Kulturë
Demir Krasniqi: Motivi i ikjes së vajzës nga familja - në këngët tona popullore
E shtune, 26.05.2012, 10:36 AM
Nga
folklori ynë :
MOTIVI I
IKJES SË VAJZËS NGA FAMILJA –
NË KËNGËT TONA POPULLORE
Shkruan : Demir KRASNIQI
Edhe në studimet
dhe analizat e më hershme të folklorit tonë muzikor, kemi thënë më se një herë ,
se kënga jonë burimore tradicionale nuk e ka anashkaluar asnjë segment të jetës
së popullit tonë, pa e përfshi në vargjet ,
meloditë e krijuara dhe interpretua nga autorët anonim dhe analfabet të trevave
tona .
Kësaj radhe
do të bëjmë fjalë për motivin e ikjes së vajzës nga familja , për t’u martuar
me ndonjë djalë të cilin ajo e dashuron, por që familja e saj në asnjë mënyrë nuk
do të pranonte që vajza e tyre të lidhë martesë me atë person, apo të lidhin
miqësi me atë familje !
Raste të këtilla,
kanë ndodhur dhe ndodhin edhe sot gjithandej trojeve shqiptare, por aktet e këtilla
në të kaluarën trajtoheshin, çmoheshin dhe gjykoheshin nga i gjithë rrethi, si
akte shumë të ulëta , nënçmime , nëpërkëmbje e moralit dhe dinjitetit familjarë
.
Për aktet
e këtilla , bisedohej me pezmatim dhe
ironi kohë të gjatë, si në rrethet familjare, ashtu edhe nëpër oda e kontakte të
ndryshme shoqërore .
Veprimet
e këtilla të vajzave të cilat martoheshin pa lejen dhe pa dijen e prindërve të tyre ,
gjykoheshin në mënyrat më të ashpra dhe me figurat më përbuzëse , në mënyrë që vajzat
tjera të mbushen mend dhe të mos veprojnë në atë mënyrë !
Ky motiv
i shëmtuar për rrethin dhe traditën tonë, nuk iu ka shpëtuar as krijuesve dhe këngëtarëve
anonim popullor , për pa e këndua dhe pa u vu në thumba të ashpër të kritikës
ndaj veprimeve të këtyre protagonistëve .
Shembuj të
këtillë , në fondin e folklorit tonë muzikor mund të gjenden me bollëk kudo dhe
në çdo mes , por si ilustrim të kësaj dukurie ,
kësaj radhe e zgjodhëm një këngë të vjetër burimore , shumë karakteristike
, nga fshatrat e Malësisë së Bujanocit , që mbanë titullin :”Oj nane bija”.
Para se të
shohim se si përshkruhet ky motiv përmes vargjeve satirike të këngës, duhet të shtojmë
një të vërtetë se këto lloje të këngëve në asnjë mënyrë nuk kanë guxua që të këndohen
publikisht, qoftë nëpër oda, dasma, apo ahengje tjera popullore, nga se mund ta
acaronin gjendjen edhe më shumë në raportet mes dy familjeve të miqësuara pa dëshirën
dhe vullnetin e tyre .
Për të qenë
ironia edhe më e madhe, këngët e këtilla janë këndua kryesisht nëpër terrenet
malore , larg shtëpive dhe familjeve , nga ana e çobanëve (barinjve) të fshatit,
me qëllim që të dëgjojnë banorët e fshatrave për rreth , e në veçanti me qëllim
që këngët e këtilla t’i dëgjojnë edhe vajzat e pa martuara , për të mësuar se
po qe se dikush prej tyre do të vepronte kështu, do t’i këndoheshin këngë të këtilla
!
Krijuesi
dhe interpretuesi anonim popullor i kësaj kënge, së pari do t’i drejtohet nënës
së vajzës e cila ka ikur pa lejen e prindërve për t’u bërë nuse, në mënyrë që t’ia
bëjë me dije se vajza e saj – Xhevrija , paska ikur nga shtëpia !
