Kulturë
Aristotel Mici: Rreth Librit “Burgimi im”- (La mia Prigionia”) të Pashko Vasës
E shtune, 16.06.2012, 06:32 PM
Rreth
Librit “Burgimi im”- (La mia Prigionia”) të Pashko Vasës
(Veper autobiografike që hedh dritë mbi rrethimin ë Venecies dhe arrestimin e lirimin ë autorit.)
Nga Aristotel Mici
Libri “Burgimi im” është vepra e parë e Pashko Vasës e shkruar më 1850, kur ishte rreth 25 vjeç. Vetë kopertina e librit na e bën të dituir:
BURGIMI IM
Episod historik nga rrethimi i Venecies prej PASHKO VASËS nga Shkodra e Shqipërisë. Oficer i Shtabit Madhor të Ushtrisë Venetikase- Vëllim I vetëm, Konstantinopol, Tipografia ë A. Domenikinit – 1850*
( LA MIA
PRIGIONIA)
Episodio
storico dell’ assedio di Venezia di
Libri
“Burgimi im” (La mia Prigionia) është vepra e parë e Pashko Vasës. Ky libër i shkruar
italisht,
Në
vitin 1987, duke studjuar për veprën lëtrarë
të Pashko Vasës, pata rastin të gjeja në skedarin e Bibliotekës Kombëtare një
skedë me të dhëna për librin “La Mia Prigionia” të këtij autori të Rilindjes.
Kërkova ta merrja për ta lëxuar, po nuk ma dhanë me një herë, sepse ishte vetëm, një copë në italisht, dhe për më
tepër ishte fotokopje. Kur tregova arsyen se isha duke studjuar dhe duke mbledhur materiale për veprën letrare të Pashko Vasës, ma dorëzuan
po vetëm për ta përdorur në sallë.
Qysh
në leximin e parë kuptova se kisha të bëja me
një vepër shumë interesante, e cila jo vetëm që duhej të përkthehej sa më
shpejtë ë më mirë, po edhe të futej me
doemos edhe në botimin serial të këtij autori.. Më tërhoqën vëmendjen veçanrisht
idetë republikane të Pashko Vasës: Dspotët nuk mund të kenë mendime të larta –
Mbret e liri janë dy gjëra të papajtueshme. – E ardhmja është ë popujvë”.
Për
të gjetur një përkthyes sa më të aftë shkova
në fakultetin e gjuhëve të huaja, pikërisht në katedrën ë italishtes. Pedagogu i
parë tek i cili kisha varur shpresa për bashkëpunim, si me hamendje më tha se vepra
në fjalë duhej të ishte një imitim i një libri të shkrimtarit Italian Silvio Peliko. Ai nuk
donte të më kuptonte se kishim të bënim me një vepër krejt origjinale të Pashko
Vasës. Nuk u mora vesh me atë dhe dola nga fakulteti i mërzitur….Tek po prisja
te stacioni i autobusit urban, pashë të vintë aty edhe dijetari i shquar i kulturës shqiptare, njohësi i shkëlqyer
i italishtes, studiuesi i pasionuar
Injac Zamputi. U gëzova që e takova se kishja miqësi me të, nga që ai kishtë qënë
profesori i parë i italishtes për femijët
e mi. Duke udhëtuar me autobus drejt qendrës së Tiranës, i shpreha dëshirën për bashkëpunim me redaksinë
e botimeve të traditës dhe të merrte konkretisht për përkthim librin
“Burgimi im” të Pashko Vasës. Me gjithë
dëshirën time ai nuk qe i gatshëm. “Jam shumë i zënë më tha – Aleks Buda dhe
Dhimitër Shuteriqi më kanë sjellë në shtëpi ca fotografi të një shkëmbi të gdhendur
me shkronja latine. Kam arritur të deshifroj
se bëhet fjalë për vendbanimin a po qytetin
e Progonit, Gjinit dhe të
Dhimitrit në Mesjëtën e Principatës së Arbërit. Ata ma kërkojnë shumë shpejtë këtë
punë…”
-
Vepra “Burgimi im” e ndihmon lexuesin
për të mësuar shumë gjëra rreth këtij autori të Rilindjës sonë Kombëtarë, për të
njohur më mirë një përiudhë të jëtës së këtij përsonaliteti dhe mbi të gjitha për
të kuptuar realisht mendimet e tij
politike dhe idetë liridashëse.
