencën kundër ushtrisë dhe OZN-së jugosllave.

Një ditë marsi, të vitit 1945 hetohet duke kaluar nëpër fshatin Vinac i Epërm nga njerëz të OZN-ës. Në përleshje me ta vret tre kundërshtarë. Ndërkaq vet plagoset në krahun e djathtë. Pas shumë përpjekjeve kapet i gjallë se më nuk mund të përdorte armë me një dorë dhe maltretohet. E pyesin për emrat e luftëtarëve të tij, por ai nuk tregon asgjë. Vdes nga plagët dhe torturat në Vinac të Epërm.

Njerëzit rrëfejnë se kur u vra Shaban Polluzha, Hazir Gjaka zhgrehet i tëri në vaj. Shokëve u tha: "Vdiç njeriu që la pas vete një pjesë të historisë kombëtare." Qajti gjatë dhe nuk mundi të pajtohej me humbjen e tij. Dhe nuk shkoi as një muaj, ditë dhe ky do të vritet prej të njejtave forca. Kujtimi për Hazir Gjakën qe 45 vjet jeton në popull siç jetun dhe shumë patriotë të kësaj periudhe. Të tillë do të jetojnë përherë.

 

 

56. REXHEP GJELI

 

Duhet të përgatitemi në të gjitha aspektet për t'u bërë rezistencë çetnikëve që janë përqendruar në Rogoznë dhe presin rast të depërtojnë në Kosovë për t'u hakmarrë për ngjarjet e kaluara-kështu pat thënë Rexhep Gjeli, në Reznik në një tubim të njerëzve të Artakollit, me rastin e kalimit të brigadës së Shaban Polluzhës në këtë trevë.

U lind në Likoshan të Drenicës nga kishin dalë shumë burra të njohur për rezistencë kundër regjimeve shtypëse.Do të rritet në këtë pjesë të Drenicës dhe do të bjerë në kontakt me shumë njerëz në zë.Rexhep Gjeli kishte parandjenjë se regjimxhinjtë e rinj komunist nuk do t'i sjellin asgjë të re popullit shqipëtarë. Duke u nisur nga ky fakt, ai do të jetë kundër këtyre dhe do të inkuadrohet në rezistencë. Do t'i bashkohet Shaban Polluzhës dhe do të luftojë me të deri në fund. gjatë Luftës së Drenicës do të udhëheqë disa nga aksionet dhe do të fitojë autoritetet në mesin e bashkëluftëtarëve të vet. Në kohën kur në Serbicë burgoseshin njerëz të pafajshëm nga tërë Drenica, do të nxjerr djalin e tij nga një njësit partizan, që e kishin marrë në shtëpinë e tij në në Likoshan dhe e çonin në burgun e kësaj qendre për ta likuiduar. Djalin e nxjerr me dhunë, duke detyruar komanduesin e këtij njësiti t'i dorëzojnë armët. Duke mos pasur zgjedhje tjetër, partizanët largohen (gjithnjë) nën komandën e Rexhep Gjelit dhe kështu shpëton djalin e tij. Ditën kur vriten dy trimat e Drenicës- Shaban Polluzha e Mehmet Gradisa, këtë të fundit me Isuf Gilanin dhe Brahim Lutën do ta varrosin në një vend mshehtë në Gllanasellë, në mënyrë që të mos bjerë kufoma në duar e atyre që e ksihin vrarë.

Pasi varros Mehmet Gradicën do të dalë në Çiçavicë për të vazhduar rezistencën kundër komunistëve. Më vonë në një përleshje me njësitin e OZN-së mbi Krasmirovc (Çiçavicë) do t'i vritet djali që e kishte shpëtuar në Serbicë. Megjithëse e kishte shpërthyer rrethimin, me të hetuar se djali ka mbetur i vdekur do t'i kthehet përsëri në front dhe do të vritet gjatë përleshjes në të njejtin vend.

 

 

57. FERIZ BOJIQI (BOJA)

 

"Sa hije të paska fjala dhe pushka"

 

Feriz Boja, njëri nga komandantët e bataljoneve të Shaban Polluzhës, shquhet për trimërinë dhe përleshjet me ushtrinë jugosllave. Ishte tejet i vendosur në aksinet dhe gjithëherë nisej nga parimi se nuk ka kthim prapa. Duke qenë i tillë, në mesin e luftëtarëve gëzoi autoritete të mëdha, dhe përkrahje pa rezervë. Kishte dy karakteristika thelbësore. Trimërinë dhe shpejtësinë. Si tregojnë ata që e njihnin, Feriz Boja gjithëherë theksonte se pa bashkimin e të gjithë shqiptarëve në një vend, nuk mund të ketë ardhmëri fatlume.

Kur brigada e Shaban Polluzhës protestonte në Podujevë për të mos shkuar në frontin i Sremit, Feriz Boja në këtë ndërkohë shkon para burgut të Podujevës e i liron të burgosurit politikë dhe pastaj kthehet prapë aty. Kur flet në tubim, Shaban Polluzha, i thotë: "Hajt, bre djalë, hajt, sa hije të paska fjala dhe pushka". Kështu e tipizoi Shaban Polluzha Feriz Bojën, këtë djalosh të Drenicës.

 

 

FOTO E FERIZ BOJËS

 

 

58. BAJRAM BAJRAKTARI

 

Bajram Bajraktari, një ndër komandantët e bataljoneve të Shaban Polluzhës (para se të fillojë Lufta e Drenicës), lën bataljonin në Likofc dhe së bashku me Osman Dobërdolanin, shkojnë në Serbicë për të kryer punë në komandën e vendit, mirëpo, kur hyn në zyrë, tash vetëm, sepse e kishte lënë shokun për ta pritur jasht, rrëmbehet dhe burgoset. Në janar të vitit 1945, kur likuidohen shumë të tjerë në Serbicë, likuidohet edhe ky, Bajram Bajraktari më 1943 i kishte prirë çetës së Gllogovcit në mbrojtjen e Sanxhakut nga çetnikët. Gjithashtu, ka marrë pjesë edhe në luftën e njohur të Koloshinit.

 

FOTO E BAJRAM BAJRAKTARIT

 

 

 

59. KORRIERI I SHABAN POLLUZHËS

 

Nuhi Gashi lindet në një fshat tëLlapit (Bradash) më 1926.Në vitin 1943 do të ndjekë mësimet  në Liceun e Prishtinës. Aty do të njihet me Abdyl Xanin (masakrohet në burgun e Serbicës më 1945) dhe së bashku me të gjatë tërë shkollimit do të ndajë të mirën dhe të keqen. Ishin në kontakt të përhershëm me profesorin e mirënjohur Ymer Berisha. Në fillim të janarit të vitit 1945 këta dy nxënës do të shkojnë në Polac te familja e Abdylit. Aty mendonin ta merrnin makinën e shkrimit, të cilën e kishin lënë kohë më parë. Por, mjerisht ngjarjet zhvillohen ndryshe, Sapo hynë Brenda në shtëpiPaloci rrethohet nga një brigade partizane. Në familje, këtyre do t’u thonë të vishen shpejt e shpejt në tesha barinjësh dhe duke u grahur dhive të dalin në mal. Përderisa Nuhiu arrin që në rolin e bariut të dale jashtë fshatit, Abdylin e zënë në shtëpi dhe menjëherë e dërgojnë në burgun e Serbicës. Pasi ia gjejnë makinën e shkrimit e masakrojnë si gjithë të tjerët.

 

FOTO E NUHI GASHIT

 

Ndërkaq Nuhiu, pas kësaj ngjarje inkuadrohet në brigadën e Shaban Polluzhës dhe gjatë tërë kohës do të kryejë punën e korrierit.

Për të dinte vetëm Shaban Pulluzha dhe sekretari i tij, Sali Xhinofci. Detyrën e korrierit ai e kreu me një zhdërvjelltësi të rrallë. Ishte I pranishëm në marrëveshjet që bëheshin në shtab. Ai, me gjeturinë e tij, disa here zbulon kundërshtarin dhe informon personalisht komandantin e brigadës, se në cilin vend ishin dhe në çfarë drejtimi lëvizte. Në një rast hetohet nga partizano- çetnikët në Polluzhë dhe arrin të shpëtojë në saje të gjeturisë së tij, por edhe të një fshatari të Polluzhës. Kur e pyesnin se prej nga ishte, ai përgjigjej se ka ky fshat dhe pastaj kur i thonë, cila është shtëpia juaj, ai tregon me gisht shtëpinë që ishte përpara. Për ta provuar se a ishte e tij I thonë ta thërriste babin. Ky u detyrua ta thërriste “babain” te dera, gjithherë në praninë e tyre, dhe I zoti I shtëpisë, duke hetuar për se ishte fjala, i bërtiti: “Ah kopil, kopili, pse je vonuar? Dhe çile derën!” Partizanët menduan se ishte vërtetë djali i tij. Pra, në këtë mënyrë shpëtoi Nuhiu, i cili atë ditë bartte një letër të rëndësishme për njërin nga komandantët e bataljonit që gjendej diku në rajonin e Drenicës Perëndimore.

 

60. MULLA ILJAZ BROJA

 

Mulla Iljaz Broja qe i njohur si hoxhë përparimtar në tërë Drnicën e më gjërë. Mbi të gjitha ishte humanitar dhe përherë në shërbim të popullit. Kur Drenica gjendej në rrezik- ky vazhdimisht ishte në aksion. Mulla Iljaz Broja ishte patriot dhe në ktë drejtim punoi deri në fund të jetës së tij. E njihte Ferat Dragën dhe përkrahte pa reserve idetë e tij ndaj çështjes shqiptare. Iu kundërvu me tërë qenien propagandas antishqiptare të shovinistëve serbë për shpërngulejn e shqiptarëve në Turqi. Ai shkoi prej fshati në fshat për t’u thënë fshatarëve se qëllimi i Serbisë ishte ta bënte Kosovën tokë serbe. Përsëriste këto fjalë: “Mos e lëshoni vendin t’jua zënë të tjerët!” Inkuadrohet në brigadën e Shaban Polluzhës dhe ishte në krahun e shtabit. Me të përfunduar

 

 

FOTO

 

lufta, do të dorëzohet. Nga fundi i gushtit të vitit 1945, komanda e qarkut të Mitrovicës, u dërgon thirrjedisa krerëve që ende kishin mbetur gja;;ë për t’u paraqitur menjëherë, gjoja për bisedë informative. Një letër të tillë e pat marrë edhe Mulla Iljaz Broja, i cili ishte dorëzuar para dy- tre muajve dhe vazhdonte punën si imam xhamie në fshatin e tij. Pas marrjes së kësaj thirrjeje Mulla Iljaz Broja nuk pati guxim, e as besim të paraqitet në Mitrovicë, por vendos që për here të dytë të dale në ilegalitet në mallet e Drenicës, për të vazhduar rezistencën kundër të ashtuquajturit pushtet popullor.

 

 

 

Tragjedi në Leçinë

 

Mulla Iljaz Broja së bashku me Ahmet Babaiqin vazhdojnë jetën nëpër male. Në shkurt të vitit 1946 nga të ftohtët e madh nuk ishte e mundur të përqëndohej përjashta dhe shkojnë për t’u strehuar te një nip i tyre në Leçinë. Aty hetohen nga OZN-ja dhe menjëherë rrethohen. Me të diktuar se janë rrethuar, tentojnë që të bëjnë rezistencë me armë, por meqenëse në atë shtëpi kishte përplot gra e fëmijë, pra për hir të tyre, dorëzohen me të vetmin kusht që i zoti i shtëpisë të mos maltretohej, të dënohej a pushkatohej. Ata pranojnë kushtin dhe të dytë i bien në dorë OZN-së, u mos vesh që t’i paraqiten gjyqit për të vendosur për fatin e tyre sipas ligjit. Mirëpo,

 

FOTO E MULLA ILJAZ BROJËS ME SHOKË

 

 

kështu nuk ndodhi, sepse pabesët e pushkatuan menjëherë të zotin e shtëpisë dhe i dorëzuarit i çuan në Zllakuqan për t’i pushkatuar të nesërmen para agimit, më 10 shkurt 1946.

 

 

61. SADIK LUTANI- BASHKËLUFTËTAR I AZEM BEJTËS E I SHABAN POLLUZHËS

 

Sadik Lutani ishte i inkuadruar në Lëvizjen e njohur të kaçakëve të Drenicës. Në kohën e Azem Bejtës dha kontribut të madh në rezistencën që i bëhej regjimit shovinist serb. Sadit Lutani ngriti zërin e lirisë nëpër mallet e Drenicës. Në të gjitha luftimet, Sadik Lutani u tregua prijës i rryer, ushtarak dhe organizator i spikatur. Gjatë përleshjeve me xhandarmërinë serbe, nuk kurseu asnjëherë veten, gjithnjë ishte në ballë të luftës, atje ku e kërkonte nevoja.

Duke qenë patriot i madh, Sadik Lutani inkuadrohet në forcat shqiptare të Shaban Polluzhës dhe qe njëri prej anëtarëve kyç të presidencës.

Me të përfunduar lufta e Drenicës, Sadik Lutani me shokë del në male për të vazhduar rezistencën.

Në vjeshtën e vitit 1945, në afërsi të fshatit Siçevë, në një luginë të ashtuquajtur Qeli, Sadik Lutani me shokë zhvillon një luftë të rrept  me forcat e ushtrisë e të OZN-së. Në këtë përleshje pati viktima nga të dy anët. Në këtë luftë të ashpër, vriten Sadik Lutani, Shaban Sadiku, Ahemeti, nipi i Sadik Ramës, Alush Ismaili, Tafil Rama, Adem Shala, Metë Dini, Bajram Coli dhe disa të tjerë.

Në këtë përleshje plagoset edhe Marije Shllaku, e cila pas dy-tri ditësh zihet nga OZN-ja në fshtatin Açarevë. Nga ky fshat dërgohet në burgun e Mitrovicës, dhe më vonë në Prizren do të gjykohet me vdekje bashkë me një grup patriotësh shqiptarë me profesorin Kolë Parubi në krye.

 

 

62. HYSEN LUTANI

 

Hysen Lutani është i biri i Sadik Lutanit. Babai i tij kishte qenë i inkuadruar në Lëvizjen kaçake, por edhe në protestën e Drenicës më 1945. OZN-ja e Serbicës, duke pasur njohuri për babain e Hysenit, e duke mos pasur mundësi ta zinte Sadikun, erdhën në Turiçefc, ku arrestuan Hysen Lutanin dhe e dërguan në burgun e Serbicës. Ai këtu do të shohë të gjitha maltretimet dhe masakrat e pashembullta që bëheshin në këtë pjesë të Drenicës. Në ditën kur vjen Brigada e Shaban Polluzhës në Serbicë për t’u marrë vesh se kur do të nisej për në frontin e Sremit, pas hetimit të masakrave që ishin bërë, Shabani urdhëron të lëshohen të gjithë të burgosurit. Nga ky burg do të dale edhe Hysen Lutani, i cili menjëherë do t’i bashkohet Shaban Polluzhës. Gjatë tërë Luftës së Drenicës e Shalës, Hysen Lutani do ta bartë mitralozin, i cili, si thotë vet kishte më shumë se 35 kilogram.

Në kujtimet e tij, Hysen Lutani thotë se më së vështiri e paten te Ura e Pestovës, me të kthyer nga Shala.

 

FOTO E HYSEN LUTANIT

 

 

 

 

Aty një grup yni me Mehmet Gradicën në krye, pas një strategjie të bërë më pare, arritëm të thyejmë frontin dhe të dalim në Drenicë. Një rast tjetër që e përmend ai ishte në malet e Tërnafcit, kurse rastin e tretë që s’do ta harrojë kurrë, në malin Godanc, ku siç rrëfenvetë gjithashtu me Mehmet Godancin në krye, ishin të nisur një grup me qëllim që ose të vdisnin, ose t’i thenin forcat e ushtrisë jugosllave. Me mitraloz e mashinkë, me bomba e raketa i kishin detyruar armiqtë që të largoheshin nga ajo pjesë e Çiçavicës. Me të përfunduar rezistenca e Drenicës- si thotë Hyseni, bashkë me babain, Sadikun, dolën në male të Drenicës, me ç’rast krijuan një bërthamë prej 30 vetash. Në vjeshtën e vitit 1945 u bien në gjurmë dhe pas një përleshje vriten pjesa dërmuese e grupit të tyre, por ai vetë shpëtoi në saje të një kutie të duhanit që e kishte harruar babai në vendin tjetër.

Në kohën sa kishte shkuar ai për ta marrë kutinë me duhan dhe disa sende tjera që ishin larg pothuaj 40 minuta, ishte zhvilluar një luftë e rreptë, ku kishin mbetur të vrarë të dy anët.

          Pas një kohe Hyseni do të dorëzohet dhe do të burgoset. Pas kryerjes së burgut, do të ndiqet sërish nga UDB-ja dhe do të detyrohen të lëshojnë katundin e tij Turiçefcin. Tashti, në moshë bukur të shtyrë, jeton në Mitrovicë.

 

 

 

63. KUSH ISHTE ISUF GILANI

 

Kah fundi i dhjetorit të vitit 1944, në anën e Gjilanit bëhet mobilizimi i popullit. Kësaj thirrjeje iu përgjigjën një numër bukur i madh i të rinjve, se parandihej rreziku nga vrasjet nëpër shtëpi dhe marrja e armëve. Pra për t’i ikur një tragjedie që eventualisht, mund të vinte, ata paraqiten në Gjilan. Nga pjesa e këtyre të paraqiturve, formohet batalioni i rinisë së Kosovës, komandant i të cilit emërohet Isuf Gilani, kurse komisar Raif Halimi nga fshati cornice. Sipas urdhërit të Shtabit operativ të Kosovës e Metohisë, ky batalion duhej t’i bashkohej Brigadës së pare të Kosovës, komandant i së cilës ishte Zyfer Musiqi.

Isuf Gilani, lindi në Gjilan. Në kohën kur bëhet komandant i Batalionit të Rinisë së Kosovës, kishte 24 vjeç. Pas likuidimit të shtabit në Prekaz, do t’i bashkohet Shaban Polluzhësdhe do t’i mbetet besnik deri në fund. Në ditën kur në kulla të Tërstenikut, plagosen Shaban Polluzha dhe Mehmet Gradica, Isuf Gilani me Rexhep Gjelin dhe Rrahim Lutën do ota basrtin Mehmetin për ta çuar në Gllanasellë, por ai do të vdesë gjatë rrugës dhe trupin e tij do ta varrosin fshehtas në një vresht, duke humbur të gjitha shenjat e varrit, në mënyrë që kufoma të mos bjerë në duart e ushtrisë dhe të OSN-së jugosllave. Isuf Gilani pastaj do të dale në ilegalitet dhe do të kapet nga OZN-ja. Do të sillet në Gllanasellë për të treguar se ku ishte varrosur Mehmet Gradica, por meqë ai nuk ishte terren që e njihte, nuk do ta gjejë trupin e vdekur të Mehmet Gradicës. Kur të zihet edhe Brahim Luta, do t’i bashkojnë dhe sërish do t’i sjellin në Gllanasellë, ku do të zbulojnë kufomën e Mehmet Gradicës.

Isuf Gilani në pranverën e vitit 1945 do të pushkatohet, siç u pushkatuan edhe shumë patriotë shqiptarë me gjyq e pa gjyq.

 

 

64. SEFER BEQERI (1914- 1945)

 

Sefer Beqiri lindi në Bezheniq të Drenicës. Kishte të kryer shkollën fillore. I përgjigjet thirrjes së Shaban Polluzhës për të mbrojtur Sanxhakun nga çetnikët. Ishte prijës i një çete të kësaj ane dhe luftoi pa kursyer asgjë, madje as jetën derisa i përzuri çetnikët nga ky rajon.

Më 1945 do t’i përgjigjet sërish thirrjes së komandantit të tij Shaban Polluzhës për formimin e brigades. Angazhohet që nga dita e pare dhe do të luftojë trimërisht kundër partizano-çetnikëve derisa të vritet në përleshje me këto forca të Tërnofc. Sefer Beqiri, si luftëtar dhe di udhëheqës, ishte i respektuar nga të gjithë.

 

 

65. PLISI I MBËSHTJELL NË FLAMUR

 

Tahir Topilla u lind në Gllanasellë të Drenicës para 75 vjetësh. Ka të kryer shkollën fillore para lufte dhe është njohës i mire i gjuhës italiane. Në kohën e okupimit Italian do të punojë si hekurudhar nëpër Drenicë, ku do të njihej me rrjedhat politike të kohës. Në këtë periudhë të përthyerjeve të mëdha angazhohet për çlirimin

 

 

FOTO E SEFER BERISHËS ME BASHKËSHORTEN

 

 

kombëtar të shqiptarëve të Kosovës dhe në këtë kontekst do të bisedojë me patriotë të njohur të Drenicës. Ky burrë i zgjuar martohet me njërën nga vajzat e Shaban Polluzhës dhe mikut të tij do t’i mbetet besnik deri në fund. Më 1945 merr pjesë në rezistencën e njohur të Drnicës. Me shuarjen e saj, do të ndiqet kudo e gjithkund nga i ashtuquajturi pushtet popullor. Në gjyqin ushtarak në Prishtinë, Tahir Topilla do të dënohet me 20 vjet burg. Kur bëhet amnestia e përgjithshme, edhe ky do të lirohet, por do të burgoset prapë nga organet e OZN-ës dhe të UDB-ës. Familja e tij, si dhëndërr i Shaban Polluzhës, so të izolohet dhe do të mbetet nën kontrollin e përhershëm të organeve të sigurimit deri në rënien e politikës rankoviqiane.

Valët e jetës Tahir Topillën do ta përplasin pamëshirshëm nëpër furtuna të mëdha, dhe jo vetëm këtë, por edhe shumë drenicas të tjerë. Të gjitha këtyre stuhive të pushtetit do t’u bëjë ballë pa u luhatur asnjëherë. Shpirti i tij do të rënkojë gjithmonë për çlirimin kombëtar  të shqiptarëve të Kosovës. Për këtë ideal ishte i gatshëm të flijojë veten dhe familjen. Si i ri do të mësojë shumë ngjarje të së kaluarës së shqiptarëve, e sidomos në jetën e tij do të lënë mbresa të pashlyeshme Azem Bejta, Mehmet Delia e Lutë Gllanasella. Në periudhën 1941-1945, Tahir Topilla me interesim do të përcjellë ngjarjet dhe rrethanat politike. Duke qenë dhëndërr i Shaban Polluzhës, do të jetë i lidhur ngusht me të dhe familjen e tij. Në kujtimet e tij që mban për Shaban Polluzhën, Tahir Topilla thotë: “Më 1943 shtëpia e Shaban Polluzhës rrethohet nga shumë xhandarë të

 

 

FOTO E TAHIR TOPILLËS DHE E SHEFKIJE POLLUZHËS

 

serbicës (kujto okupimin gjermano-italian). Shabani me dy djemtë e tij Tafën dhe Ahmetin, arrijnë të largohen nga rrethimi, kurse familjen ia internojnë në kullën e Sheremtit në Pejë. Internohen: Hanifja dhe Hajrija (grate e Shabanit), Hajrija, Sala dhe Hanifja (rejat), Nifa (vajza). Ndërkaq, Hajrija, gruaja e Shabanit ishte shtatëzënë dhe lirohet. Pas internimit të familjes, xhandarmëria djeg kullën trikatëshe të tij në Polluzhë. Me të dëgjuar për këtë, dy vëllezërit Hetem e Rrustem Kastrati nga Logja 9të fisit të Shabanit) intervenojnë në prefekturën e Pejës dhe marrin në shtëpinë e tyre familjen e Shaban Polluzhës, duke lënë si garancë të 64 anëtarët e familjes së tyre. Unë me disa të afërm të miqve të mi, vizituam familjen e Shabanit dhe u dërguam veshmbathje e gjësende të tjera të nevojshme. Në Logjë do të mbesin gjashtë javë, prej nga kthehen në Polluzhë. Në ndërkohë, Shabani rrinte te ne në Gllanasellë. Me vete kishte edhe dy djemtë, Tafën dhe Ahmetin. Për çdo natë bënim roje, se frikësoheshim për ndonjë bastisje të xhandarmërisë”.

Në një rast, kur burgose Ahmeti, djali i Shabanit, Hajrija i thotë burrit: “A po e sheh Shaban, djalin po duan te na pushkatojnë, e ti po rri duarkryq.” Ndërkaq, Shabani iu pat përgjegjur gruas: “Edhe ata të tjerët që janë në burg e po pushkatohen kanë nënë dhe babe sikurse djali yt”.

Tahir Topilla përkujton se Shaban Polluzha ishte humanist i madh dhe duke qenë i tillë, gëzon autoritet në gjithë Drenicën dhe më gjerë. Në plis mbante flamurin kombëtar, të cilin në asnjë moment nuk do ta heqë. Shaban Polluzha do të vritet dhe me të do të vdes që nuk e pa Kosovën të lire.

Tahiri do të marrë pjesë në Luftën e Drenicës dhe do të përjetojë tërë tmerrin e saj. Kjo luftë ishte e pabarabartë, ngase në Drenicë, aso kohe u koncentruan forca të mëdha të ushtrisë jugosllave, qëllimi i të cilave ishte likuidimi i shqiptarëve. Nuk është e rastit pra, që menjëherë në Kosovë hapen burgje e inagurohen kasaphana. Ishte vërtetë luftë e vështirë. Njerëzit e Shabanit, një pjesë e tyre nuk kishte armë, e në anën tjetër as bukë e veshmbathje. Nganjëherë, si thotë Tahiri, hanim miser të thatë, sa për të mbajtur shpirtin.

Nga rrëfimet e Tahir Topillës shihet se pat momente tejet dramatike:

-Kur ktheheshim nga Shala e Bajgorës për në Drenicë, duhej të kalonim

nëpër urën e Pestovës, i vetmi vendkalim. Mirëpo, në urë dhe rreth saj ishin koncentruar forca të mëdha  të ushtrisë jugosllave e në duhej të kalonim patjetër, se edhe ashtu ishim hetuar nga ta dhe mund të na shkaktonin humbje të mëdha. Në një luftë të rreptë arritëm të depërtojmë, duke u shkaktuar humbje shumë të mëdha forcave jugosllave. Nga ky rrezik shpëtojmë në sajë të vendosmërisë se doemos duhej shpërthyer frontin. Ndryshe, do të pësonim katastrofë.

Po atë natë kur vritet Shaban Polluzha në Tërstenik, tregon Tahir Topilla, e sjellin kalin e tij në shtëpinë tone. Të nesërmen, çika e Shabanit, Shefkija, e lan kalin me ujë të vakët se i tëri ishte i përgjakur nga plagët që kishte marrë dhe mbi të kishte vdekur babai i saj.  Pas dy ditëshkali çohet në Berishë. Duke ditur OZNA se Tahir Topilla ishte dhëndërr i Shabanit dhe duke mos pasur informatën se a ishte vrarë trimi i Drenicës shkojnë në Gllanasellë për të shikur se mos po i bien në gjurmë. Mirëpo, aty gjejnë dhëndrrin e tij dhe e kontrollojnë se mos ishte i plagosur, ngase dyshonin se edhe ai do të ketë marrë pjesë në Luftën e Drenicës. Pas kontrollit të bërë thotë Tahir Topilla, dhe pas marrjes në pyetje donin të më çonin në burg, por për fat kasha një vërtetim të vjetër që vite më pare ma kishte lëshuar një shok në Serbicë si organizator i hekurudharëve. Ky vërtetim vetëm shtyri burgosjen time për disa ditë. Më vonë OZNA pa kurrëfarë argumentesh më qet në gjyqin ushtarak në Prishtinë dhe ai gjyq më dënon me 20 vjet burg, përkujton Tahiri atë periudhë të ndjekjeve të shqiptarëve ku ishin e ku s’ishin. Kur bëhet amnestia e përgjithshme, do të lirohet edhe Tahir Topilla, por do t’i merren për 5 vjet të drejtat civile dhe politike. Pason lëçitja e familjes dhe vështirë se guxonte t’ia mësyjë dikush shtëpisë së tij përveç ndonjë miku të rrallë. Pas një kohe Tahirin do ta akuzojnë se gjoja ka plagosur një njeri të OZN-ës dhe do të dënohet 13 muaj, kurse në vitin 1950 dënohet 26 muaj pa proces gjyqësor. Në aksionin e armëve do të maltretohet në mënyrë të vrazhdë dhe do të përcillet hap më hap nga organet e UDB-ës deri në rëniën e politikës renkoviqiane.

Tahiri, sot në moshën 75 vjeçare për çdo ditë qet në letër nga një fragment të jetës së tij të përvuajtshme, por natyrisht heroike e të madhërishme, në vitin e mbrapsht 1945.

 

 

66. QËNDRESA SI METAFORË

 

Ne jemi kundër komunistëve, por nuk pranojmë të luftojmë me vëllezërit tanë në Shqipëri”- thuhet në përgjigjen që ia dërgojnë Mehmet Gradica e Ukshin Kovaçica, Pajazit Boletini. Këtyre fjalëve Ukshini u mbetet besnik, kurse Mehmet Gradica, do t’i përgjigjet ftesës së dytë.

 

Ukshin Kovaçica, lindi më 1904 në Kovaçicë të Shalës së Bajgorës; sipas katundit kishin marrë edhe mbiemnin. Rrjedh nga një familje që për ideal kishte qëndresën. Me këtë ideal familja e tij ishte fisnikëruar qysh herët. Të parët e Ukshinit jetuan në Bajgorë, në kushte tjetet të vështira, siç jetonin të gjithë banorët e Shalës, duke u kacafytur me mynxyrat që sjell një jetë plot vuajtje. Të lodhur nga target e rënda të pushtuesit turk dhe zullumit që bënin ata, duke u plaçkitur dhe marrë tërë mundin e ditës dhe të vitit, babai i Ukshinit, Nuha, dhe mixha, Shahini, i kundërshtojnë këto forma të shfrytëzimit të fshatarësisë të Shalës. Së shpejti bie në sy të pushtetit dhe fillon ndjekja e tyre. Në një përleshje që bëhet në Bozhlan, në mes të Nuhës dhe Shahinit në njërën anë, dhe zaptijeve turke, në tjetrën, mbesin të vrarë çaushi me disa zaptie. Këtu vritet edhe mixha i Ukshinit, Shahini. Për qëndresën e tyre më së miri flet kënga popullore që i kushtohet kësaj ngjarje. Aty turqit thon:

 

FOTO E UKSHIN KOVAÇICËS

 

Bozhani e Skroma mbeteshin shkretë,

Qysh s’u gjet njeri të na hyjë ndërmjet…

 

Pas kësaj ngjajeje pushtuesit asnjëherë nuk i lane të qetë. Kur, më 1912 Kosova pushtohet nga Serbia, familja e Ukshinit sërishndiqet për ta vazhduar pastaj ndjekjen pushtuesi bullgar deri më 1918. Nga mesi i vitit 1916 në një konflikt, bullgarët vrasin vëllanë e Ukshinit, Xhemën. Në këtë përleshje mbesin të vrarë edhe tre bullgarë.

Duke mos u pajtuar asnjëherë me format e dhunës që bënin regjimet             pushtuese, më vonë edhe ai serb, ata detyrohen që të rrinë gjithnjë të gatshëm për t’u bërë rezistencës të armatosur. Në këtë, me siguri nga një dorë e zgjatur e panjohur e pushtuesit serb, vritet edhe Nuha, babai i Ukshin Kovaçicës.

Për familjen Kovaçica, më pastaj vijnë ditë edhe më të mundimshme, sidos në vitet 1945-1947 dhe jo vetëm gjatë kësaj periudhe. Duke qenë i shkathët dhe parimor, në kohën kur gjermanët ishin në Kosovës, Ukshini caktohet kapter në Bare dhe Koraç.

                    

 

Njohja me Mehmet Gradicën

 

Gjatë kësaj periudhe ai pati kontakte të shumta me njerëz të ndryshëm. U njoh me Mehmet Gradicën, Pajazit Boletinin, Adem Vocën e të tjerë. Në një bisedë që bën me Pajazit Boletinin, i thotë që të inkuadrohet në regjimentin e tij në luftën kundër komunizmit në Shqipëri.

Mirëpo, Ukshini pasi takohet me Mehmet Gradicën, vendosin që të mos shkojnë në Shqupëri, jo pse nuk ishin kundër komunizmit, por me motivacion se nuk luftohet me vëllezër.

Nga fundi i vitit 1944, një brigade e Shqipërisë kalonte nëpër Shalë; ajo në këtë e sipër bënte edhe mobilizimin e fshatarëve të kësaj ane (vullnetarisht). Ukshin Kocaçica i bashkohet kësaj brigade. Mirëpo, kur shkojnë në Prekaz, heton se komandantin e kësaj e ka dezinformuar dikush gjoja se ai kishte marrë pjesë në Shqipëri kundër forcave partizane. Këtu i thonë t’i dorëzojnë armët. I dorëzon armët dhe ikën nga kjo brigade e del në mallet e Shalës së Bajgorës.

 

 

Takimi me Adem Vocën e Ahmet Selacin

 

 

Përderisa Ukshini qëndronte në malet e Shalës, një njësi e policisë (OZNA), vjen në Kovaçicë dhe ia merr të gjitha bagëtitë dhe një pjesë tjetër të pasurisë, duke i lënë anëtarë e familjes duarthatë. Bashkë me bagëtinë marrin edhe djalin e Ukshinit, Hashimin, dhe e burgosin në Mitrovicë. Në burg e pyesin se ku e kishte babanë. E maltretojnë, por ky gjithjë e thotë se ka shkuar me brigadat partizane. Kur e shohin se nuk  mund të nxjerrin fjalë prej tij, atëherë përgaditin një plan tjetër: në dhomën e tij dërgojnë një agjent,i cili thatë se ishte i burgosur ngase kishte qenë me gjermanët. Djali i Ukshinit i beson dhe atij i tregon kush ishte dhe përse ishte burgosur.Pastaj i tregon se babanë e kishte në malet e Kovaçicës dhe se nuk e ka ndërmend të pajtohet me komunistët. Agjenti pastaj përvidhet nga dhoma e burgut dhe ua tregon të gjitha ato që kishin biseduar me të Menjëherë e nxjerrin Hashimin nga dhoma e burgut për ta marrë në pyetje, por në të dalë i ikën rojës dhe pas pak kohësh plagoset dhe dërgohet në spital.