Më tutje
, krijuesi dhe këngëtari anonim, me qëllim që ta diskreditojë publikisht vajzën
e cila ka ikur nga shtëpia për t’u bërë nuse
– pa lejen dhe dijen e prindërve të saj, na e jep edhe emrin e vërtetë të asaj
vajze, si që është rasti konkret me Xhevrijen !
Por ,
krijuesi dhe këngëtari anonim, nuk ndalet me kaq për ta shprehur mllefin dhe
gjykimin e tij , ndaj këtij akti jo moral. Ai, vazhdon këngën më tutje , duke e
bërë publike edhe emrin e babait të saj – Jasharin, emrin e vëllait të saj – Xhemailin
dhe duke na e përshkrua edhe rrugën – terrenin se nga ka ikur motra dhe bija e
tyre !
Në rastin
konkret, na e përshkruan rrugën e tramafilit ( automobilit) nëpër të cilën ajo
ka shkuar nuse .
Më tutje
, këngëtari dhe krijuesi anonim popullor, na jep detaje se në çfarë drejtimi
paska ikur Xhevrija , duke e shfrytëzuar rrugën në drejtim të Bujanocit, duke këputur
nëpër Mal të Tërrnocit dhe duke na e bërë me dije se pos tjerash, ajo paska qenë
mbesa e Avdilit, me çka tenton që ta përulë edhe moralin dhe autoritetin e dajës
së saj !
Përmes
vargjeve vijuese të kësaj kënge , përshkruhet morali shumë i ulët i Xhevrijes ,
e cila trajtohet si një rrospi (lavire) e
pa skrupull , e cila i len dy motra për një burrë dilenxhi (të pamoralshëm)!
Po për këtë
burrë – dilenxhi , Xhevrija ua kthen shpinën përgjithmonë edhe nënës, babait
dhe vëllait të saj !
Në vazhdim,
do t’ua sjellim vargjet origjinale të tekstit të kësaj kënge , në mënyrë që lexuesi
dhe studiuesi ta kuptojë më mirë realitetin e ngjarjeve në këngët e këtilla :
OJ NANE
BIJA
Oj nane
bija ,
Na ka ikë
Xhevrija –
E bija e
Jasharit ,
Udhës tramafilit
,
Motra e
Xhemailit .
Oj nane
bija ,
Na ka ikë
Xhevrija –
Udhës
Bujanocit ,
Nëpër Mal
t’ Tërrnocit ,
Udhës
tramafilit ,
Mesa e
Avdilit .
Ah , mori
Xhevrije ,
Ah, mori
rraspije ,
Na i le
dy motra
Për nji
dilinxhie – e !
Na i le dy motra
Për nji
dilinxhi – e !
Ah, mori
Xhevrije ,
Ah , mori
rraspije ,
Ani ne e
le vëllavin ,
Për nji
dilenxhi – e !
Ani , na
e le vëllavin ,
Për nji
dilinxhi e !
Ah, mori
Xhevrije
Ah , mori
rraspije ,
Na i le
babë e nan – e ,
Për nji
dilinxhie – e !
Na i le
babë e nan – e ,
Për nji
dilinxhie – e !
Në fund të
këtij studimi folklorik , po shtojmë se fatmirësisht , këngët e kësaj natyre i
takojnë një të kaluare më të hershme , kur nuk kishte shkollim, emancipim dhe
komunikim të drejtë mes anëtarëve të ngushtë të familjeve të cilat ishin të robëruara
nga kanunet e egra dhe muret e errëta të izolimit hermetik shoqëror !
Në ditët
e sotme këto kanune dhe izolime nuk kanë më jetë dhe secili i ri, apo e re gëzon
të drejtën për të vendosur për fatin dhe ardhmërinë e vet, ashtu siç ia do
zemra dhe shpirti i vet.
Po ashtu, krijuesit dhe këngëtarët popullor , sot nuk preokupohen dhe nuk ushqehen me tema të këtilla .