Këtë libër Pashko Vasa e ka
shkruar jo shumë kohë pas ngjarjëve që përshkruan, të cilat kanë ndodhur nga
viti 1848 deri nga mesi i vitit 1849. Pashko Vasa , i frymëzuar nga ndjenja të
sinqerta patriotike dhe demokratike, nga idetë e luftës kundër monarkive, në emër të një republikanizmi
radikal, nuk ngurron të hidhet e të
shkojë si vullnetar në Venecia, të
radhitët si officër krahas luftëtarëvë italianë, të cilët luftonin në atë kohë
për idealin atdhetar, që të shporrnin nga
vendi tyrë pushtuesin austriak dhe të krijonin bashkimin politik të Italisë me
një shtet të vetëm.
Kjo kohë është një nga përiudhat më të ndritura të historisë italiane, atëherë kur Italia e përçarë në mbretëri,
republika dhë principata të ndryshme, ë shtypur në një pjesë të madhe nga zaptues
të huaj, ngre krye dhe e udhëhequr nga
figurat e shquara si Mxini, Garibaldi, Kavuri , arrin të shkund zgjedhën e
okupatorëve, edhe të dalë si një shtet i
bashkuar politik më vete.
Duhet të kihet para sysh se lëvizja
kombëtare italiane u krye nën shtytjen e ideve patriotike dhe sociale të Mazinit.
Demokratët italianë të ndikuar prej tij, kërkonin jo vëtëm çlirimin e vendit,
por edhe të krijonin një shtet me qeverisje republikane, që të ishte sa më pranë
masave popullore. Këmishëkuqët e Garibaldit ishin në pjesën më të madhë bijë fshatarësh, që shpresonin të fitonin
bashkë me lirinë kombëtare edhe tokën si bujq, pra të arrinin një reformë agrare,
që do te kryhej në dëm të fëudalëvë (I
baroni) dhe në dobi të fshatarëvë. Kjo ëndërr i radhiti edhe arbëreshët tanë nën flamurin e
Garibaldit. Për këtë pjesëmarrje të arbëreshëvë për krah lëvizjës Garibadine, le të përmendim edhe
solidaritetin e poetit Zef Serembe, i cili i frymëzuar nga kjo luftë, do
të shkruante në poezinë “Për
Lirinë e Venetisë”:
Garibaldi
trim më fletë
Skandërebegut
tonë i ngjet,
Se kur rreptas shpatën nxjërr,
Si rrufeja djeg e shqerr
Kjo atmosferë politike sundonte në
Itali, kur Pashko Vasa u bashkua vullnetarisht
me forcat e rëvolucionit çlirimtar të Venetikut. Akti heroik i këtij shqiptari
revolucionar që shkon e lufton për lirinë e një vendi tjëtër, të kujton një cilësi
të lartë të popullit shqiptar, i cili nuk ka lakmuar kurrë të pushtoj treva të huaja, që nuk i takojnë, përkundrazi,
ai ka dhënë ndihmesën e vëtë fisnike për lirinë dhë pavarësinë e vendëve të tjera
me anë të bijëvë të tij, siç ndodhi me revolucionin grek për pavarësi, ku u
shquan më dhjëtra shqiptarë për trimëritë ë tyrë; po kështu Naum Vëqilharxhi
shkoi e luftoi në revolucionin rumun më 1821, po atë rrugë ndoqi edhe Siri
Toptani me pjësëmarrjën ë tij në rëvolucionin frëng të vitit 1848.
Vëpra “Burgimi im “ ka karakter
autobiografik mbasi flet për pjesëmarrjen
e autorit si vullnetar në revolucionin çlirimtar të Venetikut, në luftën kundër
okupatorëvë austriake gjatë vitëvë 1848-1849.
Pashko Vasa lufton krahas popullit venecian i shtyrë nga dëshira që ka për
të ndihmuar një popull që vuan padrejtësinë
dhë shtypjen e robërisë si edhe nga idëja
për triumfin e republikës veneciane..