Ndërkohë Adem Voca, Ahemt Selaci dhe Bislim Bajgora Organizojnë një tubim me fshatarët e Shalës në Barë, ku merr pjesë edhe Ukshin Kovaçica. Në atë tubim bëhet fjalë për doomos doshmërinë që t’u kundërvihen të gjithë atyre që vresin dhe terrorizojnë popullatën e pafajshme shqiptare, me të njëjtën moto, siç kishte vepruar Shaban Polluzha në Drenicë. Në atë kohë ishin shpeshtuar vrasjet dhe burgosjet. Vendoset se nuk mund të ketë kurrfar pajtimi me njerëzit e OZN-së dhe disa brigade që u kishin shkaktuar fatkeqësi shumë familjeve të Shalëse të rajoneve të tjera të Kosovës. Këtu arrihet marrëveshja që të zhvillohet luftë e vazhdueshme e sistemit komunist.Atë natë Ukshin Kovaçica, pas një kohe relativisht të gjatë, kthehet në shtëpi.Këtë e bë pë shkak se i  kishin marrë djalin dhe bagëtinë.

 

Nëntë ditë e nëntë net –rezistencë në kullë 

 

I lodhur nga qëndrimi tremuajsh në mal, Ukshin Kovaçica atë natë bie për të fjetur. Rojë bënte djali i mixhës, Bajrami.. Para mëngjesit, pasi e kishin hetuar Ukshinin se gjendjej në Kovaçicë, e rrethojnë forca të mëdha të OZN-së dhe ushtrisë. Me të hetuar se janë rrethuar, siç tregon Fatime Kovaçica, çika e Ukshinit, Bajrami menjëherë e bën me dije. Ukshini, si rrufeja zë pozicionet në kullë dhe u përgjigjet me zjarr. Me të ishin vëllezërit Rrahimi e Abdyli dhe Smail Svarça nga Nedakofci.

Të gjithë anëtarët e familjes zbritën në katin e poshtëm të kullës. Babai luftonte në katin e dytë, duke mos i lënë forcat e OZN-së të afroheshin në oborrin tonë. Unë dhe grate tjera u ndihmuam atyre plot 24 orë. Tafili, djali i vogël i Ukshinit, që kishte vetëm 11 vjet, së basku me një kusheri të tij të afërm moshatar, kur erdhi mbrëmja ikën në flake të pushkës nga shtëpia dhe shkuan në Kaçandullë. Ne e dinim vetëm se janë larguar nga shtëpia, por nuk e dinim se a kishin shpëtuar nga murtajat apo jo, rikujton Fatimja. Tërë ditën forcat e OZN-së dhe të ushtrisë bënë përpjeke për ta pushtuar kullën, por më kot. Mbasi mbetëm vetëm për dy ditë, disa të vrarë gjatë natës iknin në periferi të fshatit. Pas 24 orësh, anëtarët e familjes me këshillën e Ukshinit, dolëm dhe shkuam në Starasellë. Nga Kovaçica u  larguan edhe shumë familje të tjera. Shtëpive ua futën flakën. U dogjë u bë shkrumb çdo gjë. Ishte krijuar pamje e dhembshme dhe e shëmtuar. Nuk dinim më çka ishte bërë me babanë dhe të tjerët. Pas 3 javësh në Starasellë, ku ishim vendosur ne- kallzon Fatimja, vjen vëllai i vogël, Tafili me kusheririn, Ramën. Dhe në atë konak ku ishim të vendosur, për çdo ditë e çdo natë dëgjonim krismën e pushkëve në Kovaçicë. Ndërkohë Ukshin Kovaçicës i bashkohen edhe disa të tjerë.

Pas nëntë ditësh e nëntë netësh të rezistencës së ashpër që u bënë forcave të OZN-së dhe të ushtrisë, partizanët ua qojnë Abdullah Rushitin dhe Latif Rrahmanin e Bajgorës, shokë të Ukshinit, prë ta lutur që të dilte nga kulla, se mbaroi katundi, thotë Nuhi Bajgora. Pas këtij apeli, që i bëjnë shokët e tij, Ukshini e lëshon Kovaçicën dhe sërish del në mal. Kur kishte dal Ukshini, ato forca që kihsin luftuar me të, ia kallën kullën dhe ia rrafshuan me tokë. Kjo ngjarje zhvillohet në janar të vitit 1945.

Shaban Polluzha thërret Ukshin Kovaçicën

 

         Një ditë dimri të madh në Starasellë, vjen brigade e Shaban Polluzhës. Më duket se me të ishte edhe Mehmet Gradica, tregon Fatimja. Erdhën te shtëpia e Istref Fetahut, në shtëpinë e të cilit gjetëm strehim. Aty e pashë për here të pare Shaban Polluzhën, për të cilin atë kohë  flitej shumë në Shalë të Bajgorës. Na pyeti se ku gjendet Ukshini. Na porositi të dërgonim dikë të familjes për ta thirrur në mënyrë që t’i bashkohej brigades së tij, e të mos mbetej vetëm. Ne nisëm Nazmijen dhe Xhemilen, që ishin 10 vjeçe (çika dhe mbesa e Ukshinit). Ato të dyja shkuan dhe e kërkuan disa orë nëpër mallet e Kovaçicës, por nuk e gjetën dhe u kthyen në shtëpi. Atëherë Shaban Polluzha me Mehmet Gradicën shkojnë te kulla e tijnë Kovaçicë për të shikuar se mos gjendej atje. Pasi nuk e gjejnë aty, dalin nëpër mal duke thirrur me sa zë kishin, por me siguri Ukshini ishte diku më larg dhe nuk i kishte dëgjuar thirrjet e Shaban Polluzhës. Na e lane porosinë që po të binim në kontakt me të, t’i përcillnim të falat e tij që të kthehet në brigade e mos rrijë vetëm. Të hipur në kuaj, si duket, ata shkuan  në drejtim të Bajgorës. Ne mbetëm edhe më tej në shtëpinë e Istref Fetahut. Babai vazhdonte të qëndronte nëpër mallet e Shalës.

Më vonë në Koraçë në një zënkë të përgatitur vritet vëllai i Ukshinit, Rrahimi. Hashimi, djali i tij ishte plagosur kur kishte ikur nga burgu, tan ii shëruar, së bashku me Xhemën (të nipin) i bashkohen Ukshinit.

 

 

Rasim Çerkezi në krye të ekspeditës ndëshkuese

 

         Pas shumë ndjekjeve që i kishte bërë ushtria dhe OZN-ja Ukshin Kovaçicës nëpër mallet e Shalës, dhe duke pare se ishin të pafuqishëm, këtë çështje do ta marrë përsipër Resim Çerkezi. Pasi zotohet se do ta zërë Ukshinin (me siguri i kishin premtuar grade dhe pozitë të lartë), me një brigade të OZN-së niset për në Shalë. Posa arrin në Kovaçicë, me dhunë merr djalin e mixhës së Ukshinit, Bajramin dhe pasi e maltreton në mënyrë barbare, e pyet se ku gjendej Ukshini dhe kush i jepte bukë. Nga torturat e shumta që i bëhen, detyrohet të tregojë. I çon dhe u thotë se këtu është Ukshin Kovaçica. Fillon përleshja e rreptë dhe që në fillim plagoset rëndë një person i Ozn-së dhe menjëherë ata tërhiqen nga fronti. Sipas rrëfimit të dëshmitarëve, Ukshini ka mundur ta zërë të gjallë Rasim Çekezin por me qëllim nuk e kishte bërë këtë. Pas kësaj ekspedite ndëshkuese, si duket Rasim Çekezi, nuk doli më në Shalë për të gjallë të Ukshinit.

 

 

Martesa në bunker

 

         Djali i Ukshinit, Hashimi, e kishte nusen të zënë në Gllamnik të Podujevës. Për shkak të situates që ishte krijuar, nuk kishte mundur ta merrte. Një ditë, tregon Nuhë Bajgora, takova mikun dhe më tha se duhet ta merrni çikën. Pa e pyetur as Ukshinin e as Hashimin, shkova te miku në Gllamnik e mora nusen edhe e çova në Shalë, dhe prej andej në mallet e Kovaçicës, pikërisht në bunker ku ishte dhëndri. Kur më pane, si në shaka më thane: ku ke pare dasmë pa krushq e tupan. U thashë se burrat bëjnë dasmë edhe në shtëpi, por edhe në mal. Ndenji nusja plot pesëmbëdhjetë ditë në bunker. Vinin ditë të vështira. Pas kësaj kohe, nusen e kthyem në Kovaçicë, e dhëndrri i ri vazhdon të ndihmojë babanë nëpër mallet e Shalës.

 

 

Kërshat e Sokolit kallen flake

 

         Nga fund ii vitit 1946 përgatitet një marshim i madh i forcave të OZN-së dhe të ushtrisë, që vinin nga Podujeva dhe Mitrovica për të zënë Ukshin Kovaçicën, Ahmet Selacin, Bislim Bajgorën e të tjerët. Pasi që dalin në Shalë, këto forca rrëmbejnë Shaban Mërnicën, djalin e motrës së Ukshinit, dhe e detyrojnë të tregojë se ku gjendej daja. Më pare e kishin lidhur për lisi dhe e kishin rrahur për vdekje. U tregon se ai është në mallet e Vesekofcit, te Kërshat e Sokolit.

Kësaj radhe me Ukshinin ishin edhe Ahmet Selaci, me disa shokë dhe dy nipat e Isa Boletinit, Isufi dhe Faiku. Në një luftë të rreptë që zhvillohet në Kërshat e Sokolit, mbesin të vrarë mbi 30 milicë e ushtarë. Aty plagoset djali i Ukshinit, Hashimi. Pasi që pasojnë rëndë, forcat e OZN-së dhe të ushtrisë tërhiqen, ndërkaq këta me të plagosurin vazhdojnë rrugën për në mallet e Kirillovës për të dale pastaj në ato të Selacit e të Cerajës, ku rrinë nja dy muaj.

         Dimri i vitit 1947, Ukshin Kovaçicën, Ahmet Selacin, Boletinë, Bislim Bajgorën, e të tjerët i gjen përsëri në mallet e Shalës së Bajgorës. OZN-ja përditë bastiste fshatarët e kësaj ane, në mënyrë që të pengonte qëndrimin eventual të tyre nëpër shtëpi të veta dhe të miqve të shokëve e të fshatarëve të tjerë. Tani në ndekjen e tyre shumë më shpesh angazhohet edhe ushtria. Mirëpo, Ukshin Kovaçica dhe Ahmet Selaci me shokë ishin të informuar mire lidhur me rrethanat ekzistuese, prandaj jetonin nëpër bunkere.

 

 

“Marifetet” e Qazim Bajgorës

 

          Meqë e njihja Selim Obranxhën, thotë Nuhë Bajgora, vendosa të bisedoj për dorëzimin e djalit të Ukshin Kovaçicës, që e kisha nip. Selim Obranxha aso kohe punonte në gjyqin e Prishtinës, nëse nuk ka qenë kryetar. Pas kësaj bisede, ngase jetoja në Prishtinë, u nisa për në Shalë të Bajgorës dhe rashë në kontakt me Ukshinin, i thashë të ma jepte Hashimin që ta dorëzoja, sepse ky është i ri e dikush duhet të jetë në shtëpi. Nuk mund t’ia dorëzoj, tha Ukshini, Selim Obranxhës, por do t’ia dorëzoja Qazim Bajgorës. Pastasj erdha në Prishtinë, takova Qazim Bajgorën dhe ia përcolla të falat e Ukshinit. Më tha se do të bisedonte me disa shokë e do të më tregonte për së shpejti. Ukshini ishte mbështetur në Qazim Bajgorën, ngase gjatë qëndrimit të tij në male të Shalës, familja e tij shpeshherë i kanë dhënë  duhan, sheqer dhe ushqim. Por, ai nuk e kishte kuptuar ashtu si duhet, meqë këtë e kishte bërë për të mbajtur kontakte dhe për të ditur se nga po qarkullojnë, thotë Nuhë Bajgora.

          Një natë, gjatë darkës vjen Qazim Bajgora teë shtëpia ime dhe kërkon që të bisedojmë në një dhomë, ku nuk mund të hyjë askush. Më tha, tregon Nuha, se për Hashimin nuk ka asnjë rrezik që të bjerë nëë dorë, porn e do ta dorëzojmë edhe Ukshinin pa there në këmbë. Unë pas këtyre fjalëve humba tërësisht. E pieta: “si mund të dorëzohet Ukshini pas gjithë atyre vrasjeve?”. Qe si duhet vepruar më tha: po shkojmë unë, ti e Qesa Topalloviqi te Ukshini e ai le të na i qesë në kurthë Ahmet Selacin, dy nipat e Isa Boletinit dhe Bunjakët (me siguri është fjala pë Bunjakët e Samadrexhës). Po, i thashë, mire e ke, një herë t’i vrasësh ata e pastaj për“nge” edhe Ukshin Kovaçicën me gjithë të birin. U largua dhe kurrë më nuk rashë në kontakt me Qazim Bajgorën. Fatkeqësisht më nuk arrita të takohesha as me Ukshinin për t’i treguar se çka mendonte “miku” i tij, Qazimi.

          Ngase nuk mund t’u binin askund në gjurmë, njëfarë Qiqa i Mitrovicës fillon të mbledhë nëpër katunde miq, kusherinj, sjokë e kumbarë të Ukshinit dhe të të tjerëve për të kallëzuar se ku mund të ndodheshin ata. Erdhën edhe tek unë në Vuçitërnë, thotë Hysen Maloku, meqë isha dhëndërr i tij. Ishte e mërkurë kur erdhën, por të premten më caktuan të dilja me ta në Shalë. Edhe pse nuk e dija se ku gjendej Ukshini, nuk guxoja të kundërshtoja se njeriu aso kohe shkonte poshtë për asgjë. Ndërkohë ishin hetuar ku janë dhe më nuk kishin nevojë për mua.

 

 

Si u vra Ukshin Kovaçica dhe Ahmet Selaci

 

          Më 19 shkurt të vitit 1947 ppër në Vllahi nisen njësi të milicisë dhe ushtrisë. Rrethojnë malin ku ata gjendeshin (në një bunker). I thërrasin të dorëzohen. Caktohet numri i njerëzve për të dy palët. Këtë e pranuan Ukshini dhe Ahmet Selaci, me qëllim që të fitojnë në kohë për një përgatitje më të efektshme. Nga ana e Ukshinit vendoset të dalin në bisedime Ahmet Seleci dhe dy nipat e Isa Buletinit dhe një kushëri i Ahmetit, kurse nga pala tjetër marrin pjesë Hysen Banushi, djali i Banush Sedllarit, me të cilin Ukshini kishte pasur një miqësi të gjatë, dhe tre të tjerë. Pasi që shtrojnë kushte të papërshtatshme, Ahmet Selaci nuk mundi të vendosë pa pëlqimin e Ukshinit. Merren vesh që të thirret edhe ai në bisedime. Ukshini nuk pranon të dale në këto bisedime pa armë, siç ishin të tjerët në “kuvend”. Pas shumë përpjekjeve i lejohet që të vijë i armatosur. Me këtë rast Ukshini i sinjalizon pales tjetër se nëse kërset vetëm një pushkë, do të vrasë kë të mundet. Me të filluar bisedimet, besa prishet. Nga pala e OZN-së a e ukshtisë shtiu dikush me pushkë dhe vrau njërin prej shokëve (si duket një kushëri i Ahmet Selacit). Atëherë pa pritur faqe Ukshini vret Hysen Banushin dhe tre të tjerët që ishin në bisedime. Pastaj fillon luftë e ashpër, ku vritet Ahmet Selaci dhe dy nipat e Isa Boletinit, Isufi e Faiku. Ndërkaq, nga forcat e OZN-së dhe të ushtrisë, përveç atyre që kishin marrë pjesë në bisedime, vriten edhe disa të tjer. Bëher mbrëmje. Rrethimin e shpërthejnë Ukshin Kovaçica me gjithë djalë dhe Smail Svarqa.

         Tash, vetë i treti, Ukshin Kovaçica shkon e vendoset në një “kërrsh” të fshatit Vllahi. Të nesërmn forcat e Ozn-së marrin fshatarët e kësaj ane me dhunë dhe i detyrojnë ta kërkojnë ukshin Kovaçicën dhe t’i qërojnë hesapet me të. Po atë ditë zbulohet Ukshini, dhe e rrethojnë vendqëndrimin e tij. Ukshin të birit i thorë: “Unë do të luftoj deri në fund, do të thotë deri sa të vritem.Ti rri në bunker e pastaj kërko t’i dorëzohesh Qazim Bajgorës”. Mirëpo, Ukshini nuk e dinte ç’mendonte për të mu au Qazim Bajgorë. Djali mbetet Brenda në bunker, sipas këshillës së babait, kurse Ukshini dhe shoku i tij i pandarë, Sail Svarça, nisin pushkë kundër forcave shumë të mëdha të miliciç e të ushtrisë. Në fillim vritet ushëheqësi i njësitit të milicisë, kapiteni Vojo Jankoviq. Lufta zgjat me orë të tëra dhe në betejë e sipër në mënyrë heroike vriten Ukshin Kovaçica dhe Smail Svarça. Aty vriten edhe disa malicë e ushtarë. Djali i tij, Hashimi mbetet në bunker. Aty e çjnë Hashim Jetullahun e Bajgorës, i cili në kohë të gjatëë kishte ndenjur në shtëpinë e familjes Kovaçica dhe njihte fare mirë Hashimin. Hyn në bunker dhe bisedojn me të. I tregon se s ii kishte thënë babai që t’i dorëzohej Qazim Bajgorës. Hashim Jetullahu del nga bunkeri dhe ia përcjell këtë porosi Qazim Bajgorës, i cili ishte aty. Qazimi nuk tha asgjë. Morën kashtë dhe e ndezën në hyrje të bunkerit. Nga tymi, Hashimi detyrohet të dale dhe ende pa e pare dritën e ditës, me të shtëna nga të gjitha anët, mbetet i vdekur.

 

Kufoma e Ukshinit me djalë “ekspozohen” në Vuçitërnë

 

          Trupin e vrarë të Ukshin Kovaçicës dhe të djalit të tij i sjellin në Vuçitërnë dhe i qesin në mes të qytetit. OZN-ja organizon njerëz me dhunë që të kalonin andejpari, ku ishin trupat e vrarë, dhe t’i pështynin për së vdekuri. Në fshatar që kalonte atyprai, kur e pa njërin që pështyu, it ha: “Kur ka qenë gjallë Ukshini, nuk ke guxuar t’ia përmendësh as emrin. Ky është turp!”

          Ukshini me gjithë djalë dhe Smail Svarça, si thotë Nuhë Bajgora, janë varrosur diku tek Ura e Gurit e Vuçitërnës, por nuk dihet se në cilin vend. Në varrimin e tyre nuk ka guxuar të marrë pjesë askush nga familja e tij.

 

 

67. LISTA E NJERËZVE TË PUSHKATUAR DHE TË MASAKRUAR

 

          Gjatë Luftës së Drenicës, para dhe pas saj, partizano-çetnikët bënë masakra të pashembullta në popullatën e pambrojtur, duke vrarë fëmijë, grad he pleq nëpër shumë fshatra të kësaj ane, dhe lane çdo gjë të shkretuar.

          Këtu poshtë po japim emrat e atyre që u pushkatuan dhe u masakruan nëpër shtëpi, në burgje dhe duke kryer punët e ditës për nevoja familjare.

 

Të pushkatuarit nëpër shtëpi dhe burgje:

  1. Durmish Osmani- Qirez
  2. Maliq Ikolli- Gradicë
  3. Bahtiar Bajrami- Gradicë
  4. Halil bajraktari- Llaushë
  5. Rexhep Vojvoda
  6. Isuf Geci- Llaushë
  7. Abdyl Xani- Polac
  8. Tush Selmani- Izbicë
  9. Halil Tërnafci- Tërrnafc
  10. Xheladin Xani- Polac
  11. Ramë Kabashi
  12. Nuhi Sushica- Sushicë
  13. Qamil Hoxha- Gjakovë
  14. Bajram Bajraktari- Gllogofc
  15. Isuf Gradica- Gradicë
  16. Babë e djalë të Rezallës
  17. Azem Zeqiri- Gllobar
  18. Mehmer Gjoka- Tërstenik
  19. Feriz Kukaj- Tërstenik
  20. Bahtiar Buzuku- Krajkovë
  21. Hajdar Hydi- Krajkovë
  22. Brahim Thaçi- Potërk
  23. Halil Thaçi- Potërk
  24. Rexhep Spahiu- Tërstenik
  25. Qazim Spahiu- Tërstenik
  26. Sheremet Kukaj- Tërstenik
  27. Sherif Kukaj- Tërstenik
  28. Rashit Kukaj- Tërstenik
  29. Veli Kukaj- Tërstenik
  30. Sefer Kukaj- Tërstenik
  31. Hysen Mulaj- Tërstenik
  32. Pajazit Mulaj- Tërstenik
  33. Hashim Mulaj- Tërstenik
  34. Isa Mulaj- Tërstenik
  35. Sadik Mulaj- Tërstenik
  36. Ali Kuciqani-
  37. Fetah Mulaj- Tërstenik
  38. Keq Tërdefci- Tërdefc
  39. Rifat Dobraj- Vërbofc
  40. Hajriz Dvorani- Tërstenik
  41. Xhem Goshani- Tërstenik
  42. Asim Luzha- Gjakovë
  43. Mehmet Bazaj- Tërstenik
  44. Me gjithë djalë
  45. Feriz Bazaj- Tërstenik
  46. Me gjithë djalë
  47. Sadri Sefaj- Tërstenik
  48. Gruaja e Hasan Kadrisë –Tërstenik
  49. Ukë Bazaj- Tërstenik
  50. Nebi Bazaj- Tërstenik
  51. Abdyl Buzani- Tërstenik
  52. Bajram Buzani- Tërstenik
  53. Selim Spahiu- Tërstenik
  54. Emin Spahiu- Tërstenik
  55. Isuf Spahiu- Tërstenik
  56. Xhemile Spahiu- Tërstenik
  57. Sali Spahiu- Tërstenik
  58. Xheladin Çallapeku- Tërstenik
  59. Hasan Veliqi- Tërstenik
  60. Avdi Koca- Polac
  61. Hajdin Gruda- Polac
  62. Rushit Gruda- Polac
  63. Hazir Xani- Polac
  64. Qazim Xani- Polac
  65. Osman Xani- Polac
  66. Smail Hoti- Polac
  67. Bilall Hoti- Polac
  68. Hajdar Koca- Polac
  69. Hajriz Koca- Polac
  70. Ahmat Koca- Polac
  71. Xhemail Koca- Polac
  72. Sahit Xani- Polac
  73. Ali Hoti- Polac
  74. Ajet Kabashi- Polac
  75. Daut Kabashi- Polac
  76. Shak Veliqi- Polac
  77. Zeqë Veliqi- Polac
  78. Shaçir Xani- Polac
  79. Mehemt Aliuka- Polac
  80. Miftar Aliuka- Polac
  81. Hazir Hoti- Polac
  82. Jonuz Zymberaj- Likofc
  83. Zeqir Zymberaj- Likofc
  84. Haredin Zymberaj- Likofc
  85. Isuf Zymberaj- Likofc
  86. Jakup Zymberaj- Likofc
  87. Tafë Zymberaj- Likofc
  88. Nezir Zymberaj- Likofc
  89. Xhemë Hamza- Likofc
  90. Lah Rexhepi- Likofc
  91. Ramë Bajrami- Likofc
  92. Xheladin Brahimi- Makërmal
  93. Demë Syla- Makërmal
  94. Abdullah Kastrti- Polluzhë
  95. Sali Istogu- Polluzhë
  96. Liman Istogu- Polluzhë
  97. Latif Istogu- Polluzhë

98, 99, 100. Tre të Ticës

101. Jetullah Rezalla- Rezallë

102. Milazim Ukaj- Gradicë

103. Rexhep Muhaxhiri- Gradicë

104. Lah Dervishi- Gradicë

105. Arif Shaqiri- Rezallë

106. Rushit Jashari- Rezallë

107. Shaban Veseli- Rezallë

108. Ramë Abdyli- Rezallë

109. Hazer Abdyli- Rezallë

110. Hasan Hukolli- Rezallë

111. Feriz Jashari- Rezallë

112. Eshref Osmani- Rezallë

113. Ymer Alia- Qirez

114. Mustafë Haliti- Qirez

115. Liman Mustafa- Qirez

116. Tush Mustafa- Qirez

117. Latif Dani- Qirez

118. Hetem Hasani- Qirez

119. Ramë Brahimi- Qirez

120. Sherif Sheqiri- Baks

121. Brahim SHeqiri- Baks

122. Jonuz Sheqiri- Baks

123. Latif Sheqiri- Baks

124. Osman Shabani- Baks

125. Abdyl Ymeri- Baks

126. Sejdi Osmani- Krasmirovc- i zhdukur

127. Izat Vuçitërrna- i zhdukur

128. Hajdin Isufi- Qirez

129. Man Ademi- Kozhicë

130. Dan Durmishi- Kozhicë

131. Hana Qerimi- Kozhicë

132. Habib Qerimi- Kozhicë

      133. Sali Tahiri- Gllanasellë

      134. Rifat Rexhepi- Gllanasellë

135. Sylë Zena- Gllanasellë

136. Nebih Halimi- Gllanasellë

137. Hajdin Bajrami- Gllanasellë

138. Jakup Musliu- Gllanasellë

139. Mustafë Musliu- Gllanasellë

140. Sali Neza- Likoshan

141. Hysen Abdyli- Likoshan

142. Mehmet Gjeli- Likoshan

143. Asllan Salihu- Dërvar

144. Zenel Salihu- Dërvar

145. Musli Salihu- Dërvar

146. Nebih Salihu- Dërvar

147. Bislim Hajra- Dërvar

148. Hajrë Hajra- Dërvar

149. Riza Hajra- Dërvarë

150. Hetem Murtezi- Dërvar

151. Hazir Ibishi- Dërvar

152. Ali Tahiri- Dërvar

153. Beqir Tahiri- Dërvar

154. Hasan Tahiri- Dërvar

155. Azem Tahiri- Dërvar

156. Kadri Hyseni- Dërvar

157. Zymber Ymeri- Dërvar

158. Shaban Ymeri- Dërvar

159. Selman Zeqiri- Dërvar

160. Zeqir Zeqiri- Dërvar

161. Man Selamni- Dërvar

162. Mursel Abazi- Dërvar

163. Veli Abazi- Dërvar

164. Bajram Fazliu- Dërvar

165. Shaban Fazliu- Dërvar

166. Behram Haziri- Dërvar

167. Sejdi Haziri- Dërvar

168. Ferat Novalani- Novalan

169. Halil Mehmeti- Gumnishtë

170. Shaban Mehmeti- Gumnishtë

171. Shaqir Mehmeti- Gumnishtë

172. Ismail Ismaili- Gumnishtë

173. Nebi Ismaili- Gumnishtë

174. Sali Ismaili- Gumnishtë

175. Sokol Ismaili- Gumnishtë

176. Adem Zeka- Gumnishtë

177. Ibish Zeka- Gumnishtë

178. Bejtush Ismanili- Gumnishtë

179. Ajet Zeka- Gumnishtë

180. Fetah Mehmeti- Gumnishtë

181. Hamzë Mehmeti- Gumnishtë

182. Maliq Mehmeti- Gumnishtë

183. Rifat Mehmeti- Gumnishtë

184. Ukë Hajdari- Skromë

185. Shahin Mehmeti- Bozhlan

186. Ajet LAtifi- Bozhlan

187. Hetem Latifi- Bozhlan

188. Behram Alija- Tarllabuq

189. Kadri Koraça- Koraçë

190. Qamil Feka- Koraçë

191. Ilaz Feka- Koraçë

192. Beqir Parduzi- Veskofc

193. Smail Parduzi- Veskofc

194. Maliq Parduzi- Veskofc

195. Ramadan Parduzi- Veskofc

196. Sejdi Parduzi- Veskofc

197. Arif Parduzi- Veskofc

198. Shaqir Barja- Veskofc

199. Riza Bajra- Kirillovë

200. Ramë Mernica- Vesekofc

201. Sylë Mernica- Vesekofc

202. Ramadan Shabani- Bozhlan

203. Ahmet Parduzi- Vesekofc

204. Rexhep Vërbofci- Vuçitërnë

205. Smail Përçuku- Ceceli

206. Shaban Selaci- Selac

207. Mustafë Mulaku- Ceceli

208. Jahir përçuku- Ceceli

209. Bislim Hertica- Herticë

210. Bajram Miftari- Dumnicë e Epërme

211. Hashim Ymeri- Dumnicë e Epërme

212. Hamdi Gashi

213. Ethem (Prekazi) Ferati- Mitrovicë

214. Tefik Bekteshi- Vuçitërnë

215. Kapiten Xhedet Bajrami- Mitrovicë

216. Osman Solidi- Mitrovicë

217. Idriz Rexha- Mitrovicë

218. Zeqë Xhinofci- Makërmal

219. Tahir Xhinofci- Makërmal

220. Halil Xhinofci- Makërmal

221. Muhamet Xhinofci- Makërmal

222. Sinan Xhinofci- Makërmal, i zhdukur

223. Amrush Asllani- Makërmal, i zhdukur

224. Sherif Sinani- Obri

225. Hava Behrami- Obri

226. Isma Behrami- Obri

227. Osman Behrami- Obri

228. Mujë Syla- Obri

229. Kadri Hajra- Obri

230. Hana Rexha- Obri

231. Nezir Aliu- Obri

232. Jusuf Bahtiri- Obri

233. Lah Rexhepi- Llaushë

234. Ajet Zuka- Murgë

235. Ferat Koliqi

 

 

 

 

 

P A S T H Ë N I E

 

Ky publikim është shkruar në bazë të bisedave të bëra me pjesëmarrë të drejtëpërdrejtë të ngjarjeve në Drenicë; janar dhe shkurt 1945 dhe me anëtarë të familjeve që pane tmerrin e zi të galopit shfaros.s t  komunistLve, partizanuve dhe çetnikëve. Lufta e Drenicës kishte, mjerisht, dhe kjo ishte ana tjetër e kobit të saj, edhe elementet e një lufte civile, ngase u përfytën shqiptarët me shqiptarë. Nuk ishin të paktë shqiptarët e Kosovës të mobilizuar me dhunë dhe ishin të shumtë shqiptarët e Shqipërisë të mobilizuar nga ideja bajate e internacionalizmit komunist dhe nga naiviteti i pashembullt vetëvrasës politik i krerëve të saj. Të parët bëheshin ashtu viktimë e përbashkët e shovinizmit serbomadh, kurse të dytët viktimë e ideologjisë bolshevike që vihej fatalisht mbi kombin.

 

Janë shfrytëzuar edhe ato pak shkrime që iu kanë kushtuar Luftës së Drenicë dhe fotografi autentike të kohës.

 

Meqenëse ngjarja është zhvilluar para 45 vjetës (deri tani ka qenë tabu temë, ose është trajtuar njëanshëm), është e mundur të jenë harruar ca detaje, por boshti i tyre- tragjedia që përjetoi popullata e Drenicës, Artakollit dhe Shalës së Bajgorës, kurrë nuk u shlye. Jemi të bindur se në këtë libër kanë mbetur edhe ngjarje të tjera të papërfshira, përkatësisht fshatra që gjithashtu kanë përjetuar tragjedi të rëndë. Me siguri në punën e tyre do të bëjnë historianët, do të përfshijnë tërësinë e ësaj ngjarje, duke e kundruar edhe në aspektin shkencor.

 

Titulli i librit është marrë nga populli, ngase ata vetë e quajtën Lufta e Drenicës.

 

Falënderoj të gjithë fshatarët e Drenicë që me punën e tyre ndihmuan të ndriçohen sado pak këto ngjarje të kobshme të vitit 1945.

 

Prishtinë, 1991

Autori

 

 

  Me rastin e 17 vjetorit të grevave historike të xehetarëve tanë- martirë të demokracisë

AZIZ ABRASHI & BURHAN KAVAJA

EPOPEJA

E MINATORËVE

Marshet e tubimet protestuese dhe grevat e minatorëve të “Trepçës” në vitet 1988-1990

Redaktor:

Vehap Shita

Ballina dhe përkujdesi artistik:

Shyqri Nimani

Realizimi kompjuterik:

Fatos Shita

 

 

IV

 

MARSHET E TUBIMET PROTESTUESE

TË NËNTORIT 1988

 

Gjendja e rëndë politike, marrëdhëniet e acaruara ndërnacionale, fyerjet e popullatës shqiptare, neglizhenca dhe mosefikasiteti i organeve shtetërore e i organizatave politike – një kohë të gjatë ishin tema të diskutimeve të shumta në të gjitha vendet e punës, e sidomos në punishtet e nëntokës në minierën e Stari-Tërgut.

Është për t`u impresionuar se sa mire ishin të informuar minatorët për të gjitha rrjedhat politike në Kosovë, në Serbi dhe në ish-Jugosllavi. Minatorët ishin posaçërisht të interesuar të marrin shpjegime nga udhëheqja e tyre se çfarë do të ndërmerrej nga udhëheqja e atëhershme aktuale e Kosovës ndaj fushatës agresive të hegjemonistëve serbë ndaj popullit shqiptar dhe Autonomisë së Kosovës.

Në atë kohë, prodhimi ditor në minierë kishte filluar të shënonte rënie drastike ngase minatorët ishin të brengosur për fatin e tyre dhe të mbarë popullit shqiptar. Shkrimet e shtypit dhe informacionet e radios e të televizionit shkaktonin huti me interpretimin e tyre të çështjeve rreth ndërrimeve kushtetuese, politikës së kuadrove, të ashtuquajturave shpërngulje të serbëve e të malazezve, tubimeve e “ jogurt-revolucionit “ të tyre. Shtëpitë informative informonin e komentonin sipas interesave të tyre politike.

Minatorët erdhën në përfundim se shumë çështje kyçe me peshë kombëtare, me vetëdije apo pa vetëdije, do të ngelnin pa u zgjidhur drejt dhe se po imponoheshin zgjidhje që do ta cenonin seriozisht pozitën dhe subjektivitetin e Kosovës. Minatorët mendonin se me ndërmarrjen e një aktiviteti në momentin aktual, siç ishte marshi protestues, do t`i artikulonin kërkesat e popullit shqiptar dhe do t`i “ zgjonin “ nga amullia organet shtetërore, politike, inteligjencien e institucionet shkencore dhe udhëheqjen e tyre duke u dhënë përkrahje të plotë në mënyrë që ata të kishin kurajë që, me mjete politike e argumente shkencore, t`u kundërvihen qëllimeve hegjemoniste serbe dhe veprimeve shkatërrimtare të tyre.

