Thani Naqo: I fundmi i shalëgjatëve

THANI NAQO

FRAGMENT NGA ROMANI  "I FUNDMI I SHALËGJATËVE"

Grifshën e fshiva nga mendja pasi murmërita “përse më dole sot përpara” dhe bëra një hap më pranë vitrinës të burrave. I lexova çmimet e mallrave dhe ato i rrumbullakosa me vlerën e bagëtive të imta; në vend të rradhonjve përdora gishtat e gjatë. Pashë veten drejt në sy në pasqyrën e vitrinës dhe, siç e kam zakon, i fola vetes me zë:

-Hej, Lejlek! Pazari i kostumeve shkon nga shtatë gjer në dhjetë kokë dhi. Me një ftujë këmbehet çdo lloj këmishe. Mos të të vijnë keq dy keca, por vishi këpucët llustrafin. Me një gjysëm dhije ke në dorë tufën me kravata. Shënimi thotë: po i more kravatat, ke falas shtatë palë brekë italiane, shtatë palë kanotiere e shtatë palë çorrape kineze.

Ia thashë këto llogari vetes e mbylla sytë. Kryqëzova krahët mbi gjoks e i dhashë kokës prapa. Hamendazi u vesha me kostum blu, këmishë atë, në ngjyrën e qumështit të deles në sezonin e ndërzimit dhe kravatë të verdhëllemën, spërkatur me petëlza manushaqe. As që më shkoi ndër mend se numurin e pllazit të këmbës e kam 45-së, por vesha këpucët e kafejta, me tegela mbi kapakë. Përkrah, në anën e majtë, vendosa kukullvajzën nuse.

-Hë, Lejlek, ç’thua – pyeta veten me zë.

-Me dhjetë krerë dhi kapitalizmi e vesh Lejlekun dhëndër – u përgjigja dhe hapa sytë, por, kësaj here, në pasqyrë u përballa me siluetën time të plotë që nga këpucët e përbaltura, me thembrat e ngrëna nga jashtë e deri në majë të flokëve, të kërleshur, pis të zeza. I gjatë një hosten. Mjekërmadh e i pa qethur si askush tjetër. Në vend të syve mu bë se kisha dy shikëlla lisi të kajthitura. Veshur me kostumin e vjetër, prej shajaku të zi, hirnuar nga koha.  Në sup varur çantën prej lëkure cjapi dhe, nga që një natë më parë çantën e kisha e ngjeshur paq, sot m’u duk si gajdë.

-Hë, Lejlek, si të duket vetja?

-Tëpkë gjyshi kaçak. Dograja dhe pisqollat më mungojnë – thashë dhe më hipi e qeshura. Kjo ishte hera e pare që shikoja siluetën time të plotë e m’u kujtuan pasqyrat e dikurshme, që, sado t’i përthyeja gjunjët, ato nuk më nxinin. Më kishin thënë se kur isha fëmijë djepi, qeshja e argalisesha me çdo gjë që shikoja e prekja, por kur erdha në mentë e mia, e kuptova se kur vija në qejf, nuk mundja dot t’i komandoja sytë dhe as trurin. Këtë gjë e zbuloi teto Dabucka, motra e nënesë. Ajo më dëgjonte gojëhapur kur unë i tregoja ëndrrat dhe përfytyrimet që xugulisnin trurin tim. Teto Dabucka përpiqte pëllëmbët e ngazëllyer me krahasimet jo vetëm për njerëz e kafshë, por edhe e hollësirat për fijet e barit dhe drurët e pyllit, gjersa ditën e ceremonies të varrimit të Vjenezit, lëshoi pandehmën përpara të gjithëve:

“Që ta dini, nipi im, është ndryshe nga djemtë e tjerë të fshatit” .

Sa fshiva nga mendja teto Dabuckën sytë ma kthyen kokën sërish nga vitrina e femrave dhe ndjeva se inati me Grifshën më ishte tulatur. Pashë drejt e në sy kukullvajzën nuse dhe i thashë:

-Po të ishe bërë gruaja ime, moj Grifshë, sot për ty do të harxhoja krejt tufën e dhive. Të dy do të shkonim për të jetuar në Vjenë. Vjena është kërthiza e Evropës – dhe, ndërsa flisja kështu, m’u fanit fytyra e Vjenezit, I cili u kthye në fshatin e tij për të ngrysur vitet e pleqërisë, por mu fanit edhe sofati i drunjtë në anë të portës të shtëpisë dhe tinguj kitare ma ëmbëlsuan veshin. Pëllëmba më shkoi përfund çantës dhe dallova menjëherë kutinë e vogël prej dru bushi ku kisha futur kartolinën e Krishtlindjeve, që ma pati dërguar nga Vjena, shoku im i fëmijërisë, Paganini. “Eh, Paganin, të dhëntë perëndia shëndet dhe bëfsh emër me kitarë” më shkoi në mendje përtëkushedisaherën ky urim e, sërish Vjenezi, duke i mësuar Paganinit kitarën. Porsa hasa në sytë blu të kukullvajzës, harrova Vjenezin, harrova edhe kartolinën e Paganinit, ikur refugjat kur u hapën ambasadat dhe sot ai shtrinte pllazin në këlldrëmet e Vjenës. Sytë blu të kukullvajzës u bënë më të errët dhe nuk munda të frenoj murmërimat intaçore dhe fillova të shpatoj ajrin me lëvizje të pa kontrolluara të krahëve. Kokës i dhashë majtas e djathtas sa më kërciti zverku. Ndjeva flokët që më tundeshin si deng me bar, ndërsa mjekra fshesonte mbi gjoks. Lëshova murmërimën përfundimtare “ah, ç’i ke bërë Lejlekut ti, moj Grifshë” dhe kush e di ç’marraze të tjera do t’i kisha shfryrë kukullës po të mos isha përmendur nga gërvimat e qepenave të dyqaneve, burritë e makinave dhe një zë keqardhës plake që erdhi nga ballkoni “gjynah, i shkreti. Kush e di ç’tortura ka hequr burgjeve”, pastaj zëri klithës i gazetashitësit:

-Qeveria ka ditët e numëruara.

Nuk arrita t’i them vetes me zë, por e shkova në mendje “aman, le të ndrohen qeveritë, vetëm Enveri mos ngjallet” sepse atë çast gazetashitësi u përplas pas çantës time dhe balli i tij më goditi në majë të brylit. Pashë mjekrën e tij të thinjur e të gjatë, sa mjekra e çjapit tim Laragan. Gazetashitësi ishte i shkurtër e kokëmadh, aq i shkurtër, sa balli i tij u puçkavit me brylin tim. U çudita me ballin e fortë të gazetashitësit sepse bryli më dhembi e lëshoi miza elektrike nëpër damarë që u ngjitën deri në majë të çaçkës. Ishte dhimbje e njëjtë me atë kur më goditi me shkelm mushka ime Grizo. U çudita edhe me gojën e tij të madhe dhe, ndërsa thërriste “hajde gazeta. Qeveria ka ditët e numëruara”, dallova se ai nuk kishte një dhëmb në gojë dhe njërën këmbë e hiqte zvarrë mbi pllakat e trotuarit. Atëherë u kujtova se në qytet kisha hyrë pa zbardhur dita dhe, në ecje e sipër, lexoja parrullat gërmamëdha nëpër mure, shkruar me bojë të zezë, kafe, blu e të verdhë dhe, njëra prej tyre, “TË BËHEMI SI EVROPA”, e cila zinte gati gjithë fasadën e katit të parë të postës, më bëri të harroj lodhjen e rrugëtimit nga fshati në qytet dhe m’u skalit si parrullë e shenjtë në tru. Mirëpo, padashje, sytë më kishin shkuar mbi fasadën e apartamentit të vjetër përkrah postës. Suvaja ishte shkërmoqur, por dalloheshin fjalë e gërma me ngjyrë të kuqe, LAVDI PART…S…HE…R…IKE, por unë e plotësova me mendje “Lavdi Partisë heroike” dhe vazhdova rrugën për tek berberana e Shejtanit, që e dija ku qe. Berberi ishte kushëri i tretë i nënesë. Atij nuk i mësova kurrë emrin, mbasi të gjithë e thërrisnin me nofkën Shejtani, trashëguar nga fisi i tij. Shejtani ishte a s’ishte dyzet kile, por me flokë kokoridhka, prerë shkurt, esmer e hundështypur. Ai vinte çdo fundvjeshtë në fshat, kur ende s’kish rënë dëbora dhe, sa pinte gotën e parë me raki, mburrej “meshkujve e femrave të fisit të Shejtanëve nuk ia hedh kush”, ndërsa teto Dabucka, fluturonte nga gëzimi kur vinte Shejtani dhe thënies së tij i shtonte gjithnjë të njëjtën shprehje “gjurmët e Shejtanëve nuk i gjen dot as qeni i kufirit.” E kisha dëgjuar me dhjetra herë historinë si e pati dërmuar hundën me grushta dhe kjo për hatrin e një kurbatke të bukur.  Shejtani qëndronte në fshat vetëm një natë, e vinim të flinte në dhomën e miqve në katin sipër dhe, të nesërmen, e përcillnim gjer në stacionin e autobusit, në qendër të kooperativës o, im’atë ose, unë, duke mbajtur për kapistre Grizon, ngarkuar me patate, qepë, mollë, gjizë, turshira, oshafe dhe të tjera zaire që i jepnin nëneja dhe teto Dabucka. “Im’ kushëri ka një karvan me fëmijë” thoshte nëneja dhe “do ta ndihmojmë gjersa t’i n’çohen fëmija” shtonte edhe teto Dabucka. U kujtova se Shejtani më kishte qethur mua dhe tim atë ditën kur nxorrëm Grizon në pazar për ta shitur. Por, shpejt ndruam mendje për të blerë pelë, sepse Grizoja atë ditë na u dhimbs sikur ta kishim motër a, kushërirë. “Kali nuk bën për në anët tona – tha im atë – Qorrolliset e pengohet. Pastaj duhet të vjedhësh jonxhën e kooperativës që t’a ngopësh me të ngrënë. Pelat akoma më keq, biro. Mushka ngopet me një dorë bar. Mushkë më të mire se Grizon – tha im atë atë ditë – nuk po më zë syri në pazar. Me që zbritëm në qytet, shkojmë qethemi tek Shejtani”  dhe u qethëm e u rruam për herë të fundit, nga dora e Shejtanit, kur akoma nuk ishte shembur komunizmi. Mirëpo, herrët në mëngjes, mbeta i habitur kur pashë nekrollogjinë ngjitur në xhamin e derës së berberanës. Nga fotoja e mora vesh se Shejtani kishte vdekur një ditë më parë dhe sot, në orën katër mbasdite, bëhej varrimi. Pastaj m’u kujtua se, kur mbaroi së rrojturi tim atë, Shejtani i kërkoi për punën njëqind lek, kur qethja e rrojtja bënin a s’bënin pesëdhjetë lek. “Nëse vini herën tjetër të paqethur si sot – na tha Shejtani - do të paguani dyfishin” dhe im atë doli i zemëruar nga berberana. Para se të hipte mushkën, i thirri që nga rruga:

-Hej, Shejtan, kur të vish në fshat, do të t’i mbush thasët me gurë.

-Ju, Shalëgjatët, I kini flokët e qimet si fije çeliku – thirri Shejtani që nga brenda berberanës. Pastaj doli tek dera shtoi – Sa është gjallë ime kushërirë, Dabucka, e kam derën e hapur.

Këtë gjë im atë ja tha teto Dabuckës dhe asaj iu drodhën qimet e rralla në mjekër.

-Mos ia vini re – tha teto Dabucka – fëmijët iu nçuan dhe punojnë, ama Shejtani shejtan do të mbetet.

Edhe berberi e kooperativës ankohej sa herë më qethte, “për ju, Shalëgjatët, duhet të kesh gërshërë speciale” dhe unë nuk e kundërshtoja se, njëlloj si im atë, brisqet i përdorja vetëm njëherë.

Pyeta një fshesazhi nëse ishte e vërtetë që kishte vdekur berber Shejtani, apo kjo nekrollogji ishte ndonjë nga shakatë e kripura të tij. Fshesaxhiu tundi pëllëmbën si satër mishi, pastaj e mbështeti faqen mbi pllëmbë sikur të donte të më thosh “Shejtani ka shkuar atje, ku bijen në gjumë dhe nuk zgjohen më”. E pyeta ku ishte ndonjë berberanë tjetër dhe ai drejtoi majën e bishtit të fshesës për nga fundi i bulevardit.

Ndërsa solla ndër mend të gjitha këto, në kokë më tingëlloi këshilla e fundit e teto Dabuckës, “kujdes Lejlek. Ardhi dita kur njerëzve u erret syri për para, njëlloj si në kohën e kaçakëve”.