Ka rëndësi të nënvizojmë se në shumë faqe të këtij libri spikatin qartë edhe
idetë demokratike e rëpublikane të autorit. Dhe kjo eshte një nga vlerat më të
mëdha të kësaj vepre autobiografike. Gjithë libri përshkohet nga mendime liridashëse. Pashko Vasa i urren e i shan mbretërit. Ai nuk ka asnjë lloj simpatie për monarkinë në përgjithësi dhë për ,mbretin në
vëçanti….”mbret e liri janë dy gjëra të papajtueshme” (f.8). Ai mban qendrim
kritik në libër ndaj Karl Albertit të Savojës për veprimet e tij antirepublikane,
për mashtrimin ndaj popullit se gjoja do të
luftonte Austro-Hungarezët, dhe nga
ana tjetër e lë fushën e betejës, duke i braktisur kryengritësit në mëshirën
ë forcavë armikë. Me keqardhje autori shkruan: “Populli që më parë kishte thirrur: Rrpoftë R epublika! Iu desh të mësohejeë
të thoshte: Rroftë Karl Albërti!”
Si republikan i vendosur, Pashko Vasa ishte edhe kundër despotizmit në shoqëri….”despotët
nuk mund të kenë mendime të larta, sepse sikur të kishin mendime të
larta, më i larti mendim dhe i pari për t`u realizuar do të ishte që ata të heqin
dorë nga forca shtazore eë nga korrupsioni”.
Libri
Pas kësaj letre mirënjohëse, autori
Kështu pra, përmes një intrige të rafinuar, Pashko
Vasa u vu në pozicion të vështirë para Komandës së Lartë. Për momëntin ai ishtë një viktimë pa asnjë
mbrojtje. Arrestimi i tij që bërë i mundshëm me akuzë të trilluar. “Komiteti i Vigjilëncës
Publike, - shkruan autori, - kudo kishte mbledhur deponiome, dëshnmi të rreme,
pyetje e procesverbale që ta ndërlikonte çështjen….” Mirëpo hetimët që bëheshin
nxirrnin për herë e më qartë mungësën e plotë të provave. Mëgjithatë
Pashko Vasa mbahej ende në burg dhe nga dita në ditë pritej
pushkatimi i tij. Në atë mënyrë shtabi
do të justifikonte edhe mungesat ë
veta në mbrojtjë të qytëtit. Vëtëm ndërhyrja ë miqvë të mëdhënj të Pashko Vasës,
e njerëzve me peshë në qytet, si i madhi
Nicolo Tomazeu, bëri që aktet të rishqyrtoheshin dhe të dilte qartë pafajësia ë
tij. Atëherë, pasi vuajti disa ditë të rënda
burgimi u la i lirë. Këto ditë vuajtjeje dhë
mundimi autori do t`i përshkruante
me rëalizëm në kapitullin e tetë të vëprës.
Pashko Vasa është treguar dhe një mjeshtër i mirë i penës në përshkrimin
e ambjenteve të ndryshme edhe të
analizave psikologjike. Tek ndodhej brënda burgut, ai ndjehej tej mase i brengosur
dhe do të shkruante për atë gjendjen e tij të trishtuar “….në çast
mendimi, që deri atëherë ishtë i topitur, më fluturoi drejt atdheut, drejt
prindërve, drejt vëllezërve.Oh se çfarë
dhimjbe ndjeva atëherë, kur mendova se sa do të vuanin të dashurit e mi, kur të mësonin se unë ishja burgosur! Sillja ndër mend nënën tek
vuante ,e dëshpëruar, duke qarë dhe më bëhej se në mes vajit të nënës dëgjoja edhe emrin e tim ati”.
Siç e treguam edhe më lartë, luftëtari
vullnetar shqiptar u lirua nga denimi që
po vuante padrejtësisht, po duhet të nënvizojmë se as kur e futën në burg dhe
as kur e nxorën nga burgu, atij nuk iu bë ndonjë process gjyqësor. Kjo gjë tregon
edhe një herë arbitraritetin që sundonte në instancat komanduese të armatës së
Venecias, si edhe për tradhëtinë e disa
krerëve të Shtabit Madhor, ku ishin
futur edhe shumë krerë monarkistë, që më shumë
se sa armikun e huaj kishin frikë njërëzit e thjeshtë kryengritës.