 

FILLUAN MINATORËT E NDËRRIMIT

TË TRETË E TË NDËRRIMIT TË PARË

 

Më 17 nëntor 1988 në mëngjes, pasi minatorët e ndërrimit të tretë dolën nga Miniera, u bashkuan me minatorët e ndërrimit të parë dhe vendosën që revoltën e tyre kundër gjendjes së krijuar politike në Kosovë ta shprehin me organizimin e marshit protestues nga miniera “ Trepça “ e Stari-Tërgut deri në Prishtinë. Minatorët, të cilëve iu bashkuan edhe punëtorë të tjerë, marshuan në këmbë 52 km rrugë. Në Palestrën e Sporteve në Prishtinë arritën mbi 3000 minatorë e punëtorë të tjerë të “ Trepçës “.

Në orët e hershme të mëngjesit për kërkesat e qëllimet e minatorëve u njoftuan kryetarja e atëhershme e Kryesisë së Komitetit Krahinor të Lidhjes së Komunistëve të Kosovës, Kaçusha Jashari, dhe kryetari i Kryesisë shtetërore të Kosovës, Remzi Kolgeci. Këta, përmes bisedave telefonike, insistonin që të bëhen përpjekje që të mos lejohej ardhja masive e minatorëve në Prishtinë, por kontaktet, bisedat e tubimet të mbaheshin në Stari-Tërg, përkatësisht ne Mitrovicë.

Minatorët u njoftuan për sugjerimet e udhëheqjes së atëhershme krahinore që bisedat të zhvillohen në Stari-Tërg ose në pallatin e sporteve “ Minatori “ në Mitrovicë. Këto propozime nuk u përfillën fare dhe kolona e minatorëve u formua para portës së minierës dhe u nis në drejtim të Prishtinës. Edhe udhëheqja e kombinatit “ Trepça “, udhëheqja e Ndërmarrjes së minierës e udhëheqja e Komunës së Mitrovicës, njësoj si ajo e Krahinës, insistonin që tubimi dhe bisedat të mbaheshin në Mitrovicë.

Edhe këtë propozim minatorët nuk e pranuan dhe kolona e vazhdoi rrugën në drejtim të Prishtinës. Minatorët kishin veshur rrobat e punës, të cilat ishin të dëmtuara dhe të dedikuara për vende relativisht të nxehta. Ata mbanin po ashtu llambat e minierës dhe çizmet e gomës, të cilat, gjithashtu ishin të grisura. E kjo ishte ditë e ftohtë dhe me acar. Ekzistonte mundësia që të ftohen dhe të kenë pasoja të rënda për shëndetin e tyre. Minatorëve iu tërhoq vërejtja për këso rreziqe. Mirëpo, ata ishin të vendosur dhe nuk hiqnin dorë nga qëllimi i tyre.

Kolona ishte gjithnjë e përcjellë nga policia sekrete e Sigurimit Shtetëror, e udhëhequr nga kryepolici Faruk Mehmeti. Në këtë përcjellje kishte agjentë të policisë komunale e krahinore, por edhe gazetarë e punëtorë të tjerë të mjeteve të informimit publik nga Krahina, Republika e Serbisë e njësitë e tjera federale të ish-Jugosllavisë.

Bajram Selani, atëherë anëtar i Kryesisë së Kosovës, bëri tentime që t`i bindte minatorët që ta ndërpresin marshin dhe të ktheheshin në Mitrovicë. Pastaj tentoi edhe Sava Komadiniq, kryetar i Lidhjes së Sindikatave të Kosovës. U përpoqën edhe të tjerë. Por minatorët nuk i përfillën dhe kolona e vazhdoi marshin në drejtim të Prishtinës.

Në afërsi të fshatit Tomiq, kolona u ndal për ta dëgjuar kryetarin e Kryesisë së Kosovës, Remzi Kolgecin. Edhe tash kryetari Kolgeci kërkonte që minatorët ta ndërprenin marshin protestues dhe të ktheheshin në Mitrovicë, ku do të vazhdonin bisedat. Me këtë rast, ai, midis tjerash, shprehu mendimin se kërkesat e minatorëve “ duhet të realizohen përmes sistemit të institucioneve legale “.

Minatorët përsëri nuk u bindën dhe e vazhduan rrugën për në Prishtinë.

 

 

NJËSITË SPECIALE TË MILICISË I DOLËN

PËRPARA KOLONËS SË MINATORËVE

 

Për pengimin dhe ndërprerjen e marshit të minatorëve u angazhuan edhe njësitë speciale të milicisë së Kosovës. Ato dolën përpara kolonës së minatorëve te fshati Mazgit, afër Obiliqit. Mirëpo, përkundër përpjekjeve të milicisë, kolona e minatorëve e shpërtheu kordonin e parë e të dytë të milicisë dhe e vazhdoi rrugën në drejtim të Prishtinës.

Së bashku me minatorët ishin gjithnjë udhëheqësit e Minierës e të Kombinatit si dhe kryetarja e Konferencës Aksionare të Lidhjes së Komunistëve të Stari-Tërgut, Juliana Gashiq (serbe).

Edhe pse ekzistonte mundësia e transportit me autobus, minatorët refuzonin të hipnin në autobusët që u shkonin pas e përpara. Në një moment, një numër i minatorëve të sëmurë e të rraskapitur pranuan të hipnin në autobus, por këta e vërejtën shpejt se do t`i mashtronin e do t`i kthenin në Mitrovicë, prandaj i detyruan shoferët që t` i ndalnin autobusët e zbritën dhe e vazhduan rrugën në këmbë. Një shofer nuk e ndali autobusin dhe me shpejtësi të madhe i solli minatorët në stacionin e autobusëve në Mitrovicë. Pas protestave të minatorëve, një udhëheqës i Kosovatransit të Mitrovicës e urdhëroi shpferin që t`i kthente mbrapa.

Kështu edhe ky grup i minatorëve iu bashkua kolonës në drejtim të Prishtinës.

 

MINATORËVE TË “ TREPÇËS “ IU BASHKUAN

EDHE SHUMË MINATORË E PUNËTORË TË TJERË

 

Minatorët, të lodhur, të uritur e të rraskapitur, arritën në Prishtinë rreth orës 16 dhe hynë në pallatin e sporteve “ Boro e Ramizi “. Pjesëmarrësve të marshit, të cilët kishin ecur 10 orë në këmbë, pa pushur, iu ofruan nga një sandviç e ujë, por ata ishin kategorikë dhe nuk e pranuan ushqimin.

Në shenjë të përkrahjes e të solidarizimit, minatorëve të Stari-Tërgut iu bashkuan edhe punëtorë të tjerë të kombinatit “ Trepça “, e në marshin protestues në rrugë dhe në pallatin e sporteve “ Boro e Ramizi “ në Prishtinë iu bashkuan minatorët e Kishnicës, të Novobërdës, të Hajvalisë e të Goleshit si dhe punëtorët e kombinatit ndërtimor industrial “ Ramiz Sadiku “, të Kosovatransit e të ndërmarrjeve të tjera.

Me këtë rast, shumë minatorë u paraqitën në foltoren e pallatit të sporteve “ Boro e Ramizi “ duke i artikuluar kërkesat e qëndrimet e veta në mënyrë të qartë e koncize para Kaqusha Jasharit e Remzi Kolgecit dhe opinionit të gjerë të Kosovës, të ish-Jugosllavisë e të botës.

Minatorët Avdi Uka, Tahir Salihu, Esat Jusufi etj. kërkuan që të përkrahet udhëheqja e atëhershme e Kosovës, të ndërpritet fushata dhe sulmi i Serbisë kundër udhëheqjes së Kosovës, në veçanti kundër disa udhëheqësve të saj, të mos pranohen dorëheqjet kolektive e as ndërrimet me presion dhe, në veçanti, të mos lejohet cenimi i Autonomisë së Kosovës.

Minatorëve të tubuar iu drejtuan me këtë rast Kaqusha Jashari e Remzi Kolgeci, të cilët, parimisht, u pajtuan me një pjesë të madhe të kërkesave të minatorëve dhe premtuan angazhimin e tyre personal dhe të organeve të Kosovës për tejkalimin e situateës së imponuar politike…

Më vonë, këto premtime u harruan, u mohuan dhe nuk u përfillën fare.

Pasi u dhanë hollësisht arsyetimet për ndërprerjen e tubimit nga ana e udhëheqjes së ndërmarrjes së minierës “ Trepça “ të Stari-Tërgut, të kombinatit “ Trepça “ dhe të udhëheqëses së Konferencës Aksionale të LK Juliana Gashiq, por edhe të të tjerëve, tubimi u ndërpre dhe minatorët e Stari-Tërgut e pjesëmarrësit e tjerë të tubimit, rreth ores 22, u kthyen në vendbanimet e tyre.

 

MINATORËT E MBROJNË ME NGULM

AUTONOMINË E KOSOVËS

 

Të nesërmen e të pasnesërmen, do të thotë më 18 e 19 nëntor 1988, tubimet e minatorëve të minierës “ Trepça “ të Stari Tërgut vazhduan të mbahen së pari në Prishtinë e pastaj në Mitrovicë.

Minatorët ecën përsëri në këmbë prej minierës “ Trepça “ të Stari Tërgut deri në pallatin e sporteve “ Minatori “ në Mitrovicë. Këtu minatorët i përsëritën kërkesat që i kishin paraqitur në pallatin e sporteve “ Boro e  Ramizi “ në Prishtinë. Kësaj radhe, këto kërkesa u përkrahën edhe nga punëtorët e ndërmarrjeve të tjera dhe shumë qytetarë të tjerë të Mitrovicës që morën pjesë në këtë tubim.

E kërkesat e minatorëve ishin të qarta e përmbajtjesore. Minatorët kërkonin të ndërpritej politika diskriminuese e Serbisë ndaj Kosovës e shqiptarëve. U kërkua edhe ardhja e udhëheqësve krahinorë, republikanë e federativë për të dhënë përgjigje direkte në lidhje me fushatën e Serbisë për pezullimin e Autonomisë së Kosovës, ndërrimin e kuadrove udhëheqëse dhe etiketimet e njollosjet e kuadrove, të cilët kishin dhënë kontributin e tyre për realizimin e Autonomisë së Kosovës, që ishte garantuar me kushtetutat e vitit 1974.

Pjesëmarrësve të tubimit protestues në pallatin e sporteve “ Minatori “ në Mitrovicë iu drejtua Azem Vllasi, atëherë anëtar i Kryesisë së Komitetit Krahinor të LK të Kosovës. Ai kryesisht u pajtua me vlerësimet e minatorëve e të qytetarëve të tjerë dhe , midis tjerash, deklaroi se forcat politike në Kosovë nuk do të lejojnë që të bëhen me presion kurrfarë ndërrimesh të kuadrove e as cenohen parimet e Kushtetutës së vitit 1974. Ai po ashtu tha se nuk do të ketë rrugë tjetër, pos asaj që e ka shtruar Tito dhe Lidhja e Komunistëve të Jugosllavisë.

Paraqitja e Azem Vllasit e qetësoi dukshëm situatën, ngase u mendua se kuadrot kosovare ndoshta do të kishin forcë politike dhe profesionale për ta mbrojtur atë që ishte arritur. Mirëpo, nga paraqitja e shumë individëve mbeti dyshimi se kuadrot ekzistuese nuk do të kishin forcë që ta mbronin pozitën autonome të Kosovës e posaçërisht ta ndërpresin fushatën e Serbisë kundër intelektualëve shqiptarë dhe përgjithësisht kundër popullit shqiptar.

Ndërkohë, vërehej qartë indolence, pasiviteti e dobësia e disa kuadrove shqiptare të Kosovës, por edhe përçarja e mosuniteti i tyre e madje edhe tradhtia e disave prej tyre ndaj parimeve themelore kushtetuese e të dokumenteve të tjera që garantonin Autonominë e Kosovës e pozitën e barabartë të shqiptarëve dhe të drejtat e tyre.

Minatorët, në paraqitjet e tyre, më se një herë theksuan se ata, me punën dhe me djersën e tyre, kanë kontribuar për shkollimin e kuadrove, andaj ishin ofenduese parullat që plasoheshin në opinion se “ vetëm shqiptari i pashkolluar është i mirë “ dhe i “ ndershëm “.

U paraqit në foltore edhe Sanije Dema, nënë e tetë fëmijëve. Ajo foli për diskriminimin e shqiptarëve dhe parullat që dëgjoheshin nëpër tubimet e serbëve e të malazezve. Mes të tjerash, ajo përmendi edhe ofendimet që po i bëheshin nënës shqiptare se ajo qenka shndërruar në “ lavatriçe “, megjithatë edhe vetë serbët e dinë se nëna gjithkund gëzon respekt të madh. Paraqitja e kësaj nëne shqiptare në këtë tubim i përforcoi bindshëm minatorët se kërkesat e tyre janë të drejta.

Të bindur se nuk u arrit qëllimi i marshit protestues ditën e parë, minatorët e minierës ‘ Trepça “ të Stari-Tërgut i vazhduan marshet e tubimet protestuese në Prishtinë edhe më 18 e 19 nëntor 1988. Pjesëmarrësit e marshit u ballafaquan me shumë probleme, ndër të cilat vlen të përmendet zhbllokimi i një grupi të madh të studentëve e të nxënësve shqiptarë, të cilët i kishte bllokuar policia serbe, përkatësisht jugosllave, e armatosur deri në dhëmbë.

 

TUBIMET ISHIN ME KARAKTER GJITHËKOMBËTAR

 

Tubimet e minatorëve të minierës “ Trepça “ të Stari-Tërgut dhe të minatorëve e të punëtorëve të tjerë kishin karakter gjithëkombëtar. Ato zgjatën plot katër ditë, përkatësisht prej 17 deri më 21 nëntor 1988. Kërkesat dhe brohoritjet e minatorëve ishin në funksion të realizimit të qëllimeve kombëtare dhe të demokratizimit të sistemit politik.

Në marshet protestuese minatorët bartnin fotografi, flamuj, pankarta me parulla të shkruara, të cilat kryekëput ishin të pranueshme dhe në funksion të kohës dhe të politikës së proklamuar. Për ndryshim nga parullat që plasoheshin në pankartat me ikonografi çetnike e brohoritje shoviniste e luftënxitëse në tubimet e mitingjet serbe të të ashtuquajturit “ jogurt-revolucion “ të tyre, të cilat nxisin përçarjet ndërnacionale dhe qartazi thërrisnin në luftë e gjakderdhje, parullat në pankarta dhe brohoritjet e minatorëve ishin në frymën e kërkesave për barazi, që shqiptarët të mos jenë as të mos konsiderohen qytetarë të rendit të dytë, por ishin edhe kundër hegjemonizmit serbomadh.

Për të mos provokuar as pushtetin as qytetarët dhe për të evituar çdo veprim inkriminues, minatorët bartnin flamuj shtetërorë jugosllavë krahas flamurit kombëtar shqiptar e flamurit të minatorëve. U bartën edhe fotografitë e Josip Broz Titos dhe parullat si “ Rroftë Komiteti Qendror i LK të Jugosllavisë !“, “ Rroftë Komiteti Krahinor dhe Kryesia e Komitetit Krahinor të LK të Kosovës !”, por edhe “ Rroftë Kushtetuta e vitit 1974 !“, “ Të ruhen parimet e Kushtetutës së vitit 1974 !“, “Ndërrime po, por vetëm ato që çojnë në demokratizim !“, “ Nuk duam ndërrime me presion !“ “ Jemi kundër zgjidhjeve me presion !“, Minatorët brohoritën edhe “ Poshtë politika serbo-madhe!”, “ Kaqusha-Azem!”, “ Kosova nuk është Vojvodinë!”, e shumë të tjera.

Ditëve të marsheve të minatorëve dhe të tubimeve protestuese (17-21 nëntor 1988) pothuaj tërë populli shqiptar i Kosovës ishte në këmbë. Punëtorët shqiptarë, pothuaj të të gjitha organizatave punuese, shumë studentë e nxënës dhe një numër i madh qytetarësh nga të gjitha viset e Kosovës ia mësynë Prishtinës.

Kështu, më 17 nëntor, natën, rreth 2000 studentë e nxënës shqiptarë u bllokuan nga policia për t`i penguar që t`u bashkohen minatorëve të ‘ Trepçës “ në shenjë solidarizimi dhe përkrahjeje të kërkesave të tyre. Këta studentë e nxënës kishin ardhur këmbë nga viset e ndryshme të Kosovës nëpër borë e shi dhe tërë natën, të lagur e të rraskapitur, kishin qëndruar të rrethuar nga policia.

Më 18 nëntor, në orët e hershme të mëngjesit, minatorët e Stari Tërgut u informuan se rreth 2000 studentë e nxënës kishin mbetur gjithë natën e kaluar të bllokuar nga policia dhe kërkuan lirimin e menjëhershëm të tyre. Minatorët ishin shumë kategorikë dhe deklaruan se janë të gatshëm të ballafaqohen me të gjitha situatat që mund t`u imponohen. Në këtë mënyrë, ata arritën t`i lirojnë studentët e nxënësit dhe së bashku me ta e vazhduan rrugën për në pallatin e sporteve “ Boro e Ramizi “ në Prishtinë.

Ndërkaq, më 19 nëntor 1988 në mbrëmje, në emisionet informative në gjuhën shqipe në valët e Radio-Televizionit të Prishtinës u kumtua se në Prishtinë kanë arritur mbi 100 mijë njerëz, të cilët, përkundër të ftohtit, janë tubuar në qendër të qytetit dhe, para ndërtesës së Komitetit Krahinor të LK të Kosovës, po kërkojnë me këmbëngulje që të realizohen kërkesat e minatorëve. Pjesa më e madhe e kësaj mase qytetarësh qëndroi këtu deri në orët e hershme të mëngjesit.

Në kontinuitetin e rezistencës gjithëshqiptare, këto tubime masive-për nga numri i pjesëmarrësve, dhe konkrete-për nga paraqitja e kërkesave, patën jehonë të madhe jo vetëm në Kosovë e ish-Jugosllavi, por edhe në mbarë botën. Në ish-Jugosllavi e zbutën dukshëm intensitetin e fushatës antishqiptare, kurse në botë e internacionalizuan çështjen e Kosovës dhe të pozitës së shqiptarëve në ish-Jugosllavi në përgjithësi.

Tubimet e nëntorit 1988 dhe kërkesat që u paraqitën kryesisht u përkrahën nga kuadrot udhëheqëse shqiptare në nivele komunale, por edhe krahinore. Fatkeqësisht, këto përkrahje u bënë në mënyrë individuale dhe me karakter interno. Prandaj, nuk është gjë e rastit që këto vlerësime nuk u dhanë menjëherë ngase nuk kishte mjaft forca politike dhe njerëzore në udhëheqjen e atëhershme aktuale të Kosovës që këto tubime shqiptare t`i vlerësonin si të drejta dhe politikisht të pranueshme.

 

 

KONFRONTIMET ME KUADROT SERBO-MALAZEZE

TË KOMBINATIT DHE TË MINIERËS “ TREPÇA “

 

Komiteti i Mbrojtjes dhe i Vet]mbrojtjes Shoqërore të ndërmarrjes së minierës me flotacion “ Trepça , të cilin e kryesonte Juliana Gashiq, kryetare e Konferencës Aksionare të Lidhjes së Komunistëve, e cila edhe vetë kishte marrë pjesë në marshet protestuese dhe në tubimet e minatorëve, bëri vlerësimin e marsheve protestuese e të tubimeve të minatorëve. Në mbledhjen e Komitetit, inxhinieri i diplomuar, Milivoje Nedelkoviq, drejtor i organizatës bazë “ Hulumtimet dhe punët minerare “ kërkoi që këto ngjarje të shpallen armiqësore dhe ndaj disave nga pjesëmarrësit si: Avdi Ukës, Tahir Salihut, Esat Isufit, Jetish Bajramit, Sefedin Istrefit,e të tjerëve, të cilët, si tha ai, i njeh drejtori teknik inxh. Ibush Jonuzi, të merren masa represive dhe të burgosen. Inxhinieri Nedelkoviq kështu kishte vepruar edhe më parë kur ishte burgosur dhe ishte dënuar me burg Nazmi Peci.

Burhan Kavaja, inxhinier i diplomuar i minierave dhe drejtor i ndërmarrjes së minierës me floatacion “ Trepça ‘ në Stari-Tërg, i cili njëkohësisht ishte anëtar i komiteteve të mbrojtjes dhe të vetëmbrojtjes shoqërore të Ndërmarrjes dhe epror i çetës së shpëtimit, ishte i informuar mirë për rrjedhën e ngjarjeve dhe së bashku me udhëheqësit e specialistët e tjerë vepronte aktivisht në drejtim të zgjidhjeve optimale dhe në interesin e punëtorëve si në marshet e tubimet protestuese, ashtu edhe më vonë, gjatë grevave të minatorëve. Dhe, aty, ia preu shkurt inxhinierit Nedelkoviq.

Në qoftë se dikush duhet të përgjigjet penalisht dhe të burgoset, atëherë ti duhet të jesh ai, Nedelkoviq, sepse ti po shkakton grindje ndërnacionale e po mbjell urrejtje ndaj shqiptarëve. Për më tepër, edhe në tubimet e serbëve e të malazezve, në të cilat ke marrë pjesë, ke kërkuar armë për të vrarë shqiptarë!

Pas këtij e diskutimeve të tjera objektive e konstruktive mbledhja e Komitetit të Mbrojtjes e të Vetëmbrojtjes Shoqërore përfundoi me konkluzione e vlerësime kryekëput pozitive për marshet e tubimet protestuese të minatorëve të minierës “ Trepça “ në Stari-Tërgut.

Për marshet e tubimet protestuese të minatorëve të “ Trepçës “ u diskutua edhe në Këshillin Qendror të Punëtorëve të kombinatit “ Trepça “, në Konferencën Aksionare të Sindikatave dhe në Konferencën Aksionare të Lidhjes së Komunistëve të kombinatit. Shumica e anëtarëve të këtyre forumeve i aprovuan vlerësimet e Komitetit për Mbrojtjen e Përgjithshme dhe Vetëmbrojtjen e minierës “ Trepça “ të Stari-Tërgut dhe informatën e përgjithshme për marshet dhe tubimet protestuese të minatorëve. Mirpo, kuadrot serbe e malazeze, e pjesërisht edhe turke, pa kurrfarë argumentesh, e sulmonin udhëheqjen e kombinatit “ Trepça dhe atë të minierës së Stari-Tërgut, e në veçanti kryetarin e Këshillit Punëdrejtues të kombinatit, Aziz Abrashin. Ndër më të zëshmit ishin Milorad Laketiq e Toma Milosavleviq, përfaqësues të minierës “ Kopaonik nga Leposaviqi dhe të minierës së Gornji-Milanovcit.

Edhe në tubimet legale të strukturave vetëqeverisëse, partiake e sindikale disa serbë e malazez haptas bënin pyetje: si është e mundur të vijnë udhëheqës në kombinat dhe në minierën e Stari-Tërgut Aziz Abrashi e Burhan Kavaja, madje edhe Xhafer Emini, kur Mitrovica i ka kuadrot e veta? Ata me qëllim “ harronin “ se pikërisht ne jemi kuadro të qytetit të Mitrovicës, se kemi lindur buzë Ibrit, se jemi rritur e shkolluar në Mitrovicë.

Luhatja e organeve kompetente, në radhë të parë e atyre të Kosovës, për vlerësime objektive, linte hapësirë të zbrazët për manipulime të ndryshme. Serbët e malazeztë e shfrytëzuan këtë vakum dhe luhatje të kuadrove shqiptare për një fushatë edhe më të egër ndaj shqiptarëve në Kosovë. Grupe militante serbo-malazeze dhe disa udhëheqës e funksionarë serbo-malazez por edhe shqiptarë në organe të pushtetit e të Lidhjes së Komunistëve, pastaj disa shoqata njënacionale serbe, si “ Bozhuri “ etj, të dirigjuara edhe nga pushteti aktual në Republikën e Serbisë dhe disa personalitete e qendra nacional-shoviniste serbe, marshet e tubimet e minatorëve e të punëtorëve, të studentëve e të qytetarëve të tjerë shqiptarë të Kosovës i karakterizuan si veprimtari armiqësore dhe formë e presionit ndaj serbëve e malazezve për shpërnguljen e tyre nga Kosova. Të gjitha këto me qëllim që organet kompetente të Kosovës këto tubime t`i vlerësonin sipas diktatit të Serbisë.

Andaj nuk ishte gjë e rastit që u përpilua lista e ‘ organizatorëve ‘ të marsheve e të tubimeve protestuese të nëntorit të vitit 1988. Kjo listë mund të plotësohej edhe me kërkesën ose insistimin e vetëm një serbi ose malaziasi. Nga përvoja e mëparshme dihej se këto lista përpiloheshin me qëllim të diferencimeve “ moralo-politike ‘ dhe burgosjeve masive, natyrisht, të shqiptarëve. Mjerisht në përgaditjen dhe përpilimin e këtyre listave, me diskutimet e propozimet e tyre, kontribuuan edhe një numër i kuadrove dhe udhëheqësve shqiptarë.

 

MEGJITHATË, “ TREPÇA “ KONKLUDON: MASIVITETI

SHPREHJE E SOLIDARIZIMIT ME MINATORËT

 

Përkundër zhagitjes së organeve kompetente krahinore që të jepeshin vlerësimet zyrtare të ngjarjeve të nëntorit 1988, organet punëdrejtuese dhe organizatat politiko-shoqërore të ndërmarrjes së minierës ‘ Trepça “ të Stari-Tërgut, me prezencën e strukturave punëdrejtuese e politike të kombinatit ‘ Trepça “ dhe të Komunës së Mitrovicës e të Krahinës së Kosovës-mbajtën konferencën e zgjeruar të Lidhjes së Komunistëve të Stari-Tërgut më 25 nëntor 1988, në të cilën u shqyrtua informata mbi tubimet masive të minatorëve dhe marshet protestuese të 17 e 18 nëntorit 1988.

Pas një shqyrtimi të gjithanshëm konferenca konkludoi sa vijon:

1.                     Tubimet dhe marshet protestues të minatorëve të minierës “ Trepça “ të Stari-Tërgut, më 17, 18 e 19 nëntor 1988, ishin ngjarje me karakter spontan, kurse masiviteti ishte shprehje e solidarizimit me kërkesat e minatorëve.

2.                     Në tubimet dhe në marshet protestuese nuk pat asnjë parullë të papranueshme, nuk pat kurrfarë ekscesesh, po në këto tubime u brohoritën parulla që ishin në suaza të platforms së Lidhjes së Komunistëve.

3.                    Kjo konference distancohet energjikisht nga  mjetet e informimit (Radio-televizioni dhe shtypi në gjuhën serbokroate), të cilat vazhdimisht po e iritojnë klasën punëtore me lloj-lloj kualifikimesh dhe etiketimesh.

4.                     Apeli i Kryesisë së Jugosllavisë e i Kryesisë së Kosovës dhe apelet e tjera që problemet të zgjidhen përmes sistemit të institucioneve legale kanë hasur në përkrahje. Mirëpo, edhe më tutje pritet ardhja në “ Trepçë “ e përfaqësuesve të Kosovës, të Republikës së Serbisë dhe të Federatës.

5.                     Është vlerësim unanim se këto ngjarje shprehin momentin dhe gjendjen me mundësi që ato të zgjerohen, por pa mundësi që ato të nënvleftësohen apo të mbivleftësohen, përkatësisht të keqpërdoren. Andaj, minatorët, edhe kësaj radhe, japin vlerësimet e veta për ngjarjet e nëntorit 1988 me qëllim që të ngushtohet hapësira për manipulime.

 

 

 

 

 

ENERGJIA E MINATORËVE NUK U SHFRYTËZUA

PËR NDALIMIN E FUSHATËS ANTISHQIPTARE

 

Mjerisht, kjo energji e akumuluar e minatorëve nuk u shfrytëzua si armë jashtëzakonisht e fortë për pengimin e qëllimeve të Serbisë në fushatën e saj antishqiptare. Përkundrazi, u ndërmorën masa për amortizimin e kërkesave të artikuluara nga minatorët e që paraqitnin, në të vërtetë, kërkesat, qëndrimet e aspiratat e afro dy milionë shqiptarëve.

Në shqyrtimet e vlerësimet e mëvonshme të ngjarjeve të nëntorit 1988, që pasuan edhe në nivel të organeve e të organizatave të kombinatit “ Trepça “ , serbët e malazeztë, por edhe disa individë të kombësisë shqiptare e të asaj myslimane (Qazim Shala, Remzo Çullami etj(, tentuan që këtyre tubimeve e marsheve protestuese t`u jepnin karakter armiqësor. Këto vlerësime ishin paushallë e pa kurrfarë mbështetjeje, e kur vinin nga disa shqiptarë, ato ishin vetëm shprehje e poltronizimit ose e tradhtisë së tyre.

Sjelljet e këtilla të disa individëve shqiptarë i inkurajuan edhe më tepër serbët e malazeztë që të jenë edhe më agresivë në vlerësimin e këtyre ngjarjeve.

Ngecja në dhënien e vlerësimeve zyrtare të këtyre ngjarjeve nga organet kompetente të Kosovës dhe presionet që ndërkohë pasuan ndaj udhëheqjes politike e shtetërore të Kosovës krijuan hapësirë për imponime që ngjarjet e nëntorit 1988 të vlerësoheshin armiqësore dhe që në këtë mënyrë të diskualifikohej një numër i madh i kuadrove shqiptare. Me këtë u mundësua që pa kurrfarë vështirësish të depërtonte në Kosovë politika militante e Serbisë.

Këto tendenca dhe vlerësime të papranueshme me karakter nacional-shovinist nuk mbetën pa u vërejtur nga minatorët e Stari-Tërgut dhe shumë punëtorë të tjerë të kombinatit “ Trepça “. Dhe, më 2 e 3 shkurt të vitit 1989, minatorët e minierës “ Trepça “ të Stari-Tërgut u hodhën në grevë, duke kërkuar që në mesin e tyre të vinte udhëheqja krahinore për t`ua “ shpjeguar gjendjen politike agresive në Kosovë “.

Më 4 shkurt 1989 në minierën “ Trepça “ të Stari-Tërgut erdhën Rrahman Morina, atëherë kryetar e Sonja Shqepanoviq, anëtare e Kryesisë së Komitetit Krahinor të LK të Kosovës, udhëheqësit e komunës së Mitrovicës e të kombinatit “ Trepça “ e të tjerë.

Edhe kësaj radhe, minatorët e Stari-Tërgut, në tubimin në të cilin merrnin pjesë më se 1000 veta, paraqitën kërkesat e tyre konkrete rreth situatës së krijuar në Kosovë me tubimet e serbëve e të malazezve që pasuan, rreth vlerësimeve paushallë të tubimeve dhe të marsheve protestuese të minatorëve në nëntor të vitit 1988, presionit nacional-shovinist të masmediave të Serbisë për amendamentet kushtetuese, ndërrimin e kuadrove në Kosovë me presion, etiketimeve të kuadrove të kombinatit “ Trepça ‘ e të Kosovës, fyerjeve e nënçmimit të shqiptarëve nga ana e disa individëve etj.

Me këtë rast, Rrahaman Morina e të tjerët u premtuan edhe një herë pjesëmarrësve të tubimit se nuk do të ndërrohen parimet themelore të Kushtetutës së vitit 1974, se nuk do të bëhen ndërrime të kuadrove me presion, se Lidhja e Komunistëve të Kosovës ka forcë që ta pengojë fushatën antishqiptare e antikosovare dhe se për të gjitha këto do të merren masa konkrete. U tha publikisht se ngjarjet e nëntorit 1988 do të vlerësohen në mënyrë objektive dhe se nuk do të lejohet që të bihet në gracka të asnjë nacionalizmi. Njëkohësisht u tha se nuk ekzistonin listat e organizatorëve të ngjarjeve të nëntorit 1988 dhe se nuk do të merreshin masa ndëshkuese ngase tubimet ishin shprehje e njëmendtë e situatës në Kosovë.

 

VLERËSIMET E QËNDRIMET E FORUMEVE
POLITIKE E SHTETËRORE E ACARUAN
SITUATËN EDHE MË TEPËR

 

Në vend që të eliminoheshin dobësitë dhe të frenohej agresiviteti i serbo-malazezve, Komiteti Krahinor i Lidhjes së Komunistëve të Kosovës dhe Kryesia e tij, pas afro tre muajve, miratoi tekstin për vlerësimin e ngjarjeve të nëntorit 1988, që ishte diktat i drejtpërdrejtë i nacional-shovinistëve serbë. Sipas informatave, që disponoheshin atëherë, ky tekst ishte përgatitur në Beograd e aktivisti i Komitetit Qendror të Lidhjes së Komunistëve të Serbisë, Zoran Angjellkoviq, e solli në Prishtinë dhe ia dorëzoi udhëheqjes politike të Kosovës. Miratimi i këtij teksti, me disa ndryshime të vogla, u bë më 11 shkurt 1989. Kjo ishte, praktikisht, akuzë e rëndë ndaj intelektualëve shqiptarë, minatorëve e punëtorëve, por edhe ndaj mbarë popullit shqiptar.

Në këto qëndrime e vlerësime, pos të tjerash, thuhet:

“Organizatorë dhe instruktorë janë individët nga radhët e strukturave politike dhe ekonomike, të cilët, në arenën e hapët, i kanë shprehur qëllimet nacionaliste, separatiste e kundërrevolucionare...Tërë kohën janë brohoritur dhe kanë dominuar që të mos ndryshohet kushtetuta e vitit 1974... Nuk është arritur të sigurohet mbrojtja dhe siguria e tërësishme, e drejta dhe liria e qytetare dhe ekonomike serbe e malazeze... Shpërngulja po bëhet me intensitet të pazvogëluar... Shkaqe të tubimeve masive dhe të demonstratave janë ndërrimet e kuadrove në Komitetin Krahinor të LK të Kosovës...” e të tjera.

Të gjitha vlerat në tekstin e miratuar ishin me koncesion që të devalvoheshin këto ngjarje dhe t’u jepej karakter armiqësor e kundërrevolucionar  e që ishin në kundërshtim me deklaratat e dhëna më parë nga ana e udhëheqjes më të lartë politike e shtetërore të Kosovës.

Në vend që t’i përkrahnin kërkesat e minatorëve, që u përkrahën nga mbarë populli shqiptar, disa kuadro shqiptare (kryesisht organet, organizatat dhe institucionet krahinore), për shkaqe krejtësisht karrieriste, për mungesë të kahes politike apo të paaftësisë profesionale, iu nënshtruan direktivave të servuara nga Serbia, pranuan në mënyrë të drejtpërdrejtë që të humbet subjektiviteti i autonomisë së Kosovës dhe mundësuan që politika e Serbisë të dominonte në të gjitha segmentet e jetës në Kosovë.