Hoqa nga mendja teto Dabuckën pasi thashë “sa mirë që ti, moj teto Dabuckë, s’ke për ta marë vesh se ka vdekur yt, kushëri, Shejtani” dhe ngushëllova veten kur pashë se në qytet ishin shtuar mjekroshët, por u zilepsa se ata ishin të veshur krejt ndryshe nga unë. Gjoksin ma ngrefoi mburrja: “ku mjekra e tyre e, ku mjekra jote, o Lejlek”. Dëgjova trokëllimat e takava të këpucëve e sandaleve të femrave mbi pllakat e trotuarit. Këto trokëllitje më kujtuan revanin e Grizos në kalldrëmet e fshatit dhe fillova të habitem pas femrave. Edhe gratë e moshës time paskeshin hequr dorë nga moda e dikurshme kineze me pantallona e fustanet lëshur mbi to. E ndjeva vetën të pa aftë për të komanduar sytë e mia; ato më përvidheshin pas pulpëve e gjokseve bardhoshe, gjersa më së fundi i thirra vetes “Lejlek, përmblidhu, po le nam. Po bën sikur nuk ke parë femër me sy” dhe grabujova me gishta mjekrën e flokët duke murmëritur me zë të ulët “botë-botë, ku paske qenë”. I hoqa sytë nga femrat dhe i lëshova nga bulevardi, por lëvizja e makinave dhe dielli i shumëfishuar mbi xhamat e dyqaneve e ndërtesave shumëkatëshe më shkaktuan marjemëndsh. Hapa krahët për të mbajtur ekulibrin. U çapita tymtazi e symbyllur dhe përgjova gumëzhimat në vesh. Gumëzhima të njëjta me zgjoin e bletëve. Siç duket do të isha çapitur së prapthi sepse shpina më preku pas trungut të një peme rrëzë troturit. Kjo ishte hera e parë që më ndodhte dhe m’u kujtua nëneja. Ajo vuajti nga tensioni që kur ishte nuse dhe gjer ditën që vdiq, muajin e shkuar. “Ti, biro, më thoshte, ke ngjarë nga Shalëgjatët. Ata nuk i zë asnjë lloj sëmundje”, mirëpo mua më hyri paniku; sot provova të njëjtat shenja, siç i përshkruante nëneja e me shkoi mendja se në damarët e mi kisha gjak të përzier nga sa nga fisi i Shalëgjatëve aq dhe fisi i Shejtanëve. Më tingëlloi zëri i nënesë: “në sy kam qiell të kaltër, por në të shëtisin re të verdhëllema e të kuqerëmta” dhe unë prita me durim gjersa qielli blu brenda syve të mi u pastrua nga retë. Hapa pak e nga pak njërin sy, pastaj të dy dhe pashë pamjen e kthjelluar mbi çatitë e qytetit. Ndërtesat e reja shumëkatëshe, ngritur kohët e fundit dhe që unë po i shikoja sot për herë të parë, lëshonin hijet mbi shtëpitë e pallatet e vjetra. Tjegullat dhe eternitet larushitnin nga myshku dhe çatitë e qytetit m’u dukën më të dregëzuara se çatitë e fshatit tim mbuluar me plloça. Këmbanorja e kishës ishte akoma e njomur nga vesa e natës. Kuqëlonin tjegullat e reja dhe përndezja e tyre më kujtoi gjakun e Krishtit, parë në ikonën që mbante fshehur teto Dabucka. Minareja e xhamisë, në mes të qytetit, m’u bë se qe raketë. Ndërkohë që habitasha pas fap-fupeve të llambushkave shumëngjyrëshe mbi taracën e hotelit Vezullimi Europian, para hundës time shkrepi blici i aparatit fotografik dhe zëri i ngjirur i fotografit më gërvishti në vesh:

-Më nxorre mallin e Kajo Babjenit!

Fotografi u zbraps disa hapa dhe e shkrepi sërish aparatin fotografik. Thirri “eja pas dy orësh në studio të marish foton o, kapedan” mirëpo unë, në vend të përgjigjes, turfëllova si kalë i egërsuar. Pashë zverkun e tij si shportë kur u përkul të hapte derën e studios dhe doja t’i thosha se mua nuk më preu meraku për fotografi. Mua me duhet të qethem, të rruhem e të vishem evropiançe. Kam rrugë të gjatë për të bërë, gati sa nuk I thirra dhe shtriva hapin përmes bulevardit. Një makinë më frenoi para këmbëve. Më ngjethi fishkëllima e gomave, por më shumë më trembi zëri inatçor i shoferit:

-Hej, shpellar, të është mërzitur jeta.