Kur u lirua nga burgimi, Pashko Vasa do të shkruante në kapitullin e njëmbëdhjetë të këtij libri, kështu :”..dësha t`i paraqitësha kryegjeneralit, por kreu
i shtatëmadhorisë së tij colonel Françesko
Fontana i doli punës para një për një me
këto fjalë: - As perëndia nuk mund të bëjë që të mos ekzistojë padrëjtësia që të është
bërë. Ju jeni i pafajshëm. Kjo mjafton për ju. Çfarë mund të bëj
për ju gjenerali, veçe t`u thotë: jeni i
pafajshëm”.
“Prandaj- thotë më poshtë
Pashko Vasa në atë gjendje,- vendosa të jepja dorëhëqjen.
Pashko Vasa vazhdoi të luftonte deri
në fund së bashku me revolucionarët venecianë, pa ua zënë në gojë direkt emrat e keqbërsëve të tij. Megjithatë
lexuesi nuk e ka të vështirë në f. 16 të librit të bëjë aluzion dhe të kuptojë
se cili duhej të kishte qenë kapiten Moreli.
Në kapitujt e fundit të librit jepet
qendresa e venetikasve në çastet e rrethimit. Këtu autori gjen rast të flasë me
frymëzim të ndjërë për lirinë dhe luftëtarët
e lirisë, për nevojën e heroizmit për të fituar pavarësinë. Përshkruan
gjithashtu vuajtjen dhe qen- dresën heroikë
të popullit ndaj pushtuesve austriake” Tri të katërtat e banorëve të Venedikut qenë të detyruar të braktisnin shtëpitë…. Gratë vraponin me
foshnjat në grykë nën qiellin e hapur të sheshit S.Marko…..gratë, ndërsa
braktisnin shtëpitë e veta për të shpëtuar bijtë, thërrisnin dhe u jepnin guxim ushtarakëvë… dhe përsërisnin parullën:”No monstri,quel che vole, ma qui no se ghe mete el muso” (Jo përbindsha, bëni
ç’të doni, po këtu nuk futet turiri)…. Askush nuk shperthente në ankim, sepse
donin më pare të vdisninse sa të kthheshin nën despotizmin austriak.”
Autori
tregon shembuj të admirueshëm nga heroizmi, perkushtimi dhë solidariteti i popullit
të vënë dikut për qellimin e tyre të shenjtë.
Po ”kur ushtria austriake do të
shtinte në dorë të raskapiturën mbretëreshë të Adriatikut (të Adrias), -
shkruan në faqen e fundit të këtij libri Pashko Vasa ,- unë më 28 të gushtit u
nisa në shoqëri të të tjerëve në Ankona, më qellim që prëj andëj të shkoja në Konstandinopol.
Edhe pse republikat italiane të Romës
edhe të Venetikut më 1848- 18949 e patën jetën të shkurtër, edhe pse lëvizja revolucionare
republikane italiane fatin e simotrave evropiane po pësonte nga kërcënimi i restaurimit
monarkist, Pashko Vasa në librin e vetë
mbetet optimist. Ai shpreh bindjen e tij së në Itali dhe në Evropë kishte ende
forca republikane që mund t’u kundërviheshin sundimeve monarkiste. Bindja e thellë
prëj luftëtari republican e bën autorin
që ta mbyll këtë libër me shprehjen e
guximshme:”E ardhmja është e popujvë”që është parullë aktuale e të gjitha
kohërave.
Si konkluzion nga lëximi i librit
“Burgimi im” kuptojmë se Pashko Vasa
qysh në rininë e tij ishte një republickan
i ndërgjëgjshëm, luftëtar i lirisë, internacionalist i bindur, antidespotik, dhe
fshikullues i intrigave mbretërore,
tipare këto të personalitetit të tij që do të reflektoheshin dhe më vonë në krijimtarinë e vet.