Këto qëndrime dhe politika që pasoi më vonë nga regjimi i Serbisë dhe i ish-Jugosllavisë si dhe intoleranca e kuadrove shqiptare në Federatë dhe në Republikën e Serbisë e në Kosovë bënë që të rritet akoma më shumë revolta e minatorëve dhe e mbarë popullit shqiptar të Kosovës.

 

V

 

GREVAT E MINATORËVE NË ZGAFELLËN

E “TREPÇËS” NË SHURT TË VITIT 1989

 

Forma më e ashpër e protestës, e shprehur me refuzimin e minatorëve për të dalë nga miniera, është një formë e rrallë, pothuaj fare pak e njohur në botë. Ka të dhëna dhe shembuj kur minatorët kanë refuzuar të dalin nga galeritë (zgafellet) e tyre. Por më së gjati tri ditë. Një formë e tilli e protestës dhe e kërkesës së minatorëve është e njohur në Angli në shekullin e kaluar dhe fare vonë në Poloni.

Më 1981, në minierën Vujek, afër Katovicës në Poloni, u bë një grevë në nëntokën e minierave, e cila zgjati 2 ditë. Një grevë e ngjashme ndodhi në kohën e trazirave të punëtorëve përsëri në vitin 1981 në Poloni në minierën e Dabrova-Gurniçës. Kjo grevë zgjati tri ditë. Në rastin e parë, pas grevës, pati 8 të vdekur, por si pasojë e përleshjeve mbi tokë.

Minatorët, sipas konventave ndërkombëtare, paraqesin pjesën specifike të klasës punëtore dhe të drejtat e tyre janë të mbrojtura me disa konventa. Themelet e bashkëpunimit të organizuar ndërkombëtar dhe të solidaritetit të minatorëve të botës u vunë  në vitin 1958 në Kongresin Botëror të Minatorëve (WMC) në kryeqytetin e Polonisë në Varshavë. Mënyra e bashkëpunimit dhe solidarizimit të minierave midis tyre është përcaktuar me Manifestin e Federatës Ndërkombëtare të Minatorëve (MIF), të formuar më 1980 me seli në Londër. Kjo organizatë ka më se 1,5 milionë anëtarë nga 40 vende të botës.

Në bazë të këtij Manifesti, në rast të grevave me përmasa të mëdha dhe nëse minatorët qëndrojnë në minierë më tepër se tri ditë, atëherë minatorët e vendeve anëtare të Federatës Ndërkombëtare solidarizohen me heshtje dhe me ndërprerje të kohëpaskohshme të punës. Këtë marrëveshje e kanë miratuar edhe Federata Ndërkombëtare e Minatorëve (IFCM) me seli në Bruksel, Federata e Minatorëve dhe e Metalurgëve të Bashkësisë Evropiane me seli në Luksemburg dhe Federata Arabe e Punëtorëve të Industrisë së Naftës, të Minierave dhe të Kimisë me seli në Kajro.

Mirëpo, edhe pse grevat e minatorëve “Trepça” të Stari-Tërgut e të minierave të tjera të Kosovës zgjatën tetë ditë e tetë net, ishin me përmasa të mëdha dhe deri atëherë grevat më të gjata në botë, nuk patën përkrahjen e minatorëve të minierave të botës, ngase u minimizuan dhe u bllokuan nga sindikatat e atëhershme aktuale të cilat ishin në funksion të regjimit të Serbisë dhe të ish Jugosllavisë. Megjithaatë, e vërteta për grevat e minatorëve të “Trepçës” e të minierave të Kosovës, depërtoi në botë, e solidarizimi me minatorët e “Trepçës” dhe pjesëmarrja masive e punëtorëve, e të studentëve, e nxënësve, e rinisë dhe pothuaj e mbarë popullit shqiptar të Kosovës në ngjarjet që do të pasojnë, e internacionalizoi çështjen e Kosovës dhe të shqiptarëve në ish-Jugosllavi në përmasa kombëtare e ndërkombëtare.

Por ne t’u kthehemi grevave të minatorëve tanë.

Kërkesat e paralajmëruara në marshet protestuese të minatorëve të “Trepçës” të Stari-Tërgut e në tubimet e minatorëve e të punëtorëve që iu bashkuan minatorëve të Trepçës në nëntor të vitit 1988 nuk u përfillën nga organet e organizatat kompetente. Përkundrazi, u vlerësuan si të papranueshme dhe armiqësore. Me këto kualifikime, të imponuara nga Serbia, u krijuan kushtet që policia t’i ketë duart e lira për arrestime e procese të montuara politike dhe për shqiptimin e dënimeve drastike.

Diferencimet dhe spastrimet ideo-politike, arrestimet e dënimet me burg të rëndë, që dikur ishin si të “rezervuara” për kuadrot e arsimit, të kulturës, të mjeteve të informimit e të institucioneve shtetërore me rëndësi kombëtare, tani kaluan edhe në sferën e ekonomisë së Kosovës. Kështu filloi procesi i egër kundër kuadrove-ekspertëve dhe punëtorëve të ndërmarrjeve ekonomike.

Sulmi ndaj punëtorëve dhe kuadrove në ekonomi ishte ndërhyrja më e vrazhdë ngase në këtë mënyrë atakohej dhe dobësohej drejtpërdrejt  baza materiale e me këtë edhe pavarësia politike e Kosovës. Këtë masë e vërejtën më së miri minatorët dhe vendosën ta vazhdojnë rezistencën e tyre. Minatorëve tash nuk u kishte mbetur rrugë tjetër pos të hidheshin në grevë të përgjithshme. Dhe, të hënën, më 20 gusht të viti 1989, filluan grevat e minatorëve të “Trepçës” të Stari-Tërgut. Atë ditë, rreth orës 13, grevat i filluan së pari minatorët e turnit “D”, të cilit iu bashkuan minatorët e turnit “A” e më vonë edhe minatorët e turneve  “B” e “C”  si edhe punëtorët e nënpunësite shërbimeve jashtë zgafelles.

Grevën e filluan 441 minatorë të ndërrimit të parë , 315 të ndërrimit të dytë dhe 140 minatorë të ndërrimit të tretë. Këto ishin grevat e para të minatorëve me motive politike ngase gjendja në Kosovë ishte e rëndë dhe politikisht e padurueshme.

Në momentin e fillimit të grevës ishim- Azizi në një bisedë pune në Fabrikën e Municionit në Skenderaj, e Burhani me një detyrë zyrtare në Prishtinë. Kështu që ne, në atë çast, nuk dinim se kushte filluar greva, dhe pse njëri nga ne (Aziz Abrashi) ishte kryetar i Këshillit Punëdrejtues të kombinatit    “Trepça” , e tjetri (Burhan Kavaja) drejtor i ndërmarrjes së minierës në flotacion “Trepça” në Stari – Tërg, ku edhe kishte filluar greva.

Informatat e para për fillimin e grevës nga drejtori teknik i minierës   “Trepça” të Stari – Tërgut – inxhinieri  Ibush Jonuzi.

U nisëm menjëherë dhe – me të arritur në Stari – Tërg, u takuam me subjektet përgjegjëse të Organizatës Punuese, të Kombinatit të Komunës dhe u informuam më hollësisht për rrjedhat e grevës, vendin e numrin e grevistëve  si dhe për përpjekjet që  ishin bërë nga aktivistët shoqërorë e politikë për daljen e minatorëve nga miniera dhe për zhvillimin e bisedave në objektet e jashtme të Minierës.

Megjithëse grevat kishin filluar me ndërrimin e par, bisedat për kujdestari ishin mbajtur rreth orës 20 në punëtorinë e axhustatorëve në horizontin e tetë. Në këtë punëtori ishin tubuar  “delegatët” e zgjedhur nga minatorët dhe me një bisedë të

“zëshme” ishin zgjedhur kujdestarët e horizonteve.

      Për horizontin e nëntë ishin zgjedhur:Jetish Bajrami, Asllan Salihu. Zenel  Hamiti dhe i ndjeri Mujë Idrizi, i cili sapo pat dalë nga spitali dhe u qe bashkuar shokëve. Në horizontin kishin mbetur: Avdi Uka, Mursel Haziri, Sefedin Istrefi. Me këtë rast u vendos gjithashtu që Veli Osmani nga horizonti 610 të zbresë në horizontin e tetë.

               

 

                        RREZIQET E QËNDRIMIT  TË MINATORËVE

                           NJË KOHË MË TË GJATË NË MINIERË

 

Miniera e “Trepçës” në Stari-Tërg është një ndër minierat më të vjetra në Evropë. Shfrytëzimi i mineralit ka filluar rreth vitit 1927. Për shfrytëzimin e mineraleve dhe punimet tjera hulumtuese në minierë janë hapur me dhjetëra kilometra korridore e qindra metra pusore. Kështu, kjo minierë tani ka 12 horizonte në thellësi të tokës deri 1000 metra.

Në minierë janë ndërtuar, poashtu, shumë objekte për shfrytëzim, për transport, për ajrim, për tharje, deponim të materialit ndezës dhe eksplodues dhe objekte tjera ndihmëse.

Hapësirat e nëntokës në minierë dhe objekte të transportit dhe të ngritjes paraqesin rreziqe të pandërprera për punonjësit e minierës. Në horizonte rrezik të madh paraqesin sidomos depot e lëndëve eksploatuese dhe ndezëse.

Në kohën e grevës së minatorëve, në shkurt të vitit 1989, në minierë kanë qenë të deponuara 2450 kg eksploziv dhe sasi të konsiderueshme të lëndëve djegëse. Gabimi më i vogël do të mund të ishte fatal për minatorët që gjendeshin në thellësitë e nëntokës.

Furnizimi i minierës me energji elektrike ishte faktor vendimtar për qëndrimin e minatorëve në minierë, sepse atyre duhej t’u siguroheshin me ventilator elektrik nga 12.000 m3 ajër në minutë nga sipërfaqja e tokës. Pastaj, nga horizonti i pestë dhe horizonti i dymbëdhjetë duhej të nxirreshin 6 m3 ujë në minutë që të mos fundosej miniera. Andaj u desh të bisedohej me udhëheqjen e atëhershme të Elektrokompanisë së Kosovës që të mos ndërpritej kurrsesi furnizimi i minierës me energji elektrike. Miniera në atë kohë kishte dy lidhje për furnizimin me energji elektrike- nga Termocentrali në Zveçan, i cili atëherë ishte i pasigurt, dhe nga rrjeti i Elektroekonomisë së Kosovës.

Premtimet që na u dhanë nga Elektroekonomia e Kosovës u realizuan në tërësi, pasi udhëheqja e atëhershme dhe punëtorët e Elektroekonomisë së Kosovës ishin të vetëdijshëm për rrezikun që u kanosej minatorëve në minierë.

Mirëpo, informacionet që arrinin nga shërbimi inxhinieriko-teknik mbikëqyrës tregonin se kishte qarkullime dhe tendenca te një numër i konsiderueshëm i minatorëve që të zbrisnin në horizonte më të ulëta, siç ishin horizontet “X” e “XI”, ku temperaturat janë të larta. Në disa lokalitete të këtyre horizonteve temperatura arrin de në 40 C. Vendosja e minatorëve në horizonte të ulëta do të ishte jashtëzakonisht e rrezikshme, sepse lagështia aty arrin deri në 100%, kështu që minatorët, gjatë gjatë tërë kohës së qëndrimit aty, do të ishin të djersitur dhe brenda një kohe të shkurtër do t’i humbnin lëngjet nga trupi, do të dehidroheshin dhe do të alivanoseshin. Edhe vetë minatorët duhej ta dinin këtë. Megjithatë, u angazhuan specialistët dhe minatorët tërë kohën gjatë grevës e kaluan në horizonte të ftohta.

Por, vlen të përmendet se, për sigurinë e minatorëve, ndihmoi shumë edhe personeli tekniko-mbikëqyrës i minierës, i cili, prej fillimit ishte solidarizuar me minatorët dhe kishte zbritur në horizontet e minierës dhe mbeti me minatorët deri në përfundimin e grevës.

 

MINATORËT U ORGANIZUAN VETË

DHE “LIDERË” NUK KISHIN

 

Komiteti për Mbrojtje e Vetëmbrojtje Shoqërore të minierës – në përbërje të zgjeruar – shqyrtoi gjendjen e krijuar në minierë dhe njëkohësisht u informua për kërkesat e minatorëve, të cilat, në atë moment, ende ishin jo të plota dhe të padefinuara plotësisht. Sepse – minatorët dëshironin që kërkesat e tyre të plota t’i paraqitnin para subjekteve politike dhe shtetërore të Federatës, të Republikës së Serbisë dhe të Kosovës.

Në këtë Komitet u mor vendimi për aktivizimin e planeve të shpejtimit dhe për ndërmarrjen e masave të tjera të sigurisë. Poashtu u vendos që udhëheqja e organizatës punuese të minierës menjëherë të vihet në kontakt me minatorët në të gjitha horizontet e minierës për t’u informuar me kërkesat e tyre dhe për të bërë përpjekje që minatorët të dalin nga miniera.

Në këtë kohë ne zhvillonim bisedime me minatorët në të gjitha horizontet. I bëmë me dije për rrezikun që i kanosej shëndetit të tyre me qëndrim në minierë duke i këshilluar që kërkesat e tyre t’i parashtronin në tubimet që do të mbaheshin jashtë minierës. Në bisedë me ne, ata theksonin se ishin të vetëdijshëm për pasojat dhe rrezikun që u kanosej nga qëndrimi në minierë, por edhe se ishin të gatshëm ta sakrifikonin shëndetin e madje edhe jetën e tyre që opinioni i vendit dhe ai botëror të informoheshin për gjendjen diskriminuese në të cilën ndodheshin, përkatësisht do të ndodheshin shqiptarët e Kosovës me kurdisjet që po i përgatiteshin.

Por, që në fillim u pa qarrtë se në mesin e minatorëve nuk kishte “liderë” e as ndonjë grup të ngushtë të organizatorëve. Minatorët iu përmbajtën parimit se janë “një për të gjithë” dhe “të gjithë për një”. Edhe në marshet protestuese dhe në tubimet tjera kishin pasur këtë qëndrim.

Sidoqoftë, në mesin e tyre që i zgjodhën vetë minatorët, për kujdestari, rend, komunikim e siguri të minatorëve, dalloheshin: Abit Ibishi, Avdi Uka, Asllan Salihu, Azem Rexha, Bajram Musliu, Esat jusufi, Ferid Neziri, Ferid Feka, Fejzë Halili, Ferid Kosova, Haki Uka, Halit Istrefi, Hasan Keqa, Hasan Sadku, Hajriz Istrefi, Jahir Neziri, Jetish Bajrami, Ismail Nimani, Imer Osmani, Mursel Haziri, Muharrem Misini, Milazim Sumiqi, Miran Beqiri, Musa Jonuzi, Mursel Tahiri, Nebi Ferizi, Nazif Tahiri, Nezir Behrami, Ramadan Gjeloshi, Ramadan Nimani, Rasim Salihu, Rifat Osmani, Ramiz Kadriu, Rrustem Voca, Sabit Parduzi, Sefedin Istrefi, Sadri haredinaj, Shyqri  Sadiku, Shemë Voca, Shefqet Ferizi, Shahin Shala, Shahin Peci, Tahir Jusufi, Tahir Salihu, Veli Osmani, Zenel Hamiti, Zeqë Behrami dhe Xhavit Peci.

 

KËRKESAT E MINATORËVE GREVISTË

 

Në bisedë me minatorët grevistë zhvilluan me udhëheqjen e tyre u evidentuan kërkesat, të cilat ishin të thjeshta dhe koncize, por, të njohura edhe më parë, vetëm që tash ishin edhe të plotësuara. Ja kërkesat autentike të minatorëve:

“1. Garantimi i themeleve të Kushtetutës të viti 1974. (Qëndrimet e paharmonizuara  me amendamentet e Kushtetutës të mbeten ato që janë në fuqi me Kushtetutën e vitit 1974).

2. Të shpallet regjistri i organizatorëve të tubimeve të nëntorit- ngase të gjithë minatorët ishin organizatorë të tubimeve dhe të marsheve protestuese, sepse në mesin e tyre nuk kishte liderë as organizatorë të veçantë.

3. Të merren në përgjegjësi ata të cilët kanë harruar propozimin e ligjit për pensionimin e punëtorëve  të arsimit para kohe në Krahinë.

4. Rrahman Morina të ndërrohet nga pozita e kryetarit të Kryesisë të Komitetit Krahinor të LK të Kosovës, sepse nuk e ka mbajtur fjalën që ua ka dhënë minatorëve. Poashtu të japin dorëheqje Ali Shukriu dhe Husamedin Azemi.

5. Të ndërpritet politika e gabuar ndaj popullit shqiptar.

6. Menjëherë të vijë dr. Stipe Shuvari, Slobodan Milosheviq dhe Ali Shukriu. (Minatorët kërkojnë që këtyre t’u flasin drejtpërdrejt për politikën diskriminuese ndaj shqiptarëve, të cilës ata po i kontribuojnë).

7. Nuk ka organizatorë të veçantë, por të gjithë jemi organizatorë.

8. Personat e panjohur në këtë moment të mos hyjnë në zgafelle.

9. Të njoftohen përfaqësuesit e krahinave dhe të republikave për gjendjen në Kosovë.”

 

Me zhvillimin e mëtutjeshëm të grevës, minatorët paraqitën kërkesën dhjetë plotësuese, me të cilën kërkohej internacionalizimi i çështjes së Kosovës në Organizatën e Kombeve të Bashkuara.

Në kuadër të këtyre kërkesave, t’i quajmë kështu, programore, ishin edhe kërkesat që: në Kosovë të fillojë aksioni për pajtimin e gjaqeve dhe të ngatërresave midis shqiptarëve; që Esat Stavileci dhe Syrja Popovci të vijnë në mesin e minatorëve të “Trepçës” në Stari-Tërg, përkatësisht në horizontet e minierës dhe të japin sqarime profesionale në lidhje me amendamentet e propozuara në Kushtetutën e Kosovës të vitit 1974; të vijë në minierë delegacioni i punëtorëve nga Kishnica, Novobërda dhe Elektroekonomia e Kosovës dhe të mos hyjnë në minierë përfaqësuesit e mjeteve të informimit nga Beogradi, Novi-Sadi e Prishtina – në gjuhën serbokroate – ngase “janë në funksion të politikës serbomadhe”.

Minatorët kërcënuan se, nëse nuk përfillen kërkesat e tyre, do të fillojnë grevën totale të urisë, por edhe do të bënin vetëvrasje dujke u hedhur kolektivisht në pusin  kryesor të minierës.

Kërkesat e minatorëve, të cilat u komunikuan ditën e parë të grevës, ishin objekt i dyshimit të disa elementëve serbomëdhenj dhe të disa udhëheqësve shqiptarë se këto kërkesa nuk ishin të minatorëve, por ishin objekt i manipulimeve johumanitare.

Si përgjigje manipulimeve të këtilla, minatorët e shkruan vetë kërkesat e tyre dhe ua dhanë mjeteve të informimit. (Këto kërkesa, në formë identike, do t’i paraqesin të shkruara dhe të lexuara edhe para dr. Stipe Shuvarit, atëherë kryetar i Kryesisë së Komitetit Qendror të Lidhjes së Komunistëve të Jugosllavisë, i cili, pas shumë kërkesave të minatorëve, erdhi për t’i vizituar në zgafelle dhe – në objektet e minierës).

Në ripërpilimin e kërkesave morën pjesë: Avdi Uka, Jetish Bajrami, Halit Istrefi dhe Veli Osmani në horizontin e tretë, ku edhe u caktuan personat për kujdestari dhe për mbajtjen e rendit. Kishte mendime edhe se duhet të formohet këshilli i grevistëve, të caktohen rendmbajtësit e kujdestarët në horizonte. Mirëpo, për shumë arsye, u vendos që, si zgjidhje e pranueshme, të caktohen vetëm kujdestarët nëpër horizonte.

Rol të rëndësishëm në mbajtjen e rendit e të sigurisë në minierë luajtën kujdestarët e transportit vertikal, si: Jahir Neziri, Jahir Sejdiu, Tafil Fejzullahu etj.

Në fillim të grevës, me minatorët shqiptarë u solidarizuan edhe disa minatorë serbë e malazezë, ndër të cilët ishin Milentije Milentijeviq dhe Dragan Jovanoviq. Por këta patën presion nga bashkëkombësit e tyre dhe dolën nga miniera.

Ditën e parë si edhe më vonë, të gjithë ata që e vizitonin minierën dhe që ishin informuar për kërkesat e minatorëve, nuk ishin të gatshëm të pajtoheshin me kërkesat e minatorëve që të internacionalizohej çështja e Kosovës. Kjo kërkesë ishte e fuqishme dhe minatorët kërkonin që çështja e Kosovës të mos mbetej çështje e brendshme e Serbisë dhe e Jugosllavisë së atëhershme.

Që ditën e parë të grevës, përfaqësuesit e organeve punëdrejtuese e të organizatave shoqërore e politike të Kombinatit, të Komunës së Mitrovicës dhe të Krahinës, u vunë në kontakt me minatorët. Dhe, pasi informoheshin për kërkesat e minatorëve, shumica prej tyre solidarizoheshin me minatorët, i përkrahnin kërkesat e tyre si të arsyeshme dhe u ofronin ndihmë morale e materiale. Natyrisht, kjo përkrahje vinte kryesisht nga kuadrot shqiptare. Përjashtim bënte Bajram Selani, i cili ishte aktivist i Komitetit Krahinor të LK për kombinatin “Trepça”.

Prej fillimit të grevës, miniera ishte e mbikëqyrur nga dy-tre e më tepër operativistë të organeve të Sigurimit Shtetëror, të policisë sekrete dhe nga inspektori krahinor i minierave.

 

SI U HAKMOR NJË INSPEKTOR SHQIPFOLËS

I SIGURIMIT SHTETËROR SERB

 

(Një shmangie: Shumë kohë para marsheve e tubimeve protestuese dhe grevave të minatorëve të “Trepçës”, kur inxhinier Burhan Kavaja sapo kishte marrë detyrën e drejtorit të ndërmarrjes së minierës me flotacion “Trepça” në Stari-Tërg, në zyrën e tij hyri pa paralajmërim inspektori operativist i Sigurimit Shtetëror nga Sekretariati i punëve të brendshme të Mitrovicës, Hajdin Tahiri. Në zyrë ishte edhe drejtori teknik i Minierës, inxhi. Ibush Jonuzi. Inspektori u ul bakllëpërballë  me të dy inxhinierët. Ibushi u çua dhe deshi të dilte – që t’i linte vetëm drejtorin dhe inspektorin. Por ky “urdhëroi” që të mbetej në zyrë edhe Ibushi dhe menjëherë iu drejtua Burhanit:

-Shoku drejtor, ju tani keni ardhur i ri, por janë disa rregulla. Tani e tutje unë do të jem këtu për konsultime sa i përket sigurimit shtetëror. Nuk është e preferueshme që pa konsultime të pranosh punëtorët në punë, t’i transferosh nga një vend në tjetrin apo t’i largosh nga puna.

Pasi Burhani i dëgjoi këto “sugjerime” në formë kërcënimesh, ia bëri me dije inspektorit se nuk ishte i dëshirueshëm në asnjë objekt të minierës me flotacion.

-    Tani e tutje anuloni këto vizita. Na lini të punojmë! – dhe ia hapi derën e zyrës. Inspektori atë ditë nuk kishte se nga t’ia mbante dhe e uli kokën e doli jashtë. Por, disa ditë më vonë, kur drejtori i Minierës, inxhi. Burhan Kavaja, tanimë ishte në burguin e Mitrovicës, inspektori Hajdin Tahiri u paqit përsëri para Burhanit, tani në cilësinë e dëshmitarit akuzues pra organeve hetuese.

-    Rrjetën e Sigurimit Shtetëror në minierën me flotacion “Trepça” në Stari-Tërg e ka shkatërruar Burhan Kavaja –tha ai. –Përndryshe, kurrë nuk do të shpërthente greva në këtë minierë.

Kështu u hakmor Hajdin Tahiri. E si treguan dëshmitarët gjatë gjykimit të minatorëve në Gjykatën e Qarkut në Mitrovicë në fillim të vitit 1990, ai u ishte “hakmarrë” me reprezalje çnjerëzore edhe disa minatorëve e punëtorëve të “Trepçës”.

 

 

“E DINË MINATORËT ÇKA KËKOJNË...”

 

Greva u paralajmërua si grevë e urisë. Mirëpo, që ditën e parë, u organizua dërgimi i ushqimit – kuptohet, brenda mundësive reale. Njëkohësisht, organet inxhiniero-teknike formuan ekipe të specialistëve për aftësimin e pusores së veriut si dalje e dytë rezerve. Pro, aftësimi i pusores së veriut ishte punë me shumë rreziqe për shkak të kushteve klimatike, vjetërsisë dhe dëmtimit nga akulli. Kjo detyrë, duke e ditur peshën e saj, u krye në mënyrë sekrete ngase ekzistonte mundësia e panikut. Poashtu, u aktivizua çeta e shpëtimit.

Përkundër tentativave dhe përpjekjeve që minatorët të bindeshin që të dilnin nga nëntoka, dita e parë e grevës kaloi me shtimin e numrit të minatorëve që ishin të hedhur në grevë. Tani numri i tyre arrinte në mbi 1300 veta.

Minatorëve e Stari-Tërgut, që në fillim të grevës, iu bashkuan edhe ca pensionistë – ish-ideologë , si Hashim Parduzi, i cili, në atë moment, pat deklaruar se “po shkon të vdesë me shokë të vet”. Pati kërkesa që minatorëve në minierën e “Trepçës” t’u bashkoheshin edhe shumë punëtorë të tjerë nga mbarë Kosova, porminatorët e “Trepçës”  e refuzuan këtë solidarizim të këtillë – për shkak të rrezikut. Përjashtim bënë me pranimin e dy shokëve që erdhën si përfaqësues të Kryqit të Kuq nga Sllovenia.

Minatorët donin të ishin vetëm. Në gjendjen në të cilën gjendeshin në atë çast, ata donin të sakrifikonin vetë, të flijoheshin vetë po të ishte nevoja. Për më tepër, minatorët u bënë apel edhe nxënësve, studentëve, punëtorëve e qytetarëve të tjerë që t’i kthehen punës e mësimit se ata vetë janë të vendosur të flijohen për interesat e përgjithshme kombëtare.

Por, që në fillim të grevës, shumë individë e delegacione donin të zbrisnin në zgafelle, të takoheshin me minatorët, ndoshta edhe të bashkoheshin me ta ose t’ua mbushnin mendjen që të dilnin nga zgafellja dhe të bisedohet jashtë zgafelles për kërkesat e tyre. Në një rast, siç i kujtohet Avdi Ukës, Burhani paska thënë:

-E dinë minatorët çka kërkojnë. Ata, ndoshta, janë të vetmit që tani kanë të drejtë.

-Kjo përkrahje para të tjerëve – thotë sot Avdi Uka – edhe më shumë e shtoi vendosmërinë e minatorëve dhe besimin në realizimin e kërkesave të tyre.

 

 

VAJI I BURRIT ËSHTË KËNGA

 

Ndërkaq, gjendja në minierë bëhej gjithnjë e më e rëndë. Në horizontet e saja  ishin mbyllur mëse 1.300 minatorë. Sasitë e ajrit të freskët për frymëmarrje, objektivisht, ishin të kufizuara. Kushte higjienike, praktikisht nuk kishte. Dysheme e shtart ishte shkëmbi, ndërsa mbulojë- pluhuri dhe murgu i minierës. Nuk kishte dritë e as ujë të mjaftueshëm, kurse lagështia e ajrit ishte mbi normat e lejueshme dhe shumë e rrezikshme për shëndetin e minatorëve. Këtë situatë e bënte edhe më të vështirë gjendja shëndetësore edhe kështu e rëndë e shumë minatorëve. Në gjdo moment mund të shpërthente ndonjë epidemi.

Megjithatë, edhe në këto kushte të rënda, minatorët grevist kishin fuqi që, kohë pas kohe, të bënin shaka, të tregoniin ndonjë barcoletë, të këndonin, e në një rast, në horizontin e nëntë, edhe u kapën në valle.

Jo rrallë bënin shaka nëë llogari të atyre që vinin për ti bindur që të dilnin nga zgafella. Në këto shaka printe Milazim Sumiqi i ashtuquajturi “Gjyl“. Edhe në këto qaste të rënda ndihej ai vitaliteti  dhe qëndrueshmëria e popullit shqipëtarë, kur kënga e zëvendëson vajin, sepse “vaji i burrit është kënga!“

Ishte dita e tretë e grevës kur drejtorin teknik të Minierës së Stari-Tërgut , inxhinier Ibush Jonuzin , e  kishin informuar se një grup i minatorëve në horizontin e pestë ishin revoltuar  se qysh nga fillimi i grevës nuk i kishte vizituar askush nga udhëheqësit e tyre. Pas kësaj informate drejtori i Minierës, Burhan Kavaja dhe drejtori teknik Ibush Jonuzi, nga mesi i natës së tretë të grevës, shkuan në mesin e minatorëve. Bashkë me ta hëngrën ushqim të thate dhe u informuan  për gjendjen shëndetësore të minatorëve . me atë rast, minatorët u informuan për jehonën që kishte bërë greva e tyre në vend dhe në botë, për telegramet e arritura në shenjë përkrahje për kërkesat e minatorëve nga të gjitha viset e Kosovës.

Burhani i cili udhëhiqte edhe qetën e shpëtimit, i njoftoi minatorët se që nga 20 shkurti, kur kishte filluar greva, qeta ishte në gjendje gatishmërie, kurse specialistët kontrollonin ajrin e minierës  që e thithnin minatorët gjatë grevës. Nga analizat e bëra, ishte vërejtur se koncentrimi i gazrave helmues e dëmtues e kalonte kufirin e lejueshëm. Prandaj rreziku ishte permanent andaj inxhinierët kërkonin nga minatorët  që ta rrallonin pirjen e duhanit dhe mundësisht ta ndalonin fare. ( Në disa raste, në intervenimin e shpejtë së qetës së shpëtimimit, është eliminuar kë burim i rrezikshëm për jetën e minatorëve).

Ne, si udhëheqës së Kombinatit dhe Minierës, të ballafaquar me gjendjen e rrezikshme, e cila mund të përfundonte me tragjedi të tmerrshme, vendosëm të bisedojmë sërish me minatorët  për situatën e re.

Zbritëm në horizontin e tretë. I bëmë me dije minatorët se ne të dy kemi përgjegjësi për jetën dhe shëndetin e tyre.

-Ne jemi drejtorë tuaj,- thamë. –Por jo vetëm drejtorë. Në një farë mënyre, kemi edhe rolin e prindërve. Në qoftë se edhe për një çështje humanitare nuk na dëgjoni, deshëm apo nuk deshëm, duhet të tërhiqemi nga pozitat tona dhe t’ua lëshojme vendin  të tjerëve, të cilët ndoshta do të kishin më shumë  sukses...

Prej thellësisë së zgafelles u dëgjua zëri pikëllues i Hasan Keqes:

-pa dëgjoni ju, Aziz, Burhan, Ibush, Mensur  e ju të tjerët që keni ardhur të bisedoni me ne: nëse na e ktheni shpinën e na lini të vetmuar, atëherë ne të gjithë do të hidhemi një nga një në pus dhe do të vdesim kolektivisht e nuk do të mund të na nxirrni- veçse copat e trupit tonë...

Hasanin e përkrahën të gjithë.

Me të dëgjuar këto fjalë tmerruese nga njëri ndër luanët e nëntokës, u bindëm se nuk do të kishte dialog për lëshimin e zgafelles- pa u plotësuar kërkesat e minatorëve, të cilat, në një mënyrë, ishin edhe kërkesa gjithëkombëtare.

          

 

PSE NUK U PUBLIKUA  KËRKESA E NJËMBËDHJETË MINATORVE

 

Në ditën e katërt të grevës, gjatë vizitës së minatorëve në horizontet e Minierës, drejtorin Burhan Kavaja, e ndali kujdestari i horizontit, Asllan Salihu, dhe i tha se minatorët kishin nevojë për një konsultim. Për konsultim me minatorët u caktua korridori ajrosjes në horizontin e nëntë, pikërisht aty ki Asllani ishte njëri nga kujdestarët.

Megjithatë, para se të fillonte biseda me minatorët, biseduan një herë Asllani e Burhani – pa prezencën e të tjerëve.

- Ne, -tha Asllani – po mendojmë se duhet të dilet edhe me kërkesën e njëmbëdhjetë: Kosova – Republikë.

- Kërkesa e minatorëve – u përgjigj Burhani – faktikisht dhe në esencë janë në atë frymë dhe, me realizimin e kërkesave të tyre, edhe juridikisht krijohen kushtet për Kosovën Republikë. Pikërisht kjo po e pengon regjimin serb dhe ai po ndërmerr  masa represive për eliminimin e Autonomisë së Kosovës. Tani nuk është momenti dhe situata të dilet edhe me këtë kërkesë. Sa për dhjetë kërkesat e para,  minatorët kanë pëlqimin dhe “mandatin” e gjithë shqiptarëve të Kosovës. Kërkesa verbale “Kosova Republikë” tash për tash do të mund ta zvogëlonte dukshëm përkrahjen jashtë Kosovës dhe do ta rriste presionin në Kosovë. Supozojmë se kjo do të mund ta rrezikonte vazhdimin, qëndrimin dhe efektin e grevës, posaçërisht kur mendojmë se greva do të vazhdojë edhe jashtë, pas plotësimit të kushtit për dorëheqje.

Asllani u pajtua dhe këtë frymë Burhani dhe ai u dhanë shpjegime minatorëve grevistë dhe – kërkesa e njëmbëdhjetë nuk u publikua.

 

 

“NË EMËR TË REVOLUCIONIT

TË SHPËTOHEN MINATORËT”

 

Kryesitë e Konferencës së Lidhjes së Sindikatave, të Lidhjes së Komunistëve e të Lidhjes së Rinisë dhe strukturat punëdrejtuese të minierës “Trepça”, në mbledhjen e mbajtur më 25 shkurt, në orët e hershme të mëngjesit, morën vendim t’i bëjnë thirrje klasës punëtore, rinisë dhe mbarë opinionit jugosllav që, në këtë moment kritik për jetën e minatorëve, të cilët hynë në të gjashtën ditë të qëndrimit në nëntokën e minierës, të kontribuojnë që të gjenden zgjidhje që të shpëtojë shëndeti dhe jeta e 1.300 minatorëve.

