Demir Krasniqi: Motivi i ikjes së vajzës nga familja - në këngët tona popullore

Nga folklori ynë :

MOTIVI I IKJES SË VAJZËS NGA FAMILJA –

NË KËNGËT TONA POPULLORE

Shkruan : Demir KRASNIQI

Edhe në studimet dhe analizat e më hershme të folklorit tonë muzikor, kemi thënë më se një herë , se kënga jonë burimore tradicionale nuk e ka anashkaluar asnjë segment të jetës së popullit tonë, pa e përfshi në vargjet ,  meloditë e krijuara dhe interpretua nga autorët anonim dhe analfabet të trevave tona .

Kësaj radhe do të bëjmë fjalë për motivin e ikjes së vajzës nga familja , për t’u martuar me ndonjë djalë të cilin ajo e dashuron, por që familja e saj në asnjë mënyrë nuk do të pranonte që vajza e tyre të lidhë martesë me atë person, apo të lidhin miqësi me atë familje !

Raste të këtilla, kanë ndodhur dhe ndodhin edhe sot gjithandej trojeve shqiptare, por aktet e këtilla në të kaluarën trajtoheshin, çmoheshin dhe gjykoheshin nga i gjithë rrethi, si akte shumë të ulëta , nënçmime , nëpërkëmbje e moralit dhe dinjitetit familjarë .

Për aktet e këtilla , bisedohej me pezmatim  dhe ironi kohë të gjatë, si në rrethet familjare, ashtu edhe nëpër oda e kontakte të ndryshme  shoqërore  .

Veprimet e këtilla të vajzave të cilat martoheshin pa lejen  dhe pa dijen e prindërve të tyre , gjykoheshin në mënyrat më të ashpra dhe me figurat më përbuzëse , në mënyrë që vajzat tjera të mbushen mend dhe të mos veprojnë në atë mënyrë !

Ky motiv i shëmtuar për rrethin dhe traditën tonë, nuk iu ka shpëtuar as krijuesve dhe këngëtarëve anonim popullor , për pa e këndua dhe pa u vu në thumba të ashpër të kritikës ndaj veprimeve të këtyre protagonistëve .

Shembuj të këtillë , në fondin e folklorit tonë muzikor mund të gjenden me bollëk kudo dhe në çdo mes , por si ilustrim të kësaj dukurie ,  kësaj radhe e zgjodhëm një këngë të vjetër burimore , shumë karakteristike , nga fshatrat e Malësisë së Bujanocit , që mbanë titullin :”Oj nane bija”.

Para se të shohim se si përshkruhet ky motiv përmes vargjeve satirike të këngës, duhet të shtojmë një të vërtetë se këto lloje të këngëve në asnjë mënyrë nuk kanë guxua që të këndohen publikisht, qoftë nëpër oda, dasma, apo ahengje tjera popullore, nga se mund ta acaronin gjendjen edhe më shumë në raportet mes dy familjeve të miqësuara pa dëshirën dhe  vullnetin e tyre .

Për të qenë ironia edhe më e madhe, këngët e këtilla janë këndua kryesisht nëpër terrenet malore , larg shtëpive dhe familjeve , nga ana e çobanëve (barinjve) të fshatit, me qëllim që të dëgjojnë banorët e fshatrave për rreth , e në veçanti me qëllim që këngët e këtilla t’i dëgjojnë edhe vajzat e pa martuara , për të mësuar se po qe se dikush prej tyre do të vepronte kështu, do t’i këndoheshin këngë të këtilla !

Krijuesi dhe interpretuesi anonim popullor i kësaj kënge, së pari do t’i drejtohet nënës së vajzës e cila ka ikur pa lejen e prindërve për t’u bërë nuse, në mënyrë që t’ia bëjë me dije se vajza e saj – Xhevrija , paska ikur nga shtëpia !

Më tutje , krijuesi dhe këngëtari anonim, me qëllim që ta diskreditojë publikisht vajzën e cila ka ikur nga shtëpia  për t’u bërë nuse – pa lejen dhe dijen e prindërve të saj, na e jep edhe emrin e vërtetë të asaj vajze, si që është rasti konkret me Xhevrijen !

Por , krijuesi dhe këngëtari anonim, nuk ndalet me kaq për ta shprehur mllefin dhe gjykimin e tij , ndaj këtij akti jo moral. Ai, vazhdon këngën më tutje , duke e bërë publike edhe emrin e babait të saj – Jasharin, emrin e vëllait të saj – Xhemailin dhe duke na e përshkrua edhe rrugën – terrenin se nga ka ikur motra dhe bija e tyre !

Në rastin konkret, na e përshkruan rrugën e tramafilit ( automobilit) nëpër të cilën ajo ka shkuar nuse .

Më tutje , këngëtari dhe krijuesi anonim popullor, na jep detaje se në çfarë drejtimi paska ikur Xhevrija , duke e shfrytëzuar rrugën në drejtim të Bujanocit, duke këputur nëpër Mal të Tërrnocit dhe duke na e bërë me dije se pos tjerash, ajo paska qenë mbesa e Avdilit, me çka tenton që ta përulë edhe moralin dhe autoritetin e dajës së saj !

Përmes vargjeve vijuese të kësaj kënge , përshkruhet morali shumë i ulët i Xhevrijes , e cila trajtohet si një rrospi (lavire)  e pa skrupull , e cila i len dy motra për një burrë dilenxhi (të pamoralshëm)!

Po për këtë burrë – dilenxhi , Xhevrija ua kthen shpinën përgjithmonë edhe nënës, babait dhe vëllait të saj !

Në vazhdim, do t’ua sjellim vargjet origjinale të tekstit të kësaj kënge , në mënyrë që lexuesi dhe studiuesi ta kuptojë më mirë realitetin e ngjarjeve në këngët e këtilla :

 

OJ NANE BIJA

 

Oj nane bija ,

Na ka ikë Xhevrija –

E bija e Jasharit ,

Udhës tramafilit ,

Motra e Xhemailit .

 

Oj nane bija ,

Na ka ikë Xhevrija –

Udhës Bujanocit ,

Nëpër Mal t’ Tërrnocit ,

Udhës tramafilit ,

Mesa e Avdilit .

 

Ah , mori Xhevrije ,

Ah, mori rraspije ,

Na i le dy motra

Për nji dilinxhie – e !

Na i  le dy motra

Për nji dilinxhi – e !

 

Ah, mori Xhevrije ,

Ah , mori rraspije ,

Ani ne e le vëllavin ,

Për nji dilenxhi – e !

Ani , na e le vëllavin ,

Për nji dilinxhi e !

 

Ah, mori Xhevrije

Ah , mori rraspije ,

Na i le babë e nan – e ,

Për nji dilinxhie – e !

Na i le babë e nan – e ,

Për nji dilinxhie – e !

 

Në fund të këtij studimi folklorik , po shtojmë se fatmirësisht , këngët e kësaj natyre i takojnë një të kaluare më të hershme , kur nuk kishte shkollim, emancipim dhe komunikim të drejtë mes anëtarëve të ngushtë të familjeve të cilat ishin të robëruara nga kanunet e egra dhe muret e errëta të izolimit hermetik shoqëror !

Në ditët e sotme këto kanune dhe izolime nuk kanë më jetë dhe secili i ri, apo e re gëzon të drejtën për të vendosur për fatin dhe ardhmërinë e vet, ashtu siç ia do zemra dhe shpirti i vet.

Po ashtu,  krijuesit dhe  këngëtarët popullor , sot nuk preokupohen dhe nuk ushqehen me tema të këtilla .