“Në emër të revolucionit, për të cilin derdhëm gjak së bashku për Jugosllavinë  socialiste vetëqeverisëse të kombeve  e të kombësive të barabarta – thuhet në këtë apel – në emër të arsyes dhe të njerëzimit, të gjithë së bashku të mos lejojmë një tragjedi që nuk do të na e falë kurrë historia.”

Strukturat shoqërore e politike dhe

Punëdrejtuesit e kombinatit “Trepça”

 

 

TAKIMI ME KRYETARIN E KËSHILLIT

EKZEKUTIV TË KUVENDIT TË KOSOVËS

 

Dita e katërt e grevës së minatorëve. Më 23 shkurt 1989. Situata në minierën “Trepça” të Stari-Tërgut në kufi të tragjedisë kombëtare. Ne të dy bëjmë përpjekje të pandërprera që ta bindim udhëheqjen e atëhershme politike e shtetërore të Kosovës që të ndërmarrë diçka për realizimin e kërkesave të minatorëve dhe të vijë dikush nga udhëheqja në zgafelle që të bisedojë drejtpërdrejt me minatorët.

- Si kryetar i Këshillit të Punëtorëve të Kombinatit,- i kujtohet sot Azizit – mbaja kontakte telefonike gati me të gjithë udhëheqësit më të lartë të Kosovës. Më kujtohen disa detaje të këtyre bisedave. Biseda me Nazmi Mustafën, atëherë kryetar i Këshillit Ekzekutiv të Kuvendit të Kosovës, për mua ishte shumë ofenduese. Me insistimin tim që të ndërmerrte diçka për realizimin e kërkesave të minatorëve dhe shpëtimin e tyre, m’u përgjigj me këto fjalë:

- Ti edhe Burhani po luani, e unë kam punë më të rëndësishme.

Megjithatë, Nazmi Mustafa, më në fund, e lajmëroi ardhjen në minierë. Pas konsultimeve të bëra, u caktua ekipi, i cili do ta lëshonte atë në zgafelle dhe do t’i propozonte objektet e minierës që do të mund t’i vizitonte. Ishte paraparë që ai t’i shihte edhe kushtet, në të cilat punonin minatorët.

Dhe, më 23 shkurt, në orën 22.00, Nazmi Mustafa dhe përcjellësit e tij,  të shoqëruar nga Burhan Kavaja, Ibush Jonuzi, zbritën në zgafelle. Por pjesën më të madhe të kohës (rreth katër orë) Nazmi Mustafa e kaloi duke e “vizituar” horizontin, ku nuk ishin minatorët. Rreth orës 3 të mëngjesit u takua me minatorët, pyeti për kushtet në të cilat po mbahej greva, për shëndetin e minatorëve, por, për kërkesat konkrete të minatorëve nuk e hapi gojën. Për habi të minatorëve, të cilët reaguan edhe me zë, ai nuk dha kurrfarë përgjigje në lidhje me kërkesën e parë esenciale të minatorëve: që të mos ndryshohen parimet themelore të kushtetues së vitit 1974. Nuk e tha asnjë fjalë as për fushatën antishqiptare që zhvillohej nga ekstremistët serbë e malazezë. U përqendrua vetëm në kërkesën për dorëheqje

-Po ta kërkonin dorëheqjen time vetëm tre minatorë –tha ai – do ta jepja menjëherë.

Kjo sjellje e kryetarit të qeverisë së atëhershme të Kosovës u kuptua si “maturi diplomatike”, e cila gjithsesi i dëshpëroi minatorët.

 

 

POLITIZIMI I NATALITETIT NË KOSOVË

 

Në fushatën antikosovare e posaçërisht antishqiptare, regjimi aktual serb, me pjesëmarrjen aktive të institucioneve, të organizatave shoqërore politike e sidomos të mjeteve të informimit, bënte presion të pandërprerë rreth natalitetit të shqiptarëve në domenin demografik të tyre në Kosovë dhe në viset tjera etnike shqiptare në ish-Jugosllavi. Në shumë tubime të serbëve e të malazezëve u bënë shumë fyerje të neveritshme ndaj nënave shqiptare, të  cilat i quanin “lavatriçe”, “pjellin si macet” etj.

Kësaj fushate iu bashkuan edhe disa “politikanë” shqiptarë, ndër të cilët më i zëshmi në atë kohë ishte Ali Shukriu, dorëheqjen e të cilit tani e kërkonin me ngulm minatorët. E pikërisht Ali Shukriu, vite më parë, ishte i deleguari i presidentit të Jugosllavisë, Josip Broz Titos, për kumari me familjet e nënave shqiptare që kishin lindur nëntë e më tepër fëmijë. Ai, me sjelljet e tij anticivilizuese ndaj shqiptarëve, i irritoi shumë dhe shkaktoi revoltë të madhe te minatorët e Kosovës e posaçërisht tek ata të minierës “Trepça” të Stari-Tërgut, në familjet e të cilëve vetë Ali Shukriu ishte strehuar shpeshherë në ditët e Luftë së Dytë Botërore.

Në diskutimet e zhvilluara në tubimet e minatorëve dhe gjatë ditëve të grevës shumë herë u përmenden sjelljet e Ali Shukriut dhe deklarata e tij të pakontrolluara. Atij i shihej për të madhe që, si udhëheqës shumëvjeçar në Kosovë, Serbi e Fedetarë, në vend që të angazhohej e të kontribuonte për zhvillimin ekonomiko-shoqror të Kosovës, merrej me çështje për të cilat nuk ishte kompetent as nuk kishte aftësi profesionale. Ndër minatorët u dëgjua, përveç tjerash, edhe një thënie e këtillë: “Me çfarë të drejte Ali Shukriu nga Beogradi do të përzihet edhe në shtratin e shqiptarëve në Kosovë!?”

Për hir të objektivitetit, duhet theksuar se pikërisht në periudhën kur Ali Shukriu eksponohej në këtë mënyrë, nataliteti në Kosovë ishte në rënie të konsiderueshme. Por ai thuaja se edhe në këtë mënyrë donte të eksponohej si shërbëtor besnik i hegjemonizmit serbomadh.

NË THELLËSITË E TOKËS U INICUA

IDEJA PËR PAJTIMIN E GJAQEVE

 

Ditën e katërt të grevës minatorët iniciuan kërkesën që në Kosovë të fillojë aksioni mbarëkombëtar për pajtimin e gjaqeve dhe të ngatërresave. Në atë kohë në Kosovë ishin të mbyllura më se njëmijë familje për shkak të rrezikut nga hakmarrja. Në kohën kur minatorët luftonin me jetë për realizimin e kërkesave të shqiptarëve, patën fuqi që të mendojnë për eliminimin e hakmarrjes ndër shqiptarët, e cila ishte një prej plagëve më të rënda të trashëguara nga e kaluara e hidhur e robërisë, por edhe e frymëzuar dhe e nxitur nga pushtuesit që donin të krijonin përçarje që popullin tonë sipas kauzës ës njohur të çdo okupuesi “”ndaj e sundo!”

Halit Istrefi ishte ai i cili koordinoi këtë iniciativë të minatorëve, ndërsa Sefedin Istrefi ia komuniko  këtë kërkesë opinionit përmes mjeteve të komunikimit. Zëri i minatorëve nga thellësitë e nëntokës hasi në mirëkuptim. Kërkesa e tyre u mbështet nga mbarë populli si e qëlluar dhe shumë shpejt u jetësua nga rinia në krye me plakun e Kosovës, profesor Anton Çetta, akademik Mark Krasniqi, doktor Zekeria Cana, avokat Bajram Kelmendi, prift Dom Lush Gjergji, imami Xhevat Kryeziu, shkrimtari Ramiz Kelmendi e shumë të tjerë.

  Iniciativa e pajtimit të gjaqeve e të ngatërresave filloi menjëherë dhe shumë gjaqe u falën në kohën derisa minatorët ende qëndronin në zgafellet e minierës. Këto veprime e ngritën moralin, edhe ashtu të lartë, dhe qëndrimin minatorëve për realizimin e kërkesave të tyre. Ky ishte edhe një kontribut i mbarë popullit tonë nl rezistencën aktive gjithëshqiptare dhe homogjenizimin e shqiptarëve në trojet e tyre etnike.

(Edhe një shmangie: Në një rast, në kontaktet me minatorët e Shalës, pas grevës, Anton Çetta, i ndjerë pat thënë: “Historia nuk do ta harrojë atë shkëndijë që u ndaz në horizontin e tetë  të minierës së “Trepça” në Stari-Tërg për pajtimin e gjaqeve e të ngatërresave ndër shqiptarët!”).

 

NDIHMAT SOLIDARE PËR MINATORËT

 

Përkundër dëshirës së madhe që t’i publikojmë emrat e të gjithë atyre që, në momentin kritik, ofruan dhe dhanë ndihma humanitare me të mira materiale e para, këtë nuk mund ta bëjmë tani, për arsye se policia konfiskoi paratë, ndihmat materiale dhe tërë dokumentacionin e Komisionit të caktuar për këto ndihma. Por dihet se edhe me këtë rast erdhi në shprehje bujaria, krenaria dhe gatishmëria e popullit shqiptar për ta ndarë edhe kafshatën e bukës në shenjë të ndihmës dhe të solidaritetit me minatorët dhe me familjarët e familjeve të tyre.

Megjithatë, po përmendim disa ndihma që kishin plot simbolikë: Musa Berani nga Mitrovica slli para portës së Minierës në Stari-Tërg të vetmën lopë që kishte dhe ua ofroi minatorëve për ushqim. Një burrë e grua bukur në moshë nga komuna e Suharekës sollën atëherë dy “dukatë të balli” e dy qepë për minatorët dhe thanë: “Këto patëm dhe këto ua sollëm. Ju lutemi të mos na refuzoni, se këto i kemi bërë nijet për trimat e nëntokës...”.

Ndihma të llojllojshme pati shumë.

Gjatë grevës, shumë familje, në veçanti ato të Shalës, përgatitnin dhe sillnin ushqim të gatshëm në minierë. Meqenëse gjatë atyre ditëve minatorëve duhet t’u ndaheshin rrogat, e shumë prej tyre këtë e kishin të vetmin burim material për ekzistencën e tyre dhe të familjeve të tyre, organizatat punuese të Stari-Tërgut dhe donatorë të tjerë nga Kosova, Maqedonia, Bujanovci, Presheva e Ternovci siguruan ndihma solidare për minatorët grevistë.   

 

PËPJEKJKJET MBINJERËZORE TË PERSONELIT

MJEKËSOR DHE STACIONARI I IMPROVIZUAR

 

Minatorët edhe më herët ishin rraskapitur ngase punonin në kushte të rënda dhe të ballafaquar me situatën e rëndë politike në Kosovë. Greva i gjeti edhe në gjendje të vështirë shëndetësore dhe psikike. Por kjo nuk ndikoi aspak në bindjet e tyre që të bëjnë grevë dhe të qëndrojnë deri në realizimin e kërkesave dhe të synimeve të tyre.

Por, që në fillim të grevës pati raste të paraqitjes së rraskapitjeve fizike, të çrregullimeve shëndetësore e madje edhe të sëmurjeve serioze. Kjo situatë kërkonte që të merreshin masa urgjente për sigurinë e mbrojtjes shëndetësore të minatorëve. Në fillim të grevës u formuan ekipe mjekësore dhe u dërguan në horizontet e minierës për të ofruar ndihmë.

Ndër të parët që ofruan ndihmë mjekësore në minierë ishin: dr. Nexhmi Zeqiri, dr. Agron Balaj, dr. Mehmet Shala, dr. Sadik Shaqiri, dr. Nebih Musliu, dr. Bajram Rexhepi, dr. Bajram Preteni, dr. Nexhat Miftari, dr, Adem Ademi, dr. Faik Bllata, dr. Sinan Prekazi, dr. Ferid Bula, dr. Driton Gërdovci, dr. Agim Peci, dr. Muiharrem Mripa, dr. Bajram Koci, dr. Adem Haziri, dr. Zenel Kabashi, dr. Faik Hima, dr. Jusuf Telaku, dr. Faton Morina, dr. Qenan Tunuzliu, dr. Emine Preteni-Rexhepi, dr. Dallëndyshe Kumnova, dr. Orhan Kubati, dr. Eva Sadiku, si dhe Janko Oboçki, ministër i Shëndetësisë i Jugosllavisë së atëhershme. Pati edhe shumë të tjerë për të cilët nuk kemi arritur t’i gjejmë shënimet.

Meqenëse numri i të sëmurëve shtohej nga çasti në çast, u paraqit si nevojë e domosdoshme që në afërsi të minierës të formohej një punkt shëndetësor – stacionar i improvizuar. Këtë ide e dha dr. Skënder Boshnjaku, atëherë sekretar krahinor i Shëndetësisë dhe i Punëve Sociale. Për realizimin e kësaj ideje u bënë konsultime profesionale me kolegët e tij nga Enti Mjekësor i Punës në Trepçë, Spitali i Përgjithshëm në Mitrovicë, Shtëpia e Shëndetit dhe strukturat e tjera të Mitrovicës, të kombinatit “Trepça” dhe të Krahinës.

Stacionari i improvizuar shëndetësor u vendos në sallën e Këshillit të Punëtorëve të minierës. Falë angazhimit maksimal të punëtorëve të minierës, ky objekt, brenda një kohe shumë të shkurtër, u aftësua për këtë destinim.

Gjatë tërë kohës, mjekët, inxhinierët, motrat medicinale e të tjerët, që ishin në këtë shërbim, me përpjekje mbinjerëzore dhe pa pushim arritën që, gjatë grevës, të intervenojnë në 1.205 raste. Drejtpërdrejt në minierë intervenime mjekësore pati në 695 raste, në stacionar 243, në Spitalin e Mitrovicës u bënë 60 intervenime mjekësore dhe në Spitalin e Prishtinës 2.

Në stacionar të improvizuar punuan me vetëmohim edhe këto motra medicinale, infermierë e teknikë medicinalë: Sabit Mehmeti, Tafë Haliti, Xhafer Jonuzi, Sadik Zeneli, Sanije Avdiu, Hidajete Nebihu, Lutfi Gashi, Ismail Ahmeti, Hazbi Bunjaku, Ismet Haxhiu, Mon Haxhiu, Hanife Bajgora, Rexhep Rexhepi, Faik Zeqiri, Agron Zeqiri,  Bajram Isufi, Sabrije Hasani, Vjollca Tahiri, Shyhrete Jusufi, Nusret Ymeri, Lutfi Peci, Naxhije Çerkezi, Shaip Boshnjaku, Hane Helshani, Tahir Ibra, Kumrije Salihu-Mala, Rukije Mërnica, Halime Kabashi, shoferi Behbi Peci dhe inxhinieret e diplomuara Mevlude Emini dhe Vjollca Meha.

Për intervenimet mjekësore në minierë dhe në stacionar u siguruan sasi të nevojshme të medikamenteve dhe të mjeteve sanitare nga Organizata Punuese, Kryqi i Kuq dhe nga ndihmat tjera humanitare që arritën nga Kosova dhe jashtë Kosovës, zonja Feride Hyseni dhe dr. Zejnullah Gruda.

Edhe Elektroekonomia e Kosovës dha kontribut të konsiderueshëm me dërgimin e shtretërve për kompletimin e stacionarit në Stari-Tërg. Merita për këto ndihma humanitare patën dr. Mehmet Begraca dhe Sadik  Vllasaliu, atëherë drejtor i përgjithshëm i Elektroekonomisë së Kosovës.

Gjatë grevës shumë delegacione dhe individë e vizituan minierën dhe stacionarin  e improvizuar, i cili me shumë sukses arriti të ofronte kushte për ndihmë të parë mjekësore. Falë minatorit Asllan Salihu, është ruajtur libri i evidentimit dhe i përshtypjeve të vizitorëve të minierës  dhe të stacionarit.(Më vonë mësuam se zoti Salihu kishte pasur shumë peripeti lidhur me ruajtjen e këtij dokumenti, ngase shumë dokumente atëherë i kishte konfiskuar policia).

Na duket nevojshme  të theksojmë se përgatitjet rreth formimit të stacionarit shëndetësor pranë minierës së Stari-Tërgut atëbotë i përkrahën udhëheqësit e strukturave shoqërore e politike të Komunës së Mitrovicës, si Behajdin Osmani e të tjerë, dhe shumë mjekë shqiptarë, por edhe serbë. (Është interesante se disa nga këta persona, më vonë, jo vetëm që e mohuan se e kishin përkrahur formimin  e stacionarit të improvizuar shëndetësor, por edhe iu bashkuan vlerësimit të policisë serbe se “gjithë kjo ishte vetëm një farsë e skenarit të përgatitur më parë”).

Në lidhje me masat që u ndërmorën për ruajtjen e shëndetit e të jetës së minatorëve, por edhe për pengimin e përhapjes së sëmundjeve ngjitëse, duhet të theksojmë se në raste të rënda minatorët dërgoheshin në Spitalin e Përgjithshëm të Mitrovicës, ose edhe të Prishtinës. Mirëpo, në ditën e pastë të grevës, sipas dëshmisë së Habib Isufit, udhëheqësit e Spitalit të Mitrovicës filluan t’i refuzonin t’i pranonin minatorët e sëmurë. Ky gjest i mjekëve i habiti minatorët, por edhe mbarë opinionin kosovar e më gjerë, ndërsa në Stari-Tërg krijoi vështirësi plotësuese në përpjekje për ofrimin e ndihmës shëndetësore të sëmurëve m të rëndë.

Por, minatorët grevistë me të vështirë dilnin nga zgafellja për të marrë ndihmën mjekësore në stacionar. Ata e bënin këtë kur ishin të detyruar ngase nuk ekzistonte mundësia që të merrnin ndihmën përkatëse mjekësore drejtpërdrejt në zgafelle. Kështu, bie fjala, minatori Nebih Ferizi, mezi prano të dërgohej për ndihmë mjekësore në stacionar, e kur ia zbathën çizmet, i ra edhe lëkura e këmbëve. Megjithatë, Nebihi nuk pranoi të shtrihej në stacionar dhe u kthye në zgafelle të shokët e vet – për ta vazhduar grevën. E njëjta situatë u përsërit edhe në rastin e minatorit Hasan Keqa. Edhe këtij i ra lëkura si pasojë e mbajtjes së gjatë të çizmeve në këmbë në kushte të papërshtatshme të grevës në zgafelle, por edhe ky nuk pranoi të shtrihej në stacionar dhe u kthye te shokët e vet për ta vazhduar grevën.

Megjithatë, edhe kjo situatë u tejkalua në saje të vetëmohimit të personelit mjekësor të stacionarit të improvizuar në Stari-Tërg. Ndërkaq, ekipet mjekësore dhe personeli tekniko-medicinal dhanë gjithashtu kontribut të madhme ndihmën profesionale që ofruan edhe me rastin e daljes së minatorëve nga miniera. Falë ndihmës së tyre, gjatë gjithë grevës dhe daljes nga miniera, nuk pat asnjë rast vdekjeje të minatorëve. Kuptohet se pasojat shëndetësore mbetën për shumë kohë te grevistët, për shkak të qëndrimit tetëditësh të minatorëve në thellësitë e minierës. Por ato do të jenë çështje të hulumtimeve dhe të analizave shëndetësore në të ardhmen.

Na duhet të përmendim se gjatë ofrimit të ndihmave shëndetësore në horizontet e minierës pati tentime të vetmuara të disa personave nga Federata dhe Republika e Serbisë që minatorëve t’u jepeshin medikamente qetësuese (sedativa) për eliminimin e vendosjes kolektive. Ky gjest ishte johuman ngase në këtë mënyrë do të kufizohej mundësia e të menduarit të esëllt.  

Ndërkaq, mjekët dhe personeli mjekësor mbetën besnikë ndaj obligimeve të tyre dhe betimit të Hipokratit. Ata, edhe pas përfundimit të grevës, vazhduan t’i mjekojnë minatorët në stacionar. Sipas dëshmisë të minatorit Asllan Salihu, ditën e dytë të përfundimit të grevës, postëkomandanti i policisë në Stari-Tërg kishte thënë se kishte marrë urdhër që “deri nesër në mëngjes më 3 mars 1989, ta mbyllë stacionarin shëndetësor”. Prandaj, të nesërmen, të sëmurët që kishin mbetur ende në stacionar, u dërguan nëpër shtëpitë e tyre.

Numri më i madh i mjekëve dhe i personelit tjetër mjekësor që ofroi ndihmë mjekësore pa kursyer energjitë e veta në stacionarin e improvizuar shëndetësor në Stari-Tërg, pas përfundimit të grevës dhe mbylljes të stacionarit, pësuan pasoja të ndryshme si: ndërrime nga vendet udhëheqëse të punës, largim nga puna, izolime e masa të tjera “ideo-politike”, si praktikoheshin asaj kohe. Këto masa drastike pas grevës u morën me insistimin e nacional-shovinistëve serbo-malazezë, por edhe me “ndihmën” e disa “komitetëlinjve” shqiptarë.

Të theksojmë me këtë rast edhe se në mozaikun e këmbëngulësisë për realizimin e kërkesave të minatorëve, plot tetë ditë e net qëndruan edhe shokët e tyre në moshë të shtyrë dhe në gjendje kritike shëndetësore e të rraskapitur: Bahtir Sadiku, Nimon Istrefi, Mon Moni, Miftar Zabergja, Bilall Smrokovnica, Avdi Hajdini, Ferid Neziri, Xhafer Çela e të tjerë. Shokët e tyre i lusnin vazhdimisht që ta ndërprenin grevën dhe të dilnin nga zgafella, por ata nuk pranonin dhe mbetën në zgafelle deri në fund.

Grevat e minatorëve në minierën “Trepça” të Stari-Tërgut dhe të minierave të tjera të Kosovës ishin grevat më të gjata me kërkesat politike dhe deri atëherë të vetmet në botë, që do të mund të shënoheshin edhe në librin e Ginisit.

Drama e tetë ditëve dhe tetë netëve të kaluara në zgafelle vërtet kaloi pa viktima që në rrethana të këtilla do të ishin të paevitueshme, por pasojat që këto greva lanë në shëndetin e minatorëve pjesëmarrës do të jenë të rënda edhe për shumë kohë më vonë e disa prej tyre do të përfundojnë edhe me vdekjen e parakohshme të tyre.

Sidoqoftë, falë angazhimit mbinjerëzor zë pandërprerë të personelit inxhiniero-teknik mbikëqyrës dhe mjekësor u evitua më e keqja së paku në kohën derisa po zgjasnin grevat e turnit në zgafelle. Para së gjithash, u zbatuan të gjitha masat tekniko-teknologjike  të mbrojtjes dhe të sigurisë.

Në shërbimin inxhiniero-teknik mbikëqyrës ishte angazhuar një plejadë të rinjsh entuziastë që ishin aftësuar më parë në shkollat dhe fakultetet e Kosovës. Ata, në këtë rast, treguan pjekuri, durim, por edhe solidaritet dhe vetëmohim. Për këta nata e dita ishin vetëm nocione, sepse për ta nuk kishte pushim as natën as ditën. Disiplina në kryerjen e detyrave të caktuara çdo herë e në çdo kohë e vend ishin në nivel të lartë. Ata ishin  të vetëdijshëm se edhe lëshimi apo gabimi më i vogël do të mund të linin pasoja të rënda dhe vdekjeprurëse.

Nuk mungoi as angazhimi i strukturave udhëheqëse të kombinatit e të minierës “Trepça” e të minierave tjera të Kosovës, por as i disa strukturave të atëhershme politiko-shoqërore të Komunës së Mitrovicës e të Krahinës – sidomos në fillim të grevës.

 

AS SËMUNDJET E RËNDA E AS VDEKJET

NUK I LUHATËN MINATORËT

 

Në periudhën e zhvillimit të dramës të minatorëve të “Trepçës” në grevën shkurtit 1989 pati edhe pikëllime e gëzime, sëmundje të rënda e vdekje, e disa dasma e gazmende, që duhej të bëheshin ato ditë, u shtynë për ditë më të mira.

Më 23 shkurt 1989 në minierë arriti lajmi se nëna e minatorit Azem Ferati nga fshati Bare kishte vdekur në Pejë. Këtë lajm të hidhur e mori edhe Azemi, por, pa një pa dy, deklaroi para shokëve të vet:

Unë do të rri me ju, e nënën time do të ketë kush ta varrosë...

Megjithatë, me insistimin e shokëve të vet, Azemi, ashtu si ishte, me rrobat e minierës dhe me helmetë në kokë, shkoi në varrimin e nënës. Por, fill pas ceremonialit të varrimit të nënës, ai u kthye dhe iu bashkua shokëve dhe qëndroi në zgafelle deri në përfundimin e grevës.

Minatori Osmani Hoxha e kishte nënën të sëmurë rëndë, para vdekjes. Me insistimin e shokëve, e lëshoi për një orë minierën dhe shkoi për ta vizituar nënën. Por edhe Osmani u kthye shpejt dhe iu bashkua shokëve në grevë.

Minatori Rrustem Voca ishte i sëmurë rëndë, por nuk pranonte të dilte prej zgafelleje.

-Nëse vdes gjatë grevës – iu thoshte Rrustemi shokëve – ju lutëm të më varrosni në punishten 136 të minierës.

Edhe i vdekur Rrustemi nuk donte të ndahej nga shokëve të vet.

Në mesin e minatorëve në grevë kishte edhe shumë raste të tjera, por minatorët nuk  donin të tregonin se janë të sëmurë nga frika se shokët e tyre do të mund të bënin presion që të dilnin nga miniera.

Minatorët, të gjithë sa ishin, kishin vendosur të qëndronin deri në fund për realizimin e qëllimeve të tyre. Këtu e mbajti besën që kishte dhënë më parë.

 

FËMIJËT E NXËNËSIT NË MESIN E MINATORËVE

 

Gjatë ditëve të grevës minatorët e “Trepçës” i vizituan ose iu dhanë përkrahje shumë grupe fëmijës e nxënësish të shkollave të viseve të ndryshme të Kosovës. Derisa minatorët në grevë qëndronin në horizontet e minierës, shumë nxënës thurën vjersha e sajime të tjera për ta, për bujarinë, besnikërinë, vendosmërinë, qëndrueshmërinë dhe virtytet t tyre. Në këtë kohë u shkruan dhe u botuan shumë vjersha, hartime e punime të tjera letrare kushtuar grevave dhe marsheve të minatorëve. Kjo i gëzoi shumë minatorët në ato ditë të vështira dhe iu jepte zemër që të qëndronin krenarë për brezin e ri që po vinte. Ishin këto nxitje e frymëzime për realizimin e idealeve të tyre.

Nxënësit që arrinin të takoheshin me minatorët, lexonin ose recitonin para tyre vargjet e thurura për ta dhe për grevën e tyre. Do veçonim vizitën që nxënëset e Tunelit të Parë Xhezide Ferati dhe Drita Osmani, ua bënë minatorëve ditën e shtatë të grevës. Xhezidja e Drita me përcjellësit e tyre zbritën në horizontin e tetë pa e ditur se aty do ta takonin njërin nga prindërit e tyre. Takimi ishte i prekshëm. Drita e përqafoi babin. Sytë i shkëlqenin. Por këta ishin lot gëzimi e krenarie.

-Jam e lumtur që gjendesh në mesin e minatorëve trima – tha Drita. –Ne të të gjithë krenohemi me burrërinë tuaj...

Inxhinieri Bexhet Aliu tregon për të birin që ishte nxënës i klasës së dytë fillore, i cili, kur paska dëgjuar se minatorët po bëjnë grevë urie, paska refuzuar të marrë ushqimin duke thënë:

-Babi im nuk ha në minierë. As unë nuk dua të ha.

Këso rastesh ka pasur shumë.

 

 

VIZITORËT NË ZGAFELLE IU BASHKUAN

MINATORËVE GREVISTË

 

Një delegacion i përbërë nga delegacionet e Kishnicës, të Novobërdës, të Goleshit e të Muhaxhir-Babushit dhe nga minatorët e punëtorët e Elektroekonomisë së Kosovës, në ditët e grevës së minatorëve të “Trepçs” erdhën në Stari-Tërg për të për të shprehur brengosjen e tyre ë]për shëndetin dhe jetën e kolegëve të vet në horizontet e minierës “Trepça”. Ata thanë se donin të bisedonin me shokët e vet në zgafelle.

Ky delegacion së pari u prit dhe u përshëndet nga strukturat punëdrejtuese të Kombinatit dhe të Minierës. Para se të zbrisnin në zgafelle, anëtarët e këtij delegacioni ishin optimistë dhe mendonin se ndoshta do t’i bindnin kolegët e vet që, për shkaqe humanitare, të dilnin nga zgafellja dhe të pranonin të bisedonin jashtë zgafelleje. Në një moment, Azizi, në cilësinë e mikpritësit dhe të Kryetarit të Këshillit Punëdrejtues të Kombinatit, iu drejtua anëtarëve të delegacionit:

-Nëse arrini t’i bindni minatorët që të dalin nga zgafellja, emrat tuaj do të shkruhen me germa të arta në historinë e Kombinatit tonë...

Pasi zbritën në zgafelle, anëtarët e delegacionit, pa prezencën tonë, zhvilluan një bisedë vëllazërore me minatorët e “Trepçës”. Në këtë “kuvend burrash”, në vend që minatorët e “Trepçës” të pranonin të dilnin nga zgafellja, anëtarët e delegacionit vendosën që edhe ata të rrinin në zgafelle deri në përfundim të grevës.

Kur ne të dy i vizituam minatorët në zgafelle, i pyetëm anëtarët e delegacionit se u bë që ata të mbesin në zgafelle, kur ata kishin ardhur që së bashku me minatorët e “Trepçës” të dilnin nga zgafellja? Morëm përgjigje të shkurtër e koncize, ashtu si dinë të përgjigjen vetëm minatorët:

-Argumentet e tyre ishin aq të fuqishme sa edhe ene vendosëm ta ndajmë fatin me ta.

 

GREVAT E MINATORËVE TË MINIERAVE

TË TJERA TË KOSOVËS

 

Solidariteti i minatorëve midis tyre është një fenomen  i njohur në botë. Kjo mund të shpjegohet me faktin se ata bëjnë punë të rrezikshme për shëndetin e jetën e tyre në kushte tejet të rënda në thellësitë e tokës, ku të vetmen ndihmë e kanë, ku të vetmen ndihmë e kanë njëritjetrin.

Edhe në këtë rast erdhi në shprehje solidariteti i minatorëve të minierave të tjera të Kosovës me grevën e minatorëve të minierës “Trepça” të Stari-Tërgut.

Me të dëgjuar se minatorët e minierës “Trepça” të Rtari-Tërgut ishin hedhur në grevë, më 21 e 22 shkurt 1989 u hodhën në grevë edhe minatorët e minierave të Kishnicës, të Ajvalisë, të Novobërdës, të Goleshit, të Muhaxhir-Babushit, të Vujakliut, të Devës, të Strezovcit, të Grebenikut, të Bellaqevdit dhe të Dobrosellës.

Minatorët e këtyre minierave u mbyllën në minierat e tyre në shenjë solidarizimi dhe unanimisht i përkrahën kërkesat e minatorëve të Stari-Tërgut si kërkesa edhe të tyre.

Po ashtu vlen të theksojmë se një numër i madh i minatorëve të minierave të tjera të Kosovës ishin në kushte të rënda – sidomos ata në minierat e Kishnicës, të Goleshit e të Muhaxhir-Babushit. Konsiderohet se mbi 90% të minatorëve të këtyre minierave u solidarizuan dhe e mbajtën grevën deri në fund. Madje, minatorët e Goleshit dlën nga zgafellja 24 orë më vonë, ngase ishin informuar me vonesë se minatorët tjerë e kishin ndërprerë grevën dhe kishin dalë nga zgafellet.

 

 

MINATORËT E “TREPÇËS” NË MESIN

E STUDENTËVE NË PRISGTINË

 

Studentët e Universitetit të Prishtinës ishin ndër të parët që u solidarizuan me kërkesat e minatorëve të “Trepçës” të Stari-Tërgut. Ata u mblodhën në Palestrën e Sporteve në Prishtinë dhe ata mbetën deri në fund të grevës.

Në Palsetrën e Sporteve ishin tubuar mbi 4000 studentë, të cilëve iu bashkoheshin edhe shkrimtarë, gazetarë dhe intelektualë të tjerë, dhe tetë ditë e tetë net e ngritën zërin e tyre të përkrahjes dhe të kërkesës që të realizohen kërkesat e minatorëve që ishin, siç theksonin ata njëzëri, edhe kërkesa të tyre dhe kërkesa gjithëpopullore e gjithëkombëtare.

Ndonëse në kushte të vështira dhe gjithnjë të përcjellë nga organet e sigurimit e të policisë, përfaqësuesit e minatorëve të “Trepçës” disa herë gjetën rastin dhe i vizituan studentët në Palestrën e Sporteve në Prishtinë.

(Edhe një shmangie: Në Palestrën Sportive në Prishtinë, ku ishin tubuar studentët e Kosovës, arriti lajmi se një minatori grevist i kishte lindur djalë, dhe gazetarit të Televizionit të Prishtinës, Jusuf Ferizit, i cili raportonte për grevat e minatorëve, gjithashtu i kishte lindur djalë, madje pas tetë vajzave. Gëzimi ishte i papërshkrueshëm. Pasi ata lindën në vrullin e grevave të minatorëve, të dy të porsalindurit morën emrat Minator. Ndërkaq, minatorët e Stari-Tërgut, porsa morën këtë lajm të gëzueshëm, premtuan se do të bëhen kumbarë të tyre).

 

VI

 

APELI I 215 INTELEKTUALËVE DHE PROTSTAT

E SHRIMTARËVE SHQIPTARË TË KOSOVËS

 

Më 21 shkurt 1989, ditën e dytë të grevës së minatorëve të minierës “Trepça”  të Stari-Tërgut, për mbrojtjen e Autonomisë së Kosovës dhe pozitës së saj kushtetuese para opinionit të gjerë të vendit dhe të botës së jashtme u prezantua Apeli i 215 intelektualëve shqiptarë të Kosovës, i cili ishte edhe një përkrahje e madhe e kërkesave të minatorëve grevistë dhe e të gjithë atyre që iu bashkuan aktivisht kërkesave të tyre.

Apelin e punëtorëve shkencorë për mbrojtjen institucionale dhe afirmimin e pozitës kushtetuese të Kosovës mbi bazën e parimeve themelore të Kushtetutës së RSFJ-së, drejtuar Kuvendit të RS të Serbisë dhe opinionit të Jugosllavisë, thuhet:

Me vetëdije të plotë se përmbajtja dhe vlerat e pozitës kushtetuese të Kosovës përfaqëson në thelb përmbajtjen dhe vlerën kushtetuese të popullsisë së Kosovës; me vetëdije të plotë se Kosova nuk është dhe as që mund të jetë pronë politike njënacioanle e cilitdo nacionaliteti të saj dhe e çfarëdo nacionaliteti jashtë saj, e aq më tepër as Kosovë mesjetare, as Kosovë paramesjetare, as Kosovë e raportit të forcave luftarake ballkanike dhe as Kosovë e raportit të forcave gjatë Luftës së Dytë Botërore, por as Kosovë e Luftës Nacionalçlirimtare  dhe e Revolucionit Socialist, pra, jo Jug i Serbisë ose serbi e Vjetër, sipas koncepteve të nacionalhegjemonistëve reaaksinarë të Nikolla Pashiçit dhe të ithtarëve të tij të sotëm, por Kosovë e të gjitha nacionaliteteve të saj, në çka edhe konsiston një nga komponentët më të rëndësishme të individualitetit të saj; me vetëdije se çdo ngushtim i të drejtave të realizuara kushtetuese të njënacionaliteti, të një popullate, të një territori të mëvetësishëm dhe autonom do të ishte jo vetëm akt anakronik, por edhe shkak permanent i pakënaqësisë dhe i ndjenjës së cenimit; ne, si punëtorë shkencorë dhe kulturorë të Kosovës dhe qytetarë të RSFJ-së, me të drejtë të pacenueshme demokratike kushtetuese për të shfaqur qëndrimet dhe vullnetin tonë për çështjen e ndryshimeve kushtetuese, aq më parë për ndryshimet kushtetuese, që kanë të bëjnë drejtpërdrejt me ne dhe për të cilat na takon fjala,  me këtë

 

A  p  e  l

 

dalim para Kuvendit të Serbisë dhe opinionit të Jugosllavisë

 

1.

 

KUVENDIT TË RS TË SERBISË

 

Në bazë të arsyes së shëndoshë dhe urtësisë, e cila nuk mund të mos marrë parasysh disponimin dhe qëndrimin dominant të popullsisë së Kosovës, të shprehur në debatin kushtetues, arsyes së shëndoshë dhe urtësisë, e cila nuk mund të mos marrë parasysh rrjedhat e tjera të shprehjes së vullnetit të kombësisë shqiptare në Kosovë në protestat masive të nëntorit të vitit 1988, në tubimet protestuese të klasës punëtore të shkurtit të këtij viti, të gjitha me orientim dominant për mbrojtjen e pozitës kushtetuese, e jo edhe kundër ndryshimeve kushtetuese në përgjithësi.

Apelojmë në Kuvendin e RS të Serbisë që të aprovojë vetëm pjesën e amendamenteve, që nuk kanë të bëjnë me ndryshimin e raporteve ndërmjet RS të Serbisë dhe krahinave socialiste autonome, ndërsa shqyrtimi i amendamenteve të tjera, që kanë të bëjnë me këto raporte, në kuptimin e saktësimit eventual të dispozitave përkatëse kushtetuese, të bëhet në procedurën e përgatitjeve të kushtetutave të reja. Kur është fjala për KSA të Vojvodinës, mund të parashihet mundësia e zgjidhjeve të përbashkëta kushtetuese, që lejojnë shkallë të diferencuar të strukturimit të saj në kuadër të RS të Serbisë –natyrisht, nëse kjo është vërtet dëshirë e popullit të Vojvodinës, e shprehur në kushte demokratike të deklarimit.

Theksojmë edhe një here se Kuvendi i RS të Serbisë, me urtinë e tij politike, duhet të ketë parasysh qëndrimin dhe ndjenjën e popullit shumicë të Kosovës për ruajtjen e pozitës së tashme kushtetuese të Kosovës. Mendojmë se ky zë i arsyes duhet të respektohet mu për hir edhe të marrëdhënieve afatgjata, të cilat ne i dëshirojmë përherë.

Po ashtu theksojmë se me këtë nuk mund të bëhet kurrfarë bllokade kushtetuese, sepse vazhdojnë të ngelin dispozitat kushtetuese në fuqi. Përgjegjësinë për krizë politike e merr mbi vete gjithmonë pala që insiston për ndryshime me karakter të tillë politik, që nuk i përgjigjen ndjenjës dhe interesit të përbashkët, aq më tepër në rastet, kur ndërmjet bashkësive shoqërore politike me dimension nacional tentohet të vihen marrëdhënie subordinimi.

 

2.

 

OPINIONIT TË JUGOSLLAVISË

 

Ftojmë opinionin e Jugosllavisë, duke përfshirë edhe strukturat politike në të, si dhe në rend të parë opinionin në RS të Serbisë, që, me seriozitet e momentin aktual, ta marrë zemërçelur në dijeni se qëndrimi dhe apeli ynë për mbrojtje institucionale dhe afirmim të pozitës kushtetuese të Kosovës mbi bazën e parimeve themelore të Kushtetutës së RSFJ-së është qëndrim dhe apel legjitim dhe kushtetues i frymëzuar nga vlerat më të çmueshme të Revolucionit Socialist dhe të emancipimit social e politik të të gjitha kombeve e kombësive të Jugosllavisë së re, e në këtë kuadër edhe të klasës punëtore dhe të inteligjencies shqiptare në Jugosllavi. Së këndejmi, vlerësimet e shpeshta kalkulative dhe pragmatike politike mbi gjoja mosinformimin dhe dezinformimin e popullit shqiptar të Kosovës për përmbajtjen dhe kahun e ndryshimeve kushtetuese janë nënçmuese jo vetëm për një popull, por edhe për rrjedhat emancipuese të gjertanishme në Jugosllavi. Janë po ashtu fare kalkulative dhe të pavërteta pohimet e shpeshta pragmatike politike se populli shqiptar në Jugosllavi është kundër ndryshimeve kushtetuese në tërësi. Dihet fare mirë se kërkesa masive për mosprekjen e parimeve themelore kushtetuese dhe të Kushtetutës së vitit 1974 ka kuptim metaforik politik për mosprekje të pozitës kushtetuese të KSA të Kosovës, si kërkesë tejet e drejtë dhe plotësisht legjitime.

Pyesim çdo njeri dhe çdo popull me vullnet të mire: si është e mundur dhe çfarë drejtësie do të ishte kjo, nëse shqiptarëve në Jugosllavi do t`u ngushtohej ajo shkallë e vetëqeverisjes politike, e cila, viteve të shtatëdhjeta, me vullnet të përbashkët politik, u konsistuan pikërisht nëpërmjet pozitës së tashme të KSA të Kosovës si bashkësi e nacionaliteteve të barabarta të saj. Besojmë se nuk kemi nevojë që edhe me këtë rast të citojmë fjalët afirmative të Titos dhe të Kardelit për pozitën e tashme kushtetuese të Kosovës. Le ta zgjojmë zërin e arsyes duke pyetur: mos vallë kushtetutëdhënësi i viteve të shtatëdhjeta dhe personalitetet politike më të shquara të asaj kohe nuk dinin se c`është “ thelbi i aotonomitetit “, shikuar në raportet reale ndërnacionale dhe të kolektiviteteve nacionale?

Ngushtimi eventual i pozitës kushtetuese të Kosovës do të shkaktonte te shqiptarët ndjejnjën objektive se po u merret jo diçka që u është dhuruar, por ajo që ju takon burimisht.

Për shkak se është në shpërputhje me kahun themelor të rrjedhave emancipuese në shoqëri, ngushtimi i pozitës kushtetuese të Kosovës ka karakter kundërhistorik, si dhe për shkak se ngushtimi i pozitës kushtetuese të Kosovës (si autonomi e ndërtuar mbi bazën nacionale) nënkupton forcimin e shtetësisë së një populli mbi tjetrin, një ngushtim i tillë s`mund të ketë, objektivisht përmbajtje humaniste.

Së këndejmi apelin tonë, drejtuar Kuvendit të RS të Sërbisë dhe opinionit të Jugosllavisë, e konsiderojmë të drejtë, legjitim dhe të arsyeshëm.

Duke ftuar opinionin e Jugosllavisë që të përkrahë apelin tone, themi se ne, si përkrahje, në rend të parë çmojmë mirëkuptimin. Kuvendit të KS të Kosovës, ndërkaq, i takon obligimi dhe roli vendimtar për mbrojtjen institucionale të pozitës kushtetuese të Kosovës, në kuptim të mosdhënies së pëlqimit për cilindo amendament, me të cilin do të reduktoheshin në çfardo mase të drejtat dhe detyrat e KSA të Kosovës, përkatësisht kualiteti dhe shkalla e pavarësisë së tyre.

 

                                                                                 Punëtorët shkencorë

dhe kulturorë të Kosovës

 

(pason lista e të nënshkruarve)

 

Prishtinë, 21 shkurt 1989  

 

APELI iu dërgua:                                                                                          Kuvendit të RS të Serbisë

                                                                                                     mjeteve të informimit publik

                                                                                                     në Jugosllavi

 

Iu dërgua po ashtu:                                                                                        Kryesisë së RSFJ-së

                                                                                                                    Kryesisë së KQ të LKJ-së

                                                                                                                    Kryesisë së republikave

dhe të krahinave,

Kryesisë së Konferencës

Krahinore të LSPP të Kosovës

 

Nënshkruesit e Apelit të punëtorëve shkencorë dhe kulturorë për mbrojtjen institucionale dhe afirmimin e pozitës kushtetuese të Kosovës mbi bazën e parimeve themelore të Kushtetutës së RSFJ-së, drejtuar Kuvendit të Serbisë dhe opinionit të Jugosllavisë.

 

1. Agim Çavdërbasha       28. Avni Brovina                    55. Eshref Bicaku

2. Abdyl Kadolli                              29. Avni Spahiu                      56. Eshref Osmani

3. Abdyl Rama                 30. Bajram Krasniqi                              57. Evliana Bajçinovci

4. Abdylatif Fusha                           31. Bajram Kabashi                               58. Fadil Bujari

5. Abdyl Krasniqi                            32. Basri Ibrahimi                   59. Faik Hima

6. Abdulla Vokrri                            33. Bedri Bakalli                    60. Fatmir Dalladaku

7. Adem Limani                               34. Behar Zogiani                   61. Faton Agani

8. Adem Rrusta                35. Behxhet Krasniqi                             62. Faton Hoxha

9.  Agim Deva                  36. Beqir Shkreli                    63. Fazli Zyferi

10. Agim Vinca                37. Besim Bokshi                   64. Fehmi Agani

11. Agim Dika                  38. Binak Kastrati                  65. Fehmi Bojaxhiu

12. Agron Dobroshi         39. Binak Kelmendi                               66. Fehmi Rexhepi

13. Agron Kërliu                             40. Bujar Bukoshi                  67. Fëllanza Gjinolli

14. Agron Krasniqi           41. Burbuqe Pustina                              68. Flamure Selimi

15. Agron Putina                             42. Burbuqe Putina                 69. Flora Brovina

16. Agush Beqiri                              43. Dalip Limani                     70. Gani Mulliqi

17. Ahmet Kelmendi        44. Dervish Rozhaja                              71. Gani Hoxha

18. Ajri Begu                   45. Emine Gashi                     72. Gazmend Kaçaniku

19. Ali Aliu, prof.                             46. Emine Haliti                      73. Gazmend Shaqiri

20. Ali Aliu ek.                 47. Engjëll Berisha                  74. Gazmend Zajmi

21. Ali Olloni                    48. Enver maloku                   75. Gani Bobi

22. Ali Podrimja                              49. Enver Mehmeti                 76. Halit Ahmetaj

23. Ali Zatriqi                   50. Eqrem Basha                    77. Halit Hoxha

24. Atdhe Gashi                              51. Elvin Ahmeti                     78. Halit Ymeri

25. Anton Çeta                52. Ejup Pllana                       79. Hajrulla Gorani

26. Arsim Morina                            53. Esat Dujaka                     80. Hajredin Ukelli

27. Asene Agasi                              54. Esat Mekuli                      81. Hakif Bajrami

82. Hanife Latifi                               128. Nehat Islami                   173. Sylë Osmanaj

84. Hasim Saliu                129. Nexhat Krasniqi                            174. Shaban Geci

85. Hivzi Islami                 130. Nexhmi Hyseni                              175. Shaban Hasi

86. Hysni Arifi                  131. Nuri Bashota                  176. Shefqet Berisha

87. Hysni Hoxha                              132. Nusret Ramadani                           177. Shefqet Meha

88. Ibrahim Kadriu           133. Orhan Kubati                 178. Shefqet Lulaj

89. Hysri Daka                 134. Osman Imami                 179. Shefqet Riza

90. Ibrahim rexhepi          135. Osman Zeka                  180. Shkëlzen Maliqi

91. Ibrahim rugova           136. Qamile Morina                              181. Shkëlzen Raça

92. Idriz Ajeti                   137. Qazim Hyseni                 182. Shpëtim Robaj

93. Irfan Pashoja                             138. Ramadan bislimi                             183. Shyqëri Galica

94. Ismmet Shaqiri           139. Ramadan Musliu                            184. Talat Gjinolli

95. Isuf Berisha                140. Ramadan Jashari                            185. Talat Pallaska

96. Jusuf Bajraktari          141. Ramë Myftari                 186. Tafil Morina

97. Jusuf Buxhovi                            142. Ramiz Abdyli                  187. Tahir Nezir

98. Latif Islami                 143. Ramiz Kelmendi                            188. Tefta Ahmeti

99. Liman Matoshi           144. Ramush Rama                189. Teuta Ejupi

100. Liman Rushiti            145. Ramush Tahiri                190. Ymer Aliu

101. Lirim Shaqiri                            146. Raif Aliu                                        191. Ymer Bajra

102. Lulëzim Agai            147. Rauf Dhomi                    192. Ymer Elezi

103. Lumturie Gashi         148. Remzije Belegu                              193. Ymer Koçinaj

104. Lutfi Dervishi            149. Rexhep Ismajli                               194. Ymer Jaka

105. Mark krasniqi           150. Rexhep Qosja                195. Vehap Shita

106. Mazllum Belegu        151. Rexhep Hoxha                               196. Veli Blakçori

107. Mazllum Hasimja      152. Rexhep Shala                 197. Vesta Nura

108. Mehmet Emërllahu    153. Riza Binishi                     198. Xhavit Bicaj

109. Mehmet Gjata          154. Ruke Beqiraj                  199. Xhavit Kuçi

110. Mehmet Gërguri       155. Rrustem Berisha                            200. Xheladin Shala

111. Mehmet Maxhuni     156. Rrustem Rugova                            201. Xheladin Reçica

112. Mehmet Kraja          157. Sabri Hamiti                   202. Xhemail Bajraktari

113. Mehmet Surdulli       158. Salem Lepaja                 203. Xhemail Mustafa

114. Mensur Pozhegu       159. Sadri Bajraktari                             204. Xhemail Rexhepi

115. Muharrem Bajrami   160. Sadri Fetiu                     205. Xhemil Bytyçi

116. Muharrem Bulliqi      161. Sami Beqiri                    206. Xhevat Hasani

117. Muharrem Kutllovci  163. Sami Piraj                      207. Zana Bukoshi

118. Muharrem Jakupi     164. Sali Ahmeti                     208. Zenun Çelaj

119. Muharrem Gashi       165. Sali Krasniqi                   209. Zehir Hamiti

120. Muharrem Salihu      166. Sahit Maliqi                    210. Zejnel Kabashi

121. Muharrem Blakaj     167. Sehadete Mekuli                            211. Zejnel Kelmendi

122. Muslim Begolli          168. Sejdulla Hoxha                              212. Zejnullah Rrahmani

123. Muslim Abdyli          168. Sejdulla Hoxha                              213. Zekeria Cana

124. Mustafë Lecaj          169. Selim Krasniqi                214. Zekë Gecaj

125. Murat Blaka                            170. Simë Dobreci                 215. Zeqirija Ballata

126. Nagip Rexhepi         171. Skënder Zogaj              

 

 

TUBIMET PROTESTUESE TË SHOQATËS

SË SHKRIMTARËVE TË KOSOVËS

 

Shkrimtarët shqiptarë të Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, gjatë tërë kohës së grevës së minatorëve të “ Trepçës “ e të minierave të tjera të Kosovës, mbajtën tubime protestuese në lokalet e Shoqatës së tyre, në të cilat u jepnin përkrahje dhe solidarizoheshin me kërksat e tyre, në të cilat u jepnin përkrahje dhe solidarizoheshin me kërkesat e minatorëve. Në njërën nga mbrëmjet e tyre protestuese, shkrimtarët u dërguan minatorëve të “ Trepçës “ në Stari Tërg një telegram, në të cilin, përveç të tjerash, thuhej:

“ Nga fjalimet e udhëheqësve partiakë të Kosovës, të Serbisë e të Jugosllavisë, që u dëgjuan në Prishtinë e në Mitrovicë, u pa se esencialisht janë kundër kërkesave të minatorëve të “ Trepçës “ dhe të klasës punëtore të Kosovës, që u artikuluan qartë javën e fundit. Këto fjalime menjëherë treguan qartazi se ndërrimet në Kushtetutën e Serbisë e ngushtojnë dukshëm Autonominë e Kosovës, e kjo është në kundërshtim me deklarimin e lire të popullit shqiptar të Kosovës.

Përsëri u bashkohemi kërkesave të minatorëve të “ Trepçës  dhe të klasës punëtore të Kosovës dhe kërkojmë që menjëherë të japin dorëheqje të parevokueshme Rrahman Morina, Ali Shukriu e Husamedin Azemi, si kusht i parë për shpëtimin e jetës së rrezikuar të minatorëve, në mënyrë që të krijohen kushtet që të bisedohet haptas për kërkesat e tjera.

Shkrimtarët do të mbajnë mbrëmje proteste në lokalet e Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës për çdo natë duke filluar prej ores 17:00 “.

Në çdo mbrëmje protestuese të Shoqatës së Shkrimtar]ve të Kosovës, njëri nga shkrimtarët apo intelektualët e tjerë të pranishëm e lexonte nga një fjalë rasti e pastaj të tjerët lexonin ndonjë vjershë, tregim, ese apo shkrim tjetër. Në mbrëmjen protestuese të 26 shkurtit 1989, i ndjeri akademik Gazmend Zajmi, e lexoi prozën “ Çaste e mote “ kushtuar minatorëve të “ Trepçës “ dhe të mbarë Kosovës.

 

 

 

 

Gazmend Zajmi: “ ÇASTE E MOTE “

 

Në këtë çast të rëndë për të gjithë ne, ë të rendë sesa të ishte i vendosur tërë plumbi i shkrirë dhe i pashkrirë i “ Trepçës “ mbi zemrat tona;

në këtë çast në vargun e çasteve, pothuaj të pafund, të ballafaqimit me shkarjen e arsyes dhe të urtisë në këtë pjesë të rruzullit të dheut, në këtë bregore të Ballkanit, ku djersa zbut dhe shkul damarët e shtrenjtë të shkëmbit për të nderuar farën e bukës, për të forcuar shtalbit e rritur kallinjtë e jetës;

në këtë çast të ngopjes gati njëqindmuajshe nga riinkarnimi i një nga zotërit e Atenës, zotëri në tokë me emrin Drakon, dhe nga shëmtia e tij buzëfryrë e vetullmërrolur në hapësirat e Kosovës duke kërcyer nga dega e parë në degën e dytë dhe të tretë të ndarjes trihomike të pushtetit, pasi Tanatosi, që më parë, në rrëmujën e ditës, kishte marrë ca nga haraçet e tij; në këtë çast të ngopjes me shëtitë kapricioze dhe lazdrake të Temidës me shami të lidhur vetëm mbi një sy; në këtë çast kur frushkullohet dinjiteti dhe arsyeja e shëndoshë e një populli me frushkullin e lazmuar dhe përkëdhelës që të votojë kundër vetes se kështu e paska më mirë nën paragrafët e përbashkëta të tjetrit që ditka të mendojë më mirë për të mirën e tij dhe tetë gjithëve, nën një paragraf të frymëzuar me klithje eprore të eprorit që shëmbëllejnë në katër germa nga togu i fundit i alfabetit cirilik, e për çudi të shoqëruar edhe me ateiste ideore që shëmbëllejnë në lëshim kambialesh politike pa mbulesë njerëzore dhe kushtetuese;

në këtë çast dhe në shumë çaste të tjera, por në këtë çast mbi të gjitha çastet, në këtë çast të përpëlitjes dhe të kacafytjes në mes të jetës dhe të birit të natës me pamje kërcënuese dhe të llahtarshme në horizontet e errëta të nëntokës, të përpëlitjes dhe të kacafytjes për të kallur horizontet e purpurta të respektit të dinjitetit të njeriut dhe të miqësisë në mes të njerëzve mbi faqen e dheut, të çfarëdo gjuhe qofshin.

Shokë minatorë të “ Trepçës “ dhe minatorë të mbarë Kosovës, në lumen e gjërë të solidaritetit me Ju, pranoni edhe zërin tim modest prej individi, prej akademiku e kompozitori, të solidaritetit dhe të lutjes për shpëtimin e shëndetit dhe të jetës Suaj që është pakrahasimisht, pakrahasimisht më e shtrenjtë se e tërë korja e mbufatur politike e këtij nënqielli dhe e tërë rruzullit.

Kush do të mund ta merrte me mend se kryeneçësia dhe arroganca politike është më e vrazhdë, më kërcënuese, më gërryese, më përbindësha se kataklizmit natyrore mbi jetën e njeriut;

Kush do të mund ta merrte me mend se edhe shëndeti dhe jeta e njeriut plandosen në peshore të ndryshme – varësisht nga kryqëzimi i vijave të imagjinuara tokësore, ku njeriu për herë të pare ndeshet me ndërrimin e agujve dhe të muzgujve;

Kush do të mund ta merrte me mend se edhe ndër ata që djersës së punëtorit i këndojnë ditirambe e panagjerike, një kohë aq të gjatë do të mejnë, do të bëzajnë, do të vazhdojnë të belbëzojnë ballafaquar me tëhollimin apo ndoshta edhe me akullimin e lëngut të kuq të jetës së mundimshme të spërkatur me thrimca dhe me djersitjen e shkëmbinjve mineralë;

Më në fund, kush do të mund të merrte me mend edhe shumë gjëra të tjera që koha do tua shthurë fijet!                  

 

VII

 

KRYETARËT E DY KRYESIVE TË ISH-JUGOSLLAVISË KËRKOJNË TË BISEDOJNË ME MINATORËT GREVISTË

 

Mbarë opinioni i vendit dhe i huaj ishte i interesuar për grevën e urisë së minatorëve të “ Trepçës “. Nga shumë vende të botës vinin telegrame përkrahjeje të minatorëve, por edhe kërkesa për daljen e tyre nga zgafellja dhe për shpëtimin e shëndetit dhe të jetës së tyre. Kombinati e miniera “ Trepça “ ishin të njohura në botë. Nderohej emri  i saj jo vetëm për plumbin e zinkun, për arin e argjendin e saj, por edhe për traditat e minatorëve të “ Trepçës “, për qëndresën dhe vendosmërinë e tyre.

Greva e minatorëve të “ Trepçës “, e shkurtit 1989, në arenën ndërkombëtare, e kishte arritur qëllimin e vet. Çështja e Kosovës dhe e pozitës së saj në ish-Federatën Jugosllave si dhe pozita e shqiptarëve në trojet e tyre etnike në këtë ish-Federatë tanimë thuaja se ishte internacionalizuar. Greva e minatorëve shqiptarë të “ Trepçës “, qëndrueshmëria e tyre, i fliste pa fjalë botës.

Fjalë përkrahjeje e thirrje për shpëtimin e shëndetit dhe të jetës së minatorëve vinin edhe nga disa njësi federale të ish-Jugosllavisë, sidomos nga Sllovenia, Kroacia, Bosnja e Hercegovina, por edhe nga Maqedonia, ku një numër i madh i shqiptarëve thuaja ishte ngritur në këmbë për mbrojtjen e vëllezërve të vet në Kosovë.

Të gjithë bënin përpjekje, kërkonin ndërhyrjen për dialog e zgjidhje. Të gjithë u drejtoheshin minatorëve që të pranonin të dilnin nga zgafellja, të bisedonin jashtë për kërkesat e tyre. Në Kosovë bëheshin tubime, protesta, kërkoheshin zgjidhje. Punëtorët, studentët, nxënësit, shkrimtarët në tubimet e tyre protestuese i përkrahnin kërkesat e minatorëve, të cilat, në të vërtetë, ishin kërkesa gjithëkombëtare të shqiptarëve të Kosovës dhe hasnin në përkrahje edhe të shqiptarëve të trojeve të tjera etnike në ish-jugosllavi.

Minatorët nuk pranonin të dilnin nga zgafellja pa marrë garancinë nga udhëheqja më e lartë shtetërore e politike e ish-Jugosllavisë, e Serbisë dhe e Kosovës se do të plotësoheshin kërkesat e tyre dhe se Kosovës do t`i garantohej e paprekur pozita e saj e sanksionuar me Kushtetutën e ish-Republikës Socialiste federative të Jugosllavisë-të vitit 1974. Por udhëheqësit e lartë të këtyre strukturave shtetërore e politike ngurronin të ballafaqoheshin drejtpërdrejt me minatorët grevistë në horizontin e minierës “ Trepça “. Ata kërkonin që minatorët të dilnin nga zgafellja e të bisedohej jashtë zgafelles, në objektet e minierës ose të kombinatit “ Trepça ‘.

Minatorët nuk pranonin dhe udhëheqësit e lartë jugosllavë filluan të lëshojnë pe. I pari që erdhi në Kosovë për të biseduar me minatorët e “ Trepçës “ qe kryetari i kryesisë shtetërore të ish-Jugosllavisë, Raif Dizdareviq, përfaqësues i Bosnjës e Hercegovinës në këtë Kryesi.

Më 24 Shkurt 1989, kryetari i atëhershëm i Kryesisë së Kosovës, Remzi Kolgeci, na informoi se në Prishtinë kishte arritur kryetari i Kryesis së Jugosllavisë, Raif Dizdareviq, i cili, si tha zoti Kolgeci, është i interesuar të bëjë një bisedë me një grup të përfaqësuesve të minatorëve grevistë të minierës “ Trepça “ të Stari-Tërgut. Bisedat do të zhvilloheshin në selinë e Kryesisë së Kosovës në Prishtinë.

Për këtë propozim i informuam kujdestarët e të gjitha horizonteve të minierës dhe kërkuam që të bëjnë propozimin për anëtarët e delegacionit që do të bisedonin me kryetarin e kryesisë së RSFJ-së, Raif Dizdareviq. Pas konsultimeve të zhvilluara, minatorët refuzuan të shkojnë në Prishtinë. Ata mendonin se në këto rrethana kryetari i Kryesisë së Jugosllavisë duhej të vinte në minierë për të biseduar me minatorët që ishin në grevë.

Pasi minatorët grevistë refuzuan të shkojnë për bisedë në Prishtinë, në marrëveshje Remzi Kolgecin dhe me pëlqimin e minatorëve, u vendos që në bisedat në Prishtinë të marrin pjesë: Aziz Abrashi, kryetar i Këshillit Punëdrejtues të kombinatit “ Trepça “, Burhan Kavaja, drejtor e Ibush Jonuzi, drejtor teknik i minierës me flotacion “ Trepça “ të Stari-Tërgut, Juliana Gashiq, kryetare e Konferencës Aksionale të LK, Pera Radovanov, anëtar i Këshillit Punëdrejtues të Kombinatit e Ismajl Nimani, kryetar i Sindikatës së minatorëve të minierës së Stari-TërgutngaTrepça “, dhe Bahredin Osmani – nga strukturat komunale të Mitrovicës. Por, Juliana Gashiq nuk arriti të marrë pjesë në këto biseda.

 

   

Raif Dizdareviq:

 

“ SITUATA ËSHTË PËRPLOT RREZIQE… “

 

Biseda me kryetarin e Kryesisë së RSFJ, Raif Dizdareviq, u zhvillua në kabinetin e kryetarit të Kryesisë së Kosovës, Remzi Kolgecit, pas një pritjeje prej afër katër orësh. Vonesa u bë ngase në afërsi të kabinetit po mbahej mbledhja e Kryesisë së Kosovës dhe e Kryesisë së Komitetit krahinor të Lk të Kosovës – pikërisht rreth situates politike në Kosovë – krijuar në grevat e minatorëve të “ Trepçës “ , të cilat ishin shprehje e revoltës ndaj fushatës antishqiptare të serbëve e të malazezëve në Serbi, në Kosovë, por edhe në disa vise të tjera të ish-Jugosllavisë.

Biseda filloi rreth orës një pas mesnate. Përpos Raif Dizdareviqit e Ramzi Kolgecit e neve që duhej t`i përfaqësonim minatorët dhe kombinatin “Trepça “, në bisedë marrin pjesë: gjeneralët serbë Petar Graçanin e Stevan Mirkoviq, anëtari i Kryesisë së Kosovës Bajram Selani e shumë bashkëpunëtor të tyre.

Bisedën e hapi Remzi Kolgeci, i cili i informoi të pranishmit mbi situatën e ndërlikuar në mbarë Kosovën “ për shkak të grevave në minierat e “ Trepçës “ dhe minierat e tjera të Kosovës, të cilat e kanë paralizuar tërë ekonominë dhe shumë fusha të tjera. Po ashtu ai bëri me dije se ka presion për shpalljen e masave të jashtëzakonshme dhe se “është në pyetje çasti kur duhet ta nënshkruaj pëlqimin “.

Për situatën në minierë, e në veçanti në kombinatin “ Trepça “, folën Aziz Abrashi, Burhan Kavaja, Bahredin Osmani e të tjerët. Posaçërisht u theksua se shëndeti i minatorëve është në gjendje kritike, se në minierë gjenden 1.300 minatorë, se aty janë të deponuara sasi të mëdha të lëndëve eksplozive dhe se rreziqe të mëdha u kanosen minatorëve. Me këtë rast edhe një herë u bënë me dije të pranishmit se minatorët nuk po pranojnë të dalin jashtë zgafelles pa u plotësuar në tërësi kërkesat e tyre.

Një pjesë e kërkesave ishin pranuar nga dy kryesitë e Kosovës dhe më vonë do të shkonin në procedurën e Kuvendit. Tani minatorët kërkonin dorëheqjen e Rrahman Morinës,Ali Shukriut dhe të Husamedin Azemit, të cilët ishin në funksione të larta partiake dhe të cilët, sipas minatorëve, kishin kontribuar dukshëm për ashpërsimin e situatës politike dhe të marrëdhënieve ndërnacionale ngase u vunë në funksion të një politike, e cila, në esencë, ishte antishqiptare.

Raif Dizdareviq  e vlerësoi  këtë takim si tejet të rëndësishëm dhe u pajtua tërësisht me vlerësimet e prezantuara duke theksuar se situata “ është përplot me rreziqe për minatorët e ‘ Trepçës ‘, për popullin e Kosovës dhe për tërë Jugosllavinë “.

Situatën e përshkruar e mori me seriozitetin më të madh dhe premtoi se ‘ për situatën e krijuar në “ Trepçë “ e në Kosovë dhe për kërkesat e minatorëve do të bisedojë personalisht me dr. Stipe Shuvarin “, atëherë kryetar i Kryesisë së Komitetit Qendror të LKJ (përfaqësues i Kroacisë). “ Po ashtu, -tha R. Dizdareviq-do të bisedoj edhe me Ali Shukriun në lidhje me kërkesën për dorëheqjen e tij “.

Përpos të tjerash, zoti Dizdareviq, tha:

Po të kishit kërkuar nga unë që të vij në minierë, do të vija menjëherë. E po ta kërkonit dorëheqjen time, edhe këtë do ta bëja menjëherë.

Në bisedë e sipër, zoti Dizdareviq foli edhe për disa lidhje emocionale me “ Trepçën , ngase ishte shpallur minator nderi i “ Trepçës “. Pastaj shfaqi mirënjohjen e tij për angazhimin e personelit inxhiniero-teknik të “ Trepçës që deri në atë moment nuk kishte asnjë viktimë në minierë.

Sikur vetëm një minatorë të humbte jetën në minierë-tha ai-kjo do të ishte tragjike. Presim që me përpjekje plotësuese të bëni çmos që të mos kemi viktima. Meqenëse kjo gjendje u krijua për shkaqe politike, jam i bindur se do të kemi fuqi që ta tejkalojmë këtë situatë në interes të minatorëve, të popullit shqiptar të Kosovës dhe të komeve e të kombësive të tjera të Jugosllavisë.

 

 

Gjenerali Mirkoviq:

 

“ SHOKËT E APOSTROFUAR

DUHET TË JAPIN DORËHEQJE!”

 

 

Por bashkëpunëtorët e tij nuk e ndanin mendimin e Kryetarit të Kryesisë. Për më tepër, një oficer i lartë serb reagoi haptas duke thënë:

Ç`kërkoni ju shqiptarët, kur jeni me të drejta të barabarta si të tjerët, madje, deri para pak kohe, edhe kryetarin e Kryesisë së Jugosllavisë e kishit nga mesi i shqiptarëve. (Mendonte për Sinan Hasanin –Shënimi ynë).

Me vetëdije apo pa të, ky epror ushtarak nuk donte ta kuptonte fushatën antishqiptare dhe politikën agresive të Serbisë që çonte drejt shpërbërjes dhe shkatërrimit të Jugosllavisë, e minatorët e “ Trepçës “ në atë çast ishin pikërisht ata që i mbronin parimet mbi të cilat ekzistonte dhe mund të ekzistonte Jugosllavia e atëhershme.

Gjenerali Stevan Mirkoviq, atëherë kryeshef i Shtatmadhorisë së Armatës Popullore Jugosllave, në diskutimin e tij në këtë bisedë, ndërmjet tjerash, tha:

-Askush nuk ka të drejtë të vihet mbi interesat e klasës punëtore. Andaj, shokët e apostrofuar duhet të japin dorëheqje.

Ndërkaq gjenerali në pension Petar Graçanin, atëherë ministër i Punëve të Brendshme në qeverinë e ish-Jugosllavisë, filloi të tregonte përjetimet e veta në Luftën Nacionalçlirimtare dhe për presionet që gjoja bëheshin ndaj serbëve e malazezëve për shpërnguljen e tyre nga Kosova.

Remzi Kolgeci, pasi foli gjerësisht për angazhimin e tij dhe të tjerëve për nxjerrjen e minatorëve nga miniera, foli për presionin që po i bëhej për t`i nënshkruar dokumentet për dhënien e pëlqimit për zbatimin e masave të posaçme në Kosovë.

Sipas dëshmive të vetë Remzi Kolgecit, kryetari i Kryesisë së ish-Jugosllavisë, Raif Dizdareviq, personalisht kishte bërë presion në Rrahman Morinën që patjetër të jepte dorëheqje.

Për të gjitha rrjedhat e bisedës i njoftuam menjëherë minatorët në minierë. Ata atëherë u pajtuan me qëndrimet e udhëheqësve të tyre dhe në atë moment dukeshin optimistë. Vetëm pritnin rezultatin e kësaj bisede. Mirëpo, përpjekjet që kjo bisedë të jepte rezultate konkrete u mbuluan nga euforia nacional-shoviniste serbe dhe pikërisht Raid Dizdareviq ishte ai që, në emër të Kryesisë së Jugosllavisë, e nënshkroi dekretin për zbatimin e masave të posaçme në Kosovë.

 

 

BISEDA ME DR. STIPE SHUVARIN

NË RESTORANIN E MINIERËS

 

Me rastin e bisedës së zhvilluar në Kryesinë e Kosovës në Prishtinë, kryetari i Kryesisë së ish-Jugosllavisë, Raif Dizdareviq, pat premtuar se kryetarit të Kryesisë së KQ të LKJ, dr. Stipe Shuvarit, do t`ia përcjellë këkesën e minatorëve grevistë të “ Trepçës “ për ardhjen e tij e të tjerëve në minierën e Stari-Tërgut.

Të premten, më 24 shkurt 1989, ditën e pestë të grevës, më në fund, arriti në minierë dr. Stipe Shuvar, atëbotë kryetar i Kryesisë së Komitetit Qendror të Lidhjes së Komunistëve të Jugosllavisë, i shoqëruar nga Radisha Kaçiq, anëtarë i kësaj Kryesie, Remzi Kolgeci, kryetar e Bajram Selani dhe dr. Minir Dushi anëtarë të Kryesisë së Kosovës, pastaj dr. Jurij Bajec, anëtarë i Kryesisë së Komitetit Qendror të LK të Serbisë, Stojan Stojçevski, sekretar i Lidhjes së Sindikatave të Jugosllavisë, Tomislav Sekuliq, sekretar i Kryesisë së Komitetit Krahinor të LK të Kosovës, Idriz Idrizoviq, sekretar i Lidhjes së Sindikatave të Kosovës etj.

Biseda u zhvillua në restorantin e punëtorëve të minierës “ Trepça “ në Stari-Tërg, në praninë e strukturave shoqërore politike të Kombinatit, të Ndërmarrjes, të Komunës së Mitrovicës dhe të Kosovës si dhe të përfaqësuesve të mjeteve të informimit nga mbarë Jugosllavia dhe nga disa shtete të huaja. Biseda filloi në restorant, ngase minatorët refuzuan kontaktin dhe bisedën me dr. Stipe Shuvarin e të tjerët, meqenëse ishin zhgënjyer nga inferioriteti i tij dhe i të tjerëve ndaj udhëheqjes aktuale politike e shtetërore të Serbisë në rrjedhat politike në Kosovë dhe në fushatën e egër antishqiptare të forcave politike dhe të qarqeve nacional-shoviniste serbe. Minatorët ishin të mllefosur ndaj dr. Stipe Shuvarit edhe për shkak të ardhjes së tij me vonesë të madhe në mesin e tyre.

Bisedën e hapi Juliana Gashiq, atëherë kryetare e Konferencës Aksionare të LK të minierës “ Trepça “, dhe informoi se minatorët nuk janë të gatshëm të pranojnë të bisedojnë me dr. Shuvarin e të tjerët në minierë dhe se kanë refuzuar edhe që përfaqësuesit e tyre të dalin nga miniera dhe të vijnë në bisedë këtu. Për situatën në minierë dhe rrjedhat e grevës informuan Burhan Kavaja, Aziz Abrashi, Ismail Nimani dhe Juliana Gashiq.

 

Burhan Kavaja:

 

“ ËSHTË MOMENTI I FUNDIT KUR MUND

TË SHPËTOHET JETA E MINATORËVE “

 

Së pari e mori fjalën Burhan Kavaja, drejtor i ndërmarrjes së minierës me flotacion “ Trepça “. Midis të tjerash ai tha:

Kjo minierë është një nga më të thellat dhe punon tash më se 60 vjet. Në horizontet e saj tani ndodhen rreth 1.300 minatorë që nga 20 shkurti i vitit 1989 –herë duke marrë ushqim e herë duke bërë grevë urie. Situata politike dhe e sigurisë në ndërmarrje është shumë e ndërlikuar. Ajo është e rëndë që nga vera e kaluar, kur pat filluar fushata për ndërrimin e Kushtetutës së vitit 1974 dhe organizimi i mitingjeve nacional-shoviniste serbe të orientuara kundër shqiptarëve. Pakënaqësitë shpërthyen në nëntor të vitit 1988, ndërsa kulminacioni arriti më 20 shkurt 1989, kur filloi greva e minatorëve të “ Trepçës ‘.

Në kraharorin e tokës, në thellësi mbi 600 metra, të ndarë në disa horizonte, qëndrojnë tani minatorët duke refuzuar çdo kontakt me sipërfaqe. Refuzuan, madje edhe takimin me mysafirin e nderuar, të cilin e pritën shumë gjatë që të takohen me të. Jo pse duan të bojkotojnë, por pse gjendja e tyre psikike dhe fizike është e atillë që nuk duan të shihen me askënd derisa të pranohen e të realizohen kërkesat e tyre.

Ekipe të tëra janë në gjendje gatishmërie për ndihmë, por minatorët e refuzojnë ndihmën e tyre. Ata janë të rraskapitur dhe gjenden në buzë të ekzistencës. Tash sapo u ktheva nga horizonti i tretë, ku minatorët më thanë se nuk e dinë a janë të gjithë gjallë në zgafelle. Thonë se tash e pesë muaj me radhë kemi kërkuar të vini dhe t`ju informojmë për situatën politike dhe fushatën antishqiptare. Mirëpo, askush nuk iu përgjigj ftesës së tyre.

Siç dihet, kjo minierë ka traditë, kurse marrëdhëniet ndërnacionale kanë qenë të mira. Brenda në minierë, në grevë janë: minatorët, ndihmësit e tyre, punëtorët e mirëmbajtjes dhe personeli tekniko-mbikëqyrës. Atyre iu bashkuan edhe nëpunësit e administratës. Minatorëve u kanë arritur deri tash mbi 100 telegrame përkrahëse nga Kosova dhe minierat e vendit.

Numri i grevistëve të sëmurë është i madh dhe deri tash mbi 110 veta kanë kërkuar ndihmë mjekësore, kurse të tjerët, edhe pse janë të sëmurë, nuk po pranojnë të kërkojnë ndihmë mjekësore. Pasojat mund të jenë tragjike. Është momenti i fundit kur mund të shpëtohet jeta e tyre.

 

Aziz Abrashi:

 

“ I KEMI SHTERUR TË GJITHA MUNDËSITË PËR

BINDJE QË TË DALIN NGA ZGAFELLA… “

 

Mandej e mori fjalën Aziz Abrashi, kryetar i Këshillit Punëdrejtues të kombinatit “ Trepça “, i cili, ndërmjet të tjerash, tha:

Më vjen mirë që, pas një pritjeje kaq të gjatë, megjithatë, erdhët që të mud t`ju tregojmë hallet dhe problemet tona dhe ta shpëtojmë atë që mund të shpëtohet. Fjala është për jetën e njerëzve, për fatin e minatorëve, të cilët sot janë të rrezikuar nga shumë anë. Atje, në minierë, po bën kërdi sëmundja, po kërcënon epidemia, po kërcënon uria sepse minatorët nuk po pranojnë të marrin ushqime. Atje mungojnë kushtet themelore higjienike për jetë. Me një fjalë, minatorët atje po luftojnë për jetë a vdekje.

Ndoshta nuk kemi të drejtë, por jemi shumë të dëshpëruar me opinionin e gjerë të Jugosllavisë për angazhimin e tij të pamjaftueshëm për zgjidhjen e këtij problemi. Sepse deri dje, praktikisht, askush, përpos udhëheqësve komunalë e një pjese të udhëheqjes krahinore, nuk e pa të udhës të vijë e të bisedojë me minatorët.

Prandaj, minatorët me të drejtë e ndiejnë veten të fyer. Kurse ne të gjithë duhet ta vrasim mendjen si u bë që për kaq kohë të mos ndërmerret asgjë më serioze për të dalë nga kjo situatë e krijuar. E zgjidhje – nuk mund të thuhet se nuk ka. Vendi ynë, kombet e kombësitë e tij, edhe në kushte më të rënda kanë gjetur zgjidhje. Mirëpo, solidariteti njerëzor, pos manifestimit në telegrame, nuk është manifestuar ndryshe në shkallën e duhur. Nuk kemi pasur aksione efikase të republikave e të krahinave për zgjidhjen e këtij problemi, kështu që kemi mbetur vetëm. Kjo e ka ndezur revoltën e minatorëve tanë deri në atë shkallë sa njeriun e parë të Partisë sonë të mos e presin me respektin e merituar dhe me ballë të hapur e fytyra të qeshura.

Me siguri ka pasur probleme edhe më të mëdha që kanë kërkuar zgjidhje. Por, si kryetar i Këshillit Punëdrejtues të “ Trepçës ‘, konsideroj se nuk ka qenë e arsyeshme pritja e gjatë  pesë muaj derisa të vijnë funksionarët nga Federata në mesin e minatorëve të ‘ Trepçës “. Sigurisht se kryetari i Kryesisë së KQ të LKJ dhe i asaj të Republikës kanë pasur edhe obligime të tjera. Por, fatkeqësisht, në momentin më të rëndë na u dha mundësia që të konsultohemi bashkërisht dhe, përmes tij, të bëjmë thirrje që të na krijohen kushte për t`i nxjerrë minatorët nga zgafellja.

Nëse nuk dalin sot minatorët nga zgafellja, mund të them me përgjegjësi të plotë para opinionit jugosllav se mund të kenë pasoja të rënda, së pari vetë minatorët, e me siguri, duke e njohur mentalitetin e minatorëve, ato mund të jenë të pamatshme.

Me çka duhet dëshmuar se disa nga kërkesat e arsyeshme të minatorëve pritet se do të realizohen? Mendoj se disa nga kërkesat e tyre rreth amendamenteve kushtetuese, rreth dorëheqjes së Rrahman Morinës, rreth ligjit mbi pensionimin e punëtorëve të arsimit para kohe, rreth vlerësimit të ngjarjeve të nëntorit të vitit 1988, etj. ia kemi dalë t`ua shpjegojmë disi punëtorëve. Por, s`kemi mundur t`ua mbushim mendjen se ja, kjo është dita e pestë që ata po e kërkojnë dorëheqjen e njeriut të parë të Partisë në Kosovë –  pa marrë parasysh se a kanë argumente të mjaftueshme pasi ai është në atë pozitë vetëm tash një muaj-e ai nuk po e jep atë dorëheqje. Po a nuk mjafton argumenti se këtë po e kërkojnë tri mijë minatorë të kësaj miniere?! Këtë po e kërkojnë edhe nja dhjetë here kaq punëtorë anembanë Kosovës. Dorëheqja e tij duhet të jetë akt moral, e jo obligim partiak. Tani është në pyetje shpëtimi i njerëzve. A është më i rëndësishëm një njeri në parti, apo tre mijë veta, të cilëve u kërcënohet vdekja.

Këtu është fjala: të jesh a të mos jesh! Në këtë moment, në emër të këtyre punëtorëve, në emër të gjithë asaj që ka bërë kjo organizatë punuese, në emër të atyre që janë përpjekur që me punën e vet të ndihmojnë për zgjidhjen e situatave më të vështira, në emër të atyre familjeve që presin t`u kthehen baballarët e tyre, vëllezërit e tyre, fëmijët e tyre, thërras opinionin e mbarë vendit që të mendojë si të zgjidhet kjo çështje. Ne nuk kemi më argumente të tjera. I kemi shterur të gjitha mundësitë për bindje që të dalin nga zgafellja.

Në bisedën e fundit që kemi pasur me minatorët për t`i bindur që të dalin nga zgafellja, na kanë thënë se “ nëse nuk është argument i mjaftueshëm fakti se do të rrimë këtu, që ta mbrojmë jetën tone, atëherë dini se ne argument tjetër nuk kemi! Nëse nuk plotësohen kërkesat tona, atëherë dini se mund të na keni vetëm në arkivole!”

Ne, në strukturat udhëheqëse punëdrejtuese të këtij kombinati dhe të Komunës nuk kemi më mjete të cilat do të mund t`i përdornim për t`i bindur minatorët, kështu që tash e mbas, pasojat tragjike që mund të shkaktohen, duhet t`i ndajmë me ju, duke filluar nga kryetari i Kryesisë së KQ të LKJ e deri te shokët në RS të Serbisë e në KSA të Kosovës. Nuk është shënuar në histori edhe ndonjë rast tjetër që minatorët të kenë kaluar kaq shumë ditë të mbyllur në galeritë e minierës.

Tash është me rëndësi si ta shpëtojmë jetën e minatorëve. Ata nuk kanë të gatshëm të lëshojnë pe sa i përket kërkesës për dorëheqje. Punëtorët po ashtu janë të revoltuar dhe të dëshpëruar për vlerësimet e tubimeve të nëntorit të vitit 1988, për kualifikimet që ua kanë bërë marsheve dhe tubimeve të tyre protestuese disa individë, forume e mjete të informimit duke i shpallur armiqësore e kundër-revolucionare. Minatorët janë revoltuar edhe që konkluzionet e miratuara poashtu nuk janë në përputhje me diskutimet e bëra në Komitetin Krahinor të LK të Kosovës. Nëse dikush mendon se minatorët nuk janë të informuar, gabon. Për më tepër, ata janë jo vetëm të informuar mirë, por janë edhe të brengosur për situatën e krijuar në vend dhe angazhohen për një jetë të qetë, për forcimin e vëllazërimit e të bashkimit, për një të nesërme më të mirë, për hyrje të qetë në shekullin 21 e në mileniumin e tretë.

Siç e dini, gati në tërë Kosovën jeta është e paralizuar, edhe pse minatorët kanë bërë thirrje që t`i përkrahin duke punuar. Minatorët shpeshherë bëjnë krahasime edhe për gjërat që ndodhin në Kosovë e në vise të tjera të vendit. Disa herë na kanë përmendur rastin e pendës në Badovc. “ Aty - thonë ata - menjëherë arritën shokët nga RS e Serbisë, kurse këtu kanë munguar edhe aksionet më të domosdoshme që do të çonin në zgjidhe!”

Minatorët janë për barazi, për vëllazërim e bashkim, por insistojnë që të gjithë të jetojnë njësoj. Në këtë moment situata po ndryshon nga ora në orë. Nga minuta në minutë. Nga çasti në çast. Të gjithë do të ishin të lumtur nëse do të dëgjonin nga ju këshillën se ç`të bëjmë që t`i shpëtojmë minatorët…

 

Dr. Stipe Shuvar:

 

 

“ TË GJITHËVE NA KAPLON FRIKA

DHE BRENGOSJA PËR MINATORËT “

 

Pasi kryetari i organizatës sindikale të minatorëve të Stari-Tërgut, Ismajl Nimani, i lexoi kërkesat minatorëve që ishin shpallur edhe në mjetet e informimit, e mori fjalën kryetari i Kryesisë së KQ të LKJ, dr. Stipe Shuvar, i cili, midis të tjerash tha:

 

“ Të gjithë jemi të preokupuar. Të gjithëve na kaplon frika dhe brengosja për fatin e minatorëve. Edhe vetë jam bir minatori dhe e kuptoj mentalitetin e tyre. Buka e minatorit është me nëntë kore. Minatorët janë luftëtarë që i takojnë pjesës më të ndritshme të klasës punëtore te ne dhe në botë. E këtu janë edhe më të fortë sepse kemi të bëjmë me minatorë të kombësisë shqiptare.

Ata nuk pranuan që unë dhe pjesa tjetër e delegacionit të hyjmë në minierë. Pyes: pse, si? Mos mendojnë se nuk do t`i përcjell porositë e tyre? Unë jam i gatshëm të pres, jam i gatshëm të hyj në zgafelle e t`i ftoj ata që të dalin në restorant e këtu të flas me ta si di dhe si mundem. E pastaj, po deshën edhe le të kthehen në zgafelle…”

Më pastaj dr. Shuvar bëri vërejtje për disa theksime e intonacione nga fjalët e Aziz Abrashit e të Burhan Kavajës, sidomos me formulimin se “ megjithatë kanë gjetur kohë për të ardhur këtu “.

“ Për kërkesën pesëmuajshme që të vij këtu – tha dr. Shuvar – unë nuk di. Di vetëm për kërkesat që janë bërë në nëntor me rastin e marshit në drejtim të Prishtinës dhe me rastin e tubimeve në qendrën sportive “ Boro e Ramizi “ në Prishtinë. Një kërkesë e tillë gjatë marshimit rrugëve, kur njeriu mund t`i përgjigjet ose të mos i përgjigjet një ftese, është më pak e obligueshme sesa kur thërrasin njerëzit e mbyllur në zgafellë, ku është në rrezik shëndeti dhe jeta e tyre. Për këtë kërkesë unë kam marrë vesh të martën në mëngjes, e kur ka filluar greva nuk e di..

Të martën ne kemi pasur mbledhjen e Kryesisë së KQ të LKJ. Kjo ishte mbledhje e rregullt dhe ne nuk kemi menduar të ndalemi posaçërisht në këtë çështje. Të martën në mbrëmje, kur u mblodhëm të dy kryesitë kosovare, mua më thirri shoku Kolgeci dhe më tha se do të ishte mirë të vij. Unë u përgjigja pozitivisht dhe thashë se jam në dispozicion të enjten apo të premten…Të mërkurën në mëngjes i mblodha të gjithë anëtarët Professional të kryesisë e sekretarët ekzekutivë dhe u thashë se gjendja është serioze. Për pasdite thirra mbledhjen e Kryesisë me përfaqësuesit nga republikat e krahinat dhe nga organizata e LKJ në APJ. Ne, si udhëheqje kolektive, e miratuam kumtesën me të cilën apelonim te punëtorët e minatorët e kombësisë shqiptare që t`i ndërprenë grevat e të dalin nga zgafellja. Në të njëjtën kohë e morëm vesh që të nisemi këndej. Unë nuk arrita të enjten sepse atë ditë ishte miratimi i amendamenteve në Kushtetutën e RS të Serbisë dhe duhej parë se si do të zhvillohej çështja. Kjo ishte me rëndësi sepse janë në lojë konflikte me peshë të madhe…

Dua të ballafaqohem me minatorët dhe t`u them tërë atë që di dhe që mund t`u them. Unë nuk frikësohem se do të hidhërohen minatorët me mua nëse u them atë që nuk do t`u pëlqejë, e nga ana tjetër jam i gatshëm të dëgjoj atë që kanë për të më thënë…Në fund, më duhet të them se po të ishin kërkesa sociale e ekzistenciale, atëherë do të gjendej një zgjidhje e shpejtë duke filluar nga individët e deri tek organet më të larta. Sepse – ky është obligimi ynë. Por, kërkesat e minatorëve janë kërkesa politike dhe ato kërkojnë edhe zgjidhje politike….Gjendemi në një situatë të vështirë, sepse njerëzit që janë mbyllur me vetëdije në zgafelle janë duke rrezikuar shëndetin e tyre për t`i realizuar kërkesat e veta. Dhe ne, sado që e ndiejmë tërë peshën e atyre që janë në zgafelle, megjithatë, duhet të themi se për t`i shqyrtuar kërkesat politike, nevojiten kushte minimale për këtë. Askush në këtë vend, e as minatorët nuk kanë të drejtë të parashtrojnë ultimatum politik…..

Meqë kryetarit të Kryesisë së KQ të LKJ, kërkesat e minatorëve që i lexoi kryetari i organizatës sindikale të minierës “ Trepça “ i tingëlluan të formuluara ndryshe nga ato që i kishin rënë në dorë më pare, Burhan Kavaja e informoi se këto kërkesa ishin parashtruar që në fillim të grevës dhe se nuk ishin ndryshuar fare.

 

MINATORËT MË NË FUND PRANUAN

TË BISEDOJNË ME DR. SHUVARIN,

POR VETËM NË ZGAFELLË

 

Pas bisedave të gjata , që kryetari i Këshillit Punëdrejtues të “ Trepçës “, Aziz Abrashi, dhe drejtori teknik i minierës me flotacion “ Trepça “ në Stari-Tërg, Ibush Jonuzi, patën me minatorët në horizontin e tetë, grevistët, më në fund, pranuan që kryetari i Kryesisë së KQ të LKJ, dr. Stipe Shuvar, të zbresë në zgafellë dhe t`ia paraqesin drejtpërdrejt kërkesat e tyre.

Ditën e pestë të grevës, të premten, më 24 shkurt 1989, diku pas orës 17, dr. Stipe Shuvar, Radisha Gaçiq, Remzi Kolgeci, Jurij Bajec me disa udhëheqës të komunës së Mitrovicës, të kombinatit e të minierës “ Trepça “, zbriten në zgafellë dhe biseduan me grevistët më se dy orë. Minatorët lejuan të hyjnë vetëm edhe gazetarët e “ Rilindjes “ e të Tanjugut dhe ekipi i Televizionit të Prishtinës –programit në gjuhën shqipe.

Minatorët ishin strukur në një hapësirë, ku kryqëzohen korridoret e horizonteve. Ardhja e kryetarit Shuvar nuk u prit as me duartrokitje, as me përshëndetje të tjera. Atmosfera ishte e rëndë dhe mjaft e tendosur. Nuk u manifestua as përulja. Ndonëse të rraskapitur e të lodhur, minatorët qëndronin të fortë e krenarë.

Në këtë atmosferë, dr. Stipe Shuvar iu drejtua minatorëve:

-Unë ju kam shkruar një letër që kam dashur t`jua dërgoj pasi nuk pranuat të bisedoni me mua. Posa e kreva, u kthye nga ju shoku Aziz dhe më njoftoi se po më pranoni këtu, në horizontin e tetë. Dhe ja tash po jua lexoj këtë letër:

“ Shokë minatorë, dilni të bisedojmë. Më kanë thënë se më keni ftuar më herët. Tek unë nuk ka arritur asnjë ftesë me shkrim as me telefon dhe as që ka kërkuar kush nga unë një gjë të këtillë në emrin tuaj, bie fjala ndonjë individ ose delegacion. Gazetat kanë shkruar se më keni ftuar në kohën e marsheve tuaja në drejtim të Prishtinës….

Për mbylljen tuaj në zgafelle kam marrë vesh të martën, kurse ju jeni grumbulluar këtu pas ndërrimit të pare që nga e hëna. Në kohën e mbledhjes së Kryesisë së KQ të LKJ, në atë moment, nuk e kemi ditur se jeni kaq këmbëngulës që të rrini kaq gjatë në zgafellë, të rrini natë e ditë deri sot kur po e rrezikoni shëndetin deri në shkallën e fundit e ndonjëri ndoshta edhe jetën….”

 

Dr. Stipe Shuvar:

 

“ JU BETOHEM SE NË KËTË MOMENT

TËRË JUGOSLLAVIA ËSHTË NË ETHE “

 

Në vazhdim të kësaj letre të drejtuar minatorëve grevistë, dr. Shuvar i përsërit ato që i kishte thënë në restorantin e minatorëve lidhur me “ vonesën “ e tij për të ardhur këtu, dhe vazhdon:

Në letër kam shkruar: “ Po refuzoni të më pranoni dhe nuk po më jepni rast që për të gjitha të bisedojmë sy më sy dhe të merremi vesh për atë çka mundem e çka nuk mundem të bëj nga funksioni në të cilin ndodhem, që para opinionit të gjerë të Jugosllavisë t`i shqyrtojmë kërkesat tuaja. Unë jam bir minatori dhe ndoshta e di se sa e rëndë është jeta e minatorit dhe ndoshta pikërisht për këtë shkak i dua dhe i çmoj minatorët. Ju betohem se në këtë moment tërë Jugosllavia është në ethe për ju dhe për jetën tuaj. Dhe mashtroheni nëse kujtoni, siç na thanë edhe udhëheqësit tuaj lart, se jeni të fyer që jemi indiferentë ndaj jush dhe që nuk e çajmë kokën për ju. Lidhja e Komunistëve të Jugosllavisë nuk është as nuk mund të jetë kundër asnjë pjese të klasës punëtore, as kundër barazisë së kombeve dhe kombësive të vendit tonë.

Nuk e vëmë në dyshim lojalitetin tuaj ndaj Jugosllavisë socialiste, ndaj Titos dhe ndaj Partisë. zemër e kemi pozitën dhe të drejtat e kombësisë shqiptare në Kosovë dhe në Serbi, në Maqedoni dhe në Mal të Zi. Shqiptarët janë tanët dhe të vendit tonë edhe si shumicë kompakte edhe si pakicë e përzier që jeton me kombet dhe kombësitë e tjera dhe kanë pozita dhe të drejta njësoj sikundër edhe çdo komb e kombësi tjetër. Ne jemi kundër çdo nacionalizmi e shovinizmi sikundër që jeni edhe ju.

Në pozitën tuaj të rëndë në të cilën gjendeni në zgafelle, ndoshta nuk është pa vend t`ju përshëndes me përshëndetjen tuaj të minatorëve “ Me fat “.

Këtë letër e kisha shkruar për ju… Këtë situatë në Kosovë ju po e përjetoni, madje me dhembje. Por ju siguroj se edhe ne të tjerët në Jugosllavi po e përjetojmë me dhembje. Me siguri jo si ju. Unë edhe në Prishtinë fola dhe thashë se ndoshta tërë Jugosllavia, nga Trigllavi deri në Vardar, nuk ka qenë e vetëdijshme për situatën në Kosovë, por brenda këtyre dy-tre vjetëve të fundit, ajo definitivisht e ka kuptuar se sa është situata e Kosovës plagë për Jugosllavinë dhe sa na takon të gjithë neve.

Sa u përket kërkesave tuaja, po të ishin ato kërkesa sociale, do të ishte punë tjetër. Por, kur është fjala për kërkesa politike, atëherë s`mund të ketë kurrfarë ultimatumesh, në këtë rast – as të të tjerëve ndaj jush, por as tuajat ndaj të tjerëve.

Unë po flas përmendësh për disa nga kërkesat tuaja. E para, nuk preken parimet e Kushtetutës së vitit 1974. Sa e di unë, e unë i di amendamentet në Kushtetutën e RSFJ, që u shpallën në Kuvendin Federativ, në vigjilje të Ditës së Republikës, vjet, në bazë të pëlqimit të të gjitha republikave dhe krahinave socialiste. Ato janë nxjerrë e miratuar pa u prekur bazat e Kushtetutës së 1974-shit dhe asnjë fjalë nuk është ndryshuar deri më tash në parimet e Kushtetutës së vitit 1974. Nuk është ndryshuar as në kushtetutat e republikave dhe të krahinave sepse ato duhet të jenë në pajtim me Kushtetutën e RSFJ.

 

 

“ QERRJA JONË E KA MARRË TEPOSHTËN…”

 

Tash po bëhemi gati për një kushtetutë të re. Beteja për të, beteja politike demokratike do të zgjasë ndoshta tre vjet, jo për t`i ndryshuar parimet, por për shkak të vështirësive me të cilat është ballafaquar zhvillimi i vendit, sepse qerrja jonë e ka marrë teposhtën në ekonomi tash dhjetë vjet për shkak të burokratizmit, i cili i ka penguar proceset vetëqeverisëse. Burokratizmi u tregua më i fuqishëm se demokratizimi të hartojmë një kushtetutë të re. Ajo ishte e pakuptueshme. Vetëm në preambulën e saj kishte – 94 fjalë të huaja.

Ne na duhet një kushtetutë më e thjeshtë. Por nuk do t`i prekim parimet. As në parimet e Kushtetutës së KS të Serbisë, me sa di unë, nuk është prekur gjë. Ju keni frikë për Autonominë e Krahinës Socialiste të Kosovës Socialiste të Kosovës, e cila është juridikisht dhe do të jetë e barabartë me Autonominë e KSA të Vojvodinës, sepse nuk mund të kemi dy lloje autonomish, e dihet se më parë kishte dallime, kur autonomia këtu, më 1945, startonte si provincë, kurse Vojvodina si krahinë. Por, me Kushtetutën e vitit 1963 këto janë barazuar.

Në Kushtetutën e RSFJ të vitit 1974 është dispozita, sipas të cilës krahina socialiste autonome është element konstituiv i Federatës (nënvizimi ynë-AA, BK) në përbërje të RS të Serbisë, dhe këtë askush nuk do ta prekë (nënvizimi ynë –AA, BK). Është punë tjetër që në Kushtetutën e Serbisë janë bërë ndryshime në pesë fusha në drejtim të zgjerimit të kompetencave përkatëse të Republikës në tërë territorin, që do të thotë edhe në të dy krahinat socialiste autonome. Sepse edhe republikat në RSFJ duhet të jenë të barabarta. Beteja po zhvillohet në këtë drejtim. Pra, edhe ajo aty ka përfunduar. Ato ndryshime janë miratuar gati njëzëri, vetëm me dy vota kundër. Një kontest ka mbetur rreth amendamentit 47, kur është fjala për pëlqimin e krahinave për ndryshimin e Kushtetutës së Republikës. Sipas Kushtetutës së vitit 1974 Republika nuk mund ta ndryshojë Kushtetutën e vet pa pëlqimin e krahinave, kurse krahinat po….

Jugosllavia është bashkësi e kombeve dhe e kombësive, e vëllazërimit dhe e bashkimit dhe barazia është veçori e saj. Kombet i kanë shtetet e veta. Nuk mund të thuhet se kombësia shqiptare nuk ka fituar shumëçka. Populli shqiptar, që ishte shembull për padrejtësitë që i bëheshin në Jugosllavinë e vjetër, diku rreth vitit 1958 hapi shkollën e parë të lartë, në të cilën mund të përgatiteshin arsimtarët për shkolla të plota fillore. Sot rreth 80% të studentëve të Universitetit të Prishtinës janë shqiptarë dhe mësojnë në gjuhën e tyre amtare. Me sa di unë, askund në botë, e në botë janë 6 mijë universitete, pakica kombëtare nuk ka universitet, e as të mos flas  për Akademinë e Shkencave, pr televizionin. Ato nuk janë të ndara, janë të përziera, por dominojnë shqiptarët për nga gjuha, për nga përmbajtja, për nga homogjeniteti.

 

 

“ SOT KA SHUMË SHOVINIZËM

NDAJ KOMBËSISË SHQIPTARE…”

 

.Ju jeni zemra e klasës punëtore, Stari-Tërgu e “ Trepça “ kanë tradita revolucionare. Tito ka qenë tri herë këtu. Ju keni dhënë çetën e minatorëve. Keni bërë aksionin e parë kundër fashizmit më 1941. Prej këtu janë nxituar minatorët që të shkojnë partizanë në Kopaonik. Këtë e dimë. Nuk kanë mbështetje reale fjalët se mund të rrezikohet gjuha juaj, se nuk do të jetë e barabartë, se identiteti i shqiptarëve do të vihet në dyshim në këtë pjesë të Jugosllavisë. Nuk keni arsye të druani se mund të bëheni qytetarë të rendit të dytë. Ka kaluar ajo kohë kur ka qenë e mundur kjo pa marrë parasysh se sot ka shumë shovinizëm ndaj kombësisë shqiptare në këtë vend. Por, dorën në zemër, ka edhe mjaftë nacionalizëm e shovinizëm në radhët e kombësisë shqiptare ndaj disa kombeve të vendit tonë.

Këtu jemi në një thes.Nacionalizmi, njëfarë dore, është fati ynë, e socializmi nuk ka mundur t`i zgjidhë disa çështje brenda dyzet vjetëve. Shikoni, kur të jemi anëtarë të LK, do të duhej të ishim të pastër në këtë pikëpamje. Por, ja, shikoni situatën në Kosovë. Një anëtar shqiptar i LK mendon krejt ndryshe nga anëtarët serbë e malazez kur është fjala për çështjen kombëtare në Kosovë dhe në Jugosllavi. Kjo është tragjedia jonë. Për këtë shkak do të rrezikojmë vëllazërimin e bashkimin dhe vizionin e Titos. Forcat socialiste të vendit tonë do të jenë më të fuqishme kur të luftojnë për këtë.

 

 

MINATORËT E PAKËNAQUR

I PËRGJIGJEN DR. SHUVARIT

 

 

Pas fjalës së dr. Shuvarit, në mesin e minatorëve u vërejt një pakënaqësi e madhe ngase ai, me këtë rast, e mbrojti politikën agresive të Serbisë dhe kështu u tregua haptazi se ai, si kryetar i Kryesisë së KQ të LKJ, ishte njëri nga formuluesit e kësaj politike. Rrjedha e mëtejshme e kësaj bisede u rrumbullakësua me paraqitjen e disa minatorëve.

 

Avdi Uka:

 

“ JU LUTEM, NËSE NUK MUND TË PREMTONI GJË,

DILNI PREJ KËNDEJ E MOS NA MALTRETONI “

 

Jemi këtu qe 150 orë. Familjet tona tani nuk dinë a jemi të gjallë ose të vdekur, e as ne nuk dimë për ato. Ne ju lusim gojarisht që të na shpëtoni, të na ndihmoni që të dalim prej këndej, të dalim në sipërfaqe, ta shohim diellin, të dinë familjet tona se jemi gjallë, t`i shohim ato dhe ato të na shohin neve. Ne nuk do të dalim të gjallë nga zgafellja pa u plotësuar kushtet e paraqitura në të nëntë pikat tona. Për të dale e për ta pare diellin është një kusht: që Ali Shukriu, Rrahman Morina dhe Husamedin Azemi të japin dorëheqje nga funksionet që kanë, me shkrim dhe të vërtetuara me vulë. E kur t`i shohim dhe t`i lexojmë ato dorëheqje, do të dalim jashtë. Pastaj ne nuk do të shkojmë në shtëpi, pa u plotësuar dhe tetë pikat e tjera të kërkesave tona.

Ju lutem, a më shumë kanë vlerë miniera e Stari-Tërgut, 1300 punëtorë që jetojnë poshtë qe 150 orë dhe që e kanë shqetësuar tërë Kosovën e Jugosllavinë, apo Rrahman Morina?! Çfarë komunisti e konsideron ai veten! Si nuk turpërohet nga vetvetja! Sikur të ishte fjala vetëm për dy a tre veta, e jo për trazimin e tërë këtij  populli! Tani askush nuk mund të garantojë se nuk kemi njerëz të vdekur nëpër korridore. Ja ku i kemi shokët! Njëzet a tridhjetë sish, të shtrirë, refuzojnë çdo ndihmë mjekësore e nuk pranojnë të shkojnë as në shtëpitë e tyre, edhe pse i kemi lutur. Këta janë betuar se pa u ardhur lajmi se ata kanë dhënë dorëheqje, të gjallë nuk do të dalin prej këndej.

Ne nuk kemi dashur t`i pranojmë në mesin tonë (mendohet për Rrahman Morinën me shokë - Shënimi ynë). Që nga 17 nëntori, kur kemi shkuar në Prishtinë, e deri tash, kanë ardhur dhe na kanë “ siguruar “ se do të ndreqet puna, por ne s`e kemi parë se po rregullohen gjërat. Ne tash pesë muaj që i kemi thirrur të na vijnë shokët nga udhëheqja e lartë e Lidhjes së Komunistëve. Ju kemi thirrur edhe juve, shoku Stipe, e kemi thirrur Ali Shukriun. Por s`e keni parë të arsyeshme që të na vini….

Ju lutem, nëse nuk mund të na premtoni gjë, dilni prej këndej e mos na torturoni, se jemi të rraskapitur e nuk jemi në gjendje të flasim. Shkoni e kërkoni përgjegjësi nga Rrahaman Morina, se me këtë punë kemi humbur ne, por ka humbur edhe tërë Jugosllavia. Më falni, nuk kam forcë të flas më.

 

 

Veli Osmani:

 

“ NËSE VDESIM KËTU,

NA SHTINI NË DHE KËTU!”

 

 

Në horizontin e tetë jemi mbyllur që nga e hëna. Tash jemi të molisur dhe të pafuqishëm për çfarëdo bisede. Jam plak dhe kamë 35 vjet punë në minierë. Mirëpo, një hall i madh na ka ndalur këtu në zgafellë dhe nuk do të dalim në sipërfaqe derisa të pranohen kërkesat tona. Ta dini se derisa Rrahman Morina, Ali Shukriu e Husamedin Azemi të japin dorëheqje, ne të gjallë nuk do të dalim prej këndej, edhe sikur kjo të zgjasë një muaj. Por, druaj se, në qoftë se kjo zgjat vetëm edhe dy ditë, atëherë do të kemi edhe të vdekur.

E ne, minatorët, kemi thënë: në qoftë se vdesim këtu, amanet kemi lënë; na shtini në dhe këtu dhe le të shënohet në histori se ky është rasti i parë që ka ndodhur në rruzullin tokësor. Vallë, a është më i vlefshëm kolltuku i Rrahman Morinës apo jeta e 1.300 minatorëve që po vuajnë këtu! Për këtë ata shokë duhet të përgjigjen politikisht e penalisht, e jo vetëm të japin dorëheqje. A nuk i vjen turp, a nuk ka zemër që nënat tona, fëmijët tanë, që gratë tona qajnë për ne tash pesë ditë? Çdo minutë cingëron telefoni dhe pyesin fëmijët: a e kam gjallë babën, a do të vijë apo nuk do të vijë. Por unë shpesh e kam mbyllur telefonin, sepse këtu janë baballarët e shumë fëmijëve e aq shumë vëllezër e djem nënash. Vetëm në horizontin e tetë janë afro 500 baballarë. Atë duhet ta brejë ndërgjegjja e të thotë; or shokë, vetëm tre njerëz po t`i shihja duke qarë, do të jepja dorëheqje. Ne nuk e kërkojmë kokën e tij. Ai do të gjejë punë…

Shumë nga këta minatorë, kur kanë ardhur këtu, në shtëpi ndoshta nuk kanë lënë as pesë kilogram miell dhe nuk e kanë bërë hesap fare jetën e tyre, nuk kanë pyetur fare se ç`do të bëhet me ta, sepse të gjithë jemi të vendosur se nuk do të dalim prej këndej pa u përmbushur kërkesat tona…

Po e theksoj se pas ardhjes së Slobodan Milosheviqit në funksionin e tashëm, çdo gjë në Jugosllavi është çrregulluar, sidomos pasi erdhi në Fushë-Kosovë dhe iu drejtua të pranishmëve me “ vëllezër serbë “ duke sjellë drejtpërdrejt ndarjen në baza nacionale. Ai mund t`i drejtohej masës me fjalët: ‘ shokë serbë, shqiptarë…, “ dhe të interesohej për hallet e të gjithëve. Domethënë ai është i pari që ka filluar ta ndajë popullin. Gjatë tërë verës, tubimet e serbëve e të malazezëve ai i quajti “ tubime të solidaritetit “ , edhe pse në këto tubime serbët e malazezët kërkonin armë. Si do të kthejmë tash atë besim, do ta pyesja shokun Slobodan Milosheviq!

Këtu nuk na ka shtyrë vetëm kjo, por edhe tri barrë të tjera: e para – varfëria në Kosovë; pastaj – puna e rëndë këtu, dhe  - përkrye të gjithave Milosheviqi na quan irredentistë, edhe pse këtu e kemi derdhur gjakun.

 

 

ARSYETIMET E ZBEHTA TË DR. STIPE SHUVARIT

 

Pastaj biseda filloi të merrte ngjyrën e një lloj polemike midis kryetarit të Kryesisë së KQ të LKJ, dr. Stipe Shuvarit, dhe minatorëve grevistë. Dr. Shuvari u përpoq të përgjigjej lidhur me disa kërkesa të minatorëve. Pasi shpjegoi se nga Kushtetuta e vitit 1974 nuk është hequr dispozita sipas së cilës krahinat janë element konstitutiv i Federatës, shtoi se projekt ligji mbi pensionimin e parakohshëm të arsimtarëve duhet të kalojë nëpër faza të tjera procedurale dhe se për miratimin ose mosmiratimin e tij është kompetent Kuvendi i Kosovës. Edhe për sa u përket dorëheqjeve, tha se nuk mund të bëhen në këtë formë.

Shoku Ali, - that dr. Shuvar –posa të kthehem në Beograd do t`ia përcjell kërkesën tuaj. Por dorëheqja është e drejtë e tij , kurse shkarkimi është diçka tjetër. Ai është kuadri juaj. Ku ju ka dëshpëruar – nuk e di. Por, ai vetë duhet ta shohë dhe me ndërgjegje të marrë vendim. Për dorëheqjen e Husamedinit do të vendosë Komiteti Komunal i LK të Prishtinës, kurse Rrahman Morina s`ka një muaj që ka ardhur në këtë funksion, por në qoftë se ju ka quajtur nacionalistë, ka gabuar, sepse askush në këtë vend nuk ka të drejtë që klasën punëtore ta quajë nacionaliste.

Sa i përket ardhje sime këtu, më keni thirrur dhe kam ardhur. Do të vij përsëri, nëse më ftoni dhe nëse ka nevojë. Mirëpo, për shumë çështje nuk mund të vendos unë – pavarësisht nga funksioni që kam…

Një nga kërkesat tuaja është që të legalizohet lista e organizatorëve të tubimeve protestuese të nëntorit 1988. T`ju them të drejtën, ne në komitetin Qendror rë LKJ nuk kemi kurrfarë listash dhe as që i kemi kërkuar. Nëse dikush ka, le t`i japë. Ç`është e vërteta, gazetat kanë shkruar, por nuk di në ç`bazë. Ja, këtu është edhe shoku Remzi (Kolgeci) dhe mund t`ju thotë:

Remzi Kolgeci aty për aty tha se nuk ka organizatorë dhe as që ekziston farë liste. “ e pse janë shkarkuar Azem Vllasi e Svetislav Dolasheviq, -tha ai –kjo ka të bëjë me përgjegjësinë objetive, e cila tash po kërkohet edhe nga unë “.  

Islam Kurti  i ndërhyri në fjalë kryetarit me këto fjalë:

Si po thoni ju, shoku kryetar, nuk e di këtë e nuk e di atë, kurse për Azemin po ditkeni?!

Për Azemin unë këtu po i paraqes qëndrimet e Komitetit Qendror, pa marrë parasysh se ç`mendoj unë – u përgjigj dr. Shuvar. -Kërkesa juaj që udhëheqjen në Kosovë ta zgjedhë populli, është e drejtë. Mua më kanë kritikuar që kam thënë se udhëheqësit nuk duhet të ndërrohen në mitingje. E këtu s`është fjala për miting. Komiteti Krahinor është kompetent për zgjedhjen e udhëheqjes së vet. Ne, kur kemi kërkuar përgjegjësi nga anëtarët e këtij forumi, nuk kemi përmendur asnjë emër. Ne vetëm e kemi theksuar përgjegjësinë që ka ky komitet.

Në vazhdim dr. Shuvar u pajtua me vërejtjen e minatorëve se nuk duhet lejuar afirmimin e udhëheqësve me ambicie lideriste kombëtare. “ Kjo është e dëmshme për Lidhjen e Komunistëve “ tha ai. Pastaj iu kundërvu kërkesës së minatorëve që rreth pozitës së shqiptarëve në Jugosllavi, pra edhe në Kosovë, të ndërhyjë Organizata e Kombeve të Bashkuara. Mos u hidhëroni në mua, -tha dr. Shuvar-por ta kapërceni Jugosllavinë, të mos keni besim në të, nuk është mirë. Ky është shteti juaj, i përbashkët me kombet e kombësitë e tjera. Ju keni të drejtë të protestoni për çdo gjë që prek në interesat tuaja, të protestoni kundër padrejtësive që ju bëhen juve dhe të tjerëve.

Në fund, dr. Shuvar u bëri apel minatorëve që të dalin nga miniera, “ sepse-si tha ai-të gjithë jemi të brengosur “.

Mursel Haziri:

 

“ TË MOS MBETET ZËRI YNË -

ZË I HUMBUR NË SHKRETËTIRË

 

Atëherë  minatori Mursel Haziri iu drejtua dr. Stipe Shuvarit me këto fjalë:

Shoku kryetar, siç e dini, në flamurin e Lidhjes së Komunistëve shkruan: “ Proletarë të të gjitha vendeve, bashkohuni !”, e jo: ndahuni në bazë të përkatësisë kombëtare. Nëse Lidhja e Komunistëve është avangardë e klasës punëtore, ajo duhet të dëgjoj klasën e vet, e jo t`ia kthej shpinën. Ne e kemi thirrur avangardën tonë që të na ndihmojë, por zëri ynë ka mbetur “ zë i humbur në shkretëtirë “, madje që nga nëntori i vitit të kaluar. Pse, nuk e di.

Rënia e një njeriu të vogël, shoku kryetar, është rënie e një njeriu të vogël, kurse rënia juaj do të ishte rënie e tërë vendit. Është fakt se ka ndarje në baza nacionale. Mirëpo, fara e kësaj ndarjeje është mbjellë nga vetë Komiteti Qendror, nga anëtarët e tij. Pak më parë më thatë se dorëheqjet janë punë e vullnetit të individit, kurse shkarkimet jo. E unë, edhe po të isha sekretar i përgjithshëm i Organizatë së kombeve të Bashkuara, pra, vetë Peres de Kuelari, në rrethana të këtilla do të jepja dorëheqje – pa e vrarë mendjen shumë. Thatë, shoku kryetar, se shkarkimet nga tubimet janë akte antikushtetuese. E me sa di unë nga gazetat, deri tash në Jugosllavi janë shkarkuar rreth shtatë mijë funksionarë, janë hequr edhe ata që ishin dorë e djathtë e shokut Tito, si Zharkoviq, orlandiq e të mos përmend shumë emra të tjerë.

Për mua, ky është akt burokratik. E ju e dini çfarë dëmi vjen nga burokratizmi.

Shoku kryetar, juve dhe mbarë Jugosllavinë, ndërgjegjen tuaj dhe të të tjerëve, ju pyes çfarë do të bënit sikur këtu ta kishit babanë tuaj? Le të shohë atdheu ynë si silleni me ne!

Por, ju lutem të mos e turpëroni titullin që mbani. Shikoni masën këtu, gjysma e të cilëve po qan. Ndonjë nënë mund të mbesë pa djalë, ndonjë fëmijë pa prind, ndonjë grua pa bashkëshort ose pa vëlla. Si thoni ju, më të rëndësishëm janë kolltukët e tre vetave, apo fati i këtyre njerëzve? Ali Shukriu, këtu në Shalë, gjatë luftës, ka ngrënë nuke, është mjekuar kur është plagosur. Por, të gjitha këto i ka harruar dhe ia ka kthyer shpinën Shalës. A s`është edhe ky një fakt!

Këtu ka të sëmurë të ndryshëm. Disa tani vuajnë nga paranoja, nga skizofrenia e sëmundjet e tjera. Edhe ky është një moment që do të duhej ta shqetësonte dike.

Ju falem nderit që keni ardhur në mesin tone, -tha në fund Mursel Haziri –edhe pse ndonjëherë marrim prej jush kamxhik të pamerituar.

Pasi shprehu dyshimin në identitetin e Mursel Hazirit se është me të vërtetë minator-për shkak të informimit të gjithanshëm të tij dhe precizitetit të fjals së tij, dr. Shuvar tha se pajtohej me shumë gjëra që kishin paraqitur minatorët dhe premtoi se kërkesat e tyre do të shqyrtohen sa më pare, duke i lutur që të dalin nga zgafella “ sepse 99% të populates së Jugosllavisë e dëshirojnë këtë gjë “.

Ju e përmendët këtu Orlandiqin, dorëheqja e të cilit u kërkua në një miting dhe ai veproi ashtu – tha pastaj dr. Shuvari – Edhe Orlandiqin edhe Zharkoviqin e kam falënderuar për këtë gjest të tyre, si bashkëpunëtorë të Titos. Kaq kam mundur unë…

Nga kjo duhet të rezultonte se dr. Shuvar do t`i falënderonte edhe Rrahman Morinën, Ali Shukriun e Husamedin Azemin, po të jepnin vetë dorëheqje…E pastaj e mori fjalën Isuf Tahiri…

 

Isuf Tahiri:

 

“ DISA POLITIKANË PO KRIJOJNË AVERZION

NDAJ NESH E SHQIPTARËVE NË PËRGJITHËSI!”

 

Kur kemi shkuar në Prishtinë, ne ju kemi ftuar të vini këtu, jo për dasmë, por që, si njeri i parë i Partisë që jeni, t`jua themi haptas atë që kishim për të thënë. Mirëpo, disa politikanë kërkesave tona po u japin kahe tjetër dhe po krijojnë averzion ndaj nesh dhe ndaj shqiptarëve në përgjithësi. Ta dini se ne nuk kemi qenë kundër ndryshimeve kushtetuese që çojnë përpara, por kundër ndryshimeve që i ngushtojnë të drejtat dhe autonomitetin. Në debatin kushtetues kanë marrë pjesë qindra e mijëra njerëz të Kosovës dhe debati ishte me të vërtetë demokratik. Mirëpo, tani po thuhet se diskutuesit ishin nacionalistë. Ju pyes se me prerogativat që i merr Serbia me këto ndryshime, vallë a nuk ngushtohet autonomia, meqë të drejtat e kompetencat e Serbisë ndaj Kosovës zgjerohen?

Ne e dimë se disa çështje janë te rregulluara me Kushtetutën. Tani neve po na thonë se po kemi frikë se do t`i humbim ato të drejta që mund të kufizohen me Kushtetutën e Republikës së Serbisë. E frikë kemi, si të mos kemi frikë kur thonë: një kushtetutë -një gjuhë. Kërkohet që të kemi besim në Serbinë, e Serbia nuk ka besim në ne. Tubimet në Serbi quhen akt demokratik, edhe pse në këto tubime brohoriten parulla: ‘ Vdekje shqiptarëve “ dhe “ Varje për Azemin! “ e të tjera. Ndërkaq, askush nga shokët udhëheqës të Serbisë s`e sheh  të udhës të distancohet prej tyre.

Ja, këtu është shoku Gaçiq. Kështu ata e ndajnë popullin. E ne kemi shkuar në Prishtinë me flamuj shtetërorë e partiakë, por edhe me flamuj kombëtarë shqiptarë, e me fotografinë e Titos, por jo vetëm me fotografinë e tij. Çfarë flamujsh e fotografish është dashur të marrim nëse jo këto?! Megjithatë, na quajtën nacionalistë e çkamos tjetër. Apo dikujt i shihet qimja në vezë e dikujt as bualli! A s`është kjo dëshmi e trajtimit të ndryshëm të njerëzve! Derisa në një anë pasurohet konstituimi i shtetit sa më demokratik, në anën tjetër, kur është fjala për Kosovën, synohen zgjidhje represive.

Kosova njëmend ka marrë ndihma nga viset e tjera të vendit. Për këtë duhet të jemi mirënjohës. Por, a duhet të jemi mirënjohës edhe për fabrikat që kohët e fundit po ndërtohen vetëm për mjedise ku nuk ka shqiptarë, siç është ajo në Batushë! Ato janë fabrika politike dhe nuk i ndihmojnë barazisë.

A thua çfarë procedure demokratke u dashka që Rrahman Morina të japë dorëheqje nëse këtë e kërkon klasa punëtore! E ta dini, ne jemi të vendosur që kërkesa jonë të realizohet.

Siç do të keni pasur rastin të dëgjoni, tani është duke u bërë një fushatë për ndërrimin e emrave të shkollave që nderojnë ndonjë personalitet nga e kaluara historike ose ndonjë datë me rëndësi nga kultura kombëtare shqiptare. Pse ju, shoku Gaçiq, asnjëherë s`keni thënë se nuk bën kështu. Ku do të na çojë kjo? Po të kërkonim ne heqjen e emrit të shkollës “ Silvira Tomazini “ në Mitrovicë, athua si do të komentohej kjo? Ne as që na ka shkuar mendja të bëjmë këtë, sepse mburremi që shkolla jonë e ka emrin e saj. Por, derisa të paditemi kështu njëri me tjetrin, nuk do të ketë as stabilizim.

Na thoni, shoku kryetar, ç`keni vendosur për kërkesat tona?

BISEDA ME DR. STIPE SHUVARIN

NUK DHA ASNJË REZULTAT “

Dr. Stipe Shuvar, duke iu përgjigjur disa pyetjeve  që iu bënë, ndër të tjera, tha:

Ju nuk keni të drejtë t`i ndërroni udhëheqësit partiakë, sepse për këtë ka procedurë. E sa i përket basimit ndaj kuadrove në Kosovë, mund të ekzistojë vetëm ai kuadër që gëzon besimin e të gjithëve. Ne e kemi kritikuar kërkesën: një kushtetutë – një gjuhë! Po ashtu duhet të ndërpriten edhe kërkesat për ndërrimin e emrave të shkollave që mbajnë emrat e patriotëve dhe të njerëzve të shquar të histories dhe të kulturës shqiptare.

Minatori, Bajram Musliu, pa kërkuar leje, iu drejtua kryetarit të Kryesisë të KQ të LKJ.

Tash ju pyes, shoku kryetar, sa ditë a javë duhet ta presim dorëheqjen e këtyre tre vetave që kemi kërkuar? Nëse deri nesër (më 25 shkurt 1989 – Shënimi ynë), s`na vjen lajmi me shkrim dhe i vulosur se ata kanë dhënë dorëheqje, atëherë ne do ta bçjmë tonën.

Minatorët e tjerë ultimatumin e Bajram Musliut e miratuan me zë të lartë:

Ashtu mendojmë!

Atëherë Isuf Tahiri iu drejtua dr. Stipe Shuvarit:

-Po në Vojvodinë e në Mal të Zi kush i ndërroi udhëheqësit?!

-Po thonë se populli, -u përgjigj dr. Shuvari.

-E ne ç`dreq jemi, a s`jemi popull!

Radisha Gaçiq:

 

 

“ SHQIPTARËVE NUK DO T`U

NGUSHTOHEN TË DREJTAT !”

 

Tani e mori fjalën Radisha Gaçiq, përfaqësues i Serbisë në Kryesinë dhe në Komitetin Qendror të LK të Jugosllavisë:

Me të drejtë u tha se shqiptarëve nuk do t`u ngushtohen të drejtat, se nuk do të ngushtohet as Autonomia, e as që do të kufizohet barazia. Ndryshohen katër pesë gjëra, kurse Kushtetuta e RS të Serbisë tani lë hapësirë të mjaftueshme për manifestimin e autonomitetit. Edhe unë mendoj se duhet të luftohet kundër çdo nacionalizmi. Ju po e kërkoni respektimin e ligjeve, prandaj, lejoni që të krijohen kushtet normale për zgjidhjen e problemeve dhe bisedoni pastaj me njerëz sy më sy. Kini besim në njerëzit tuaj.

Diskutimi i Radisha Gaçiqit i revoltoi edhe më shumë minatorët ngase ai, edhe në këtë rast, e mbronte politikën shkatërruese të Serbisë.

Pastaj ndërhyri Remzi Kolgeci:

Ju keni dëshiruar që unë të vij ndër ju dhe unë kam ardhur. Ju kam lutur të dilni jashtë për të biseduar, ju nuk më keni dëgjuar. Unë nuk jam hidhëruar për këtë. Ju kam thënë atëherë e po ju them edhe tash se nuk jeni as nuk keni qenë nacionalistë.

Dilni jashtë dhe të bisedojmë në kushte normale për kërkesat tuaja.

 

 

MILAZIM ISTREFI U ALIVANOS…

 

 

Në këtë moment, derisa po fliste Remzi Kolgeci, minatori Milazim Istrefi, u alivanos. Kjo shkaktoi ndërprerjen e bisedave dhe largimin e dr. Stipe Shuvarit –pa dhënë kurrfarë rezultati pozitiv. Fati i Milazimit që aty ndodhi mjeku, i cili ia shpëtoi jetën. Por as sot nuk jemi të sigurt se ky njeri do të jetë ndonjëherë i aftë për të punuar në zgafelle.

Mysafirët e minatorëve dolën pastaj jashtë duke i lënë këta të pashpresë për zgjidhje që do t`i nxirrte jashtë. Të dëshpëruar nga ato që dëgjonin nga dr. Stipe Shuvar e të tjerët, minatorët shpeshherë ndërhynin në paraqitjet e mysafirëve. E tani që mbetën prapë në errësirën e zgafelles – u shpërndanë nëpër horizontet e tyre.

Dr. Stipe Shuvarin e bashkëpunëtorët e tij, që me shpejtësi të madhe po këqyrnin të dilnin nga zgafella, i përcolli kryetari i Këshillit Punëdrejtues të kombinatit “ Trepça “, Aziz Abrashi. Pasi dolën të gjithë në sipërfaqe të tokës, dr. Shuvari iu drejtua Azizit me këto fjalë:

Dëgjo, shoku Aziz, Rrahman Morina patjetër duhet të japë dorëheqje. Unë do të insistoj për këtë, posa të arrij në Prishtinë….Patjetër…

(Edhe një shmangie: Bashkëshortja e Aziz Abrashit, Bahtije Abrashi, ishte në atë kohë kryetare e Konferencës Krahinore për Aktivitetin Shoqëror të Grave të Kosovës. Në sallën  e ndërtesës së Komitetit Krahinor të LK të Kosovës, sipas kujtesës së Bahtije Abrashit, midis saj dhe dr. Stipe Shuvarit, ishte zhvilluar edhe ky dialog i shkurtër:

Shoku Stipe, unë e kam thirrur shokun Ali Shukriu, si mik shtëpie dhe mik i babait tim, dhe e kam lutur që të japë dorëheqje sepse është në pyetje shëndeti dhe jeta e minatorëve. Por shoku Ali më është përgjigjur: “ Nuk kam dijeni se dikush ka kërkuar dorëheqjen time!” Andaj është mire të bisedoni me të…

I habitur shumë, dr. Shuvari ishte përgjigjur:

Çudi, si nuk po ditka shoku Ali! Tërë shtypi ka shkruar dhe shkruan përditë për këtë…

Dhe premtoi edhe një herë se do ta lusë “ shokun Ali ‘, por edhe “ shokun Rrahman “, që “ gjithsesi të japin dorëheqje “.

Nuk dihet se a e bëri dr. Stipe Shuvari atë natë farë presioni në Rrahman Morinën para se të nisej menjëherë për Beograd, dhe a e “luti “ Ali Shukriun që të jepte dorëheqje. Por është fakt se ata, me atë rast, nuk dhanë dorëheqje, e edhe kur u detyruan t`i japin dorëheqjet e kërkuara, tradhtisht i tërhoqën. Mbeti enigmë premtimi i dr. Stipe Shuvarit: a nuk e mbajti fjalën, apo nuk i eci fjala?!)

 

 

QËNDRIMI NËGREVË – DËSHIRË

INDIVIDUALE DHE KOLEKTIVE

 

Vizitat dhe bisedat e dr, Stipe Shuvarit dhe udhëheqësve të tjerë shtetërorë e partiakë me minatorët përfunduan pa dhënë ndonjë rezultat. Por, pas një vizite që drejtori i minierës, Burhan Kavaja, u bëri minatorëve të sëmurë, të shtruar në spitalin e Mitrovicës dhe në stacionarin e minierës, një numër i kujdestarëve të horizonteve kërkuan që të zhvillojnë një bisedë me të.

Vendi për bisedë u caktua në zyrën e parafundit të inxhinierëve të prodhimit në drejtorinë e minierës. Ishin orët e para të mëngjesit të gjashtë të grevës, kur arritën në zyrë: Avdi Uka, Veli Osmani, Jetish Bajrami dhe Asllan Salihu dhe menjëherë e mbyllën derën e zyrës me shpinën e tyre. U prezantua gjendja e shëndetit dhe e moralit të minatorëve në horizontet e minierës, si dhe disa kërkesa individuale të minatorëve. Pasi u konstatua se qëllimi dhe qëndrimi në grevë ishte dëshirë individuale dhe kolektive e minatorëve, se kjo ishte çështje e moralit dhe e patriotizmit individual, por i gërshetuar me interesa kolektive, u theksua që ata, të cilët shëndeti nuk i lejon ta vazhdojnë grevën, të luten që të dalin jashtë zgafelles.

Aty për aty, në këtë mbledhje pas dyerve të mbyllura, iu propozua edhe Avdi Ukës që të shtrihet në stacionar. Ai nuk pranoi kurrsesi, megjithatë më vonë u detyrua të shtrihet vetë në stacionar. Gjatë kësaj bisede, pati tentime që të hapej me dhunë dera e zyrës, por pa sukses. Megjithatë, gjatë hetuesisë dhe në gjyq, ish-kryetarja e Konferencës Aksionare të LK të “ Trepçës “, Juliana Gashiq, e akuzoi drejtorin Kavaja për gjoja “ marrëveshje të fshehtë me kujdestarët e horizonteve “, duke e paraqitur pikërisht këtë rast.

 

-vazhdon-

 

 

KONTRIBUTI I  LECAJVE NË LUFTËN E FUNDIT

 

Shkruan: Xhafer Leci

 

Edhe në luftën e fundit 1998-1999 nga Lecajt kanë marrë pjesë mbi 10 djemë të rinj. Po përmendi 3 prej tyre: Lulzim Abaz Leci, nuk ishte oficer, por nga lufta ka dalë me gradën major. Grada këto të cilat Ramush Haradinaj në librat e tij "Gjenerali në luftë" dhe "Gjenerali në paqe" i quan grada niveli. Lulzimi në fillim ka punur në TMK në Gjilan, më vonë është anëtarësuar në AAK, ndërsa tash është zëvendësministër i ministrit të Ministrisë së Mirëqenies Sociale të Kosovës. Milaim Xhemail Leci është dalluar për trimëri në luftë. Nënkolonel Xhevat Shefki Leci është oficer kariere. Ka të kryer Akademinë Ushtarake-altilerinë. Ka studiuar dy vite në Beograd  e dy në Zarë të Kroacisë. Xhevati ishte  oficer 8 vjet në Ptuj të Sllovenisë e vende tjera. Gjatë luftës disaditëshe në Slloveni Xhevati është pozicionuar dhe ka luftuar bashkë me forcat sllovene kundër atyre serbe. I është përgjigjur ftesës dhe një kohë ka ushtruar si ushtar të UÇK-së në Shqipëri. Xhevati menjëherë pas mbarimit të luftës në Kosovë u kthye nga Sllovenia. Ka punuar tri vite në TMK në Gjilan. Tash është  drejtor i Drejtorisë së Emergjencës në Kamenicë. Ky institucion  edhe pse sot nuk e luan atë rol, është i ngjashmëm si dikur shefi i mbrojtjes popullore. Këtë institucion në Prishtnë e udhëheqin Hajzer Hajzeraj, gjeneral Ramadan Qehaja, kolonel Zajm Berisha etj. Shpresojmë se një ditë të afërme ky institucion do të luajë rolin e Mbrojtjes Popullore në kuadër të Ministrisë së Mbrojtjes. Këta 3 ushtarë të UÇK-së, Lulzimin, Xhevatin e Milaimin i kam shumë të afërm, babai i Xhevatit, Shefkiu është kushëri i parë imi. Lulzimi është kusheri i tretë  imi dhe babai i Milaimit, Xhemaili është kushëri i dytë i imi. Në luftë kanë marrë pjesë edhe disa të rinj nga Matoshët, Korçajt, Shillovët . Është vrarë si ushtar i UÇK-së në fshatin Keqekollë Salih Rizah Imer Matoshit, kurse për tjerë të vrarë e të plagosur nga Gimca në luftën e fundit 1998-1999 nuk di të këtë pasur. Nuk munda mos të pëmendi me dy a tri fjalë kontributin e dhënë të qunave të rinj për çlirimin e vendit të atdheut tonë. Ndërsa më gjërësisht rreth lufte pres që ata një ditë do të flasin e shkruajnë vetë.                            

Pas vitit 1990, disa prej nesh jemi anëtasuar në LDK-ë, por edhe pas përfundimit të luftës, as kush prej nesh nuk është punësuar. Kam 4 vëllazër të mi janë të papunë. Atyre iu ndihmojmë ne tre vëllazërit, të cilët punojmë në perëndim. Kemi ndihmuar luftën materialisht dhe moralisht, me të gjitha mundësit tona. Desha të flas pak për të mos iu mbetur borxh prindërve të mi dhe, sidomos, nënës time, e cila ka vuajtur shumë për të na rritur, që ishim aq shumë fëmijë, por që jemi të gjithë të shëndoshë dhe sot jetojmë mirë. Falë zotit dhe prindërve tanë, të cilët ishin shumë punëtorë dhe na lanë shumë të mira materiale në jetë. Iu qoftë i lehtë dheu i tokës tonë martire të Kosovës.

Rrëfimi për fshatin tim është shumë më i gjatë se ky që solla këtu, për të cilin u mbetet historianëve tanë që të shkruajnë më gjërësisht. Unë këtu ceka vetëm një pjesë të vogël nga historia e kaluar e tij, sa për ta rikujtuar faktin se nuk guxojmë t’i harrojmë të parët tanë, të cilët me punën dhe vuajtjet e tyre shumë të mëdha, nën prangat e rënda të okupimit serbosllav, ia vunë në mënyrë të sigurt themelet të sotmes që kemi në Kosovë, por edhe të ardhmes sonë drejt çlirimit dhe pavarësisë së plotë kombëtare. Pa luftën dhe rezistencën e tyre ndaj armikut, jam i sigurt se sot nuk do ishim këtu ku jemi.

 

SALIH RIZAH MATOSHI

 

 

    (12.03.1976-25.O4.1999)

Familja e Salihut aty kah viti 1954 ishte shpërngulur nga Lagja e Matoshëve dhe ishte vendosur në Mutivodë, përkatësisht në Dabishec. Saihu shkollën fillore e kreu në Keçekollë me sukses shembullor, kurse tri vite të shkollës së mesme në Prishtinë, por për shkak të kushteve ekonomike i ndërpreu mësimet dhe u angazhua për ta siguruar egzistencën e familjes. Ishte pjesëmarrës i protestave studentore të vitit 1997, kurse me formimin e UÇK-së iu bashkua rradhëve të saj. I përkiste njësitit që komandohej nga Azem Babiqi dhe pjesëmarrës në akcionet në Llapcide të Gllogovicës, në akcionin Te Kodra e Madhe në trekëndshin Marec-Prapashticë-Dabishec si dhe në Flur më 7 prill 1999. Salih Matoshi bashkë me komandantin Azem Babiqi u vra më 25 prill të vitit 1999 në luftimet që u zhvilluan në pozicionet ndërmjet Dabishecit e Prapashticës.

 

 

 

 



[1] Prof. Dr. Astrit Leka, Kryetar i Shoqatës Ndërkombëtare të Solidestit për zhvillimin e vendeve të Lindjes: Diskutim i mbajtur në Kolokiumin Ndërkombëtar të vendeve të Evropës Juglindore të Kulturës për një „Evropë të Bashkuar“, bërë në Gjenevë, më 18 maj 1992. Shih: Shqiptarët dhe Evropa, „Lura“, Tiranë, 1993, f. 16);- (cituar sipas Prof. Dr. Mehdi Hysenit, te Letra e Hapur drejtuar gjyqtarit të Tiranës, zotni Fehmi Petku,- te Agjencia e Lajmeve „Iliria. net“, datë: e enjte, 08. Korrik, 2004.

 

[2] Obom – rroba nga lëvorja e drurit.

[3] Shtabi i divizionit të 24 të Serbisë, duke i raportuar Shtabit Operativ të Kosmetit për operacionet më 13 e 15 shkurt 1945,kritikoi ashpër qëndrimin antishqiptar të brigadës IV e V të Kosmetit. “Qëndrimi dhe sjelljet e brigadave kosovare rrënuan shumë autoritetin e ushtrisë sonë, e cila aspak nuk lë përshtypjen e një ushtrie popullore. Dhe aq më pak te banorët shqiptarë, të cilët ishin në shtëpi”. Këto brigada i dogjën fshatrat Kozhicë, Krasmirofc dhe Gradicë, edhe pse nuk pati arsye të digjeshin të gjitha, sepse u dogjën edhe shtëpitë prej të cilave nuk pati kurrfarë rezistence. “Të gjitha këto zullume brigada i bëjnë sipas urdhërave të Shtabit Operativ të Kosmetit, sepse vetëm me një dhunë të tillë “mund t’i dilet në krye me shqiptarët”. Një mendim të tillë e vërtetonin komanduesit dhe komisarët e brigadave. (Muhamet Pirraku, Përparimi numër 5 –Prishtin)



(Vota: 1)

Komentoni
Komenti:


Gallery

Pëllumb Gorica: Magjia e bukurive të nëntokës sulovare
Fotaq Andrea: Një vështrim, një lot, një trishtim – o Zot sa pikëllim!
Pëllumb Gorica: Grimca kënaqësie në Liqenin e Komanit
Shkolla Shqipe “Alba Life” festoi 7 Marsin në Bronx
Kozeta Zylo: Manhattani ndizet flakë për Çamërinë Martire nga Rrënjët Shqiptare dhe Diaspora